Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uc bəyliyi (Osmanlıca: اوج بگلیکی — uc bəyliyi); orta əsrlərdə xristian ilə islam dünyasının arasındakı müsəlman sərhəd bölgələri üçün istifadə olunan bir tanıtımdı. Uc bəyliyinin xristian tərəfindəki qarşılığı, yunanca AKRON (άκρον) olaraq adlandırılırdı. Sərhəd bölgələrində öz torpaqlarını müdafiə öhdəçiliyi götürən kəslərə Bizans tərəfində Akrit (ακρίται), müsəlman tərəfdə isə qazi (Osmanlıca: غازى) adlanırdı.
Sərhəd bölgələrinin tarixçəsi
İslamın erkən orta əsrlər dövründə yayılmasıyla birlikdə, Şərqi Anadolu xristian ilə İslam dünyalarını arasında ən əhəmiyyətli sərhəd bölgəsi halına gəlmişdir. Bu bölgənin sakinləri, ola biləcək bir hücumu geri oturtmaq ya da düşmən torpaqlarına hücum təşkil etmək üçün davamlı səfərbər olmaq məcburiyyətində idi. Sərhəd bölgələrdə bu səbəblə çox xüsusi bir həyat tərzi inkişaf etmişdir. Yerli xalqın bu həyat tərzləri, xalq ozanları üçün fərqli dastanlara ilham qaynağı olmuşdur. Bizans qəhrəmanlıq dastanı olan Digenis Akritas ya da müsəlmanların Battal Qazi dastanı bu cür əsərlərin ən çox tanınan nümunələridir. Sərhəd (uc) bölgələrdə yaşayan xalq üçün, yeri gəldiyində tərəf dəyişdirmək, qarşı tərəfin qadınlarını qaçırmaq və əsirləri öz mədəniyyətlərinə mal etmək kimi adətlər məşhur idi.
türkmənlərin Orta Asiyadan Anadoluya girməsi və 1071-ci ildə zühur edən Malazgirt müharibəsi sonrasında, Bizans imperatorluğu ilə ibarət olan sərhədlər türkmən köçərilər tərəfindən əhatə edilirdi. Təxminən 1081-ci ildən etibarən, , Böyük Səlcuqlu imperatorluğunun bir parçası olaraq meydana gəldi. XIII əsrdə Monqol istilaları zamanı Elxanilər qərbə doğru ilərləyincə, Anadolu torpaqlarına ikinci türkmən axını meydana gələrək, Uc türkmənlərinin (Bizans sərhədlərində yaşayan türkmənlər) sayı da artdı. Bizanslı tarixçi , 1250-ci ildə qələmə aldığı bir əsərində, Bizans İmperatorluğuna sərhəd bölgələrdə yaşayan türk tayfalarını bu sözlərlə təsvir etmişdir: "Türk torpaqlarının kənarında yaşayan, bizanslılara qarşı nifrət dolu olan, yağmalarıyla öyünən və qənimətlərini bayram edən insanlar".
Anadolu Səlcuqlu dövləti, XIII əsrin ortalarından etibarən monqolların himayəsində yavaş-yavaş yox olmağa başlayanda, sərhəd bölgələrdəki türkmən boylarının gücü və siyasi nüfuzu Səlcuqlu şahzadələrə monqollara qarşı dəstək vəd edilərək artmışdır. Bu boyların liderləri hər nə qədər Səlcuqlu sultanına bağlı idisə də, hamısı Bizans İmperatorluğu sərhədində bəylik deyilən, nisbətən avtonom quruluşda kiçik dövlətlərini qurmuşdular. Səlcuqlu dövlətinin qərbdəki sərhəd bölgələri Qara dəniz bölgəsi, Aralıq dənizi bölgəsi və Qərb bölgəsi olmaq üzrə üç ayrı bölgəyə ayrılmışdı. XIII əsrdə Dənizli (o zamanki adı: Ṭoñuzlu), Qarahisar, Kastamonu və Amasya klassik Müsəlman-Türk cəmiyyətinin yaşadığı mərkəzlər halına gəlmişdir. Sərhəd bölgələrinin xarici qisimləri, konargöçər türkmən (Ərəb: اتراک اوج — etrak üç — Uc türklər) döyüşçülərinin kontrolunda idi.
