Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
"Xülasət ət-təvarix" — Qazi Əhməd Quminin yazdığı kitab.
Məzmunu
Qazi Əhməd Quminin bu əsərində İranın, Hindistanın və Qafqazın XVI əsr tarixinə aid sosial və iqtisadi əsasən siyasi məlumatlar öz əksini tapmışdır.
Sovet tarixşünaslıq elmi belə bir amili əsas tuturdu ki, mənbələrdə verilən tarixi məlumatlar dövrün xüsusiyyətlərini, tarixçinin, səlnaməçinin, səyyahın sinfi mənsubiyyətini, siyasi mövqeyini, dini-siyasi dünyagörüşünü özündə əks etdirir. Bu baxımdan Xülasət ət-təvarix əlyazması da region tarixinin öyrənilməsində əsas yer tutur. Əlyazmanın Tehran və Berlin nüsxələri məşhurdur.
XVI əsr Yaxın və Orta Şərq ölkələrinin, Orta Asiyanın, İran və Azərbaycanın tarixinə dair zəngin məlumatlar var.
Əlyazmanın nüsxələrinin müəllifin digər əsəri "Gülüstani-hünər", Həsən bəy Rumlunun "Əhsən ət-təvarix", Budaq Qəzvininin "Cəvahir əl-əxbar", Qazi Əhməd Qaffarinin "Nusəxi-cahanara", Miryəhya əl-Qəzvininin "Lobb ət-təvarix", Şərəfxan Bidlisinin "Şərəfnamə", İskəndər bəy Münşinin "Tarixi aləmarayi Abbasi", Mirxondun "Rövzət əs-səfa" (VII cild), anonim "Tarixe aləmaraye Şah İsmayıl", anonim "Tarixe aləmaraye Səfəvi", Molla Kamalın "Tarixi-Səfəviyan" ilə müqayisə edilir.
Bu əsərdəki Azərbaycanın XVI əsr tarixinin bir sıra problemləri Sovet və xarici ölkə tarixçiləri tərəfindən tədqiq edilmişdir. Bunların içərisində İ.P.Petruşevskinin "XVI əsr-XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda və Ermənistanda feodal munasibətləri tarixi oçerkləri", O.Ə.Əfəndiyevin "Azərbaycan Səfəvi dövləti”, Ə.Ə.Rəhmaninin "XVI əsrin sonu XVII əsrin əvvəllərində Azərbaycan Səfəvi dövləti" monoqrafiyalari əhəmiyyətli yer tutur.
Ş.F.Fərzəliyevin dövrun mənbəyi olan Həsən bəy Rumlunun "Əhsən ət-təvarix" əsərinə dair elmi mülahizələrində Azərbaycan tarixinin bu dövr tarixşünaslığının İran və Türkiyə tarixşünaslığında da öz əksini tapdığı bildirilmişdir. İran tarixçilərinin əsərlərindən Əhməd Kəsrəvinin "Şeyx Səfi və təbarəş" əsərinin, Nəsrullah Fəlsəfinin "Zendeqaniyi Şah Abbasi-əvvəl" əsərinin və Əhməd Kaviyanpurun "Tarixi-ümumi-Azərbaycan" əsərləri, türk tarixçilərinin əsərlərindən isə Faruq Sümərin "Səfəvi dövlətinin quruluşu və gəlişməsində Anadolu türklərinin rolu", İsmayıl Həqqi Danışməndin "Osmanlıların xronoloji tarixi” əsərlərində bu əsərin adı çəkilmişdir.
