Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Xudu Məmmədov (14 dekabr 1927, Mərzili – 15 oktyabr 1988, Bakı) — Azərbaycanlı elm adamı və ictimai-siyasi xadim, professor, AMEA-nın müxbir üzvü, Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, Milli Azadlıq Qərargahı təşkilatının qurucularından (1969), Böyük Britaniya Kral Akademiyasının fəxri üzvü (1957)
| Xudu Məmmədov | |
|---|---|
| Xudu Surxay oğlu Məmmədov | |
 | |
| Doğum tarixi | 14 dekabr 1927 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 15 oktyabr 1988 (60 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Elmi dərəcəsi | |
| Elmi adı | |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirməsi | Məmməd Çıraqov |
| Mükafatları | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Xudu Surxay oğlu Məmmədov 1927-ci il dekabrın 14-də Ağdam rayonunun (Azərbaycan) Mərzili kəndində anadan olmuşdur. Ağdamda orta məktəbi bitirən Xudu Məmmədov Azərbaycan Dövlət Universitetinin Geologiya-Coğrafiya fakültəsinin Geologiya şöbəsinə daxil olur, 1951-ci ildə təhsilini fərqlənmə diplomu ilə başa vurur və müəllimi Heydər Əfəndiyevin təkidi ilə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Kimya İnstitutuna təyinat alır.
Xudu Məmmədov daha sonra SSRİ EA-nın Kristalloqrafiya İnstitutunun aspiranturasına daxil olur. Namizədlik dissertasiyasının ilkin mövzusu "Borosilikat-aksinit mineralının quruluşunun təyini" olmuşdur. Amma quruluşu açmaq üçün eksperimental materiallar alınması ərəfəsində (1952-ci il) yapon tədqiqatçıları bu mineralın quruluşunu təyin edirlər. 1955-ci ildə X. Məmmədov SSRİ EA-nın Kristalloqrafiya İnstitutunun elmi şurasında "Kristalloqrafiya və Kristallofizika" ixtisası üzrə "Ksonolit və vollastonit minerallarının kristal quruluşu" mövzusunda müvəffəqiyyətlə namizədlik dissertasiyası müdafiə edir.
Xudu Məmmədov bir neçə dəfə qonağı olmuş, 1966-cı ildə isə təqribən bir il onun laboratoriyasında çalışmışdır.
Azərbaycanlı kristalloqraf-alim 1970-ci ildə geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, 1973-cü ildə professor elmi adlarına layiq görülmüşdür.
O, 1957-ci ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Qeyri-üzvi və Fiziki Kimya İnstitutunun struktur kimya laboratoriyasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Əsas elmi işləri kristallokimya sahəsindədir.
1969-cu ildə Xudu Məmmədov doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmiş, 1970-ci ildə geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, 1973-cü ildə professor elmi adlarına layiq görülmüşdür.
Xudu Məmmədov 1976-cı ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvüdür.
1957-ci ildən Azərbaycan Elmlər Akademiyası Qeyri-üzvi və Fiziki Kimya İnstitutunun struktur kimya laboratoriyasının müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Əsas elmi işləri kristallokimya sahəsindədir.
Xudu Məmmədov bir neçə illik tədqiqatların yekunu olaraq, 1960-cı ildə "Kalsium-silikatları və hidrosilikatları və hidrosilikatların kristallokimyası" monoqrafiyasını yazır.
Elmi fəaliyyəti
Silikat birləşmələrindən bir çoxunun quruluşunu müəyyənləşdirmiş, həmin birləşmələr sinfi ilə boratlar, karbonatlar, yarımkeçiricilər və s. arasında kristallokimyəvi qohumluq olmasını aşkara çıxarmış, 50-dən çox üzvi liqandlı kompleks birləşmənin molekul və kristall quruluşunu öyrənmiş, tədqiqatlarında elektronoqrafiya, rentgen-spektral analiz və hidrotermal sintez üsullarından geniş istifadə etmişdir. O, 250 elmi əsərin, 10 müəlliflik şəhadətnaməsi və 3 monoqrafiyanın müəllifidir. Xudu Məmmədovun rəhbərliyi ilə 10 elmlər doktoru və 35 fəlsəfə doktoru yetişdirilib.
Xudu Məmmədov qısa müddət ərzində rentgen quruluş təhlili üsulunun I və II mərhələlərini yüksək səviyyədə mənimsəyir, hətta quruluşun təyini üçün çox vacib olan naməlum quruluşda simmetriya mərkəzinin olub-olmamasını bir adla Paterson elektron sıxlığından "üç pik" teoremi əsasında yüksək dəqiqliklə təyin edir. O, göstərir ki, Paterson elektron sıxlığında bir düz xətt üzərində biri-birindən bərabər məsafədə yerləşən üç pikdən mərkəzdə yerləşən pikin ağırlığı kənarlarda yerləşən piklərin ağırlığından iki dəfə çox olan halda quruluşda simmetriya mərkəzi olur. Xudu Məmmədov bu teoremin yüksək dəqiqliklə riyazi və həndəsi isbatını vermişdi. Quruluş təhlili sahəsində mövcud ədəbiyyatlara bu, "X. Məmmədovun üç pik teoremi" kimi daxil edilmişdir.
Xudu Məmmədov aldığı eksperimental məlumatlar əsasında hesablanmış Paterson elektron sıxlığının araşdırılmasından, statstik üsullardan, Xarker-Kasper bərabərsizliyindən və müxtəlif mərhələlərdə təkrar yaxınlaşma üsullarından məharətlə istifadə edərək, ksonotlit mineralının quruluşunu təyin edir. Bu quruluş silikat kimyasında – sement kimyasında dövrün ən böyük kəşfi idi. Həmin illərdə sovetlərin ən çox oxunan mətbuat orqanlarında Xudu Məmmədovun əldə etdiyi elmi nəticələr sovet elminin ən böyük nailiyyəti kimi dərc olunmuş və "Soyuz" jurnalında X. Məmmədovun böyük şəkli və elmi nəticələri barədə geniş məlumat verilmişdir.
1955-ci ildə X. Məmmədov SSRİ EA-nın Kristalloqrafiya İnstitutunun Elmi Şurasında "Kristalloqrafiya və Kristallofizika" ixtisası üzrə "Ksonotlit və vollastonit minerallarının kristal quruluşu" mövzusunda müvəffəqiyyətlə namizədlik dissertasiyası müdafiə edir və geologiya-mineralogiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi alır.