Uc bəyi
Uc bəyi ünvanı, sərhəddin o tayında olan xristian Bizans imperatorluğuna qarşı döyüşən komandirlər üçün istifadə edilərdi. Yenə əslində bir uc bəyi olan Osman Qazi, 1299-cu ildə Səlcuqlu sultanı II Məsud tərəfindən 1288-ci ildə bəylik statusu verilmiş olan dövlət quruluşunun muxtariyyət elan etmişdir. Erkən dövr Osmanlı imperatorluğunun Rumeli istiqamətinə genişlənməsində, Uc bəyləri və Qazi ideologiyası çox əhəmiyyətli bir rol oynamışdır.
Uc bəyləri xüsusilə Rumelindəki fəthlər üçün böyük əhəmiyyətə malik idi. Ən məşhur Uc bəyləri arasında Trakya və Makedoniya fatehi Qazi Evrenos, Skopye fatehi (1392) Paşaiğid Bəy və oğlu Tesalya fatehi Turahan Bəy idi.
Uc bəyləri döyüşçü dəstələrinin komandanları idi və Osmanlı sultanlarından müəyyən ölçüdə müstəqilliyə sahib idi. Nüfuzları öz xanədanlarını quracaq qədər güclü idi. Ancaq ortaq xüsusiyyətləri, Osmanlıya qarşı daim sadiq qalmış olmaları idi. Əmir Teymurun İldırım Bəyazidi əsir alaraq Osmanlıda səbəb olduğu hakimiyyət boşluğu dövründə belə Uc bəylərindən heç biri gerçək müstəqillik üçün səy göstərmədi, ayaqlanmadı. Uc bəyləri tərəfindən fəth edilmiş olan bölgələr, Osmanlı dövlətinin erkən dövründə Osmanlı sultanı tərəfindən rəsmi olaraq Uc bəylərinin mülkü olaraq qəbul edilmişsə də, bu torpaqlar daha sonra fəthi reallaşdıran Uc bəylərinin nəvələri tərəfindən idarə olunan qurumlara çevrildi.
istinadlar
- Halil İnalcık The Ottoman Empire, the Classical Age, 1300–1600, Londra 1973
- A. Pertusi Tra storia e leggenda: Akritai e Ghazi sulla frontiera orientale di Bisanzio in XIVe congrès international des études byzantines, Bukarest, Rapports, ii, 1971, s. 27–72
- Elizabeth A. Zachariadou The Oguz tribes: the silence of the Byzantine sources in R. Curiel und Rika Gyselen Itinéraires d’Orient, hommages à Claude Cahen (Res Orientales VI), Bures-sur-Yvette 1994, s.285–289
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Uc beyliyi Osmanlica اوج بگلیکی uc beyliyi orta esrlerde xristian ile islam dunyasinin arasindaki muselman serhed bolgeleri ucun istifade olunan bir tanitimdi Uc beyliyinin xristian terefindeki qarsiligi yunanca AKRON akron olaraq adlandirilirdi Serhed bolgelerinde oz torpaqlarini mudafie ohdeciliyi goturen keslere Bizans terefinde Akrit akritai muselman terefde ise qazi Osmanlica غازى adlanirdi Serhed bolgelerinin tarixcesiIslamin erken orta esrler dovrunde yayilmasiyla birlikde Serqi Anadolu xristian ile Islam dunyalarini arasinda en ehemiyyetli serhed bolgesi halina gelmisdir Bu bolgenin sakinleri ola bilecek bir hucumu geri oturtmaq ya da dusmen torpaqlarina hucum teskil etmek ucun davamli seferber olmaq mecburiyyetinde idi Serhed bolgelerde bu sebeble cox xususi bir heyat terzi inkisaf etmisdir Yerli xalqin bu heyat terzleri xalq ozanlari ucun ferqli dastanlara ilham qaynagi olmusdur Bizans qehremanliq dastani olan Digenis Akritas ya da muselmanlarin Battal Qazi dastani bu cur eserlerin en cox taninan numuneleridir Serhed uc bolgelerde yasayan xalq ucun yeri geldiyinde teref deyisdirmek qarsi terefin qadinlarini qacirmaq ve esirleri oz medeniyyetlerine mal etmek kimi adetler meshur idi turkmenlerin Orta Asiyadan Anadoluya girmesi ve 1071 ci ilde zuhur eden Malazgirt muharibesi sonrasinda Bizans imperatorlugu ile ibaret olan serhedler