Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türklərdə oxçuluğun və xüsusilə atlı oxçuluğun əhəmiyyəti daha qədim tarixi zamana qədər uzanır. Təxminən e.ə. 5000-dənn etibarən Altay və Tanrı dağları və ətrafında ortaya çıxan, daha sonra da Orta Asiyaya tamamilə hakim olan "Atlı Bozqır mədəniyyətində" atlara və oxçuluğa böyük əhəmiyyət verilirdi. Tarixdəki Türk atlı oxçuları, dörd nalla gedərkən eyer üstündə dönüb arxaya ox ataraq hədəfə tam sərbəst ox atma ustalıqlarıyla tanınmışlar.
Dünyada "Part atışı" olaraq adlandırılan at üzərində geriyə doğru edilən ox atışının ən müvəffəqiyyətlisini Türklər etmişdir. Türk qəhrəmanı Tarkanlar tolgalarına şahin tükü taxma haqqı yalnız Part atışını müvəffəqiyyətli bir şəkildə yerinə yetirə bilənlərinə verilmişdir. Vur-qaç, geri çəkilmə və düşmənin ətrafını mühasirəyə alma kimi taktikalar Türk atlı oxçularının istifadə etdiyivə bir çox zəfərlərdə əsas rol oynayan taktikalarıdır. Türk dastanlarından Oğuz Xaqan dastanında ox və yay, simvolik mənalarla iştirak etməkdədir.
Türk mədəniyyətinin keçmişində oxçuluq geniş bir sahədə əhəmiyyətə sahib olmuşdur. Orta Asiyada dolanışıq qaynağı və hərbi manevr xüsusiyyəti olan ov etmə, Türk atlı oxçuluğunun inkişafını təmin etmişdir. Türklər bu bacarıqlarını Orta Asiyadan Anadoluya daşımışdır. Döyüşçülük, ovçuluq, idmançılıq kimi sahələrin xaricində ictimai sahədə də oxçuluq çox əhəmiyyətli olmuşdur. Məsələn hərbi bayramlarda, dini mərasimlərdə müxtəlif idman oxçuluq yarışları ictimai həyatda yer almışdır. Asiya coğrafiyasında köçəri yaşayan Türklərin ox və yay istehsalında istifadə edilən xüsusi vəsait və texnikaları gizli bir şəkildə nəsildən-nəslə keçməsi, texnoloji fərq sayəsində digər xalqlara qarşı Türklərə üstünlük vermiş və silah düzəldən ailəyə ictimai həyatda üstünlük qazandırmışdır.
Türklər at üzərində irəli, geri və yanlara ox atma mövzusunda ustalaşmışdılar. Anna Komnena bu mövzu haqqında belə demişdir: "Bir Türk hücuma keçmişdirsə, düşmənini ox ataraq haqlar. Özü qovalanırsa, oxları sayəsində üstün gəlir. Atdığı ox uçaraq ata və ya atlıya batar. Ox çox güclü bir əllə dartılmışdırsa, gövdəni deşib keçər. Türklər həqiqətən çox usta oxçulardı". Dr. Paul E. Klopstegin 1929-ci ildə nümayiş etdirdiyi "Türk oxçuluğu və Mürəkkəb yay" adlı kitabında və Ralph Payne-Gallweyinin "Orta əsr və daha sonrakı dövrün Türk və digər Şərq oxları" adlı əsərlərində ifadə üzrə Türklərin minlərlə il əvvəl reallaşdırdıqları uzaqlıq rekordu uzun illər boyunca qırılmamışdır.
Arxeoloji tədqiqatlardan, yazılı və şifahi qaynaqlardan əldə edilən məlumatlar, oxçuluq ənənəsinin nəsildən nəslə ötürülən təcrübələrini və təlimlərini göstərmişdir. Xüsusilə dövrün qonşu xalqlarının yazılı qaynaqları və mədəni tarixin ən erkən qeydləri, bu təcrübə və təlimlərin folklor formu içində istifadə edildiyini göstərmişdir. Bu məlumatlara əlavə olaraq simvollarla əlaqəli şəkillərin olduğu bəzi erkən yazı sistemi formaları da günümüzə qədər çatmışdır.
