Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Viki (ing. Wiki, 
Yüz minlərlə, həm ictimai, həm də özəl vikilər, o cümlədən resursları, qeydlər aparan alətlər, və intranetlər kimi fəaliyyət göstərən vikilər istifadə olunur. İlk viki proqram təminatı olan VikiVikiVebin yaradıcısı Vard Kanninqem vikini "işlənə biləcək ən sadə onlayn verilənlər bazası" kimi təsvir etmişdi. "Wiki" "sürətli" mənasını verən sözüdür.
Vikilər başqa cür viki mühərrikləri kimi tanınan ilə aktivləşdirilir. Bu, məzmun idarəetmə sisteminin bir forması olan viki mühərriki bloq proqramı kimi digər sistemlərdən məzmunun heç bir müəyyən edilmiş sahibi olmadan yaradılması ilə fərqlənir. Vikilərin özünəməxsus strukturu azdır və bu, strukturun müvafiq və istifadəçilərin ehtiyaclarına uyğun olaraq ortaya çıxmasına imkan verir. Viki mühərrikləri adətən məzmunu sadələşdirilmiş işarələmə dilindən istifadə edilməklə yazmağa və bəzən zəngin mətn redaktorunun köməyi ilə redaktə etməyə imkan verir. Həm müstəqil, həm də səhv izləmə sistemləri kimi digər proqram təminatının bir hissəsi olan onlarla müxtəlif viki mühərrikləri istifadə olunur. Bəzi viki mühərrikləri pulsuz və açıq mənbəlidir, digərləri isə sahiblidir. Bəziləri müxtəlif funksiyalar üzərində nəzarətə icazə verir (giriş səviyyələri). Məsələn, redaktə hüquqları məzmunun dəyişdirilməsinə, əlavə edilməsinə və ya silinməsinə icazə verə bilər. Digərləri giriş nəzarətini tətbiq etmədən girişə icazə verə bilər. Məzmunu təşkil etmək üçün əlavə qaydalar tətbiq oluna bilər.
Onlayn ensiklopediya layihəsi Vikipediya ən məşhur viki-əsaslı vebsaytdır. Bu, 2007-ci ildən bəri daim ilk iyirmiliyə daxil olmuş və dünyada ən çox baxılan saytlardan biridir. Vikipediya tək bir viki deyil, hər biri müəyyən bir dilə aid olan yüzlərlə vikidən ibarət topludur. İngiliscə Vikipediya ən böyük məqalə kolleksiyasına malikdir. 2023-cü ilin iyulunda olan məlumata görə, burada 6 milyondan çox məqalə var.
Etimologiyası
Havay adalarında "daha tez" deməkdir.
Tarixi
Viki konsepsiyası ilk dəfə 25 mart 1995-ci ildə ABŞ-nin Oreqon ştatının Portlend şəhərində yaşayan Vord Kenninqem (Ward Cunningham) tərəfindən işlənmiş və veb-səhifələrin idarəsi, birbaşa veb brauzerdən (veb səyyahdan) redaktə olunması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Honolulu aeroportunda sərnişinləri avtobuslara çağıran sürücülərin "viki-viki" deyə adamları tələsdirmələri ezamiyyətini orada keçirən Kenniqemin nəzərindən qaçmamış və yaratdığı texnologiyanı "Viki texnologiyası" adlandırmaq qərarına gəlmişdir. Bunun üçün o əvvəlcə proqramından istifadə etmişdir. Hər dəfə səhifələrdəki mətn redaktə olunarkən, bütün versiyaların xüsusi verilənlər bazasında (VB) saxlanılması proqramın əsas funksiyasını təşkil edir. Belə ki, istənilən versiyanın VB-dan çağırılaraq yenidən tez bir zamanda veb-səhifədə bərpa olunması Viki texnologiyasının əsas prinsipidir.
Əhəmiyyəti
İnternetin əsasını qoyarkən mütəxəssislər "qlobal biliklər bazası" və ya "kollektiv bilik" əldə etmək arzusunda idilər. Lakin bunun əvəzinə bu gün İnternet qlobal xaosa çevrilmişdir. Odur ki, onlayn rejimində istifadəçinin lazım olan informasiya əldə etməsi və operativ dəyişdirməsi bu gün virtual məkanda ən aktual problemdir. Bu problemi həll etmək üçün mütəxəssislər şəbəkədə yeni-yeni layihələr, texnologiyalar yaratmaqdadırlar: çat, , bloq. Bu texnologiyalar informasiya mübadiləsi aparmağa imkan versə də, onlardan heç biri ilə mükəmməl sayt yaratmaq mümkün deyildir. Yeni texnologialardan biri olan Viki texnologiyası isə bu problemlərin öhdəsindən uğurla gəlir.
