Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Axıncı (Osmanlı Türkcəsi: آقنجى Akıncı) və ya cəm şəklində Axıncılar — Osmanlı İmperiyasının hərbi təşkilatında, sərhəd bölgələrində, düşmən ölkələrinə hücumlar, basqınlar təşkil edərək zəiflətmə hərəkatında olan yüngül süvari birlikləri.
Etimologiyası
"Akıncı" sözü Türk mənşəlidir. Ak "akmak" felindən gələn sözün strukturunda feldən ad düzəltmə əlavə "-n" və addan ad düzəltmə əlavə "+cı" var: Ak-ı-n+cı. Sözün mənası "ak" felinin "ard-arda və kütləvi olaraq getmək", "axın etmək, zəbt etmək, hücum etmək" mənalarından yaradılıb.
Tarixi
Osmanlı İmperiyasının ilk illərində görülən və sərhəd boylarında qəza məqsədi ilə hücumlar təşkil edən "Qazilər" zamanla axıncılara çevrilmişdir. Osmanlı İmperiyasından nə vaxt bəhs edilsə, ilk ağla gələn şey Osmanlı hərbi gücünün ən önəmli təşkilatı olan axıncılar olur. Axıncılar, ürəklərindəki məhəbbət və həyəcanla özlərini dövlətin, millətin və dinlərinin behasına həsr etmiş, lazım gələndə canını verməkdən çəkinməyən haqq fədailəri idi. Axıncılar yağma üçün düşmən içinə girən və yalanla həyatlarını keçirən bir toplum deyildi. Onlar, özlərinə qılınc çəkməyənə qılınc çəkməz, aman istəyənə toxunmurdular. Müharibədə onların əsas rolu ön sıralarda yer alaraq düşməni demoralizə etmək və bu məqsədlə partizan taktikalarından istifadə edərək düşmən birliklərini dağıdırdılar. Hər biri ən azı üç xarici dili, ana dili kimi danışan, möhtəşəm cəngavərlərdi axıncılar. Axıncılar, axın etməklə kifayətlənməyib, eyni zamanda düşmənin vəziyyətini, yolları və qüvvələri haqqında məlumat toplamaq kimi kəşfiyyat vəzifəsini də yerinə yetirirdilər. Axıncılıqda xüsusi qaydalar var idi. Axıncılıq atadan oğula keçirdi və yalnız Türklərə məxsus hərbi bir birləşmədir. Bunları indiki hərbi təşkilatdakı desant birliklərinə bənzətmək olar.
Axıncılar, Fateh Sultan Mehmetin bu sözlərini özlərinə şüar tuturdular: "Üstümüzə qılınc çəkilmədikcə, ölkəmizə girilmədikçə, təbəmə cəfa edilmədikcə bizdən kimsəyə zərər gəlməz" - prinsipi ilə hərəkət edirdilər. Axıncılar, əvvəldən nəyi qəbul etdiklərini çox yaxşı bilir, ölümlə qol-qola həyatlarını davam etdirir və bunu məhz Allah rizasını qazanmaq uğrunda edirdilər.
Osmanlı basqınçıları müxtəlif bölgələrdə olub hər bir birliyin başında sərkərdələri vardı. Min nəfərin komandanı minbaşı, yüz nəfərin komandanı yüzbaşı, on nəfərin komandanı onbaşı adlandırılırd. Bu komanda zəncirini bütün qüvvələrin başında olan "Axıncı Bəyi" tamamlayırdı. Rütbələri bəylərbəyi dərəcəsində olan axıncı bəyləri, fövqəladə səlahiytlərə malik olub, birbaşa sultandan əmr alardılar. Bir hərəkatın axın adını ala bilməsi üçün o səfərə axıncı bəynin qatılması lazım idi. Əks təqdirdə bu hərəkat axın adlandırılmırdı. Axıncılar, Avropada qorxu doğuran cəsur savaşçılar kimi tanınırdılar. Albaniya və Dalmaçyada Qazi Evrenos və oğulları, Mora və Yunanıstanda Qazi Turxan Bəy və oğulları, Bolqarıstanda Qazi Mihal Bəy və oğulları, Bosnya və ətrafında Malkoçoğlu ailəsi kimi axıncı ailələri atadan oğula axıncılığı davam etdirmişdilər. Osmanlı Dövlətində ilk axıncı bəyi . Yuxarıda göstərilən axıncı ailələri isə daha sonrakı yürüşlərdə məşhur olmuşdular. Axıncılıq bir sistem halını almış və Osmanlı İmperiyasının Avropa fəthlərində böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur.
