Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tulum və ya tuluq zurnası — Azərbaycanda nəfəsli milli musiqi aləti.
Tarixi və xarakteristikası
Bir vaxtlar Qarabağ, Laçın, Qazax, Tovuz və Naxçıvan ərazisində geniş yayılmış nəfəslə çalınan dəri çalğı alətidir. Hazırda Azərbaycanda, əsasən, Naxçıvan Muxtar Respublikasında rast gəlmək olar.
Başqa nəfəsli çalğı alətləri kimi tulumun da çox qədim tarixi vardır. Alimlərimiz tulumun yaranma tarixini sinifli cəmiyyətin ilk dövrlərinə aid edirlər. Hazırda tulumun müxtəlif növləri fərqli adlarla Qafqaz, eləcə də bir sıra Avropa xalqları arasında geniş istifadə edilir. Maldarlıq, əsasən də, qoyunçuluqla məşğul olan köçəri tayfalar tulumdan çox istifadə etmişlər.
Səs tembri zurnanın səsinə bənzədiyi üçün bə'zən ona "tulum zurnası" da deyilib. Tulum xüsusi üsulla aşılanıb yumşaldılmış keçi və ya qoyun dərisindən hazırlanır. Bütöv soyulmuş dərinin iki ayağı möhkəm bağlanılır. Qalan ikisindən birinə tuluma hava doldurmaq üçün sümükdən və ya qamışdan hazırlanmış, ağzında tıxacı olan boru, digərinə isə aləti ifa etmək üçün iki qoşa boru (gövdə) bərkidilir.
Uzunluğu 260-280 mm olan həmin gövdələrin üzərində 7 oyuq açılır. İfaçı sol qoltuğunda tutduğu içərisi hava ilə doldurulmuş tuluğu azacıq təzyiqlə sıxmaqla havanı borulara daxil olmağa məcbur edərkən hər iki əlin barmaqları ilə oyuqları açıb-bağlamaqla istənilən səs ucalığını əldə edə bilir. Birinci boruda melodiya çalınır, ikincisində isə həmin melodiyanın tonikası saxlanılır.
İfa zamanı barmaqları qamışdakı dəliklər üzərində gəzdirməklə istənilən melodiyanın səslənməsinə nail olmaq mümkündür. Tulumçunu,adətən,nağaraçı müşayiət edir. Naxçıvan (xüsusilə Şərur, Babək) bölgəsinin böyük şöhrət qazanmış tulumçuları Bakıda, Moskvada və keçmiş SSRİ-nin bir sıra ölkələrində keçirilmiş musiqi festivallarında dəfələrlə mükafat almışlar.
Tulum, əsasən, solo aləti kimi, bəzi hallarda isə balabançılar dəstəsində istifadə edilir.
İstinadlar
- Молдавија ССР. Мусиги // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 30.
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-09-08.
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002. səh. 563.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tulum ve ya tuluq zurnasi Azerbaycanda nefesli milli musiqi aleti Tarixi ve xarakteristikasiBir vaxtlar Qarabag Lacin Qazax Tovuz ve Naxcivan erazisinde genis yayilmis nefesle calinan deri calgi aletidir Hazirda Azerbaycanda esasen Naxcivan Muxtar Respublikasinda rast gelmek olar Basqa nefesli calgi aletleri kimi tulumun da cox qedim tarixi vardir Alimlerimiz tulumun yaranma tarixini sinifli cemiyyetin ilk dovrlerine aid edirler Hazirda tulumun muxtelif novleri ferqli adlarla Qafqaz elece de bir sira Avropa xalqlari arasinda genis istifade edilir Maldarliq esasen de qoyunculuqla mesgul olan koceri tayfalar tulumdan cox istifade etmisler Ses tembri zurnanin sesine benzediyi ucun be zen ona tulum zurnasi da deyilib Tulum xususi usulla asilanib yumsaldilmis keci ve ya qoyun derisinden hazirlanir Butov soyulmus derinin iki ayagi mohkem baglanilir Qalan ikisinden birine tuluma hava doldurmaq ucun sumukden ve ya qamisdan hazirlanmis agzinda tixaci olan boru digerine ise aleti ifa etmek ucun iki qosa boru govde berkidilir Uzunlugu 260 280 mm olan hemin govdelerin uzerinde 7 oyuq acilir Ifaci sol qoltugunda tutdugu icerisi hava ile doldurulmus tulugu azaciq tezyiqle sixmaqla havani borulara daxil olmaga mecbur ederken her iki elin barmaqlari ile oyuqlari acib baglamaqla istenilen ses ucaligini elde ede bilir Birinci boruda melodiya calinir ikincisinde ise hemin melodiyanin tonikasi saxlanilir Ifa zamani barmaqlari qamisdaki delikler uzerinde gezdirmekle istenilen melodiyanin seslenmesine nail olmaq mumkundur Tulumcunu adeten nagaraci musayiet edir Naxcivan xususile Serur Babek bolgesinin boyuk sohret qazanmis tulumculari Bakida Moskvada ve kecmis SSRI nin bir sira olkelerinde kecirilmis musiqi festivallarinda defelerle mukafat almislar Tulum esasen solo aleti kimi bezi hallarda ise balabancilar destesinde istifade edilir IstinadlarMoldaviјa SSR Musigi Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VII ҹild Misir Prado Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1983 S 30 Arxivlenmis suret 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2009 09 08 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Naxcivan Ensiklopediyasi Baki 2002 seh 563 Hemcinin baxAzerbaycan musiqisi Azerbaycan medeniyyeti