X. Məmmədovun görkəmli alim Con Bernalla ilk görüşü 1956-cı ildə olur. O vaxt Moskva şəhərində Beynəlxalq Sülh Konfransı keçirilir. Con Bernal laboratoriyasında uzun müddət problem quruluşlarından olan ksonotlit və vollastonit minerallarının quruluşunu yüksək dəqiqliklə təyin edən X. Məmmədovla görüşür. İnstitutda elmi diskussiyadan sonra X. Məmmədovla tanışlıq onu çox heyrətləndirir və onu Londona "Sement Silikatlarının Quruluşunun Tədqiqi" elmi mərkəzinə dəvət edir.
Bu tanışlıqdan sonra Xudu Məmmədov iki dəfə Con Bernalın qonağı olmuşdur. 1960-cı ildə 20 gün, 1966-cı ildə isə 10 ay. Con Bernal da öz növbəsində Bakıda Xudu müəllimin qonağı olmuş və özünün bağışladığı "Elm haqqında elm" kitabında belə avtoqraf yazmışdı: "Canlı və cansız təbiəti vəhdətlərindən böyük alim Xudu Məmmədova".
SSRİ EA Kristalloqrafiya İnstitutunun aspiranturasını bitirib, 1955-ci ilin oktyabrında elmlər namizədi kimi Bakıya qayıdan Xudu Məmmədov Azərbaycan EA-nın Kimya İnstitutuna baş elmi işçi kimi qəbul olunur, elə həmin ildə kristallokimya laboratoriyası yaranır və X. Məmmədov ona rəhbər təyin edilir.
X. Məmmədov bir neçə illik tədqiqatlarının yekunu olaraq 1960-cı ildə "Kalsium silikatları və hidrosilikatların kristallokimyası" monoqrafiyasını yazır. Sement silikatların quruluşuna dair monoqrafiya yazılmasına London nəşrlərindən sifariş olsa da, bu monoqrafiyanı X. Məmmədov azəri-türkcəsində yazdı. Silikat kimyası üçün fundamental əhəmiyyətə malik olan bu əsər Azərbaycan elm tarixində kristallokimyaya dair doğma dilimizdə ilk kitab idi.
1960-cı ildə X. Məmmədov ilk dəfə "Qarışıq quruluşlar" anlayışı yaradır. 1980-ci illərin əvvəlində bu hadisə xarici elmi mətbuatda polisomatizm hadisəsi kimi səslənir. 1960-cı ildə çap olunan monoqrafiyada isə X. Məmmədov bu hadisəyə tam aydınlıq gətirmişdi.
1960–1970-ci illərdə artıq elm aləmində "Kristallokimyaçıların Bakı məktəbi" kimi tanınmış laboratoriyanın əməkdaşları X. Məmmədovun rəhbərliyi ilə dünya laboratoriyalarının problem axtarışlarından olan quruluşları açmağa qadir idilər. Bu illərdə X. Məmmədov artıq dünya səviyyəsində qəbul edilmiş, kristalloqrafların görkəmli liderləri səviyyəsinə ucalmışdır.
Diorto silikatlar və ortoboratların quruluşu arasında kristallokimyəvi analogiyaya aşkarlıq gətirməsi X. Məmmədovun kristallokimya sahəsində ən uğurlu elmi tədqiqatlarından biridir.
X. Məmmədovun elmdə əldə etdiyi ən uğurlu nailiyyətlərdən biri də qeyri-üzvi bağlayıcı xassəli maddələrin atom səviyyəsində öyrənmək, yəni bağlayıcılıq yaradan əlamətlərin kristallokimyəvi kriteriyalarını vermək olmuşdur. O qeyd edirdi ki, "praktiki istifadə olunan bütün qeyri-üzvi bağlayıcılar sement silikatlarının quruluş analoqudur". Bu ifadə bağlayıcılıq xassələri müşahidə olunan maddələrin quruluşlarının kristallokimyəvi araşdırılmasının nəticəsi idi. X. Məmmədov yüksək səviyyəli kristallokimyəvi təhlili "silikatların və digər qeyri-üzvi bağlayıcıların ümumi xüsusiyyətlərinin olması, onlarda portlandit və ya onun analoqu olan quruluş bloklarının olmasıdır". Bu bağlayıcılar kimyasında (sement və s.) bağlayıcı xassələrin quruluş kriteriyası – X. Məmmədov kriteriyası adlanır. Beləliklə, bağlayıcıların ümumi quruluş xüsusiyyətlərinin aşkarlanması elementlərin individual xüsusiyyətlərinin bağlayıcı xassələri ilə əlaqələndirməyə imkan verir. Bu da ki, məlum xassəli-bağlayıcı maddələrin alınması istiqamətində düzgün və yeni mərhələ idi.
X. Məmmədov 1969-cu ildə Azərbaycan EA-nın Geologiya İnstitutunda "Kalsium silikatlarının və hidrosilikatlarının kristallokimyası" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edir və geokimya-mineralogiya elmləri doktoru alimlik dərəcəsi alır. Akademik N. V. Belov və Moskva şəhərindən opponent kimi müdafiədə iştirak edən professorlar M. Dorfman və E. Makarov işi yüksək qiymətləndirirlər.
X. Məmmədov 1970-ci illərin çox sevdiyi ölməz sənətkar və görkəmli alim Üzeyir bəy Hacıbəyovun xatirəsinə həsr etdiyi "Qoşa qanad" əsərini yazır. Əsər elm və sənətin vəhdətinə həsr edilmiş fundamental elmi araşdırmaların nəticəsi idi. İlk dəfə bu əsər "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetində çap olunur. 1974-cü ildə isə "Gənclik" nəşriyyatı eyniadlı kitab kimi nəşr edir. Kitab, istedadlı filosof Ziyəddin Göyüşovun "Zirvəyə çağıran səslər" başlıqlı ön sözündən, dörd fəsildən və son sözdən ibarətdir.
Xudu müəllimin görkəmli kristalloqraf olması təbiətə atom səviyyəsində baxış etməsinə imkan yaradır. O qeyd edir ki, "İstər canlılar, istərsə də cansızlar kimyəvi elementlərin mümkün varlıq formalarıdır. Cansızlara nisbətən canlılarda mürəkkəbləşmə mərhələlərinin sayı müqayisəolunmaz dərəcədə çoxdur (cansızlar-atomlar, molekullar, maddələr, kristallar, materiyalar; canlılar – atomlar, molekullar, molekul qrupları, hüceyrələr, hüceyrə kolonyaları, orqanellər (toxumalar), orqanlar və s.). Hər bir səviyyənin fərdləri özündən sonrakı səviyyə üçün quruluş vahidi rolu oynayır". Görünür ki, X. Məmmədovun qeyri-üzvi kristallokimyada yaratdığı "irsilik prinsipi" onun təbiəti dərindən öyrənməsinin, təbiətə münasibətinin nəticəsidir.