Axıncılar hərb zamanı kəşf qolu xidmətini yerinə yetirirdilər. Düşmən ərazisini gəzib, orduya yol açırdılar və qurulması mümkün pusquları ani və sürətli hərəkətləri ilə dağıdırdılar. Bundan başqa ordunun yolu üzərindəki taxılı mühafizə edir, yerli xalqdan aldıqları əsirlər vasitəsilə düşmən haqqında məlumat toplamaq və körpü, keçid kimi yerləri təhlükəsizlik altında saxlamaq əsas vəzifələrindən idi. Axıncılar adətən məhz ordudan 4-5 günlük məsafədə qarşıda gedirlər və yuxarıda yazılan vəzifələri yerinə yetirərdilər. Mindikləri atlar da, axıncılar bu sürətli həyatlarına uyğun, dayanıqlı və sürətli olanlardan seçilirdi. Səfərə çıxarkən ehtiyatda 4-5 at aparırlar və yorulan atları keçdikləri yerlərdə buraxırdılar, qayıdanda qoyduqları atlara qənimətlərini yükləyərdilər.
Axıncılara təsis edilən müəyyən bir maaş yox idi. Əldə etdikləri qənimətin 1/5-ni verdikdən sonra, qalan hissəsilə dolanışıqlarını təmin edirdilər. Bəzilərinin isə timarları vardı (timar-xüsusi torpaqları). Səfərə çıxarkən düşmən sərhədinə çatacaq yemək verilir, daha sonrasını qılıncları ilə təmin edirdilər.
Osmanlı Dövlətində axıncıların sayı dəqiq olaraq bilinmir. XV əsrin ortalarına qədər saylarının 40.000 olduğunu tarix kitabları yazır. I Kosova müharibəsində axıncı sayının 20.000 olduğu qeyd edilmişdir. 1559-cu ildə bir yoxlamaya görə isə, Turxan axıncılarının sayı 7000 nəfərə yaxındır. Qanuni Sultan Süleymanın Budin və Avstriya yürüşlərində Mihalli axıncılarının sayı dövrün tarix kitablarında 50.000 olaraq göstərilmişdir.
Axıncı qanununa görə, əgər bir axıncı bəyi bir şəhəri fəth etsə buradakı daşınmaz əmlaklar padşaha (dövlətə) aid olur. Axıncı bəylərinə də bu bölgənin kəndləri timar olaraq paylanılırdı. Ümumiyyətlə Axıncı bəyləri də timarlardan əldə etdikləri gəlirləri xeyriyyə müəssisələri yaradaraq, buralara qoyardılar.
Axıncıların istifadə etdikləri silahlar da, sürətlə hərəkət etmələrinə mane olmayacaq şəkildə idi. Ən çox istifadə etdikləri silahlar, qılınc, qalxan, qəmə, nizə və bozdoğan deyilən başı yumru qısa saplı bir cins toppuzdu. Axıncılarda zireh istifadə edənlərin sayı olduqca az idi.
Osmanlı ordusunun aparıcı qüvvəsi olan axıncılar, 1595-ci ildəki sədrəzəm Sinan Paşanın Eflak yürüşündəki məğlubiyyətinə qədər güclərini qoruyublar. Bu dəfə qayıdışında axıncılar, Dunay çayı üzərindəki uzun bir körpünü keçərkən, Eflak Voyvodasının intensiv top atəşi açdırması və taxta körpünün dağılması ilə əlaqədar Dunay sularında həlak oldular. Qarşıya keçməyən bir neçə min axıncı isə düşmən qılıncları altında şəhid oldular. Beləliklə, Türk axıncı ocağı bir daha altından qalxa bilməyəcəyi böyük bir zərbə aldı. Belə ki, bu səfərdən sonrakı qeydlərə görə axıncıların sayı 3000 nəfərə enmişdir. Vəziyyətin bu cür olduğu təqdirdə, hökumət yeni tədbirlər almaq məcburiyyətində qalmış və qalalardakı "Sərhəd qulu" təşkilatı möhkəmləndirilərək sərhədlərin qorunması bu təşkilata verilmiş, digər tərəfdən də Krım xanlarının atlılarından istifadə etmək qərara alınmışdır.
Ədəbiyyatda axıncılar
Tarixi dövrdə ədəbiyyatda axıncılar, axıncılıqla bağlı müxtəlif mövzularda əsərlər yaranmışdır. Müharibə, axın və qəhrəmanlıqla bağlı axıncı həyat tərzi, xalq arasında geniş yayılaraq əfasanələr yaranmışdır. Osmanlı xalq ədəbiyyatında çox sayda nümunələri vardır. Sərhəd nəğmələri tərzi, Alişimin Qaşları Qara, Estergon Qalası kimi müxtəlif nəğmələr bunlara misaldır. Türk şairi Yəhya Kamal Beyatlının "Axıncı" adlı bir şeiri var.