Mahiyyəti
"Viki texnologiyaları" dedikdə "sürətli düzəliş texnologiyaları" başa düşülür. Bəzən Viki texnologiyalarını "canlı sənədlər texnologiyaları" da adlandırırlar. Bir çox istifadəçilər "Wiki" sözünün "what I know is" ifadəsindən alındığını hesab edirlər ki, bunun da mənası "mən nə bilirəm" mənasını verir. Bu ifadə Viki texnologiyalarının mənasını təyin edir: hər hansı biliyə malik olan istifadəçi, informasiyanı veb-saytda çap etməklə bu biliyi başqaları ilə bölüşdürür.
Viki texnologiyası İnternet istifadəçisinin veb-saytlarla qarşılıqlı əlaqəsini, İnternetdən çıxmadan səhifənin dəyişdirilməsini, informasiyaların strukturlaşdırılmasını, redaktə olunmasını nəzərdə tutur. Viki texnologiyası virtual məkanda müzakirələr aparmaq, VB, faylların saxlandığı anbar yaratmaq, poçt sistemi, əməkdaşlıq üçün alətdir.
Viki texnologiyasını təyin edən əsas şərtlər:
- veb-səhifələrdəki informasiyaların veb-brauzerdə birbaşa dəyişdirilmə imkanının olması və bütün versiyalarin serverdə yadda saxlanılması;
- hiperistinadların generasiyasının avtomatlaşdırılması və veb-səhifələr arasında onların aktuallığının dəstəklənməsi;
- mətnlər üçün HTML dili əvəzinə ona oxşar, lakin daha sadə dilin istifadə edilməsi;
- düzəlişlər tarixçəsinin olması – viki-məqalələrin yarandığı andan başlayaraq istənilən dəyişikliyə baxmaq və bərpa etmək imkanının olması;
- hər kəs tərəfindən veb-məqalələrin redaktə oluna bilməsi.
Viki ensiklopediyalar
Məqalələrin istifadəçilər tərəfindən idarə oluna bilməsi ideyası müxtəlif onlayn ensiklopediyaların yaradılması üçün çox uyğundur. İnternetdə Viki texnologiyası ilə işləyən müxtəlif ensiklopediyalar mövcuddur:
- Wikipedia — Hamıya açıq pulsuz virtual ensiklopediya;
- Absurdopediya 2008-05-17 at the Wayback Machine — "Ensiklopediya Absurd" – məqalələrdəki informasiyalar təhrif olunmuş, şəklindədirlər;
- Everything2 — İnsan biliyinin bütün sahələrindən informasiyaları toplayan veb-sayt və onlayn cəmiyyətdir;
- Vikibilik — BSD (Berkeley Software Distribution) lisenziya ilə işləyən onlayn ensiklopediyadır. Ensiklopediya rus dilindədir;
- Scholarpedia — Ensiklopediyaya yalnız elmi məqalələrin daxil edilməsinə icazə verilir;
- Encarta 2009-10-31 at the Wayback Machine — Kompüterin multimedia komponentlərindən istifadə edən ilk elektron ensiklopediyadır;
- Citizendium 2011-10-13 at the Wayback Machine — İstifadəçilər tərəfindən daxil edilmiş məqalələr mütəxəssislər tərəfindən yoxlanılır;
- Open Encyclopedia Project — İstifadəçilər arasında "Open-Site" adlanan bu ensiklopediya tərəfindən zənginləşdirilir;
- Intellipediya — Viki texnologiyası əsasında işləyən bağlı ensiklopediyadır. ABŞ-nın 16 xüsusi xidmət orqanlarını birləşdirir;
- Wookieepedia — fantastika filmlərinin onlayn ensiklopediyasıdır.
Texniki şərtlər
Viki texnologiyası ilə yaradılan veb-səhifələrə riyazi düsturların daxil edilməsi üçün serverə , və proqram paketlərinin daxil edilməsi vacibdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, PHP 4.0 proqramı ilə yalnız Media Wiki 1.6.8 sistemini işlətmək mümkündür. VB serverinin daha rahat idarə olunması üçün (MySQL) və ya () proqramlarından istifadə edilir.
