Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Vilyam Herşel (Fridrix Vilhelm Herşel) (alm. Friedrich Wilhelm Herschel; 15 noyabr 1738[…], Hannover, Braunşveyq-Lüneburq elektoratlığı[d], Müqəddəs Roma imperiyası[…] – 25 avqust 1822[…]) – alman əsilli İngiltərə astronomu. Uran planeti və onun iki peykini, Saturn planetinin iki peykini, infraqırmızı şüalanmanı kəşf edib. Həmçinin elə də olmayan 24 simfoniyanın müəllifidir.
| Vilyam Herşel | |
|---|---|
| alm. Friedrich Wilhelm Herschel | |
 | |
| Doğum adı | Friedrich Wilhelm Herschel |
| Doğum tarixi | 15 noyabr 1738[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 25 avqust 1822[…](83 yaşında) |
| Uşağı | |
| Elm sahələri | astronomiya, optika |
| Elmi dərəcəsi |
|
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Con Frederik Uilyam Herşel, Karolina Herşel |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Kasıb musiqiçi İsaak Herşelin ailəsində doğulan Vilyam Herşel gənc yaşlarında qoboy ifaçısı olaraq ordu orkestrində xidmət etmişdir. Tərkibində olduğu hərbi polkla Hannoverdən İngiltərəyə gələn Herşel 1757-ci ildə musiqiyə daha çox vaxt ayıra bilmək üçün ordudan ayrılır. Halifaks şəhərində orqan ifaçısı musiqi müəllimi kimi bir müddət işlədikdən sonra o, kurort şəhəri olan Baz şəhərinə gəlir. Burada ictimai konsertlərə rəhbərlik edir. Musiqi, daha sonra riyaziyyata yaranan marağı onun optika ilə tanış olmasına gətirib çıxardır və tezliklə linzalar, optik şüşələrlə apardığı təcrübələr onda astronomiyaya maraq oyadır. Böyük teleskop almağa maddi imkanı olmayan Herşel özü teleskop düzəltmək qərarına gəlir. O, öz bacısı Karolina ilə birlikdə daim teleskopların təkmilləşdirilməsi və astronomik müşahidələrlə məşğul olurdu. 1782-ci ildə kral Herşeli özünün şəxsi astronomu təyin edir. Nəticədə həmin il Buckinghamshire qraflığına köçərək burada astronomiya ilə məşğul olur, düzəltdiyi 60-dan yuxarı teleskopu avropalı astronomlara satırdı. 1789-cu ildə Herşel öz dövrünün ən böyük teleskopunu düzəltməyi bacarır. Buckinghamshire qraflığının Slau adlı bölgəsində 1822-ci ildə vəfat edir.
Herşelin kataloqu
1782 və 1802-ci illər arasında Herşel özünün düzəltdiyi teleskoplar ilə kosmosda təqribən 2400 kosmik obyekti kəşf etmiş və bu kəşflərini üç kataloqla nəşr etdirmişdir:
- Catalogue of One Thousand New Nebulae and Clusters of Stars (1786)
- Catalogue of a Second Thousand New Nebulae and Clusters of Stars (1789)
- Catalogue of 500 New Nebulae (1802)
Herşel kataloqundakı obyektləri nebula – dumanlıq olaraq adlandırmış (1924-cü ildə Edvin Habbl tərəfindən dumanlıq anlayışının sərhədləri müəyyən olunana qədər böyük və aydın olmayan kosmik obyektlər dumanlıq adlandırılmaqdaydı) və həmin obyektləri səkkiz sinifə bölmüşdür:
- Parlaq dumanlıq
- Zəif dumanlıq
- Çox zəif dumanlıq
- Planetar dumanlıq
- Çox böyük dumanlıq
- Çox sıxışdırılmış və zəngin ulduz qrupları
- Sıxıştırılmış böyük və kiçik (zəif və parlaq) ulduz qrupları
- Kobud səpələnmiş ulduz qrupları
Uranın kəşfi
Herşel 1781-ci ilin mart ayında cüt ulduz axtarışında olarkən ulduz təbiətinə malik olmayan bir diskə rast gəlir. Əvvəlcə astronom bunun bir kometa və ya ulduz olduğunu düşünsə də, rus akademiki Anders Lexellin də tədqiqatları nəticəsində bu diskin orbitinin planetar olduğu məlum olur və Herşel öz tapıntısının Saturndan daha uzaqda orbitə malik yeddinci planet olduğu fikrinə gəlir. Yeni planeti kral III Georqun şərəfinə "Georq ulduzu" (Georgium Sidus) adlandırsa da, adı tezliklə dəyişmişdir. Fransada "Herşel" adı ilə tanınan planet yunan mifologiyasında səma tanrısı olan Uranın şərəfinə adlandırılmışdır. Herşel bu kəşfi ilə 1781-ci ildə Kopley medalı ilə təltif olunmuş və Kral Cəmiyyətinə üzv qəbul olunmuşdur.