Tədqiqi
Şükufə Məmmədovanın "Xülasət ət-təvarix" Azərbaycan tarixinin mənbəyi kimi" əsərinin I fəslində Qazi Əhməd Quminin həyatı və onun "Xülasət ət təvarix" əsəri barəsində məlumatlar verilmişdir.Qeyd olunur ki,Qazi Əhməd Qumi 1546-cı il mayın 17-də İranın Qum şəhərində anadan olmuşdur.Şəhərin XVI əsrdə Şiə məzhəbinin əsas mərkəzlərindən birinə çevrildiyi bildirilir.1556-cı ildə Qazi Əhmədin 10 yaşı olarkən ailəsi ilə birlikdə Qum şəhərindən Məşhədə köçdüyü barəsində məlumat verilir.Onun burada Mazandaran valisi Əmir xanın oğlu Sultan Murad xandan təlim alması və xanın istedadlı şagirdlərindən biri olması barəsində məlumatlar vardır.Qazi Əhmədin yazdığına görə "Həmin gənclik illəri" onun həyatında ən gözəl və unudulmaz günlər olmuşdur. İyirmi yaşında olarkən onun I Şah Təhmasibin sarayında olması bildirilir. Şah Təhmasibin fərmanı ilə dövlət sənədlərinin üzünü köçürüb 70 nüsxədə cildləyərək ölkənin bütün bəylərbəyilərinə və valilərinə göndərilməsində Qazi Əhmədin və atası Mir Münşi Şərafəddinin böyük rolu olmuşdur. Şah Təhmasibin oğlu II İsmayılın hakimiyyəti donəmində (1576-1578) mustofi əl-məmalik vəzifəsində olan Mirşah Qazi İsfahaninin yanında bir müddət xidmət etmişdir.1589-cu ilin sonlarında Qazi Əhməd I Şah Abbasın sarayında çalışmışdır.Həmin il Qazi Əhməd özbək feodallarının Məşhədə hücumu və şəhərin dağıdılması barəsində qəsidə yazaraq məlumat verir ki, bu məlumatlar Şükufə xanımın qeyd olunan əsərində öz əksini tapmışdir.Qazi Əhməd bu qəsidədən bir parçanı "Xülasət ət-təvarix" əsərində qeyd etmişdir. O,əsərdə özü haqqinda axırıncı dəfə 1590-cı ilin sonlarında baş vermiş hadisələrdən bəhs edərkən məlumat verir. O, Şiraz şəhərini alim və mütəfəkkirlərin məskəni kimi vəsf edərək həmin yerə yollandığını yazır.Qazi Əhməd həyatının son illərində Böyük Moğol imperatoru Cahangirin sarayında yaşamışdır. "Gülüstani-hünər"in Tehran nüsxəsində bir sıra faktlar Qazi Əhmədin vətəni tərk edərək Hindistana getməsinin səbəbini aydınlaşdırır.Qazi Əhməd yazır ki, 1605-ci ildə dövrün xəttat və alimlərindən Mir Sədrəddin paxıllıq hissi ilə ona iftira atmış,onu Məşhəddə vəzir olarkən şahın kitabxanasından kitab oğurlamaqla təqsirləndirmiş və beləliklə bu görkəmli şəxsiyyəti şahın gözündən salmışdır.Bu ağır böhtandan sonra Quma qayıtmış buradan da Hindistana yollanmışdır.Qazi Əhməd Quminin vəfat ili təəssüf ki,müəyyən olunmamışdır.Bu haqda ondan sonra yaşamış tarixçilər də məlumat verməmişdir.
Qazi Əhməd Quminin yaradıcılığında böyük yer tutan "Xülasət ət-təvarix" əsərinin beş cilddən ibarət olması barəsində məlumat olsa da əsərin bizə gəlib çatmış hissəsi V cilddir.Şükufə xanım bu barədə qeyd edir ki, Qazi əhməd Qumi beş cildi on iki ilə tamamlamışdır.Əsər I Şah İsmayılın dönəmindən başlamalı və II Şah İsmayılın hakimiyyət illərini də əhatə etməli idi.Əsərdə xronoloji ardicilliğa fikir verilmişdir.O,Səfəvi hökümdarı Məhəmməd Xüdabəndənin səfərlərində iştirak etdiyi üçün Azərbaycanın bir çox yerlərini gəzib öyrənə bilmişdir.O,V cildi Səfəvilər xanədanının geneologiyası ilə başlayır.Əsərdə I Şah İsmayılın hakimiyyət döveündən yalnız əsas hadisələr xronoloji ardıcıllıqla qeyd olunur.O,göstərir ki, II Şah İsmayılın tarixinin təsvirinə qədər olan hissə V cildin I yarısını təşkil edir.Cildin II hissəsi isə II Şah İsmayılın taxta çıxması ilə başlanıb I Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə 1591-ci ildə qurtarır.