Vəsaitlər və texnolgiya
Divani lüğətin-Türk kimi qaynaqlar və köhnə kitabələrdə Türklər tərəfindən istifadə edilən döyüş vəsaitləri və anlayışlarından bəziləri bunlardır: "At, ox, yay, qılınc, büktə, xəncər, keş, qurman, oxluq, qın (qılınc və bıçaq qabı), qalxan, süngü, mizraq, cida, nizə, çomaq (toppuz növü), süngü, tuğ, kəmənd, kargu (atəş qülləsi), köbrügə (baraban), yarıq, cövşən (zireh), yosuq, dəbilqə, küpə-yarıq (bədəni əhatə edən zireh). Uyğurlar yay kirişlərini at tükündən düzəldirdilər. Ayrıca qaya şəkillərində və Orkun Vadisindəki Bilgə Xaqan və Kül Təgin abidə məzarlıqlarında reallaşdırılan qazıntılarda fərqli ölçü və xüsusiyyətlərdə ox ucları tapılmışdır. Türk tarixində oxlar yalnız döyüş aləti olaraq deyil, eyni zamanda simvolik mənalarda da istifadə edilmişdir. Hakimiyyət simvolu olduğu kimi eyni zamanda rəsmi sənədlərin bal mumuyla birlikdə damgalanmasında da istifadə edilmişlər. Bunlar xüsusilə qızıl, gümüş, mis və dəmir mədənlərində tətbiq edilmişdir. Yaya sarılan sırmaya "toz", oxun ucundakı dəmir parçaya "temren", oxun arxasındakı tüyeysə "yule" ya da "yelek" deyilmişdir. Yayların daşınması üçün bir qab tapılmamışdır, ümumiyyətlə qola və ya çiyinə asılaraq daşınmışdır, ancaq oxların daşınması üçün xüsusi olaraq hazırlanmış və bəzənmiş örtüklər istehsal edilmişdir.
Mete xan dövrü
Metenin düşmənin psixologiyasını pozan və istiqamət təyinində də təsiri olan islıklı oxlar istifadə ifadə edilmişdir. Daha sonra bir çox köçəri qövmün istifadə etdiyi bu "çavuş oxu" adı verilən islıklı oxun icadçısının Mete olduğu qəbul edilir. Mete Xan atasının əmrinə verdiyi 10.000 atlı döyüşçünü bu oxlarla təchiz etmiş və öyrətmişdir. Çin qaynaqlarına görə Mete xaqan əgər oxunu bir istiqamətə yönəltirsə, əmrindəki əsgərlərin hamısı aldıqları təlimlə o hədəfə ox ataraq dərhal yox edərdi. Bir gün oxunu ən sevdiyi atına çevirdi. Əsgərlərindən bəziləri tərəddüd etdi. Bu səbəblə oxunu sırayla tərəddüd edənlərin üzərinə çevirdi. Atına ox atmaqda tərəddüd edən əsgərlərinin hamısı atılan oxlarla öldürüldü. Beləcə kiçiklikdən bəri oynadığı oxunu hədəfə çevirmə oyunu əmrlərinin müzakirə olunmadığını da qazandı. Bir gün əmrində dəmir intizamı ilə yetişdirdiyi 10 min əsgər varkən oxunu ova çıxan atasının üzərinə çevirdiyində əsgərlərindən heç biri tərəddüd etməmişdir.
