Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xeder (idiş חדר xeder — ibtidai yəhudi məktəbi; ivr. חֶדֶר — otaq) — yəhudi dini ibtidai məktəbi.
Tarixi
Xeder adı ilk dəfə XIII əsrdə işlədilmişdir. Sonradan bu növ məktəblər Aşkenazi yəhudiləri arasında geniş yayılmışdır. XVII əsrin birinci yarısında Belarusiya və Polşada xederin fəaliyyəti N.Hanoverin "İven Metzula" ("Dərin alt") kitabında təsvir edilmişdir. O, illərdə qurulan sistem Rusiya imperiyası daxilində və Avstriya-Macarıstanın bəzi bölgələrində Birinci Dünya müharibəsinə qədər qorunub saxlanılmışdır.
Təlim sistemi
Talmud-tora məktəblərində olduğu kimi, xederdədə yalnız oğlanlar təhsil alırdı. Bununla belə, əgər talmud-tora valideynləri təhsil haqqını ödəyə bilmədiyi üçün kasıb uşaqlara dəstək olmaq üçün yaradılmışdısa, xederdə təhsil pullu idi. Burada müəllim (melamed) keçdiyi dərs müqabilində valideynlərindən ödəniş alırdı (belə bir haqqı almaq üçün, alaha nüfuzlu şəxslərinin qanuni tövsiyələri tələb olunurdu, çünki iman qanunlarının öyrədilməsi mitsva şəklində, yəni pulsuz həyata keçirilməli olduğuna inanılırdı).
Təhsil adətən müəllimlərin evinin otaqlarından birində aparılırdı. Ancaq icma təhsil prosesinə nəzarət edirdi və melamedin şəxsi təşəbbüslərinə müəyyən qaydalar və məhdudiyyətlər qoyurdu. Krakov məktəb nizamnaməsinə (1511) görə 40-dan çox şagird eyni vaxtda məktəbdə təhsil ala bilməzdi. Müəllimin xüsusi köməkçiləri ola bilərdi (idiş beferz, tək rəqəm belfer). Ancaq təcrübədə müəllimin iş yükü həddən artıq ağır idi; bir sinifdə üç yaş qrupunun şagirdləri eyni vaxtda təhsil ala bilirdilər. Kiçiklərin qrupunda (dardikdə, üç yaşından) şagirdlərə əlifba və tərcümə olunmadan yəhudi mətnlərini oxuyurdular. Növbəti qruplarda (beş yaşından) Raşinin Tanaxın ilk beş müqəddəs haqqında şərhləri və Talmud haqqında ibtidai məlumatlar alırdılar. Böyük siniflər (səkkiz yaşdan) Talmudu daha dərindən öyrənirdilər.
Xederdə dünyəvi mövzular tədris edilmirdi. Dərslər səhər tezdən axşam yeddi-səkkizə qədər davam edirdi. Dəcəl şagirdlərə bədən cəzası tətbiq edilirdi, bunun üçün xüsusi bir qamçı vardı. Hesab olunurdu ki, müəllimlik xüsusi bilik tələb etmir və müəllimin əməyi yüksək qiymətləndirilmirdi. Xederi bitirdikdən sonra gənc ravvinin və ya cəmiyyətin təhsilli üzvlərinin rəhbərliyi altında Talmudu sinaqoq məktəbində (beyt midraş) oxumağa davam edə bilərdi, və yaxud yeşivaya (yəhudi dini ali məktəbi) daxil olmaq hüququnq malik idi. Lakin bu məktəbi bitirənlərin əhəmiyyətli bir hissəsinin təhsili elə bu pillədə məhdudlaşırdı.
Müasir dövr
Haskala dövründən bəri Xeder dünyəvi təhsil alanlar tərəfindən sərt tənqid olunurdu. Haskala (maskilim) tərəfdarları ibtidai tədris metodologiyasından xüsusilə qəzəblənirdilər. Mövcud təhsil sisteminə nifrət İ.B.Levinson, İ.L.Qordon,P.Smolenskin və başqalarının əsərlərində səslənirdi. Ancaq Rusiya imperiyasında yalnız XIX əsrin sonlarında fələstinofiliya və sonralar sionizmin ideologiyasına əsaslanan Heder islahatına (sözdə Xeder Metukkan) cəhd edildi. İslahata uğramış xederlər geniş otaqlarda yerləşdirildi, burada şagidlərə yəhudi xalqının tarixi, Eretz-İsrailin coğrafiyası və İvrit qrammatikası öyrədilirdi. Ortadoksal dini dairələrin, assimiliyatorların və hakimiyyətlərin şiddətli müqavimətinə baxmayaraq, Xeder Metukkan sisteminin məktəbləri yeni bir yəhudi təhsil sisteminin formalaşmasına cidd təsir göstərdilər.