X. Məmmədova görə, yaradıcılığın əsasında üç cəhətin ahəngdar birliyi lazımdır:
- İstedad – sənətkarlığa məxsus cilalanmış, həssas, təbii xüsusiyyət;
- Dünyagörüşü – xarici aləmin beyində ümumiləşmiş əksi, xarici aləm və özün haqqında mühüm hissəsi obyektiv olan bilik;
- Sənət texnikası – yazı, rəngkarlıq, bəstələmək, ifaçılıq texnikası, uyğun peşələr üçün zəruri olan xüsusiyyət.
Xudu Məmmədov elm və sənətin mahiyyətcə eyni səbəblərdən asılılığını belə ifadə edir: "Elm və sənətin hər ikisində istedad uçuş qüvvəsi olduğu halda, dünyagörüşü uçuşa istiqamət verən, yolun doğruluğuna əminlik yaradan, gedilmiş yolu bir də getməyə qoymayan, bizi nöqtə ətrafında fırlanmağa qoymayan səbəbdir". İki anlayışın, iki qanadın oxşarlığı necə də konkret, aydın bir şəkildə ifadəsini tapır.
Dünyagörüşün genişləndirmə yollarından yazan X. Məmmədov göstərirdi ki, birinci amil təhsil sistemindən doğru istifadə etmək, vaxtsız ixtisaslaşmaların əhəmiyyətsizliyini, təbiət və emosiyalar yaradan fənlərin mənimsənilməsinin eyni dərəcədə vacibliyini göstərirdi.
X. Məmmədov məktəbinin əsas elmi istiqamətlərindən biri də "Boratların quruluşu, faza çevrilmələri və kristallokimyası" problemi idi.
Bu işlərin əsasında X. Məmmədovun tədqiatlarının özəyini təşkil edən kalsium silikatlarının kristallokimyasını zənginləşdirmək dururdu. Belə ki, Ln3+ B3+ Ca2+ Si4+ heterovalent izomorf əvəz olunma hadisəsi Ln boratların quruluşunun kalsium silikatlarının quruluşu ilə analoji olduğunu göstərirdi. Burada ən ciddi müxtəliflik bor ionunun ölçüsünün silisium ionuna nisbətən kiçik və silisium kationundan fərqli olaraq bor kationunun dəyişkən koordinasiyaya malik olması idi.
1980-ci illərdə X. Məmmədov nadir torpaq elementləri və sulfidlərinin və sulfoduzlarının quruluşu ilə mürəkkəb tərkibli oksidlərin – silikatların və boratların quruluşu arasında oxşarlıq olduğunu kristallokimyəvi faktorlar əsasında yüksək səviyyədə elmi dəlillərlə sübut edir.
1981-ci ildə X. Məmmədovun "Naxışların yaddaşı" kitabı çap olunur. O, qədim naxışların araşdırılması ilə türkçülüyün izlənməsinin mümkünlüyündən danışırdı. Eramızdan çox-çox əvvəl türklərin məskunlaşdığı ərazilərdə tapılan sənət nümunələrində simmetriya elementlərindən istifadə olunmasını kristalloqrafiya elmimizin, qədim türk tayfalarında, müxtəlif sənətkarların yaratdığı əşyalarda müşahidə olunması bu elmin yaradıcılarının özümüzə məxsusluğunu yüksək səviyyədə əsaslandırırdı. Qədim əşyaların üzərində ornamentlərin köçürülmə simmetriyasına tabe olması, XII əsr mağara memarlıq abidələrinin birində üçtərtibli simmetriya oxuna malik fraqmentin sıx yerləşmə prinsipi ilə müstəvi səthi doldurması və həmin prinsiplə Bərdə türbəsinin (1322-ci il) silindr formalı səthinin dördtərtibli simmetriya elementini saxlamaqla "Allah" kəlməsi ilə doldurulması və s. Qədim ornamentlərimizdə müəyyən kristallik maddələrin quruluşu ilə eynilik müşahidə edən X. Məmmədov əcdadlarımızın quruluş təsəvvürlərinə malik olmalarını fərəhlə söyləyirdi. Məsələn, İsfahan məscidində naxışların biri 5, 6, 10 həlqəli boşluqlara malik silisium-oksigen tetraedr layına uyğun gəldiyini göstərir. Silisium 4-oksidin (SiO2) modifikasiyalarının birinin quruluşu ilə XI əsr Bərdə türbəsində və Türkiyənin Mardin şəhərində (XIII əsr) memarlıq abidələrində müşahidə olunan naxışların eyniliyi və yaxud Sahib Ata məscidində istifadə olunan naxışlarla sajinit mineralının quruluşunda müşahidə olunan tetraedr torunun eyniliyi (hər iki halda 5 və 8-lik boşluqlar növbələşir). Kanasit mineralının quruluşunun proyeksiyasının qədim xalçalar və kilimlər üçün çox tipik olması. Bu oxşarlıqlardan başqa "Naxışların yaddaşı" kitabında X. Məmmədov simmetriya qanunlarından və sıx yerləşmə prinsiplərindən istifadə edərək müxtəlif tip fraqmentlər əsasında fonsuz tablolar toplusu yaratmışdır. Bu yüksək elmi nailiyyətlərin nəticəsi idi ki, 1981-ci ildə Vaşinqton beynəlxalq "Perqamon Pres" nəşriyyatının çapdan buraxdığı irihəcmli "Simmetriya" məcmuəsinin "Kristalloqrafik naxışlar" bölməsi X. Məmmədov tərəfindən yazılmışdır.
1980-ci illərin axırlarında Azərbaycanımızın ağrılı-acılı günləri başladı. Keçmiş SSRİ-nin rəhbərləri "yenidənqurma" adı altında erməni cəlladlarına yeni imkan yaratdı. Torpaqlarımız üzərində dövlət quran, tariximiz əsasında özünə tarix yaradan, mədəniyyətimizi özününküləşdirməkdə davam edən alçaq qonşularımız Azərbaycanın gözəl guşələrindən biri olan Dağlıq Qarabağı özününküləşdirmək fikrinə düşür. İlk erməni ayaqları bu torpaqlara dəyən gündən 170 ilə yaxın bir vaxt keçməsinə baxmayaraq, Dağlıq Qarabağı qədim erməni torpağı elan edirlər. Ağdam rayonundakı iki gənci ermənilər vəhşicəsinə qətlə yetirir. İlk qan tökülür, cinayətkar cəzasız qalır.
Bu hadisələr – milli iztirablar Xudu Məmmədovun qəlbini ağrıdır, o, heç nə edə bilmədiyinə görə əzab-əziyyətlər çəkir.