İslamiyyət sonrası
İslamın ilk illərində oxçuluğun digər silahlardan fərqli olaraq əhəmiyyətli bir yeri vardır. Bu səbəblə Türklərin İslamı qəbul etməsindən sonra Türk oxçuluğuna verilən əhəmiyyət dini bir məna da qazanmışdır. İslamda oxçuluqla əlaqədar 40-a qədər hədis olduğu məlumdur. Bizanslı tarixçi Genesios və Kedrenosa görə Orta Asiyadan Anadoluya köçən Türk oxçularının müvəffəqiyyətləri bu şəkildə ifadə edilməkdədir: 22 İyul 837-ci ildə Xəlifə Mötəsimin əmrində Orta Asiyadan gələn türklərdən ibarət olan birlikləri Bizans qoşunları Anadoluda, Dazimon qəsəbəsində qarşı-qarşıya gəlirlər. Səhər başlayan döyüşdə Bizans süvariləri xəlifənin qoşunlarını dağıdır, yalnız Türk oxçuları dayanırlar. Türk oxçularının ox yağışları qarşısında Bizans süvariləri üzbə-üz vuruşma fürsəti tapa bilməyib, ancaq birdən başlayan leysan yağışında oxçuların yay kirişləri boşalır və Bizans qoşunları qaçmağı bacarır. Yorgo Kedrenos bu ifadəni işlədibdir: "Əgər yağış (gündüz deyil də) gecə yağsaydı, imperator və əsgərlər öləcəkdi." Bizanslılar da usta oxçular olmalarına baxmayaraq (İmperator İustinianos zamanında bu xüsusiyyətləriylə fərqlənmişdilər.) IX əsrdə zamanla bu xüsusiyyətlərini itirmişlər. "Müdrik" ləqəbli İmperator VI Leo (866-912), Tactica adlı hərbi taktikalar kitabında bu ifadəni istifadə etmişdir: "Oxçuluğa romalılar tərəfindən tamamilə laqeyd yanaşılması və bir kənara buraxılmasına görə, bugünkü müvəffəqiyyətsizliklər alışılmış hala gəldi".
Malazgird döyüşündə xüsusilə döyüşün başlanğıcında və sonunda ox atışları əhəmiyyətli olmuşdur. Bizans İmperatoru Rum Diyojen (IV Romanos Diogenes), Alp Arslana bir ox sayəsində əsir düşmüşdür. Nikephoros Bryenniosun ifadəsi belədir: "Türklər imperatorun ətrafını əhatəyə alaraq hər istiqamətdən ox atmağa başladılar. Onu qurtarmaq üçün arxasından gələn sol qanad qüvvələrinin də qarşısını aldılar. Tamamilə yalnız buraxılan imperator, düşmənə qarşı qılıncını çəkərək içlərindən bir çoxunu öldürdü, ancaq ətrafı böyük bir düşmən birliyi tərəfindən əhatəyə alınmışıd. Romanos əlindən yaralanıb, tanındı və hər tərəfdən mühasirəyə alındı. Atı bir oxla vuruldu, heyvan səndəlləyib yerə yıxıldı, minicisini saldı və beləcə Bizans İmperatoru əsir edildi". Bizansın Türk oxçuları qarşısındakı zəifliyi, Bizansı orduda islahat etməyə və Türk atlı oxçuları pullu əsgər olaraq istifadə olunmağa məcbur edilmişdir.
Səlcuqlular Asiya bozqırının atlı oxçuluq ənənəsini davam etdirmiş, Anadoluda da bu qabiliyyətlərini istifadə etmişdilər. Ox və yay Səlcuqlularda yalnız hərbi üstünlük mənasını vermir, eyni zamanda hökmdarlıq simvolu mənasına da gəlirdi. Əsgəri ittifaqlara çağırış mənasını verən "ox göndərmə" ənənəsi, 1000 il sonra etimoloji bir göndərməylə yaşamağa davam etdirilir. Hal-hazırda Anadoluda ictimai hadisələrə rəsmi dəvətdə göndərilən əşyaya "oxuluq", "oxuntu" kimi adlar verilir.