Digər kəşfləri
| 11 yanvar 1787 | |
| 11 yanvar 1787 | |
| Enselad | 28 avqust 1789 |
| 17 sentyabr 1789 |
- "Asteroid" terminini 1802-ci ildə elmə gətirib. Herşel teleskopla müşahidə apararkən bu obyektəri ulduza bənzətdiyindən bu obyektləri adlandırarkən yunan sözləri olan "aster" (ulduz) və "eidos" (forma, görünüş) sözlərindən istifadə etmişdir.
- "Süd yolu" ilə bağlı apardığı tədqiqatlarında qalaktikanın diskşəkilli olduğunu müəyyən etmişdir.
- Ulduzlarla bağlı apardığı araşdırmalardan sonra Günəş sisteminin də hərəkət etdiyi fikrinə gəlmiş və hərəkət istiqamətini təxmini müəyyən etmişdir.
- Herşel özündən əvvəl Ciovanni Kassini (1666) və Xristian Hüygens (1672) tərəfindən müşahidə olunan Marsın qütblərindəki buzlaqların Marsın mövsümlərinin dəyişməsi ilə birgə dəyişdiyini müşahidə etmişdir.
Maraqlı faktlar
- Uranın halqalarını da Herşelin müşahidə etməsi ilə bağlı mülahizələr mövcuddur.
- Herşel ömrünün sonuna kimi, Günəş də daxil olmaqla bütün planetlərdə həyat olduğuna inanmışdır.
- İngiltərənin Baz şəhərində Herşel Astronomiya Muzeyi mövcuddur.
- adlı asteroid mövcuddur.
- Uran planetinin simvolunun içərisində Herşelin soyadının baş hərfini (H) görmək olar.
- Aydakı kraterlərdən biri Herşelin şərəfinə adlandırılıb.
- Marsdakı meteor kraterlərindən biri Herşelin şərəfinə adlandırılıb.
İstinadlar
- Clerke A. M. Herschel, William (ing.). // Dictionary of National Biography / L. Stephen, S. Lee London: Smith, Elder & Co., 1885.
- Berry A. A Short History of Astronomy (brit. ing.). London: John Murray, 1898.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Kindred Britain.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- https://www.amacad.org/sites/default/files/media/document/2019-10/electionIndex1780-1799.pdf.
Xarici keçidlər
- William Herschel's Deep Sky Catalog
- The William Herschel Double Star Catalogs Restored
- Full text of The Story of the Herschels 2020-09-18 at the Wayback Machine (1886) from
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Vilyam Hersel Fridrix Vilhelm Hersel alm Friedrich Wilhelm Herschel 15 noyabr 1738 Hannover Braunsveyq Luneburq elektoratligi d Muqeddes Roma imperiyasi 25 avqust 1822 alman esilli Ingiltere astronomu Uran planeti ve onun iki peykini Saturn planetinin iki peykini infraqirmizi sualanmani kesf edib Hemcinin ele de olmayan 24 simfoniyanin muellifidir Vilyam Herselalm Friedrich Wilhelm Herschel Dogum adi Friedrich Wilhelm HerschelDogum tarixi 15 noyabr 1738 1738 11 15 Dogum yeri Hannover Braunsveyq Luneburq elektoratligi d Muqeddes Roma imperiyasi Vefat tarixi 25 avqust 1822 1822 08 25 83 yasinda Usagi Con Frederik Uilyam HerselElm saheleri astronomiya optikaElmi derecesi huquq doktoru d Tehsili Oksford UniversitetiTaninmis yetirmeleri Con Frederik Uilyam Hersel Karolina HerselUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1781 Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Isvec Kral Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler Akademiyasi 1789 Fransa Elmler Akademiyasi 1789 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1788 Prussiya Elmler Akademiyasi d Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiKasib musiqici Isaak Herselin ailesinde dogulan Vilyam Hersel genc yaslarinda qoboy ifacisi olaraq ordu orkestrinde xidmet etmisdir Terkibinde oldugu herbi polkla Hannoverden Ingiltereye gelen Hersel 1757 ci ilde musiqiye daha cox vaxt ayira bilmek ucun ordudan ayrilir Halifaks seherinde orqan ifacisi musiqi muellimi kimi bir muddet isledikden sonra o kurort seheri olan Baz seherine gelir Burada ictimai konsertlere rehberlik edir Musiqi daha sonra riyaziyyata yaranan maragi onun optika ile tanis olmasina getirib cixardir ve tezlikle linzalar optik suselerle apardigi tecrubeler onda astronomiyaya maraq oyadir Boyuk teleskop almaga maddi imkani olmayan Hersel ozu teleskop duzeltmek qerarina gelir O oz bacisi Karolina ile birlikde daim