Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tribologiya— nisbi hərəkətdə bir-biri ilə təmasda olan səthlər haqqında elm. O, yağlama da daxil olmaqla, sürtünmə və qarşılıqlı vəhdətini araşdırır. Tribologiya həm bərk cisimlər, həm də bərk cism və maye(qaz) arasında uyğun sərhəd səthlərinin qarşılıqlı təsirini əhatə edir. Əsas məqsədi triboloji mühitdə işləyən hissələr üçün əlverişli material, yağlayıcı maddənin və son zamanlar elmi tədqiqat işlərinin əsasını təşkil edən, effektiv örtüklərin seçilməsindən ibarətdir.
Triboloji sistemlər
Hissələrin səthləri arasında təmas münasibətləri şəkil də göstərilmiş triboloji sistem kimi ümumiləşdirilə bilir. Buradan göründüyü kimi triboloji sistemdə əsas cism və onun əksi olan cismin seçilməsi, səthin xassələrinə (kələkötürlük, bərklik, korroziyaya qarşı qat) təlabatın qoyulması, nisbi hərəkətin (sürüşmə, diyirlənmə, yuvarlanma) verilməsi, təmas səthində yaranan gərginliklər (qüvvə, təzyiq) və gözlənilən səthi zədələmə mexanizmləri (yeyilmə) araşdırılır. Aralıq materialının seçil-məsi ümumi triboloji sistem üçün çox əhə-miyyətlidir. Məsələn, yağlama materialının seçilməsi (sürtünmə əmsalı, istilikkeçirmə, materialın verilməsi) ilə təmasda olan hissə-lərin qarşılıqlı yüklənmə halına bir başa təsir etmək olur. Ətraf mühitin təsiri kimi burada temperatur və havanın rütubətliyi də nəzərə alınır.
Yuxarıda qeyd olunan, qarşılıqlı təmasda olan əsas hissələrə istənilən triboloji sistemdə rast gəlindiyi halda, aralıq materialı və ətraf mühitin təsiri həmişə mövcud olmaya da bilər. Sürtünməni və yeyilməni azaltmaq üçün bir çox praktiki hallarda aralıq materialı kimi yağlayıcı maddələrdən istifadə olunur. Aralıq maddə həmçinin bərk hissəciklərdən (məsələn: qatran) ibarət ola bilər. Yeyilməyə qarşı tədbirlərin görülməsi üçün açıq və qapalı triboloji sistemlərdən istifadə olunur. Açıq sistemlərdə, məsələn, alətin işçi səthi daimi olaraq emal olunan hissənin yeni səthləri ilə təmasa girir. Onun funksiyası ilk öncə əsas hissə kimi işləyən alətin yeyilməsindən asılı olur, yəni emal olunan hissənin yeyilməsi maraqlı deyil. Qapalı sistemlərdə, məsələn paylayıcı val-itələyici cütlüyündə işçi səthlər daimi qarşılıqlı təmasda olur. Hər iki hissənin yeyilməsi triboloji sistemin xassələrinin dəyişməsinə bir başa təsir edir.
Triboloji sistemin göstəriciləri sürtünmə və yeyilmə proseslərinin kəmiyyət və keyfiyyətcə qiymət¬ləndirilməsinə xidmət edir. Sürtünmə prosesi yükləmə kollektivi və sistemin struk-turundan asılı olan sürtünmə və əmsalı ilə xarakterizə olunur. Yeyilməyə də eyni amillər təsir edir. Əgər yeyilmənin qiymətini yükləmə zamanından asılı olaraq təsvir etsək, onda iki müxtəlif əyri alınır.
Başlanğıc fazada daha intensiv yeyilmə baş verir, zaman keçdikcə onun intensivliyi aşağı düşür və sabit yeyilmə artımı ilə müşayiət olunan qərarlaşmış proses yaranır. Prosesin son-rakı gedişində yeyilmə proqressiv artaraq his-sənin sıradan çıxmasına gətirib çıxarır. Əgər səthin dağılması yeyilmə mexanizmi üçün təsirli olarsa, onda yeyilmə ilk olaraq səthdə mikrostruktur dəyişmə, çatların yaranması və böyüməsindən sonra əhəmiyyətli dərəcədə nəzərə çarpır. Yeyilmə prosesi onun yaranma mexanizmlərindən asılı olduğundan, bu haqda danış-dıqda yeyilmənin qiyməti ilə bərabər onun mikroskop altında əldə olunmuş formasının da verilməsi əhəmiyyətlidir. Bu şəkillər əsasında yeyilmə haqqında tam məlumat toplayıb başqa hallar üçün faydalı etmək olur.