Osmanlıda oxçuluq
Orta əsrlərdən XIX əsrə qədər Türk oxçuluğu atış texnikası və silah olaraq böyük inkişaf göstərmişdir. XV əsrin ikinci yarısından etibarən oxçuluq Osmanlıda planlı və nizamlı bir idman fəaliyyəti olaraq istifadə edilmişdir, bu məqsədlə da "ox meydanı" adında 34 böyük meydan təsis edilmişdir. Ox meydanlarının özlərinə aid qaydaları, idarəçiləri, xidmətçiləri vardı və buralarda idmançılar yerləşməklə, məşqlər və müsabiqələr təşkil edilməkdə idi. Ox meydanları arasında ən məhşuru İstanbuldakı Oxmeydanıdır. Fateh Sultan Mehmet tərəfindən İstanbulun fəthindən sonra, sahə sahiblərindən alınıb rəsmi olaraq oxçuluq idmanı xidmətinə verilmişdir. Sultan fərmanı ilə meydanın sərhədləri təyin olunaraq sahəyə dırnaqlı heyvan soxulması, ölü basdırılması, ev tikilməsi və sahədə quş uçurdulması qadağan edilmişdir. Mexanizmi açılışı mayda, bağlanışı noyabrda edilərdi. Bazar ertəsi və cümə axşamı günləri də müsabiqələr və atışlar edilməkdəydi. Müsabiqə və işlər xaricindəki günlərdə də idmançılar məşq (sərbəst iş) edərdilər.
İstinadlar
- [Öngel, Hasan Basri. Gelişim Sürecinde Erken İç Asya Türk Okçuluğu. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, (2001), 189-215.]
- [Findley, Carter V.. Dünya Tarihinde Türkler. 1. Basım. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006. s. 37.]
- Türk Geleneksel Okçuluğunun Kısa Tarihi 2011-09-17 at the Wayback Machine Tirendaz, erişim tarihi: 3.12.2011]
- [Gömeç, Saadettin. "Eski Türk Ordusunun Genel Mahiyeti" Orkun İnternet Dergisi, 131. Sayı 12. erişim: 3.12.2011.]
- "Eski Türk Ordusu Tarih Notları, erişim tarihi: 3.12.2011". 2012-01-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-29.
- [Gömeç Saadettin. "Eski Türk Ordusunun Genel Mahiyeti" 12. Askeri Tarih Sempozyumu Tebliği, 20-22 Mayıs Ankara 2009.]
- [[[s:zh:史記/卷110]] (6. paragrafı)
- Türk Ordusunun Kuruluşu 2020-08-04 at the Wayback Machine Türkçü Toplumcu, erişim tarihi: 3.12.2011]
- . 2020-08-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-29.
Mənbə
- Osmanlı Türklerinde okçuluk
- Okçularvakfı ve tarihi
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turklerde oxculugun ve xususile atli oxculugun ehemiyyeti daha qedim tarixi zamana qeder uzanir Texminen e e 5000 denn etibaren Altay ve Tanri daglari ve etrafinda ortaya cixan daha sonra da Orta Asiyaya tamamile hakim olan Atli Bozqir medeniyyetinde atlara ve oxculuga boyuk ehemiyyet verilirdi Tarixdeki Turk atli oxculari dord nalla gederken eyer ustunde donub arxaya ox ataraq hedefe tam serbest ox atma ustaliqlariyla taninmislar Turk atli oxcusu Dunyada Part atisi olaraq adlandirilan at uzerinde geriye dogru edilen ox atisinin en muveffeqiyyetlisini Turkler etmisdir Turk qehremani Tarkanlar tolgalarina sahin tuku taxma haqqi yalniz Part atisini muveffeqiyyetli bir sekilde yerine yetire bilenlerine verilmisdir Vur qac geri cekilme ve dusmenin etrafini muhasireye alma kimi taktikalar Turk atli oxcularinin istifade etdiyive bir cox zeferlerde esas rol oynayan taktikalaridir Turk