Şükufə xanım qeyd edir ki, "Xülasət ət-təvarix" əsərinin hələlik dord əlyazma nüsxəsi məlumdur.Berlin nüsxəsi,Tehranda Mehdi Bəyaninin şəxsi xitabxanasindakı nüsxə,Tehranda Kitabxanaye Milliyyə Məlikdə saxlanılan əlyazma, Tehranda professor Səid Nəfisinin şəxsi kitabxanasında saxlanılan əlyazma.
II fəsil
Şükufə xanım əsərin II fəslində XVI əsrdə Azərbaycanda baş verən siyasi hadisələr,iqtisadi və ictimai vəziyyəti barəsində "Xülasət ət-təvarix" əsərinin sayəsində məlumatları nəzərimizə çatdirmışdir.Burada ayri-ayri torpaq mülkiyyəti formaları barəsində xüsusilə soyurğal və tiyul torpaqları barəsində məlumatlar verilmişdir.XV əsrin I yarısında soyurğal torpaqlarının hərbi-köçəri zadəganlara verilirdisə,Ağqoyunluların və ilk Səfəvi şahlarının dövrndən ruhanilərə paylandiği göstərilir.Qeyd olunur ki,soyurğal torpaqları iqtaya nisbətən daha geniş ərazini əhatə edirdi.Ruhanilərə yalnız vəqf torpaqlarından soyurğallar verilmirdi eyni zamanda onlara xam və xalisə torpaqlarından da pay bağışlanırdı.Bundan başqa burada paytaxtın Təbrizdən köçürülməsi, 1555-ci ildə Qəzvinin yeni paytaxt elan olunması,Şamaxı və Şirvan haqqında,Osmanlı imperiyasının basqınları barədə,qonşu dövlətlərlə bağlanmış müqavilələr və şahların verdiyi fərmanlar və s. təşkil edirdi.
III fəsil
Şükufə xanım əsərin III fəslində Qazi Əhməd Quminin əsərinə uyğun olaraq Səfəvi dövlətinin quruluşu məsələsinə toxunmuşdur.Xüsusilə XVI əsrdə bəylərbəyiliklər,onların əsas şəhərləri,bu şəhərlərdə iqtisadi və sosial vəziyyət,bir sıra rutbə və vəzifələr xüsusilə şah,sultan, əmir, lələ,qorçubaşı, kələntər, əmiraxur, mülazim, xadim, möhrdar, xəlifət ət-xüləfa, rəise həsar, carçı, pərvanəçi, çərxçi, kəndxuda, eşikağası,qapıçıbaşı, xadəmbaşı və s. Bu kimi vəzifələr və onların dövlətdə yeri barəsində məlumatlar verilmişdir.
IV fəsl
Əsərin IV fəslində XVI əsrdə Azərbaycanda tarixi siyasi hadisələr öz əksini tapmışdır. I Şah İsmayılın əsas yürüşləri, Bakının alınması, özbəklərin məğlub edilməsi, İraqın işğalı, Səfəvi-Osmanlı münaqişələri, bu münaqişələrin səbəb və nəticəsi, Çaldıran döyüşü, I Təhmasibin hakimiyyəti, onun hakimiyyət illərində ölkənin siyasi və iqtisadi vəziyyəti, Təhmasibin yürüşləri, Məhəmməd Xudabəndənin və II Şah İsmayılın hakimiyyətləri dövründə Səfəvi dövlətinin siyasi vəziyyəti və s. Məsələlər işıqlandırılmışdır.