turkmen koceriler terefinden ehate edilirdi Texminen 1081 ci ilden etibaren Boyuk Selcuqlu imperatorlugunun bir parcasi olaraq meydana geldi XIII esrde Monqol istilalari zamani Elxaniler qerbe dogru ilerleyince Anadolu torpaqlarina ikinci turkmen axini meydana gelerek Uc turkmenlerinin Bizans serhedlerinde yasayan turkmenler sayi da artdi Bizansli tarixci 1250 ci ilde qeleme aldigi bir eserinde Bizans Imperatorluguna serhed bolgelerde yasayan turk tayfalarini bu sozlerle tesvir etmisdir Turk torpaqlarinin kenarinda yasayan bizanslilara qarsi nifret dolu olan yagmalariyla oyunen ve qenimetlerini bayram eden insanlar Anadolu Selcuqlu dovleti XIII esrin ortalarindan etibaren monqollarin himayesinde yavas yavas yox olmaga baslayanda serhed bolgelerdeki turkmen boylarinin gucu ve siyasi nufuzu Selcuqlu sahzadelere monqollara qarsi destek ved edilerek artmisdir Bu boylarin liderleri her ne qeder Selcuqlu sultanina bagli idise de hamisi Bizans Imperatorlugu serhedinde beylik deyilen nisbeten avtonom qurulusda kicik dovletlerini qurmusdular Selcuqlu dovletinin qerbdeki serhed bolgeleri Qara deniz bolgesi Araliq denizi bolgesi ve Qerb bolgesi olmaq uzre uc ayri bolgeye ayrilmisdi XIII esrde Denizli o zamanki adi Ṭonuzlu Qarahisar Kastamonu ve Amasya klassik Muselman Turk cemiyyetinin yasadigi merkezler halina gelmisdir Serhed bolgelerinin xarici qisimleri konargocer turkmen Ereb اتراک اوج etrak uc Uc turkler doyusculerinin kontrolunda idi Uc beyiUc beyi unvani serheddin o tayinda olan xristian Bizans imperatorluguna qarsi doyusen komandirler ucun istifade edilerdi Yene eslinde bir uc beyi olan Osman Qazi 1299 cu ilde Selcuqlu sultani II Mesud terefinden 1288 ci ilde beylik statusu verilmis olan dovlet qurulusunun muxtariyyet elan etmisdir Erken dovr Osmanli imperatorlugunun Rumeli istiqametine genislenmesinde Uc beyleri ve Qazi ideologiyasi cox ehemiyyetli bir rol oynamisdir Uc beyleri xususile Rumelindeki fethler ucun boyuk ehemiyyete malik idi En meshur Uc beyleri arasinda Trakya ve Makedoniya fatehi Qazi Evrenos Skopye fatehi 1392 Pasaigid Bey ve oglu Tesalya fatehi Turahan Bey idi Uc beyleri doyuscu destelerinin komandanlari idi ve Osmanli sultanlarindan mueyyen olcude musteqilliye sahib idi Nufuzlari oz xanedanlarini quracaq qeder guclu idi Ancaq ortaq xususiyyetleri Osmanliya qarsi daim sadiq qalmis olmalari idi Emir Teymurun Ildirim Beyazidi esir alaraq Osmanlida sebeb oldugu hakimiyyet boslugu dovrunde bele Uc beylerinden hec biri gercek musteqillik ucun sey gostermedi ayaqlanmadi Uc beyleri terefinden feth edilmis olan bolgeler Osmanli dovletinin erken dovrunde Osmanli sultani terefinden resmi olaraq Uc beylerinin mulku olaraq qebul edilmisse de bu torpaqlar daha sonra fethi reallasdiran Uc beylerinin neveleri terefinden idare olunan qurumlara cevrildi istinadlarHalil Inalcik The Ottoman Empire the Classical Age 1300 1600 Londra 1973 A Pertusi Tra storia e leggenda Akritai e Ghazi sulla frontiera orientale di Bisanzio in XIVe congres international des etudes byzantines Bukarest Rapports ii 1971 s 27 72 Elizabeth A Zachariadou The Oguz tribes the silence of the Byzantine sources in R Curiel und Rika Gyselen Itineraires d Orient hommages a Claude Cahen Res Orientales VI Bures sur Yvette 1994 s 285 289