dastanlarindan Oguz Xaqan dastaninda ox ve yay simvolik menalarla istirak etmekdedir Turk medeniyyetinin kecmisinde oxculuq genis bir sahede ehemiyyete sahib olmusdur Orta Asiyada dolanisiq qaynagi ve herbi manevr xususiyyeti olan ov etme Turk atli oxculugunun inkisafini temin etmisdir Turkler bu bacariqlarini Orta Asiyadan Anadoluya dasimisdir Doyusculuk ovculuq idmanciliq kimi sahelerin xaricinde ictimai sahede de oxculuq cox ehemiyyetli olmusdur Meselen herbi bayramlarda dini merasimlerde muxtelif idman oxculuq yarislari ictimai heyatda yer almisdir Asiya cografiyasinda koceri yasayan Turklerin ox ve yay istehsalinda istifade edilen xususi vesait ve texnikalari gizli bir sekilde nesilden nesle kecmesi texnoloji ferq sayesinde diger xalqlara qarsi Turklere ustunluk vermis ve silah duzelden aileye ictimai heyatda ustunluk qazandirmisdir Turkler at uzerinde ireli geri ve yanlara ox atma movzusunda ustalasmisdilar Anna Komnena bu movzu haqqinda bele demisdir Bir Turk hucuma kecmisdirse dusmenini ox ataraq haqlar Ozu qovalanirsa oxlari sayesinde ustun gelir Atdigi ox ucaraq ata ve ya atliya batar Ox cox guclu bir elle dartilmisdirsa govdeni desib kecer Turkler heqiqeten cox usta oxculardi Dr Paul E Klopstegin 1929 ci ilde numayis etdirdiyi Turk oxculugu ve Murekkeb yay adli kitabinda ve Ralph Payne Gallweyinin Orta esr ve daha sonraki dovrun Turk ve diger Serq oxlari adli eserlerinde ifade uzre Turklerin minlerle il evvel reallasdirdiqlari uzaqliq rekordu uzun iller boyunca qirilmamisdir Arxeoloji tedqiqatlardan yazili ve sifahi qaynaqlardan elde edilen melumatlar oxculuq enenesinin nesilden nesle oturulen tecrubelerini ve telimlerini gostermisdir Xususile dovrun qonsu xalqlarinin yazili qaynaqlari ve medeni tarixin en erken qeydleri bu tecrube ve telimlerin folklor formu icinde istifade edildiyini gostermisdir Bu melumatlara elave olaraq simvollarla elaqeli sekillerin oldugu bezi erken yazi sistemi formalari da gunumuze qeder catmisdir Vesaitler ve texnolgiyaDivani lugetin Turk kimi qaynaqlar ve kohne kitabelerde Turkler terefinden istifade edilen doyus vesaitleri ve anlayislarindan bezileri bunlardir At ox yay qilinc bukte xencer kes qurman oxluq qin qilinc ve bicaq qabi qalxan sungu mizraq cida nize comaq toppuz novu sungu tug kemend kargu ates qullesi kobruge baraban yariq covsen zireh yosuq debilqe kupe yariq bedeni ehate eden zireh Uygurlar yay kirislerini at tukunden duzeldirdiler Ayrica qaya sekillerinde ve Orkun Vadisindeki Bilge Xaqan ve Kul Tegin abide mezarliqlarinda reallasdirilan qazintilarda ferqli olcu ve xususiyyetlerde ox uclari tapilmisdir Turk tarixinde oxlar yalniz doyus aleti olaraq deyil eyni zamanda simvolik menalarda da istifade edilmisdir Hakimiyyet simvolu oldugu kimi eyni zamanda resmi senedlerin bal mumuyla birlikde damgalanmasinda da istifade edilmisler Bunlar xususile qizil gumus mis ve demir medenlerinde tetbiq edilmisdir Yaya sarilan sirmaya toz oxun ucundaki demir parcaya temren oxun arxasindaki tuyeyse yule ya da yelek deyilmisdir