Populyarlığı
Son zamanlar İnternet qlobal şəbəkəsində Viki çox populyar anlayış olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, 2007-ci ildə wiki.com domen adı 3 mln. dollara satılmışdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- . "What is a Wiki". WikiWikiWeb. June 27, 2002. April 16, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: April 10, 2008.
- "Hawaiian Words; Hawaiian to English". mauimapp.com. September 14, 2008 tarixində . İstifadə tarixi: September 19, 2008.
- Hasan, Heather, Wikipedia, 3.5 million articles and counting, New York : Rosen Central, 2012, səh. 11, ISBN , October 26, 2019 tarixində , İstifadə tarixi: August 6, 2019
- Andrews, Lorrin, A dictionary of the Hawaiian language to which is appended an English-Hawaiian vocabulary and a chronological table of remarkable events, Henry M. Whitney, 1865, səh. 514, August 15, 2014 tarixində , İstifadə tarixi: June 1, 2014
- Mitchell, Scott, Easy Wiki Hosting, Scott Hanselman's blog, and Snagging Screens, MSDN Magazine, July 2008, March 16, 2010 tarixində , İstifadə tarixi: March 9, 2010
- wiki // Encyclopædia Britannica, 1, London: , 2007, April 24, 2008 tarixində , İstifadə tarixi: April 10, 2008
- "Alexa Top Sites". March 2, 2015 tarixində . İstifadə tarixi: December 1, 2016.
- "15 Yanvar - Beynəlxalq Vikipediya Günüdür - AZƏRTAC". 2022-01-15 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-08-28.
Əlavə ədəbiyyat
- Ebersbach, Anja, Wiki: Web Collaboration, , 2008, ISBN
- Mader, Stewart, Wikipatterns, , December 10, 2007, ISBN
- Tapscott, Don, , Portfolio Hardcover, April 17, 2008, ISBN
- R. M. Əliquliyev, İ. Y. Ələkbərova, R. T. Qasımova. "Kollektiv beyin və Viki texnologiyası". "IT Magazine" (İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları Jurnalı), 02(53)-2008, səh. 5–7.
Xarici keçidlər
- Exploring with Wiki, an interview with by Bill Verners
- Murphy, Paula (April 2006). . .
- Ward Cunningham's correspondence with etymologists
- WikiIndex and WikiApiary, directories of wikis
- WikiMatrix, a website for comparing wiki software and hosts
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Viki ing Wiki i veb brauzerden istifade ederek oz auditoriyasi terefinden birge redakte edilen ve idare olunan onlayn hipermetn publikasiya Tipik bir viki layihenin movzulari ve ya ehate dairesi ucun coxlu sehifelerden ibaretdir Bu ictimaiyyet ucun aciq ola biler ve ya daxili melumat bazasini saxlamaq ucun teskilat daxilinde istifade edile biler MediaViki isareleme dilini gosteren redakte ekrani Yuz minlerle hem ictimai hem de ozel vikiler o cumleden resurslari qeydler aparan aletler ve intranetler kimi fealiyyet gosteren vikiler istifade olunur Ilk viki proqram teminati olan VikiVikiVebin yaradicisi Vard Kanninqem vikini islene bilecek en sade onlayn verilenler bazasi kimi tesvir etmisdi Wiki suretli menasini veren sozudur Vikiler basqa cur viki muherrikleri kimi taninan ile aktivlesdirilir Bu mezmun idareetme sisteminin bir formasi olan viki muherriki bloq proqrami kimi diger sistemlerden mezmunun hec bir mueyyen edilmis sahibi olmadan yaradilmasi ile ferqlenir Vikilerin ozunemexsus strukturu azdir ve bu strukturun muvafiq ve istifadecilerin ehtiyaclarina uygun olaraq ortaya cixmasina imkan verir Viki muherrikleri adeten mezmunu sadelesdirilmis isareleme dilinden istifade edilmekle yazmaga ve bezen zengin metn redaktorunun komeyi ile redakte etmeye imkan verir Hem musteqil hem de sehv izleme sistemleri kimi diger proqram teminatinin bir hissesi olan onlarla muxtelif viki muherrikleri istifade olunur Bezi viki muherrikleri pulsuz ve