Xarxici keçidlər
- . 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- . 2013-03-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- . 2014-12-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- . 2015-02-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- "Akıncılar harp zamanında keşif kolu hizmetini görürlerdi". 2021-05-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- . 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- . 2016-02-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-23.
- "Yahya Kemal Beyatlı - Akıncılar". 2023-06-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-02-23.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Axinci Osmanli Turkcesi آقنجى Akinci ve ya cem seklinde Axincilar Osmanli Imperiyasinin herbi teskilatinda serhed bolgelerinde dusmen olkelerine hucumlar basqinlar teskil ederek zeifletme herekatinda olan yungul suvari birlikleri Mohac muharibesindeki 1526 mucadilesini eks etdiren bir miniatur Suleymanname Etimologiyasi Akinci sozu Turk menselidir Ak akmak felinden gelen sozun strukturunda felden ad duzeltme elave n ve addan ad duzeltme elave ci var Ak i n ci Sozun menasi ak felinin ard arda ve kutlevi olaraq getmek axin etmek zebt etmek hucum etmek menalarindan yaradilib TarixiOsmanli Imperiyasinin ilk illerinde gorulen ve serhed boylarinda qeza meqsedi ile hucumlar teskil eden Qaziler zamanla axincilara cevrilmisdir Osmanli Imperiyasindan ne vaxt behs edilse ilk agla gelen sey Osmanli herbi gucunun en onemli teskilati olan axincilar olur Axincilar ureklerindeki mehebbet ve heyecanla ozlerini dovletin milletin ve dinlerinin behasina hesr etmis lazim gelende canini vermekden cekinmeyen haqq fedaileri idi Axincilar yagma ucun dusmen icine giren ve yalanla heyatlarini keciren bir toplum deyildi Onlar ozlerine qilinc cekmeyene qilinc cekmez aman isteyene toxunmurdular Muharibede onlarin esas rolu on siralarda yer alaraq dusmeni demoralize etmek ve bu meqsedle partizan taktikalarindan istifade ederek dusmen birliklerini dagidirdilar Her biri en azi uc xarici dili ana dili kimi danisan mohtesem cengaverlerdi axincilar Axincilar axin etmekle kifayetlenmeyib eyni zamanda dusmenin veziyyetini yollari ve quvveleri haqqinda melumat toplamaq kimi kesfiyyat vezifesini de yerine yetirirdiler Axinciliqda xususi qaydalar var idi Axinciliq atadan ogula kecirdi ve yalniz Turklere mexsus herbi bir birlesmedir Bunlari indiki herbi teskilatdaki desant birliklerine benzetmek olar Axincilar Fateh Sultan Mehmetin bu sozlerini ozlerine suar tuturdular Ustumuze qilinc cekilmedikce olkemize girilmedikce tebeme cefa edilmedikce bizden kimseye zerer gelmez prinsipi ile hereket edirdiler Axincilar evvelden neyi qebul etdiklerini cox yaxsi bilir olumle qol qola heyatlarini davam etdirir ve bunu mehz Allah rizasini qazanmaq ugrunda edirdiler Osmanli basqincilari muxtelif bolgelerde olub her bir birliyin basinda serkerdeleri vardi Min neferin komandani minbasi yuz neferin komandani yuzbasi on neferin komandani onbasi adlandirilird Bu komanda zencirini butun quvvelerin basinda olan Axinci Beyi tamamlayirdi Rutbeleri beylerbeyi derecesinde olan axinci beyleri fovqelade selahiytlere malik olub birbasa sultandan emr alardilar Bir herekatin axin adini ala bilmesi ucun o sefere axinci beynin qatilmasi lazim idi Eks teqdirde bu herekat axin adlandirilmirdi Axincilar Avropada qorxu doguran cesur savascilar kimi taninirdilar Albaniya ve Dalmacyada Qazi Evrenos ve ogullari Mora ve Yunanistanda Qazi Turxan Bey ve ogullari Bolqaristanda Qazi Mihal Bey ve ogullari Bosnya ve etrafinda Malkocoglu ailesi kimi axinci aileleri atadan ogula axinciligi davam etdirmisdiler Osmanli Dovletinde ilk axinci beyi Yuxarida gosterilen axinci aileleri ise daha sonraki yuruslerde meshur olmusdular Axinciliq bir sistem halini almis ve Osmanli Imperiyasinin Avropa fethlerinde boyuk ehemiyyete malik olmusdur Axincilar herb zamani kesf qolu xidmetini yerine yetirirdiler Dusmen