Azərbaycanın – Qarabağın dərdi Xudu Məmmədovun ölümünü tezləşdirir. 1988-ci ilin oktyabrın 15-də sənətinin vurğunu olduğu, Şərqin böyük dahisi Üzeyir bəy Hacıbəyovun ev muzeyində dünyasını dəyişir.
Xudu Məmmədov klassik ədəbiyyatı və şeiriyyatı çox sevirdi. Onun mütaliə etmək vərdişi çox güclü idi. Əslində, onun təmasda olduğu elitar mühit də bunu tələb edirdi. B. Vahabzadə, N. Rzayev, C. Heyət və s. kimi həmsöhbətlərlə xırda və lazımsız şeylərdən danışmaq mümkün deyildi. Bu, həm də onun daxili tələbatı idi. O öz şəxsiyyətinə çox ağır şərtlər qoymuşdu, həyat tərzini bu ağır şərtlərə uyğun qurmuşdu. Odur ki, Xudu Məmmədovun iç dünyası alilik zirvəsində idi. Bunun təsdiqi ola biləcək nümunələr onun çox dəyərli deyimləridir. Bu deyimlər Xudu Məmmədovun yaşam fəlsəfəsinin inikası olub, çox zəngin, "müxtəlif istiqamətli", xeyirxahlıqla dolu bir ömrün böyük mənasını əks etdirir. Yalnız böyük ürək sahibləri, "kişi sözünə" önəm verənlər, vicdan qarşısında hər an hesabatlı olanlar, əyilməzlər, vətən sevənlər, xalqı üçün şam kimi yananlar, təkəbbürdən uzaq olanlar, ali insanlıq zirvəsində duranlar bu deyimləri ifadə etmək qüdrətində olurlar.
Elmi Tədqiqat İşləri
Görkəmli alim Xudu Məmmədov 345 elmi əsərin müəllifi olmuşdur ki, onların da 11-i ixtira olub, keçmiş SSRİ-nin müəlliflik şəhadətnamələri ilə müdafiə olunmuşdur. Onun rəhbərliyi altında 18 elmlər namizədi və iki elmlər doktoru hazırılanmışdır.
Xudu Məmmədovun bayatıları və şerləri də onun incə qəlbli, duyğulu bir insan olduğunu göstərir. Onları Siz də oxuyun və bu duyğulardan özünüzə pay götürün.
Təltif və mükafatları
- 1990-cı ildə Xudu Məmmədovu (ölümündən sonra) Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin İdarə heyəti milli-azadlıq hərəkatındakı xidmətlərinə görə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə mükafatına layiq görmüşdür.
- Xudu Məmmədov "Şərəf nişanı" (1967),
- "Qırmızı Əmək Bayrağı" (1986) ordenləri,
- Azərbaycan SSR Ali Sovetinin "Fəxri fərmanı" və bir sıra medallarla təltif olunub.
Vəfatı
Xudu Məmmədov 15 oktyabr 1988-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
Xatirəsi
2017-ci ilin noyabrında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında Xudu Məmmədovun 90 illik yubileyi qeyd olunmuşdur.
Həyatı və elmi kəşflərindən bəhs edən Dünya vətəndaşı (2008) filmi işıq üzü görüb. Film Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri QSC-nin "Azərbaycantelefilm" Yaradıcılıq Birliyində istehsal olunub. Film Xudu Məmmədovun təzadlı həyatına və zəngin elmi yaradıcılığına həsr olunub. Filmin ssenari müəllifləri Eldar İsgəndərzadə və Rəhman Babaxanlı, rejissoru isə Şahəddin Mayıloğludur.
Elmi əsərləri
1. Məmmədov X. S. "Kalsium silikatları və hidrosilikatlarının kristallokimyası". Bakı. Azərb. EA-nın nəşriyyatı. 1960.128 s.
2. Məmmədov X. S., Əmirəslanov İ. R., Nəcəfov H. N., Mürsəliyev A. A. "Naxışların yaddaşı". Azərb. Dövlət nəşriyyatı. Bakı, 1981. 102 s.
3. Xudu Məmmədov "Elim köməyim olsun" Bakı, 2002, 121 s.
4. Xudu Məmmədov "Qurdum ki, izim qala" Bakı, 2007. 360 s.
5. Мамедов Х.С., Бахтияров И.Х. "Структурные аспекты перитектических реакций" Баку, ИФАН. 1988. 57 с.
6. Доклады Академии Наук СССР: "О кристаллической структуре ринкита [Na (Ca, Ce)2 (Ti, Ce) O- (Si2O7)F] ", 1963 Том 150. № 12, стр.167–170.
7.Доклады Академии Наук СССР: "О кристаллической структуре минералов группы мурманита — ломоносовита", 1965, Том 162. № 3, стр.1409–1411.
8. Журнал структурной химии: "Кристаллическая и молекулярная структура бис-(-O-бензол-бензоата) медь (II) п-1-анилина", 1979, Том 20, № 1, стр.89–93
9. Доклады Академии Наук Азерб.ССР: "Кристаллическая и молекулярная структура п-нитробензоата диспрозия (III)", 1981, Том 37, № 2,стр.42–45
10. Журнал "Координационная химия": "Исследование термического разложения п-оксибензоатов металлов", 1986, Том 12, Выпуск 1. стр.37–46
11. Журнал структурной химии "Структура дегидрата био(фермиато) био(никотинамит) диаквомеди (II)", 1986, Том 27, № 2, стр.123–132
12. Журнал "Координационная химия" "Кристаллическая и молекулярная структура комплекса [Pb(o-HOC6H4COO)2H2o]", 1987, Том 13, Выпуск 10, стр.1412–1417
Bayatıları
Elmi fəaliyyəti ilə yanaşı bayatıları ilə də tanınır.
Çiy yumurta soyulmaz,
Göydə ulduz sayılmaz,
Bütün xalqlar oyandı,
Mənim xalqım ayılmaz.
Elm köməyim olsun,
Əlim köməyim olsun,
Kimsəyə yük olarsam,
Ölüm köməyim olsun
El arxadır, güvən, gəz,
Dağda bitər güvəngəz.
Nə dövlətə bel bağla,
Nə fələyə güvən gəz
Filmoqrafiya
Xarici keçidlər
- . "Virtual Qarabağ" İKT Mərkəzinin rəsmi portalı (az.). virtualkarabakh.az. 2013. 2017-12-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-10-14.
İstinadlar
- "Canlı və cansız təbiətin vurğunu olan Sirri-Xuda". 2020-07-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-11-10.