V fəsil
Əsərin V fəslində XVI əsrdə Azərbaycan mədəniyyətinin dövrün iqtisadi,ictimai və siyasi həyatına uyğun inkişaf etdiyi bildirilmişdir. Bu fəsildə Səfəvi şahlarının yaradiciliği,dövrün alim və üləmalarının, məşhur din xadimlərinin adları və fəaliyyətləri, kitabxanalarının,memarlıq abidələrinin yerləşdiyi ərazilər barəsində geniş məlumat verilmişdir. Bu dövrdə Azərbaycanda maarifin inkişafı,dovlətin elmə və digər sənətkarlıq sahələrinə münasibəti,himayədarlığı təqdirə layiqdir.
Əsərin nəticə hissəsində Azərbaycanın XVI əsr iqtisadi,ictimai,siyasi və mədəniyyət tarixini öyrənmək üçün tədqiqata cəlb olunmuş Qazi Əhməd Quminin "Xülasət ət-təvarix" əsəri dövrün ən mühüm yazılı məxəzləzrindən biri hesab olunur. Şükufə xanım qeyd edir ki, əsərin hazırlanmasında müqayisəli təhlil yolundan istifadə etmişdir. Əsər Səfəvi dovlətinin yaranmasından başlayaraq dovlətin imperiyaya çevrilməsi, imperiyanın idarə olunmasında səfəvi xanədanının rolu,dovrün iqtisadi və siyasi şərhi, Səfəvi-Şeybani, Səfəvi-Osmanlı, Səfəvi-Ağqoyunlu, Səfəvi-Şirvanşahlar arasında olan siyasi munasibətlər, Səfəvi dövlətinin hərb tarixi, iqtisadi inkişafı, mədəniyyəti və s məlumatlarla zəngindir. XVI əsrdə Azərbaycanda elm və mədəniyyət sahəsindəki yüksəliş dövrün ümumi iqtisadi, sosial və siyasi şəraiti ilə bilavasitə bağlı idi. Şükufə xanım əsərin nəticə hissəsini sonda bu cümlələrlə yekunlaşdırır ki, Azərbaycanda elm, ədəbiyyat və incəsənətin bu dövrdəki inkişafı özünün bir sıra mütərəqqi xüsusiyyətlərilə elm və mədəniyyətin sonrakı təkamülünə müsbət təsir göstərmişdir.
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Calligraphers and painters / a treatise by Qadi Ahmad, son of Mir-Munshi, circa A.H. 1015/A.D. 1606, translated from the Persian by V. Minorsky. With an introd. by B.N. Zakhoder, translated from the Russian by T. Minorsky. Arxivləşdirilib 2016-12-25 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Xulaset et tevarix Qazi Ehmed Quminin yazdigi kitab MezmunuQazi Ehmed Quminin bu eserinde Iranin Hindistanin ve Qafqazin XVI esr tarixine aid sosial ve iqtisadi esasen siyasi melumatlar oz eksini tapmisdir Sovet tarixsunasliq elmi bele bir amili esas tuturdu ki menbelerde verilen tarixi melumatlar dovrun xususiyyetlerini tarixcinin selnamecinin seyyahin sinfi mensubiyyetini siyasi movqeyini dini siyasi dunyagorusunu ozunde eks etdirir Bu baximdan Xulaset et tevarix elyazmasi da region tarixinin oyrenilmesinde esas yer tutur Elyazmanin Tehran ve Berlin nusxeleri meshurdur XVI esr Yaxin ve Orta Serq olkelerinin Orta Asiyanin Iran ve Azerbaycanin tarixine dair zengin melumatlar var Elyazmanin nusxelerinin muellifin diger eseri Gulustani huner Hesen bey Rumlunun Ehsen et tevarix Budaq Qezvininin Cevahir el exbar Qazi Ehmed Qaffarinin Nusexi cahanara Miryehya el Qezvininin Lobb et tevarix Serefxan Bidlisinin Serefname Iskender bey Munsinin Tarixi alemarayi Abbasi Mirxondun Rovzet