teleskoplarin tekmillesdirilmesi ve astronomik musahidelerle mesgul olurdu 1782 ci ilde kral Herseli ozunun sexsi astronomu teyin edir Neticede hemin il Buckinghamshire qrafligina kocerek burada astronomiya ile mesgul olur duzeltdiyi 60 dan yuxari teleskopu avropali astronomlara satirdi 1789 cu ilde Hersel oz dovrunun en boyuk teleskopunu duzeltmeyi bacarir Buckinghamshire qrafliginin Slau adli bolgesinde 1822 ci ilde vefat edir Herselin kataloqu1782 ve 1802 ci iller arasinda Hersel ozunun duzeltdiyi teleskoplar ile kosmosda teqriben 2400 kosmik obyekti kesf etmis ve bu kesflerini uc kataloqla nesr etdirmisdir Catalogue of One Thousand New Nebulae and Clusters of Stars 1786 Catalogue of a Second Thousand New Nebulae and Clusters of Stars 1789 Catalogue of 500 New Nebulae 1802 Hersel kataloqundaki obyektleri nebula dumanliq olaraq adlandirmis 1924 cu ilde Edvin Habbl terefinden dumanliq anlayisinin serhedleri mueyyen olunana qeder boyuk ve aydin olmayan kosmik obyektler dumanliq adlandirilmaqdaydi ve hemin obyektleri sekkiz sinife bolmusdur Parlaq dumanliq Zeif dumanliq Cox zeif dumanliq Planetar dumanliq Cox boyuk dumanliq Cox sixisdirilmis ve zengin ulduz qruplari Sixistirilmis boyuk ve kicik zeif ve parlaq ulduz qruplari Kobud sepelenmis ulduz qruplariUranin kesfiHersel 1781 ci ilin mart ayinda cut ulduz axtarisinda olarken ulduz tebietine malik olmayan bir diske rast gelir Evvelce astronom bunun bir kometa ve ya ulduz oldugunu dusunse de rus akademiki Anders Lexellin de tedqiqatlari neticesinde bu diskin orbitinin planetar oldugu melum olur ve Hersel oz tapintisinin Saturndan daha uzaqda orbite malik yeddinci planet oldugu fikrine gelir Yeni planeti kral III Georqun serefine Georq ulduzu Georgium Sidus adlandirsa da adi tezlikle deyismisdir Fransada Hersel adi ile taninan planet yunan mifologiyasinda sema tanrisi olan Uranin serefine adlandirilmisdir Hersel bu kesfi ile 1781 ci ilde Kopley medali ile teltif olunmus ve Kral Cemiyyetine uzv qebul olunmusdur Diger kesfleriKesf etdiyi peyklerin sayi 4 11 yanvar 178711 yanvar 1787Enselad 28 avqust 178917 sentyabr 1789 Asteroid terminini 1802 ci ilde elme getirib Hersel teleskopla musahide apararken bu obyekteri ulduza benzetdiyinden bu obyektleri adlandirarken yunan sozleri olan aster ulduz ve eidos forma gorunus sozlerinden istifade etmisdir Sud yolu ile bagli apardigi tedqiqatlarinda qalaktikanin disksekilli oldugunu mueyyen etmisdir Ulduzlarla bagli apardigi arasdirmalardan sonra Gunes sisteminin de hereket etdiyi fikrine gelmis ve hereket istiqametini texmini mueyyen etmisdir Hersel ozunden evvel Ciovanni Kassini 1666 ve Xristian Huygens 1672 terefinden musahide olunan Marsin qutblerindeki buzlaqlarin Marsin movsumlerinin deyismesi ile birge deyisdiyini musahide etmisdir Herselin 12 metrlik teleskopuMaraqli faktlarUranin halqalarini da Herselin musahide etmesi ile bagli mulahizeler movcuddur Hersel omrunun sonuna kimi Gunes de daxil olmaqla butun planetlerde heyat olduguna inanmisdir Ingilterenin Baz seherinde Hersel Astronomiya Muzeyi movcuddur adli asteroid movcuddur Uran planetinin simvolunun icerisinde Herselin soyadinin bas herfini H gormek olar Aydaki kraterlerden biri Herselin serefine adlandirilib Marsdaki meteor kraterlerinden biri Herselin serefine adlandirilib IstinadlarClerke A M Herschel William ing Dictionary of National Biography L Stephen S Lee London Smith Elder amp Co 1885 Berry A A Short History of Astronomy brit ing London John Murray 1898 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Kindred Britain Mathematics Genealogy Project ing 1997 https www amacad org sites default files media document 2019 10 electionIndex1780 1799 pdf Xarici kecidlerVikianbarda elaqeli media fayllar William Herschel s Deep Sky Catalog The William Herschel Double Star Catalogs Restored Full text of The Story of the Herschels 2020 09 18 at the Wayback Machine 1886 from