- APA TV. "AMEA-da Xudu Məmmədovun 90 illiyi qeyd olunub" (az.). Youtube.com. 21.11.2017. İstifadə tarixi: 2017-11-22.
- ""Dünya vətəndaşı" filmi akademik Xudu Məmmədova həsr olunub". 2020-10-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-18.
- {{Cite web
| title = Musavat.com - İki şagirdlə bir akademikin söhbəti. Rafiq Əliyev: "Bizim nəzəriyyə Çinə ildə yüz milyardlarla dollar gəlir gətirir"
| url = http://www.musavat.com/new/G%C3%BCnd%C9%99m/83306-%C4%B0K%C4%B0_%C5%9EAG%C4%B0RDL%C6%8F_B%C4%B0R_AKADEM%C4%B0K%C4%B0N_S%C3%96HB%C6%8FT%C4%B0
| access-date = 2011-09-22
| archive-date = 2011-11-08
| archive-url =
| url-status = dead
}}
Mənbə
- Cansu Məmmədova.
- Orxan Zakiroğlu.
- Vaqif Abbasov.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Xudu Memmedov 14 dekabr 1927 Merzili 15 oktyabr 1988 Baki Azerbaycanli elm adami ve ictimai siyasi xadim professor AMEA nin muxbir uzvu Geologiya mineralogiya elmleri doktoru Milli Azadliq Qerargahi teskilatinin qurucularindan 1969 Boyuk Britaniya Kral Akademiyasinin fexri uzvu 1957 Xudu MemmedovXudu Surxay oglu MemmedovDogum tarixi 14 dekabr 1927 1927 12 14 Dogum yeri MerziliVefat tarixi 15 oktyabr 1988 1988 10 15 60 yasinda Vefat yeri Baki Azerbaycan SSR SSRIElmi derecesi geologiya mineralogiya elmleri doktoruElmi adi professorTehsili Baki Dovlet UniversitetiTaninmis yetirmesi Memmed CiraqovMukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiXudu Surxay oglu Memmedov 1927 ci il dekabrin 14 de Agdam rayonunun Azerbaycan Merzili kendinde anadan olmusdur Agdamda orta mektebi bitiren Xudu Memmedov Azerbaycan Dovlet Universitetinin Geologiya Cografiya fakultesinin Geologiya sobesine daxil olur 1951 ci ilde tehsilini ferqlenme diplomu ile basa vurur ve muellimi Heyder Efendiyevin tekidi ile Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Kimya Institutuna teyinat alir Xudu Memmedov daha sonra SSRI EA nin Kristalloqrafiya Institutunun aspiranturasina daxil olur Namizedlik dissertasiyasinin ilkin movzusu Borosilikat aksinit mineralinin qurulusunun teyini olmusdur Amma qurulusu acmaq ucun eksperimental materiallar alinmasi erefesinde 1952 ci il yapon tedqiqatcilari bu mineralin qurulusunu teyin edirler 1955 ci ilde X Memmedov SSRI EA nin Kristalloqrafiya Institutunun elmi surasinda Kristalloqrafiya ve Kristallofizika ixtisasi uzre Ksonolit ve vollastonit minerallarinin kristal qurulusu movzusunda muveffeqiyyetle namizedlik dissertasiyasi mudafie edir Xudu Memmedov bir nece defe qonagi olmus 1966 ci ilde ise teqriben bir il onun laboratoriyasinda calismisdir Azerbaycanli kristalloqraf alim 1970 ci ilde geologiya mineralogiya elmleri doktoru 1973 cu ilde professor elmi adlarina layiq gorulmusdur O 1957 ci ilden Azerbaycan Elmler Akademiyasinin Qeyri uzvi ve Fiziki Kimya Institutunun struktur kimya laboratoriyasinin mudiri vezifesinde calismisdir Esas elmi isleri kristallokimya sahesindedir 1969 cu ilde Xudu Memmedov doktorluq dissertasiyasini mudafie etmis 1970 ci ilde geologiya mineralogiya elmleri doktoru 1973 cu ilde professor elmi adlarina layiq gorulmusdur Xudu Memmedov 1976 ci ilden Azerbaycan Elmler Akademiyasinin muxbir uzvudur 1957 ci ilden Azerbaycan Elmler Akademiyasi Qeyri uzvi ve Fiziki Kimya Institutunun struktur kimya laboratoriyasinin mudiri vezifesinde calismisdir Esas elmi isleri kristallokimya sahesindedir Xudu Memmedov bir nece illik tedqiqatlarin yekunu olaraq 1960 ci ilde Kalsium silikatlari ve hidrosilikatlari ve hidrosilikatlarin kristallokimyasi monoqrafiyasini yazir Elmi fealiyyetiSilikat birlesmelerinden bir coxunun qurulusunu mueyyenlesdirmis hemin birlesmeler sinfi ile boratlar karbonatlar yarimkeciriciler ve s arasinda kristallokimyevi qohumluq olmasini askara cixarmis 50 den cox uzvi liqandli kompleks birlesmenin molekul ve kristall qurulusunu oyrenmis tedqiqatlarinda elektronoqrafiya rentgen spektral analiz ve hidrotermal sintez usullarindan genis istifade etmisdir O 250 elmi eserin 10 muelliflik sehadetnamesi ve 3 monoqrafiyanin muellifidir Xudu Memmedovun rehberliyi ile 10 elmler doktoru ve 35 felsefe doktoru yetisdirilib Xudu Memmedov Xudu Memmedov qisa muddet erzinde rentgen qurulus tehlili usulunun I ve II merhelelerini yuksek seviyyede menimseyir hetta qurulusun teyini ucun cox vacib olan namelum qurulusda simmetriya merkezinin olub olmamasini bir adla Paterson elektron sixligindan uc pik teoremi esasinda yuksek deqiqlikle teyin edir O gosterir ki Paterson elektron sixliginda bir duz xett uzerinde biri birinden beraber mesafede yerlesen uc pikden merkezde yerlesen pikin agirligi kenarlarda yerlesen piklerin agirligindan iki defe cox olan halda qurulusda simmetriya merkezi olur Xudu Memmedov bu teoremin yuksek deqiqlikle riyazi ve hendesi isbatini vermisdi Qurulus tehlili sahesinde movcud edebiyyatlara bu X Memmedovun uc pik teoremi kimi daxil edilmisdir Xudu Memmedov aldigi eksperimental melumatlar esasinda hesablanmis Paterson elektron sixliginin arasdirilmasindan statstik usullardan Xarker Kasper berabersizliyinden ve muxtelif merhelelerde tekrar yaxinlasma usullarindan meharetle istifade ederek ksonotlit mineralinin qurulusunu