Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xose Eçeqaray (isp. José Echegaray y Eizaguirre; 19 aprel 1832[…], Madrid – 14 sentyabr 1916, Madrid) — ispan dramaturqu, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1904).
| Xose Eçeqaray | |
|---|---|
| isp. José Echegaray y Eizaguirre | |
 | |
| Doğum tarixi | 19 aprel 1832[…] |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 14 sentyabr 1916(84 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Fəaliyyəti | dramaturq, inşaat mühəndisi[d], siyasətçi, yazıçı, mühəndis, riyaziyyatçı, iqtisadçı |
| Əsərlərinin dili | ispan dili |
| Janrlar | dramaturgiya, teatr |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |     |
 | |
 Xose Eçeqaray Vikimənbədə | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Tam adı Xose Mariya Valdo Eçeqaray-i-Eysaqirre olan bask əsilli ispan dramaturqu Madriddə doğulmuşdu. Atası yunan dili müəllimi idi. Kiçik yaşlarından vunderkind kimi tanınan Xose Mariya latın və yunan dillərini, habelə təbiət tarixini mükəmməl öyrənmiş və 14 yaşında fəlsəfə bakalavrı dərəcəsi qazanmışdı. Sonra isə Madriddəki Eskuelo de Kaminosu — Texniki Məktəbi riyaziyyat ixtisası üzrə vaxtından əvvəl uğurla başa vurmuşdu. Bir müddət mühəndis kimi işlədikdən sonra həmin məktəbdə riyaziyyatdan mühazirələr oxumuşdu.
Gənc yaşlarından İspaniyanın görkəmli riyaziyyatçı-alimi adını qazanan Eçeqaray nəzəri və tətbiqi riyaziyyatla bağlı məqalələr və monoqrafiyalar çap etdirmişdi, lakin onun istedadı yalnız bir sahə ilə məhdudlaşmırdı. Eçeqaray siyasi iqtisad, fəlsəfə və coğrafiyaya dair əsərlərin də müəllifi idi. Ədəbiyyatla ciddi məşğul olmadığı dövrlərdə də geniş mütaliəsi ilə seçilirdi.
Kiçik qardaşı Miqelin nəzmlə birpərdəli pyes yazması və həvəskar səhnədə tamaşaya qoyması Xose Mariyanın da ədəbiyyata marağını artırmışdı.
Yazıçı və dramaturq kimi tanınmamışdan əvvəl o, özünü siyasətdə də sınamışdı. 1868-ci ildə kraliça İzabella taxtdan salındıqda ictimai işlər naziri, bir il sonra isə ticarət naziri olmuşdu. İspaniya Bankının təsis edilməsi Eçeqarayın adı ilə bağlı idi. 1869-cu ildə o, həm də kortesin — İspaniya parlamentinin üzvü seçilmişdi.
Burbonlar sülaləsinin 1874-cü ildə hakimiyyətə qayıtması Eçeqarayın siyasi səhnədən getməsi ilə nəticələndi. Parisdə mühacir kimi yaşadığı dövrdə özünü tamamilə ədəbiyyata həsr etmək qərarına gəldi. 1874-cü ilin sonlarında Madridə qayıdıb Xorxe Ayaseka-i-Eysaqirre təxəllüsü ilə "Çek kitabçası" adlı ilk pyesini qələmə aldı. Və bundan sonra ispan teatrsevərləri hər il onun iki-üç yeni pyesinə tamaşa etmək imkanı qazandılar.
Eçeqaray 60-dan çox səhnə əsərinin müəllifidir. Bu əsərlərin təxminən yarısı nəzmlə yazılıb. Sənətkarlıq baxımından həmin pyeslərdə məşhur ispan dramaturqu Pedro Kalderonun təsiri duyulur. Eçeqaray dram yaradıcılığında namus, şərəf, borc, sədaqət kimi romantik mövzulara üstünlük verməklə yanaşı ispan tamaşaçılarının yüksək melodrama olan rəğbət və tələbatını nəzərə almağı da unutmurdu.
"Qisasçının arvadı" (1875), "Qılıncın qəbzəsində" (1875) kimi ilk pyesləri Eçeqarayı İspaniyada tanıtdı, "Ağılsızlıq, yaxud qüdsiyyət" (1877) dramı isə Avropa miqyasına çıxmasına imkan yaratdı. Bu pyesin ingilis tərcüməsi ilə tanış olan Bernard Şou yazmışdı ki, dramaturq Eçeqaray əsərlərinin koloriti, tragizmi, gözəllik və qəhrəmanlığın tale ilə amansız mübarizəsi baxımından Şiller, Hüqo, Verdi kimi sənətkarların davamçısı sayıla bilər.
Zaman keçdikcə Eçeqarayın yaradıcılığında romantik pafosdan realizmə keçid özünü daha aydın göstərirdi. "Don Juanın oğlu" (1892) pyesi bu baxımdan xüsusən səciyyəvidir. Bəzi tədqiqatçılar əsərin İbsenin "Qarabasmalar" pyesinin təsiri altında yazıldığını qeyd edirlər. Müəllifin digər məşhur pyesi — "Böyük Qalioto" (1891) isə şaiyə və dedi-qodular nəticəsində günahsız adamların həyatının puç olmasının realist təsviri üzərində qurulmuşdur.