aciq menbelidir digerleri ise sahiblidir Bezileri muxtelif funksiyalar uzerinde nezarete icaze verir giris seviyyeleri Meselen redakte huquqlari mezmunun deyisdirilmesine elave edilmesine ve ya silinmesine icaze vere biler Digerleri giris nezaretini tetbiq etmeden girise icaze vere biler Mezmunu teskil etmek ucun elave qaydalar tetbiq oluna biler Onlayn ensiklopediya layihesi Vikipediya en meshur viki esasli vebsaytdir Bu 2007 ci ilden beri daim ilk iyirmiliye daxil olmus ve dunyada en cox baxilan saytlardan biridir Vikipediya tek bir viki deyil her biri mueyyen bir dile aid olan yuzlerle vikiden ibaret topludur Ingilisce Vikipediya en boyuk meqale kolleksiyasina malikdir 2023 cu ilin iyulunda olan melumata gore burada 6 milyondan cox meqale var EtimologiyasiHavay adalarinda daha tez demekdir TarixiViki konsepsiyasi ilk defe 25 mart 1995 ci ilde ABS nin Oreqon statinin Portlend seherinde yasayan Vord Kenninqem Ward Cunningham terefinden islenmis ve veb sehifelerin idaresi birbasa veb brauzerden veb seyyahdan redakte olunmasi ucun nezerde tutulmusdur Honolulu aeroportunda sernisinleri avtobuslara cagiran suruculerin viki viki deye adamlari telesdirmeleri ezamiyyetini orada keciren Kenniqemin nezerinden qacmamis ve yaratdigi texnologiyani Viki texnologiyasi adlandirmaq qerarina gelmisdir Bunun ucun o evvelce proqramindan istifade etmisdir Her defe sehifelerdeki metn redakte olunarken butun versiyalarin xususi verilenler bazasinda VB saxlanilmasi proqramin esas funksiyasini teskil edir Bele ki istenilen versiyanin VB dan cagirilaraq yeniden tez bir zamanda veb sehifede berpa olunmasi Viki texnologiyasinin esas prinsipidir EhemiyyetiInternetin esasini qoyarken mutexessisler qlobal bilikler bazasi ve ya kollektiv bilik elde etmek arzusunda idiler Lakin bunun evezine bu gun Internet qlobal xaosa cevrilmisdir Odur ki onlayn rejiminde istifadecinin lazim olan informasiya elde etmesi ve operativ deyisdirmesi bu gun virtual mekanda en aktual problemdir Bu problemi hell etmek ucun mutexessisler sebekede yeni yeni layiheler texnologiyalar yaratmaqdadirlar cat bloq Bu texnologiyalar informasiya mubadilesi aparmaga imkan verse de onlardan hec biri ile mukemmel sayt yaratmaq mumkun deyildir Yeni texnologialardan biri olan Viki texnologiyasi ise bu problemlerin ohdesinden ugurla gelir MahiyyetiEsas meqale Viki texnologiyasi Viki texnologiyalari dedikde suretli duzelis texnologiyalari basa dusulur Bezen Viki texnologiyalarini canli senedler texnologiyalari da adlandirirlar Bir cox istifadeciler Wiki sozunun what I know is ifadesinden alindigini hesab edirler ki bunun da menasi men ne bilirem menasini verir Bu ifade Viki texnologiyalarinin menasini teyin edir her hansi biliye malik olan istifadeci informasiyani veb saytda cap etmekle bu biliyi basqalari ile bolusdurur Viki texnologiyasi Internet istifadecisinin veb saytlarla qarsiliqli elaqesini Internetden cixmadan sehifenin deyisdirilmesini informasiyalarin strukturlasdirilmasini redakte olunmasini nezerde tutur Viki texnologiyasi virtual mekanda muzakireler aparmaq VB fayllarin saxlandigi anbar yaratmaq poct sistemi emekdasliq ucun aletdir Viki texnologiyasini teyin eden esas sertler veb sehifelerdeki informasiyalarin veb brauzerde birbasa deyisdirilme imkaninin olmasi ve butun versiyalarin serverde yadda saxlanilmasi hiperistinadlarin generasiyasinin avtomatlasdirilmasi ve veb sehifeler arasinda onlarin aktualliginin desteklenmesi metnler ucun HTML dili evezine ona oxsar lakin daha sade dilin istifade edilmesi duzelisler tarixcesinin olmasi viki meqalelerin yarandigi andan baslayaraq