es sefa VII cild anonim Tarixe alemaraye Sah Ismayil anonim Tarixe alemaraye Sefevi Molla Kamalin Tarixi Sefeviyan ile muqayise edilir Bu eserdeki Azerbaycanin XVI esr tarixinin bir sira problemleri Sovet ve xarici olke tarixcileri terefinden tedqiq edilmisdir Bunlarin icerisinde I P Petrusevskinin XVI esr XIX esrin evvellerinde Azerbaycanda ve Ermenistanda feodal munasibetleri tarixi ocerkleri O E Efendiyevin Azerbaycan Sefevi dovleti E E Rehmaninin XVI esrin sonu XVII esrin evvellerinde Azerbaycan Sefevi dovleti monoqrafiyalari ehemiyyetli yer tutur S F Ferzeliyevin dovrun menbeyi olan Hesen bey Rumlunun Ehsen et tevarix eserine dair elmi mulahizelerinde Azerbaycan tarixinin bu dovr tarixsunasliginin Iran ve Turkiye tarixsunasliginda da oz eksini tapdigi bildirilmisdir Iran tarixcilerinin eserlerinden Ehmed Kesrevinin Seyx Sefi ve tebares eserinin Nesrullah Felsefinin Zendeqaniyi Sah Abbasi evvel eserinin ve Ehmed Kaviyanpurun Tarixi umumi Azerbaycan eserleri turk tarixcilerinin eserlerinden ise Faruq Sumerin Sefevi dovletinin qurulusu ve gelismesinde Anadolu turklerinin rolu Ismayil Heqqi Danismendin Osmanlilarin xronoloji tarixi eserlerinde bu eserin adi cekilmisdir Tedqiqi Xulaset et tevarix Azerbaycan tarixinin menbeyi kimi Sukufe Memmedovanin Xulaset et tevarix Azerbaycan tarixinin menbeyi kimi eserinin I feslinde Qazi Ehmed Quminin heyati ve onun Xulaset et tevarix eseri baresinde melumatlar verilmisdir Qeyd olunur ki Qazi Ehmed Qumi 1546 ci il mayin 17 de Iranin Qum seherinde anadan olmusdur Seherin XVI esrde Sie mezhebinin esas merkezlerinden birine cevrildiyi bildirilir 1556 ci ilde Qazi Ehmedin 10 yasi olarken ailesi ile birlikde Qum seherinden Meshede kocduyu baresinde melumat verilir Onun burada Mazandaran valisi Emir xanin oglu Sultan Murad xandan telim almasi ve xanin istedadli sagirdlerinden biri olmasi baresinde melumatlar vardir Qazi Ehmedin yazdigina gore Hemin genclik illeri onun heyatinda en gozel ve unudulmaz gunler olmusdur Iyirmi yasinda olarken onun I Sah Tehmasibin sarayinda olmasi bildirilir Sah Tehmasibin fermani ile dovlet senedlerinin uzunu kocurub 70 nusxede cildleyerek olkenin butun beylerbeyilerine ve valilerine gonderilmesinde Qazi Ehmedin ve atasi Mir Munsi Serafeddinin boyuk rolu olmusdur Sah Tehmasibin oglu II Ismayilin hakimiyyeti doneminde 1576 1578 mustofi el memalik vezifesinde olan Mirsah Qazi Isfahaninin yaninda bir muddet xidmet etmisdir 1589 cu ilin sonlarinda Qazi Ehmed I Sah Abbasin sarayinda calismisdir Hemin il Qazi Ehmed ozbek feodallarinin Meshede hucumu ve seherin dagidilmasi baresinde qeside yazaraq melumat verir ki bu melumatlar Sukufe xanimin qeyd olunan eserinde oz eksini tapmisdir Qazi Ehmed bu qesideden bir parcani Xulaset et tevarix eserinde qeyd etmisdir O eserde ozu haqqinda axirinci defe 1590 ci ilin sonlarinda bas vermis hadiselerden behs ederken melumat verir O Siraz seherini alim ve