Ədəbiyyat
- Краткая еврейская энциклопедия, Изд. О-ва по исследованию еврейских общин. Иерусалим: 1976—2005.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xeder idis חדר xeder ibtidai yehudi mektebi ivr ח ד ר otaq yehudi dini ibtidai mektebi Hayfada Xeder mektebi 1890 ci ilIsrail Meyron seherinde Xeder 1912 ci ilSemerqend seherinde Xeder XX esrin evvelleriAmsterdamda Xeder 2007 ci ilTarixiXeder adi ilk defe XIII esrde isledilmisdir Sonradan bu nov mektebler Askenazi yehudileri arasinda genis yayilmisdir XVII esrin birinci yarisinda Belarusiya ve Polsada xederin fealiyyeti N Hanoverin Iven Metzula Derin alt kitabinda tesvir edilmisdir O illerde qurulan sistem Rusiya imperiyasi daxilinde ve Avstriya Macaristanin bezi bolgelerinde Birinci Dunya muharibesine qeder qorunub saxlanilmisdir Telim sistemiTalmud tora mekteblerinde oldugu kimi xederdede yalniz oglanlar tehsil alirdi Bununla bele eger talmud tora valideynleri tehsil haqqini odeye bilmediyi ucun kasib usaqlara destek olmaq ucun yaradilmisdisa xederde tehsil pullu idi Burada muellim melamed kecdiyi ders muqabilinde valideynlerinden odenis alirdi bele bir haqqi almaq ucun alaha nufuzlu sexslerinin qanuni tovsiyeleri teleb olunurdu cunki iman qanunlarinin oyredilmesi mitsva seklinde yeni pulsuz heyata kecirilmeli olduguna inanilirdi Tehsil adeten muellimlerin evinin otaqlarindan birinde aparilirdi Ancaq icma tehsil prosesine nezaret edirdi ve melamedin sexsi tesebbuslerine mueyyen qaydalar ve mehdudiyyetler qoyurdu Krakov mekteb nizamnamesine 1511 gore 40 dan cox sagird eyni vaxtda mektebde tehsil ala bilmezdi Muellimin xususi komekcileri ola bilerdi idis beferz tek reqem belfer Ancaq tecrubede muellimin is yuku hedden artiq agir idi bir sinifde uc yas qrupunun sagirdleri eyni vaxtda tehsil ala bilirdiler Kiciklerin qrupunda dardikde uc yasindan sagirdlere elifba ve tercume olunmadan yehudi metnlerini oxuyurdular Novbeti qruplarda bes yasindan Rasinin Tanaxin ilk bes muqeddes haqqinda serhleri ve Talmud haqqinda ibtidai melumatlar alirdilar Boyuk sinifler sekkiz yasdan Talmudu daha derinden oyrenirdiler Xederde dunyevi movzular tedris edilmirdi Dersler seher tezden axsam yeddi sekkize qeder davam edirdi Decel sagirdlere beden cezasi tetbiq edilirdi bunun ucun xususi bir qamci vardi Hesab olunurdu ki muellimlik xususi bilik teleb etmir ve muellimin emeyi yuksek qiymetlendirilmirdi Xederi bitirdikden sonra genc ravvinin ve ya cemiyyetin tehsilli uzvlerinin rehberliyi altinda Talmudu sinaqoq mektebinde beyt midras oxumaga davam ede bilerdi ve yaxud yesivaya yehudi dini ali mektebi daxil olmaq huququnq malik idi Lakin bu mektebi bitirenlerin ehemiyyetli bir hissesinin tehsili ele bu pillede mehdudlasirdi Muasir dovrHaskala dovrunden beri Xeder dunyevi tehsil alanlar terefinden sert tenqid olunurdu Haskala maskilim terefdarlari ibtidai tedris metodologiyasindan xususile qezeblenirdiler Movcud tehsil sistemine nifret I B Levinson I L Qordon P Smolenskin ve basqalarinin eserlerinde seslenirdi Ancaq Rusiya imperiyasinda yalniz XIX esrin sonlarinda felestinofiliya ve sonralar sionizmin ideologiyasina esaslanan Heder islahatina sozde Xeder Metukkan cehd edildi Islahata ugramis xederler genis otaqlarda yerlesdirildi burada sagidlere yehudi xalqinin tarixi Eretz Israilin cografiyasi ve Ivrit qrammatikasi oyredilirdi Ortadoksal dini dairelerin assimiliyatorlarin ve hakimiyyetlerin siddetli muqavimetine baxmayaraq Xeder Metukkan sisteminin mektebleri yeni bir yehudi tehsil sisteminin formalasmasina cidd tesir gosterdiler EdebiyyatKratkaya evrejskaya enciklopediya Izd O va po issledovaniyu evrejskih obshin Ierusalim 1976 2005