teyin edir Bu qurulus silikat kimyasinda sement kimyasinda dovrun en boyuk kesfi idi Hemin illerde sovetlerin en cox oxunan metbuat orqanlarinda Xudu Memmedovun elde etdiyi elmi neticeler sovet elminin en boyuk nailiyyeti kimi derc olunmus ve Soyuz jurnalinda X Memmedovun boyuk sekli ve elmi neticeleri barede genis melumat verilmisdir 1955 ci ilde X Memmedov SSRI EA nin Kristalloqrafiya Institutunun Elmi Surasinda Kristalloqrafiya ve Kristallofizika ixtisasi uzre Ksonotlit ve vollastonit minerallarinin kristal qurulusu movzusunda muveffeqiyyetle namizedlik dissertasiyasi mudafie edir ve geologiya mineralogiya elmleri namizedi alimlik derecesi alir X Memmedovun gorkemli alim Con Bernalla ilk gorusu 1956 ci ilde olur O vaxt Moskva seherinde Beynelxalq Sulh Konfransi kecirilir Con Bernal laboratoriyasinda uzun muddet problem quruluslarindan olan ksonotlit ve vollastonit minerallarinin qurulusunu yuksek deqiqlikle teyin eden X Memmedovla gorusur Institutda elmi diskussiyadan sonra X Memmedovla tanisliq onu cox heyretlendirir ve onu Londona Sement Silikatlarinin Qurulusunun Tedqiqi elmi merkezine devet edir Bu tanisliqdan sonra Xudu Memmedov iki defe Con Bernalin qonagi olmusdur 1960 ci ilde 20 gun 1966 ci ilde ise 10 ay Con Bernal da oz novbesinde Bakida Xudu muellimin qonagi olmus ve ozunun bagisladigi Elm haqqinda elm kitabinda bele avtoqraf yazmisdi Canli ve cansiz tebieti vehdetlerinden boyuk alim Xudu Memmedova SSRI EA Kristalloqrafiya Institutunun aspiranturasini bitirib 1955 ci ilin oktyabrinda elmler namizedi kimi Bakiya qayidan Xudu Memmedov Azerbaycan EA nin Kimya Institutuna bas elmi isci kimi qebul olunur ele hemin ilde kristallokimya laboratoriyasi yaranir ve X Memmedov ona rehber teyin edilir X Memmedov bir nece illik tedqiqatlarinin yekunu olaraq 1960 ci ilde Kalsium silikatlari ve hidrosilikatlarin kristallokimyasi monoqrafiyasini yazir Sement silikatlarin qurulusuna dair monoqrafiya yazilmasina London nesrlerinden sifaris olsa da bu monoqrafiyani X Memmedov azeri turkcesinde yazdi Silikat kimyasi ucun fundamental ehemiyyete malik olan bu eser Azerbaycan elm tarixinde kristallokimyaya dair dogma dilimizde ilk kitab idi 1960 ci ilde X Memmedov ilk defe Qarisiq quruluslar anlayisi yaradir 1980 ci illerin evvelinde bu hadise xarici elmi metbuatda polisomatizm hadisesi kimi seslenir 1960 ci ilde cap olunan monoqrafiyada ise X Memmedov bu hadiseye tam aydinliq getirmisdi 1960 1970 ci illerde artiq elm aleminde Kristallokimyacilarin Baki mektebi kimi taninmis laboratoriyanin emekdaslari X Memmedovun rehberliyi ile dunya laboratoriyalarinin problem axtarislarindan olan quruluslari acmaga qadir idiler Bu illerde X Memmedov artiq dunya seviyyesinde qebul edilmis kristalloqraflarin gorkemli liderleri seviyyesine ucalmisdir Diorto silikatlar ve ortoboratlarin qurulusu arasinda kristallokimyevi analogiyaya askarliq getirmesi X Memmedovun kristallokimya sahesinde en ugurlu elmi tedqiqatlarindan biridir X Memmedovun elmde elde etdiyi en ugurlu nailiyyetlerden biri de qeyri uzvi baglayici xasseli maddelerin atom seviyyesinde oyrenmek yeni baglayiciliq yaradan elametlerin kristallokimyevi kriteriyalarini vermek olmusdur O qeyd edirdi ki praktiki istifade olunan butun qeyri uzvi baglayicilar sement silikatlarinin qurulus analoqudur Bu ifade baglayiciliq xasseleri musahide olunan maddelerin quruluslarinin kristallokimyevi arasdirilmasinin neticesi idi X Memmedov yuksek seviyyeli kristallokimyevi tehlili silikatlarin ve diger qeyri uzvi baglayicilarin umumi xususiyyetlerinin olmasi onlarda portlandit ve ya onun analoqu olan qurulus bloklarinin olmasidir Bu baglayicilar kimyasinda sement ve s baglayici xasselerin qurulus kriteriyasi X Memmedov kriteriyasi adlanir Belelikle baglayicilarin umumi qurulus xususiyyetlerinin askarlanmasi elementlerin individual xususiyyetlerinin baglayici xasseleri ile elaqelendirmeye imkan verir Bu da ki melum xasseli baglayici maddelerin alinmasi istiqametinde duzgun ve yeni merhele idi X Memmedov 1969 cu ilde Azerbaycan EA nin Geologiya Institutunda Kalsium silikatlarinin ve hidrosilikatlarinin kristallokimyasi movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie edir ve geokimya mineralogiya elmleri doktoru alimlik derecesi alir Akademik N V Belov ve Moskva seherinden opponent kimi mudafiede istirak eden professorlar M Dorfman ve E Makarov isi yuksek qiymetlendirirler X Memmedov 1970 ci illerin cox sevdiyi olmez senetkar ve gorkemli alim Uzeyir bey Hacibeyovun xatiresine hesr etdiyi Qosa qanad eserini yazir Eser elm ve senetin vehdetine hesr edilmis fundamental elmi arasdirmalarin neticesi idi Ilk defe bu eser Edebiyyat ve incesenet qezetinde cap olunur 1974 cu ilde ise Genclik nesriyyati eyniadli kitab kimi nesr edir Kitab istedadli filosof Ziyeddin Goyusovun Zirveye cagiran sesler basliqli on sozunden dord fesilden ve son sozden ibaretdir Xudu muellimin gorkemli kristalloqraf olmasi tebiete atom seviyyesinde baxis etmesine imkan yaradir O qeyd edir ki Ister canlilar isterse de cansizlar kimyevi elementlerin mumkun varliq formalaridir Cansizlara nisbeten canlilarda murekkeblesme