mutefekkirlerin meskeni kimi vesf ederek hemin yere yollandigini yazir Qazi Ehmed heyatinin son illerinde Boyuk Mogol imperatoru Cahangirin sarayinda yasamisdir Gulustani huner in Tehran nusxesinde bir sira faktlar Qazi Ehmedin veteni terk ederek Hindistana getmesinin sebebini aydinlasdirir Qazi Ehmed yazir ki 1605 ci ilde dovrun xettat ve alimlerinden Mir Sedreddin paxilliq hissi ile ona iftira atmis onu Meshedde vezir olarken sahin kitabxanasindan kitab ogurlamaqla teqsirlendirmis ve belelikle bu gorkemli sexsiyyeti sahin gozunden salmisdir Bu agir bohtandan sonra Quma qayitmis buradan da Hindistana yollanmisdir Qazi Ehmed Quminin vefat ili teessuf ki mueyyen olunmamisdir Bu haqda ondan sonra yasamis tarixciler de melumat vermemisdir Qazi Ehmed Quminin yaradiciliginda boyuk yer tutan Xulaset et tevarix eserinin bes cildden ibaret olmasi baresinde melumat olsa da eserin bize gelib catmis hissesi V cilddir Sukufe xanim bu barede qeyd edir ki Qazi ehmed Qumi bes cildi on iki ile tamamlamisdir Eser I Sah Ismayilin doneminden baslamali ve II Sah Ismayilin hakimiyyet illerini de ehate etmeli idi Eserde xronoloji ardicilliga fikir verilmisdir O Sefevi hokumdari Mehemmed Xudabendenin seferlerinde istirak etdiyi ucun Azerbaycanin bir cox yerlerini gezib oyrene bilmisdir O V cildi Sefeviler xanedaninin geneologiyasi ile baslayir Eserde I Sah Ismayilin hakimiyyet doveunden yalniz esas hadiseler xronoloji ardicilliqla qeyd olunur O gosterir ki II Sah Ismayilin tarixinin tesvirine qeder olan hisse V cildin I yarisini teskil edir Cildin II hissesi ise II Sah Ismayilin taxta cixmasi ile baslanib I Sah Abbasin hakimiyyeti dovrunde 1591 ci ilde qurtarir Sukufe xanim qeyd edir ki Xulaset et tevarix eserinin helelik dord elyazma nusxesi melumdur Berlin nusxesi Tehranda Mehdi Beyaninin sexsi xitabxanasindaki nusxe Tehranda Kitabxanaye Milliyye Melikde saxlanilan elyazma Tehranda professor Seid Nefisinin sexsi kitabxanasinda saxlanilan elyazma II fesil Sukufe xanim eserin II feslinde XVI esrde Azerbaycanda bas veren siyasi hadiseler iqtisadi ve ictimai veziyyeti baresinde Xulaset et tevarix eserinin sayesinde melumatlari nezerimize catdirmisdir Burada ayri ayri torpaq mulkiyyeti formalari baresinde xususile soyurgal ve tiyul torpaqlari baresinde melumatlar verilmisdir XV esrin I yarisinda soyurgal torpaqlarinin herbi koceri zadeganlara verilirdise Agqoyunlularin ve ilk Sefevi sahlarinin dovrnden ruhanilere paylandigi gosterilir Qeyd olunur ki soyurgal torpaqlari iqtaya nisbeten daha genis erazini ehate edirdi Ruhanilere yalniz veqf torpaqlarindan soyurgallar verilmirdi eyni zamanda onlara xam ve xalise torpaqlarindan da pay bagislanirdi Bundan basqa burada paytaxtin Tebrizden kocurulmesi 1555 ci ilde Qezvinin yeni paytaxt elan olunmasi Samaxi ve Sirvan haqqinda Osmanli imperiyasinin basqinlari barede qonsu dovletlerle baglanmis muqavileler ve sahlarin verdiyi fermanlar ve s teskil