Yaylarin dasinmasi ucun bir qab tapilmamisdir umumiyyetle qola ve ya ciyine asilaraq dasinmisdir ancaq oxlarin dasinmasi ucun xususi olaraq hazirlanmis ve bezenmis ortukler istehsal edilmisdir Mete xan dovruMetenin dusmenin psixologiyasini pozan ve istiqamet teyininde de tesiri olan islikli oxlar istifade ifade edilmisdir Daha sonra bir cox koceri qovmun istifade etdiyi bu cavus oxu adi verilen islikli oxun icadcisinin Mete oldugu qebul edilir Mete Xan atasinin emrine verdiyi 10 000 atli doyuscunu bu oxlarla techiz etmis ve oyretmisdir Cin qaynaqlarina gore Mete xaqan eger oxunu bir istiqamete yoneltirse emrindeki esgerlerin hamisi aldiqlari telimle o hedefe ox ataraq derhal yox ederdi Bir gun oxunu en sevdiyi atina cevirdi Esgerlerinden bezileri tereddud etdi Bu sebeble oxunu sirayla tereddud edenlerin uzerine cevirdi Atina ox atmaqda tereddud eden esgerlerinin hamisi atilan oxlarla olduruldu Belece kiciklikden beri oynadigi oxunu hedefe cevirme oyunu emrlerinin muzakire olunmadigini da qazandi Bir gun emrinde demir intizami ile yetisdirdiyi 10 min esger varken oxunu ova cixan atasinin uzerine cevirdiyinde esgerlerinden hec biri tereddud etmemisdir Islamiyyet sonrasiIslamin ilk illerinde oxculugun diger silahlardan ferqli olaraq ehemiyyetli bir yeri vardir Bu sebeble Turklerin Islami qebul etmesinden sonra Turk oxculuguna verilen ehemiyyet dini bir mena da qazanmisdir Islamda oxculuqla elaqedar 40 a qeder hedis oldugu melumdur Bizansli tarixci Genesios ve Kedrenosa gore Orta Asiyadan Anadoluya kocen Turk oxcularinin muveffeqiyyetleri bu sekilde ifade edilmekdedir 22 Iyul 837 ci ilde Xelife Motesimin emrinde Orta Asiyadan gelen turklerden ibaret olan birlikleri Bizans qosunlari Anadoluda Dazimon qesebesinde qarsi qarsiya gelirler Seher baslayan doyusde Bizans suvarileri xelifenin qosunlarini dagidir yalniz Turk oxculari dayanirlar Turk oxcularinin ox yagislari qarsisinda Bizans suvarileri uzbe uz vurusma furseti tapa bilmeyib ancaq birden baslayan leysan yagisinda oxcularin yay kirisleri bosalir ve Bizans qosunlari qacmagi bacarir Yorgo Kedrenos bu ifadeni isledibdir Eger yagis gunduz deyil de gece yagsaydi imperator ve esgerler olecekdi Bizanslilar da usta oxcular olmalarina baxmayaraq Imperator Iustinianos zamaninda bu xususiyyetleriyle ferqlenmisdiler IX esrde zamanla bu xususiyyetlerini itirmisler Mudrik leqebli Imperator VI Leo 866 912 Tactica adli herbi taktikalar kitabinda bu ifadeni istifade etmisdir Oxculuga romalilar terefinden tamamile laqeyd yanasilmasi ve bir kenara buraxilmasina gore bugunku muveffeqiyyetsizlikler alisilmis hala geldi Malazgird doyusunde xususile doyusun baslangicinda ve sonunda ox atislari ehemiyyetli olmusdur Bizans Imperatoru Rum Diyojen IV Romanos Diogenes Alp Arslana bir ox sayesinde esir dusmusdur Nikephoros Bryenniosun ifadesi beledir Turkler imperatorun etrafini ehateye alaraq her istiqametden ox atmaga basladilar Onu qurtarmaq ucun arxasindan gelen sol qanad quvvelerinin de qarsisini aldilar Tamamile yalniz buraxilan