merhelelerinin sayi muqayiseolunmaz derecede coxdur cansizlar atomlar molekullar maddeler kristallar materiyalar canlilar atomlar molekullar molekul qruplari huceyreler huceyre kolonyalari orqaneller toxumalar orqanlar ve s Her bir seviyyenin ferdleri ozunden sonraki seviyye ucun qurulus vahidi rolu oynayir Gorunur ki X Memmedovun qeyri uzvi kristallokimyada yaratdigi irsilik prinsipi onun tebieti derinden oyrenmesinin tebiete munasibetinin neticesidir X Memmedova gore yaradiciligin esasinda uc cehetin ahengdar birliyi lazimdir Istedad senetkarliga mexsus cilalanmis hessas tebii xususiyyet Dunyagorusu xarici alemin beyinde umumilesmis eksi xarici alem ve ozun haqqinda muhum hissesi obyektiv olan bilik Senet texnikasi yazi rengkarliq bestelemek ifaciliq texnikasi uygun peseler ucun zeruri olan xususiyyet Xudu Memmedov elm ve senetin mahiyyetce eyni sebeblerden asililigini bele ifade edir Elm ve senetin her ikisinde istedad ucus quvvesi oldugu halda dunyagorusu ucusa istiqamet veren yolun dogruluguna eminlik yaradan gedilmis yolu bir de getmeye qoymayan bizi noqte etrafinda firlanmaga qoymayan sebebdir Iki anlayisin iki qanadin oxsarligi nece de konkret aydin bir sekilde ifadesini tapir Dunyagorusun genislendirme yollarindan yazan X Memmedov gosterirdi ki birinci amil tehsil sisteminden dogru istifade etmek vaxtsiz ixtisaslasmalarin ehemiyyetsizliyini tebiet ve emosiyalar yaradan fenlerin menimsenilmesinin eyni derecede vacibliyini gosterirdi X Memmedov mektebinin esas elmi istiqametlerinden biri de Boratlarin qurulusu faza cevrilmeleri ve kristallokimyasi problemi idi Bu islerin esasinda X Memmedovun tedqiatlarinin ozeyini teskil eden kalsium silikatlarinin kristallokimyasini zenginlesdirmek dururdu Bele ki Ln3 B3 Ca2 Si4 heterovalent izomorf evez olunma hadisesi Ln boratlarin qurulusunun kalsium silikatlarinin qurulusu ile analoji oldugunu gosterirdi Burada en ciddi muxteliflik bor ionunun olcusunun silisium ionuna nisbeten kicik ve silisium kationundan ferqli olaraq bor kationunun deyisken koordinasiyaya malik olmasi idi 1980 ci illerde X Memmedov nadir torpaq elementleri ve sulfidlerinin ve sulfoduzlarinin qurulusu ile murekkeb terkibli oksidlerin silikatlarin ve boratlarin qurulusu arasinda oxsarliq oldugunu kristallokimyevi faktorlar esasinda yuksek seviyyede elmi delillerle subut edir 1981 ci ilde X Memmedovun Naxislarin yaddasi kitabi cap olunur O qedim naxislarin arasdirilmasi ile turkculuyun izlenmesinin mumkunluyunden danisirdi Eramizdan cox cox evvel turklerin meskunlasdigi erazilerde tapilan senet numunelerinde simmetriya elementlerinden istifade olunmasini kristalloqrafiya elmimizin qedim turk tayfalarinda muxtelif senetkarlarin yaratdigi esyalarda musahide olunmasi bu elmin yaradicilarinin ozumuze mexsuslugunu yuksek seviyyede esaslandirirdi Qedim esyalarin uzerinde ornamentlerin kocurulme simmetriyasina tabe olmasi XII esr magara memarliq abidelerinin birinde uctertibli simmetriya oxuna malik fraqmentin six yerlesme prinsipi ile mustevi sethi doldurmasi ve hemin prinsiple Berde turbesinin 1322 ci il silindr formali sethinin dordtertibli simmetriya elementini saxlamaqla Allah kelmesi ile doldurulmasi ve s Qedim ornamentlerimizde mueyyen kristallik maddelerin qurulusu ile eynilik musahide eden X Memmedov ecdadlarimizin qurulus tesevvurlerine malik olmalarini ferehle soyleyirdi Meselen Isfahan mescidinde naxislarin biri 5 6 10 helqeli bosluqlara malik silisium oksigen tetraedr layina uygun geldiyini gosterir Silisium 4 oksidin SiO2 modifikasiyalarinin birinin qurulusu ile XI esr Berde turbesinde ve Turkiyenin Mardin seherinde XIII esr memarliq abidelerinde musahide olunan naxislarin eyniliyi ve yaxud Sahib Ata mescidinde istifade olunan naxislarla sajinit mineralinin qurulusunda musahide olunan tetraedr torunun eyniliyi her iki halda 5 ve 8 lik bosluqlar novbelesir Kanasit mineralinin qurulusunun proyeksiyasinin qedim xalcalar ve kilimler ucun cox tipik olmasi Bu oxsarliqlardan basqa Naxislarin yaddasi kitabinda X Memmedov simmetriya qanunlarindan ve six yerlesme prinsiplerinden istifade ederek muxtelif tip fraqmentler esasinda fonsuz tablolar toplusu yaratmisdir Bu yuksek elmi nailiyyetlerin neticesi idi ki 1981 ci ilde Vasinqton beynelxalq Perqamon Pres nesriyyatinin capdan buraxdigi irihecmli Simmetriya mecmuesinin Kristalloqrafik naxislar bolmesi X Memmedov terefinden yazilmisdir 1980 ci illerin axirlarinda Azerbaycanimizin agrili acili gunleri basladi Kecmis SSRI nin rehberleri yenidenqurma adi altinda ermeni celladlarina yeni imkan yaratdi Torpaqlarimiz uzerinde dovlet quran tariximiz esasinda ozune tarix yaradan medeniyyetimizi ozununkulesdirmekde davam eden alcaq qonsularimiz Azerbaycanin gozel guselerinden biri olan Dagliq Qarabagi ozununkulesdirmek fikrine dusur Ilk ermeni ayaqlari bu torpaqlara deyen gunden 170 ile yaxin bir vaxt kecmesine baxmayaraq Dagliq Qarabagi qedim ermeni torpagi elan edirler Agdam rayonundaki iki genci ermeniler vehsicesine qetle yetirir Ilk qan tokulur cinayetkar cezasiz qalir Bu hadiseler milli iztirablar Xudu Memmedovun qelbini agridir o hec ne ede bilmediyine gore ezab