erazisini gezib orduya yol acirdilar ve qurulmasi mumkun pusqulari ani ve suretli hereketleri ile dagidirdilar Bundan basqa ordunun yolu uzerindeki taxili muhafize edir yerli xalqdan aldiqlari esirler vasitesile dusmen haqqinda melumat toplamaq ve korpu kecid kimi yerleri tehlukesizlik altinda saxlamaq esas vezifelerinden idi Axincilar adeten mehz ordudan 4 5 gunluk mesafede qarsida gedirler ve yuxarida yazilan vezifeleri yerine yetirerdiler Mindikleri atlar da axincilar bu suretli heyatlarina uygun dayaniqli ve suretli olanlardan secilirdi Sefere cixarken ehtiyatda 4 5 at aparirlar ve yorulan atlari kecdikleri yerlerde buraxirdilar qayidanda qoyduqlari atlara qenimetlerini yukleyerdiler Axincilara tesis edilen mueyyen bir maas yox idi Elde etdikleri qenimetin 1 5 ni verdikden sonra qalan hissesile dolanisiqlarini temin edirdiler Bezilerinin ise timarlari vardi timar xususi torpaqlari Sefere cixarken dusmen serhedine catacaq yemek verilir daha sonrasini qilinclari ile temin edirdiler Osmanli Dovletinde axincilarin sayi deqiq olaraq bilinmir XV esrin ortalarina qeder saylarinin 40 000 oldugunu tarix kitablari yazir I Kosova muharibesinde axinci sayinin 20 000 oldugu qeyd edilmisdir 1559 cu ilde bir yoxlamaya gore ise Turxan axincilarinin sayi 7000 nefere yaxindir Qanuni Sultan Suleymanin Budin ve Avstriya yuruslerinde Mihalli axincilarinin sayi dovrun tarix kitablarinda 50 000 olaraq gosterilmisdir Axinci qanununa gore eger bir axinci beyi bir seheri feth etse buradaki dasinmaz emlaklar padsaha dovlete aid olur Axinci beylerine de bu bolgenin kendleri timar olaraq paylanilirdi Umumiyyetle Axinci beyleri de timarlardan elde etdikleri gelirleri xeyriyye muessiseleri yaradaraq buralara qoyardilar Axincilarin istifade etdikleri silahlar da suretle hereket etmelerine mane olmayacaq sekilde idi En cox istifade etdikleri silahlar qilinc qalxan qeme nize ve bozdogan deyilen basi yumru qisa sapli bir cins toppuzdu Axincilarda zireh istifade edenlerin sayi olduqca az idi Osmanli ordusunun aparici quvvesi olan axincilar 1595 ci ildeki sedrezem Sinan Pasanin Eflak yurusundeki meglubiyyetine qeder guclerini qoruyublar Bu defe qayidisinda axincilar Dunay cayi uzerindeki uzun bir korpunu kecerken Eflak Voyvodasinin intensiv top atesi acdirmasi ve taxta korpunun dagilmasi ile elaqedar Dunay sularinda helak oldular Qarsiya kecmeyen bir nece min axinci ise dusmen qilinclari altinda sehid oldular Belelikle Turk axinci ocagi bir daha altindan qalxa bilmeyeceyi boyuk bir zerbe aldi Bele ki bu seferden sonraki qeydlere gore axincilarin sayi 3000 nefere enmisdir Veziyyetin bu cur oldugu teqdirde hokumet yeni tedbirler almaq mecburiyyetinde qalmis ve qalalardaki Serhed qulu teskilati mohkemlendirilerek serhedlerin qorunmasi bu teskilata verilmis diger terefden de Krim xanlarinin atlilarindan istifade etmek qerara alinmisdir Edebiyyatda axincilarTarixi dovrde edebiyyatda axincilar axinciliqla bagli muxtelif movzularda eserler yaranmisdir Muharibe axin ve qehremanliqla bagli axinci heyat terzi xalq arasinda genis yayilaraq efasaneler yaranmisdir Osmanli xalq edebiyyatinda cox sayda numuneleri vardir Serhed negmeleri terzi Alisimin Qaslari Qara Estergon Qalasi kimi muxtelif negmeler bunlara misaldir Turk sairi Yehya Kamal Beyatlinin Axinci adli bir seiri var Xarxici kecidlerVikianbarda Axinci ile elaqeli mediafayllar var 2016 03 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 23 2013 03 28 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 23 2014 12 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 23 2015 02 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 23 Akincilar harp zamaninda kesif kolu hizmetini gorurlerdi 2021 05 16 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 23 2016 03 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 23 2016 02 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 02 23 Yahya Kemal Beyatli Akincilar 2023 06 28 tarixinde Istifade tarixi 2015 02 23