Xose Eçeqaraya 1894-cü ildə İspaniya Kral Akademiyasının üzvü seçilmişdi, lakin bu, bir müddət sonra "1898-ci il nəsli" adı ilə meydana çıxan ədəbi cərəyan nümayəndələrinin onun əsərlərinə sərt meyarlarla yanaşmasına, Eçeqarayı üslub mühafizəkarlığında, yersiz sentimentalizm və epiqonçuluqda, ispan xalqının həyatından və istəklərindən xəbərsizlikdə günahlandırmağa mane olmamışdı.
1904-cü ildə Xose Eçeqaray Frederik Mistralla birlikdə Nobel mükafatına layiq görüldü. Mükafat ona "ispan dramının ənənələrinin dirçəldilməsindəki çoxsaylı xidmətlərinə görə" verilmişdi. Laureat naməlum səbəbdən təntənəli təqdimat mərasiminə qatılmamışdı.
İspan ədəbiyyatının nisbətən gənc nəslinin nümayəndələri Eçeqaraya Nobel mükafatının verilməsini ciddi narazılıqla qarşılamış, hətta əleyhinə petisiya imzalamışdılar. Onun yaradıcılığını milli dramaturgiyanın tənəzzül mərhələsi kimi təqdim etməyə təşəbbüslər də göstərilmişdi, lakin müasir tədqiqatçılar ""teatrda teatr" ünsürlərindən istifadə, dramın konfliktini onun səhnə həlli ilə əlaqələndirmək, səhnədə yaradıcı prosesin anatomiyasını açmaq" və s. baxımından Eçeqaray pyeslərinin dram sənətinə müəyyən pozitiv təsir imkanlarını etiraf edirlər.
İstənilən halda, Xose Eçeqaray ispandilli ədəbiyyatın ilk Nobel mükafatçısı kimi həm öz xalqının, həm də bu dildə danışan bütün xalqların mədəniyyət tarixində öz yerini tutmuşdur.
Ədəbiyyat
- O Locura o Santidad, Drama en Tres Actos y en Drosa. Madrid, 1877;
- Shay F. (ed.), Twenty-five Short Plays, 1925;
- L. A. Modern Spanish Literature, 1929.
- Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009
İstinadlar
- Штейн А. Л. Краткая литературная энциклопедия (rus.). Москва: Советская энциклопедия, 1962. Т. 8.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- José de Echegaray y Eizaguirre // Diccionario biográfico español (isp.). Real Academia de la Historia, 2011.
- http://www.rae.es/academicos/jose-echegaray.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xose Eceqaray isp Jose Echegaray y Eizaguirre 19 aprel 1832 Madrid 14 sentyabr 1916 Madrid ispan dramaturqu Edebiyyat uzre Nobel mukafati laureati 1904 Xose Eceqarayisp Jose Echegaray y EizaguirreDogum tarixi 19 aprel 1832 1832 04 19 Dogum yeri Madrid Madrid vilayeti d IspaniyaVefat tarixi 14 sentyabr 1916 1916 09 14 84 yasinda Vefat yeri Madrid Madrid vilayeti d IspaniyaFealiyyeti dramaturq insaat muhendisi d siyasetci yazici muhendis riyaziyyatci iqtisadciEserlerinin dili ispan diliJanrlar dramaturgiya teatrUzvluyu Ispan dili Kralliq Akademiyasi d 1894 1916 MukafatlariXose Eceqaray Vikimenbede Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiTam adi Xose Mariya Valdo Eceqaray i Eysaqirre olan bask esilli ispan dramaturqu Madridde dogulmusdu Atasi yunan dili muellimi idi Kicik yaslarindan vunderkind kimi taninan Xose Mariya latin ve yunan dillerini habele tebiet tarixini mukemmel oyrenmis ve 14 yasinda felsefe bakalavri derecesi qazanmisdi Sonra ise Madriddeki Eskuelo de Kaminosu Texniki Mektebi riyaziyyat ixtisasi uzre vaxtindan evvel ugurla basa vurmusdu Bir muddet muhendis kimi isledikden sonra hemin mektebde riyaziyyatdan muhazireler oxumusdu Genc yaslarindan Ispaniyanin gorkemli riyaziyyatci alimi adini qazanan Eceqaray nezeri ve tetbiqi riyaziyyatla bagli meqaleler ve monoqrafiyalar cap etdirmisdi lakin onun istedadi yalniz bir sahe ile mehdudlasmirdi Eceqaray siyasi iqtisad felsefe ve cografiyaya dair eserlerin de muellifi idi Edebiyyatla ciddi mesgul olmadigi dovrlerde de genis mutaliesi ile secilirdi Kicik qardasi Miqelin nezmle birperdeli pyes yazmasi ve heveskar sehnede tamasaya qoymasi Xose Mariyanin da edebiyyata maragini artirmisdi Yazici ve dramaturq kimi taninmamisdan evvel o ozunu siyasetde de sinamisdi 1868 ci ilde kralica Izabella taxtdan