edirdi III fesil Sukufe xanim eserin III feslinde Qazi Ehmed Quminin eserine uygun olaraq Sefevi dovletinin qurulusu meselesine toxunmusdur Xususile XVI esrde beylerbeyilikler onlarin esas seherleri bu seherlerde iqtisadi ve sosial veziyyet bir sira rutbe ve vezifeler xususile sah sultan emir lele qorcubasi kelenter emiraxur mulazim xadim mohrdar xelifet et xulefa reise hesar carci pervaneci cerxci kendxuda esikagasi qapicibasi xadembasi ve s Bu kimi vezifeler ve onlarin dovletde yeri baresinde melumatlar verilmisdir IV fesl Eserin IV feslinde XVI esrde Azerbaycanda tarixi siyasi hadiseler oz eksini tapmisdir I Sah Ismayilin esas yurusleri Bakinin alinmasi ozbeklerin meglub edilmesi Iraqin isgali Sefevi Osmanli munaqiseleri bu munaqiselerin sebeb ve neticesi Caldiran doyusu I Tehmasibin hakimiyyeti onun hakimiyyet illerinde olkenin siyasi ve iqtisadi veziyyeti Tehmasibin yurusleri Mehemmed Xudabendenin ve II Sah Ismayilin hakimiyyetleri dovrunde Sefevi dovletinin siyasi veziyyeti ve s Meseleler isiqlandirilmisdir V fesil Eserin V feslinde XVI esrde Azerbaycan medeniyyetinin dovrun iqtisadi ictimai ve siyasi heyatina uygun inkisaf etdiyi bildirilmisdir Bu fesilde Sefevi sahlarinin yaradiciligi dovrun alim ve ulemalarinin meshur din xadimlerinin adlari ve fealiyyetleri kitabxanalarinin memarliq abidelerinin yerlesdiyi eraziler baresinde genis melumat verilmisdir Bu dovrde Azerbaycanda maarifin inkisafi dovletin elme ve diger senetkarliq sahelerine munasibeti himayedarligi teqdire layiqdir Eserin netice hissesinde Azerbaycanin XVI esr iqtisadi ictimai siyasi ve medeniyyet tarixini oyrenmek ucun tedqiqata celb olunmus Qazi Ehmed Quminin Xulaset et tevarix eseri dovrun en muhum yazili mexezlezrinden biri hesab olunur Sukufe xanim qeyd edir ki eserin hazirlanmasinda muqayiseli tehlil yolundan istifade etmisdir Eser Sefevi dovletinin yaranmasindan baslayaraq dovletin imperiyaya cevrilmesi imperiyanin idare olunmasinda sefevi xanedaninin rolu dovrun iqtisadi ve siyasi serhi Sefevi Seybani Sefevi Osmanli Sefevi Agqoyunlu Sefevi Sirvansahlar arasinda olan siyasi munasibetler Sefevi dovletinin herb tarixi iqtisadi inkisafi medeniyyeti ve s melumatlarla zengindir XVI esrde Azerbaycanda elm ve medeniyyet sahesindeki yukselis dovrun umumi iqtisadi sosial ve siyasi seraiti ile bilavasite bagli idi Sukufe xanim eserin netice hissesini sonda bu cumlelerle yekunlasdirir ki Azerbaycanda elm edebiyyat ve incesenetin bu dovrdeki inkisafi ozunun bir sira mutereqqi xususiyyetlerile elm ve medeniyyetin sonraki tekamulune musbet tesir gostermisdir IstinadlarHemcinin baxEhsen et tevarix Tarixi alemarayi AbbasiXarici kecidlerCalligraphers and painters a treatise by Qadi Ahmad son of Mir Munshi circa A H 1015 A D 1606 translated from the Persian by V Minorsky With an introd by B N Zakhoder translated from the Russian by T Minorsky Arxivlesdirilib 2016 12 25 at the Wayback Machine