Mənbə
- Rezo Əliyev. . II hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 423 s.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tribologiya nisbi hereketde bir biri ile temasda olan sethler haqqinda elm O yaglama da daxil olmaqla surtunme ve qarsiliqli vehdetini arasdirir Tribologiya hem berk cisimler hem de berk cism ve maye qaz arasinda uygun serhed sethlerinin qarsiliqli tesirini ehate edir Esas meqsedi triboloji muhitde isleyen hisseler ucun elverisli material yaglayici maddenin ve son zamanlar elmi tedqiqat islerinin esasini teskil eden effektiv ortuklerin secilmesinden ibaretdir Triboloji sistemlerHisselerin sethleri arasinda temas munasibetleri sekil de gosterilmis triboloji sistem kimi umumilesdirile bilir Buradan gorunduyu kimi triboloji sistemde esas cism ve onun eksi olan cismin secilmesi sethin xasselerine kelekoturluk berklik korroziyaya qarsi qat telabatin qoyulmasi nisbi hereketin surusme diyirlenme yuvarlanma verilmesi temas sethinde yaranan gerginlikler quvve tezyiq ve gozlenilen sethi zedeleme mexanizmleri yeyilme arasdirilir Araliq materialinin secil mesi umumi triboloji sistem ucun cox ehe miyyetlidir Meselen yaglama materialinin secilmesi surtunme emsali istilikkecirme materialin verilmesi ile temasda olan hisse lerin qarsiliqli yuklenme halina bir basa tesir etmek olur Etraf muhitin tesiri kimi burada temperatur ve havanin rutubetliyi de nezere alinir Triboloji sistemin sxematik tesviri Yuxarida qeyd olunan qarsiliqli temasda olan esas hisselere istenilen triboloji sistemde rast gelindiyi halda araliq materiali ve etraf muhitin tesiri hemise movcud olmaya da biler Surtunmeni ve yeyilmeni azaltmaq ucun bir cox praktiki hallarda araliq materiali kimi yaglayici maddelerden istifade olunur Araliq madde hemcinin berk hisseciklerden meselen qatran ibaret ola biler Yeyilmeye qarsi tedbirlerin gorulmesi ucun aciq ve qapali triboloji sistemlerden istifade olunur Aciq sistemlerde meselen aletin isci sethi daimi olaraq emal olunan hissenin yeni sethleri ile temasa girir Onun funksiyasi ilk once esas hisse kimi isleyen aletin yeyilmesinden asili olur yeni emal olunan hissenin yeyilmesi maraqli deyil Qapali sistemlerde meselen paylayici val iteleyici cutluyunde isci sethler daimi qarsiliqli temasda olur Her iki hissenin yeyilmesi triboloji sistemin xasselerinin deyismesine bir basa tesir edir Triboloji sistemin gostericileri surtunme ve yeyilme proseslerinin kemiyyet ve keyfiyyetce qiymet lendirilmesine xidmet edir Surtunme prosesi yukleme kollektivi ve sistemin struk turundan asili olan surtunme ve emsali ile xarakterize olunur Yeyilmeye de eyni amiller tesir edir Eger yeyilmenin qiymetini yukleme zamanindan asili olaraq tesvir etsek onda iki muxtelif eyri alinir Baslangic fazada daha intensiv yeyilme bas verir zaman kecdikce onun intensivliyi asagi dusur ve sabit yeyilme artimi ile musayiet olunan qerarlasmis proses yaranir Prosesin son raki gedisinde yeyilme proqressiv artaraq his senin siradan cixmasina getirib cixarir Eger sethin dagilmasi yeyilme mexanizmi ucun tesirli olarsa onda yeyilme ilk olaraq sethde mikrostruktur deyisme catlarin yaranmasi ve boyumesinden sonra ehemiyyetli derecede nezere carpir Yeyilme prosesi onun yaranma mexanizmlerinden asili oldugundan bu haqda danis diqda yeyilmenin qiymeti ile beraber onun mikroskop altinda elde olunmus formasinin da verilmesi ehemiyyetlidir Bu sekiller esasinda yeyilme haqqinda tam melumat toplayib basqa hallar ucun faydali etmek olur MenbeRezo Eliyev II hisse Baki Appostrof nesriyyati 2012 423 s