salindiqda ictimai isler naziri bir il sonra ise ticaret naziri olmusdu Ispaniya Bankinin tesis edilmesi Eceqarayin adi ile bagli idi 1869 cu ilde o hem de kortesin Ispaniya parlamentinin uzvu secilmisdi Burbonlar sulalesinin 1874 cu ilde hakimiyyete qayitmasi Eceqarayin siyasi sehneden getmesi ile neticelendi Parisde muhacir kimi yasadigi dovrde ozunu tamamile edebiyyata hesr etmek qerarina geldi 1874 cu ilin sonlarinda Madride qayidib Xorxe Ayaseka i Eysaqirre texellusu ile Cek kitabcasi adli ilk pyesini qeleme aldi Ve bundan sonra ispan teatrseverleri her il onun iki uc yeni pyesine tamasa etmek imkani qazandilar Eceqaray 60 dan cox sehne eserinin muellifidir Bu eserlerin texminen yarisi nezmle yazilib Senetkarliq baximindan hemin pyeslerde meshur ispan dramaturqu Pedro Kalderonun tesiri duyulur Eceqaray dram yaradiciliginda namus seref borc sedaqet kimi romantik movzulara ustunluk vermekle yanasi ispan tamasacilarinin yuksek melodrama olan regbet ve telebatini nezere almagi da unutmurdu Qisascinin arvadi 1875 Qilincin qebzesinde 1875 kimi ilk pyesleri Eceqarayi Ispaniyada tanitdi Agilsizliq yaxud qudsiyyet 1877 drami ise Avropa miqyasina cixmasina imkan yaratdi Bu pyesin ingilis tercumesi ile tanis olan Bernard Sou yazmisdi ki dramaturq Eceqaray eserlerinin koloriti tragizmi gozellik ve qehremanligin tale ile amansiz mubarizesi baximindan Siller Huqo Verdi kimi senetkarlarin davamcisi sayila biler Zaman kecdikce Eceqarayin yaradiciliginda romantik pafosdan realizme kecid ozunu daha aydin gosterirdi Don Juanin oglu 1892 pyesi bu baximdan xususen seciyyevidir Bezi tedqiqatcilar eserin Ibsenin Qarabasmalar pyesinin tesiri altinda yazildigini qeyd edirler Muellifin diger meshur pyesi Boyuk Qalioto 1891 ise saiye ve dedi qodular neticesinde gunahsiz adamlarin heyatinin puc olmasinin realist tesviri uzerinde qurulmusdur Xose Eceqaraya 1894 cu ilde Ispaniya Kral Akademiyasinin uzvu secilmisdi lakin bu bir muddet sonra 1898 ci il nesli adi ile meydana cixan edebi cereyan numayendelerinin onun eserlerine sert meyarlarla yanasmasina Eceqarayi uslub muhafizekarliginda yersiz sentimentalizm ve epiqonculuqda ispan xalqinin heyatindan ve isteklerinden xebersizlikde gunahlandirmaga mane olmamisdi 1904 cu ilde Xose Eceqaray Frederik Mistralla birlikde Nobel mukafatina layiq goruldu Mukafat ona ispan draminin enenelerinin dirceldilmesindeki coxsayli xidmetlerine gore verilmisdi Laureat namelum sebebden tenteneli teqdimat merasimine qatilmamisdi Ispan edebiyyatinin nisbeten genc neslinin numayendeleri Eceqaraya Nobel mukafatinin verilmesini ciddi naraziliqla qarsilamis hetta eleyhine petisiya imzalamisdilar Onun yaradiciligini milli dramaturgiyanin tenezzul merhelesi kimi teqdim etmeye tesebbusler de gosterilmisdi lakin muasir tedqiqatcilar teatrda teatr unsurlerinden istifade dramin konfliktini onun sehne helli ile elaqelendirmek sehnede yaradici prosesin anatomiyasini acmaq ve s baximindan Eceqaray pyeslerinin dram senetine mueyyen pozitiv tesir imkanlarini etiraf edirler Istenilen halda Xose Eceqaray ispandilli edebiyyatin ilk Nobel mukafatcisi kimi hem oz xalqinin hem de bu dilde danisan butun xalqlarin medeniyyet tarixinde oz yerini tutmusdur EdebiyyatO Locura o Santidad Drama en Tres Actos y en Drosa Madrid 1877 Shay F ed Twenty five Short Plays 1925 L A Modern Spanish Literature 1929 Vilayet Quliyev Edebiyyat sahesinde Nobel mukafati laureatlari Baki Kitab alemi Nesriyyat Poliqrafiya Merkezi 2009IstinadlarShtejn A L Kratkaya literaturnaya enciklopediya rus Moskva Sovetskaya enciklopediya 1962 T 8 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Jose de Echegaray y Eizaguirre Diccionario biografico espanol isp Real Academia de la Historia 2011 http www rae es academicos jose echegaray Xarici kecidler