eziyyetler cekir Azerbaycanin Qarabagin derdi Xudu Memmedovun olumunu tezlesdirir 1988 ci ilin oktyabrin 15 de senetinin vurgunu oldugu Serqin boyuk dahisi Uzeyir bey Hacibeyovun ev muzeyinde dunyasini deyisir Xudu Memmedov klassik edebiyyati ve seiriyyati cox sevirdi Onun mutalie etmek verdisi cox guclu idi Eslinde onun temasda oldugu elitar muhit de bunu teleb edirdi B Vahabzade N Rzayev C Heyet ve s kimi hemsohbetlerle xirda ve lazimsiz seylerden danismaq mumkun deyildi Bu hem de onun daxili telebati idi O oz sexsiyyetine cox agir sertler qoymusdu heyat terzini bu agir sertlere uygun qurmusdu Odur ki Xudu Memmedovun ic dunyasi alilik zirvesinde idi Bunun tesdiqi ola bilecek numuneler onun cox deyerli deyimleridir Bu deyimler Xudu Memmedovun yasam felsefesinin inikasi olub cox zengin muxtelif istiqametli xeyirxahliqla dolu bir omrun boyuk menasini eks etdirir Yalniz boyuk urek sahibleri kisi sozune onem verenler vicdan qarsisinda her an hesabatli olanlar eyilmezler veten sevenler xalqi ucun sam kimi yananlar tekebburden uzaq olanlar ali insanliq zirvesinde duranlar bu deyimleri ifade etmek qudretinde olurlar Elmi Tedqiqat IsleriGorkemli alim Xudu Memmedov 345 elmi eserin muellifi olmusdur ki onlarin da 11 i ixtira olub kecmis SSRI nin muelliflik sehadetnameleri ile mudafie olunmusdur Onun rehberliyi altinda 18 elmler namizedi ve iki elmler doktoru hazirilanmisdir Xudu Memmedovun bayatilari ve serleri de onun ince qelbli duygulu bir insan oldugunu gosterir Onlari Siz de oxuyun ve bu duygulardan ozunuze pay goturun Teltif ve mukafatlari1990 ci ilde Xudu Memmedovu olumunden sonra Azerbaycan Xalq Cebhesinin Idare heyeti milli azadliq herekatindaki xidmetlerine gore Mehemmed Emin Resulzade mukafatina layiq gormusdur Xudu Memmedov Seref nisani 1967 Qirmizi Emek Bayragi 1986 ordenleri Azerbaycan SSR Ali Sovetinin Fexri fermani ve bir sira medallarla teltif olunub VefatiXudu Memmedov 15 oktyabr 1988 ci ilde Bakida vefat etmisdir Xatiresi2017 ci ilin noyabrinda Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinda Xudu Memmedovun 90 illik yubileyi qeyd olunmusdur Heyati ve elmi kesflerinden behs eden Dunya vetendasi 2008 filmi isiq uzu gorub Film Azerbaycan Televiziya ve Radio Verilisleri QSC nin Azerbaycantelefilm Yaradiciliq Birliyinde istehsal olunub Film Xudu Memmedovun tezadli heyatina ve zengin elmi yaradiciligina hesr olunub Filmin ssenari muellifleri Eldar Isgenderzade ve Rehman Babaxanli rejissoru ise Saheddin Mayilogludur Elmi eserleri1 Memmedov X S Kalsium silikatlari ve hidrosilikatlarinin kristallokimyasi Baki Azerb EA nin nesriyyati 1960 128 s 2 Memmedov X S Emireslanov I R Necefov H N Murseliyev A A Naxislarin yaddasi Azerb Dovlet nesriyyati Baki 1981 102 s 3 Xudu Memmedov Elim komeyim olsun Baki 2002 121 s 4 Xudu Memmedov Qurdum ki izim qala Baki 2007 360 s 5 Mamedov H S Bahtiyarov I H Strukturnye aspekty peritekticheskih reakcij Baku IFAN 1988 57 s 6 Doklady Akademii Nauk SSSR O kristallicheskoj strukture rinkita Na Ca Ce 2 Ti Ce O Si2O7 F 1963 Tom 150 12 str 167 170 7 Doklady Akademii Nauk SSSR O kristallicheskoj strukture mineralov gruppy murmanita lomonosovita 1965 Tom 162 3 str 1409 1411 8 Zhurnal strukturnoj himii Kristallicheskaya i molekulyarnaya struktura bis O benzol benzoata med II p 1 anilina 1979 Tom 20 1 str 89 93 9 Doklady Akademii Nauk Azerb SSR Kristallicheskaya i molekulyarnaya struktura p nitrobenzoata disproziya III 1981 Tom 37 2 str 42 45 10 Zhurnal Koordinacionnaya himiya Issledovanie termicheskogo razlozheniya p oksibenzoatov metallov 1986 Tom 12 Vypusk 1 str 37 46 11 Zhurnal strukturnoj himii Struktura degidrata bio fermiato bio nikotinamit diakvomedi II 1986 Tom 27 2 str 123 132 12 Zhurnal Koordinacionnaya himiya Kristallicheskaya i molekulyarnaya struktura kompleksa Pb o HOC6H4COO 2H2o 1987 Tom 13 Vypusk 10 str 1412 1417BayatilariElmi fealiyyeti ile yanasi bayatilari ile de taninir Ciy yumurta soyulmaz Goyde ulduz sayilmaz Butun xalqlar oyandi Menim xalqim ayilmaz Elm komeyim olsun Elim komeyim olsun Kimseye yuk olarsam Olum komeyim olsun El arxadir guven gez Dagda biter guvengez Ne dovlete bel bagla Ne feleye guven gezFilmoqrafiyaNaxislarin yaddasi film 1973 Xarici kecidler Virtual Qarabag IKT Merkezinin resmi portali az virtualkarabakh az 2013 2017 12 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 10 14 Istinadlar Canli ve cansiz tebietin vurgunu olan Sirri Xuda 2020 07 11 tarixinde Istifade tarixi 2013 11 10 APA TV AMEA da Xudu Memmedovun 90 illiyi qeyd olunub az Youtube com 21 11 2017 Istifade tarixi 2017 11 22 Dun ya ve ten da si fil mi aka de mik Xu du Mem me do va hesr olunub 2020 10 22 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 18 Cite web title Musavat com Iki sagirdle bir akademikin sohbeti Rafiq Eliyev Bizim nezeriyye Cine ilde yuz milyardlarla dollar gelir getirir url http www musavat com new G C3 BCnd C9 99m 83306 C4 B0K C4 B0 C5 9EAG C4 B0RDL C6 8F B C4 B0R AKADEM C4 B0K C4 B0N S C3 96HB C6 8FT C4 B0 access date 2011 09 22 archive date 2011 11 08 archive url url status dead MenbeCansu Memmedova Orxan Zakiroglu Vaqif Abbasov Hemcinin baxMerzili Agdam