istenilen deyisikliye baxmaq ve berpa etmek imkaninin olmasi her kes terefinden veb meqalelerin redakte oluna bilmesi Viki ensiklopediyalarMeqalelerin istifadeciler terefinden idare oluna bilmesi ideyasi muxtelif onlayn ensiklopediyalarin yaradilmasi ucun cox uygundur Internetde Viki texnologiyasi ile isleyen muxtelif ensiklopediyalar movcuddur Wikipedia Hamiya aciq pulsuz virtual ensiklopediya Absurdopediya 2008 05 17 at the Wayback Machine Ensiklopediya Absurd meqalelerdeki informasiyalar tehrif olunmus seklindedirler Everything2 Insan biliyinin butun sahelerinden informasiyalari toplayan veb sayt ve onlayn cemiyyetdir Vikibilik BSD Berkeley Software Distribution lisenziya ile isleyen onlayn ensiklopediyadir Ensiklopediya rus dilindedir Scholarpedia Ensiklopediyaya yalniz elmi meqalelerin daxil edilmesine icaze verilir Encarta 2009 10 31 at the Wayback Machine Komputerin multimedia komponentlerinden istifade eden ilk elektron ensiklopediyadir Citizendium 2011 10 13 at the Wayback Machine Istifadeciler terefinden daxil edilmis meqaleler mutexessisler terefinden yoxlanilir Open Encyclopedia Project Istifadeciler arasinda Open Site adlanan bu ensiklopediya terefinden zenginlesdirilir Intellipediya Viki texnologiyasi esasinda isleyen bagli ensiklopediyadir ABS nin 16 xususi xidmet orqanlarini birlesdirir Wookieepedia fantastika filmlerinin onlayn ensiklopediyasidir Texniki sertlerViki texnologiyasi ile yaradilan veb sehifelere riyazi dusturlarin daxil edilmesi ucun servere ve proqram paketlerinin daxil edilmesi vacibdir Nezere almaq lazimdir ki PHP 4 0 proqrami ile yalniz Media Wiki 1 6 8 sistemini isletmek mumkundur VB serverinin daha rahat idare olunmasi ucun MySQL ve ya proqramlarindan istifade edilir PopulyarligiSon zamanlar Internet qlobal sebekesinde Viki cox populyar anlayis olmusdur Tesadufi deyildir ki 2007 ci ilde wiki com domen adi 3 mln dollara satilmisdir Hemcinin baxVikici VikipediyaIstinadlar What is a Wiki WikiWikiWeb June 27 2002 April 16 2008 tarixinde Istifade tarixi April 10 2008 Hawaiian Words Hawaiian to English mauimapp com September 14 2008 tarixinde Istifade tarixi September 19 2008 Hasan Heather Wikipedia 3 5 million articles and counting New York Rosen Central 2012 seh 11 ISBN 9781448855575 October 26 2019 tarixinde Istifade tarixi August 6 2019 Andrews Lorrin A dictionary of the Hawaiian language to which is appended an English Hawaiian vocabulary and a chronological table of remarkable events Henry M Whitney 1865 seh 514 August 15 2014 tarixinde Istifade tarixi June 1 2014 Mitchell Scott Easy Wiki Hosting Scott Hanselman s blog and Snagging Screens MSDN Magazine July 2008 March 16 2010 tarixinde Istifade tarixi March 9 2010 wiki Encyclopaedia Britannica 1 London 2007 April 24 2008 tarixinde Istifade tarixi April 10 2008 Alexa Top Sites March 2 2015 tarixinde Istifade tarixi December 1 2016 15 Yanvar Beynelxalq Vikipediya Gunudur AZERTAC 2022 01 15 tarixinde Istifade tarixi 2023 08 28 Elave edebiyyatEbersbach Anja Wiki Web Collaboration 2008 ISBN 978 3 540 35150 4 Mader Stewart Wikipatterns December 10 2007 ISBN 978 0 470 22362 8 Tapscott Don Portfolio Hardcover April 17 2008 ISBN 978 1 59184 193 7 R M Eliquliyev I Y Elekberova R T Qasimova Kollektiv beyin ve Viki texnologiyasi IT Magazine Informasiya Kommunikasiya Texnologiyalari Jurnali 02 53 2008 seh 5 7 Xarici kecidlerExploring with Wiki an interview with by Bill Verners Murphy Paula April 2006 Ward Cunningham s correspondence with etymologists WikiIndex and WikiApiary directories of wikis WikiMatrix a website for comparing wiki software and hosts