imperator dusmene qarsi qilincini cekerek iclerinden bir coxunu oldurdu ancaq etrafi boyuk bir dusmen birliyi terefinden ehateye alinmisid Romanos elinden yaralanib tanindi ve her terefden muhasireye alindi Ati bir oxla vuruldu heyvan sendelleyib yere yixildi minicisini saldi ve belece Bizans Imperatoru esir edildi Bizansin Turk oxculari qarsisindaki zeifliyi Bizansi orduda islahat etmeye ve Turk atli oxculari pullu esger olaraq istifade olunmaga mecbur edilmisdir Selcuqlular Asiya bozqirinin atli oxculuq enenesini davam etdirmis Anadoluda da bu qabiliyyetlerini istifade etmisdiler Ox ve yay Selcuqlularda yalniz herbi ustunluk menasini vermir eyni zamanda hokmdarliq simvolu menasina da gelirdi Esgeri ittifaqlara cagiris menasini veren ox gonderme enenesi 1000 il sonra etimoloji bir gondermeyle yasamaga davam etdirilir Hal hazirda Anadoluda ictimai hadiselere resmi devetde gonderilen esyaya oxuluq oxuntu kimi adlar verilir iki Axinci beyiOsmanlida oxculuqII Beyazidin istifade etdiyi ox ve yay Topqapi Sarayi Istanbul Orta esrlerden XIX esre qeder Turk oxculugu atis texnikasi ve silah olaraq boyuk inkisaf gostermisdir XV esrin ikinci yarisindan etibaren oxculuq Osmanlida planli ve nizamli bir idman fealiyyeti olaraq istifade edilmisdir bu meqsedle da ox meydani adinda 34 boyuk meydan tesis edilmisdir Ox meydanlarinin ozlerine aid qaydalari idarecileri xidmetcileri vardi ve buralarda idmancilar yerlesmekle mesqler ve musabiqeler teskil edilmekde idi Ox meydanlari arasinda en mehsuru Istanbuldaki Oxmeydanidir Fateh Sultan Mehmet terefinden Istanbulun fethinden sonra sahe sahiblerinden alinib resmi olaraq oxculuq idmani xidmetine verilmisdir Sultan fermani ile meydanin serhedleri teyin olunaraq saheye dirnaqli heyvan soxulmasi olu basdirilmasi ev tikilmesi ve sahede qus ucurdulmasi qadagan edilmisdir Mexanizmi acilisi mayda baglanisi noyabrda edilerdi Bazar ertesi ve cume axsami gunleri de musabiqeler ve atislar edilmekdeydi Musabiqe ve isler xaricindeki gunlerde de idmancilar mesq serbest is ederdiler Istinadlar Ongel Hasan Basri Gelisim Surecinde Erken Ic Asya Turk Okculugu Gazi Universitesi Egitim Fakultesi Dergisi Cilt 21 Sayi 2 2001 189 215 Findley Carter V Dunya Tarihinde Turkler 1 Basim Istanbul Kitap Yayinevi 2006 s 37 Turk Geleneksel Okculugunun Kisa Tarihi 2011 09 17 at the Wayback Machine Tirendaz erisim tarihi 3 12 2011 Gomec Saadettin Eski Turk Ordusunun Genel Mahiyeti Orkun Internet Dergisi 131 Sayi 12 erisim 3 12 2011 Eski Turk Ordusu Tarih Notlari erisim tarihi 3 12 2011 2012 01 14 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 29 Gomec Saadettin Eski Turk Ordusunun Genel Mahiyeti 12 Askeri Tarih Sempozyumu Tebligi 20 22 Mayis Ankara 2009 s zh 史記 卷110 6 paragrafi Turk Ordusunun Kurulusu 2020 08 04 at the Wayback Machine Turkcu Toplumcu erisim tarihi 3 12 2011 2020 08 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 29 MenbeOsmanli Turklerinde okculuk Okcularvakfi ve tarihiVikianbarda Turklerde oxculuq ile elaqeli mediafayllar var