Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Tatarıstan, Tatar MSSR, TASSR, Muxtar Sovet Sosialist Tatarıstan Respublikası; (tatar. Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы (ТАССР, Татарстан)) — RSFSR tərkibində muxtar respublika. 1920-ci il, mayın 27-də təşkil olunmuşdur. Şərqi Avropa düzənliyinin şərqində, Volqa çayının orta axını boyunda yerləşir. Sahəsi 68 min km², əhalisi 3 637 809 nəfərdir (1989). 37 rayonu, 18 şəhəri, 22 şəhərtipli qəsəbəsi olan Muxtar Respublikanın paytaxtı Kazan şəhəri olmuşdur.
| muxtar respublika | |||||
| Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| tatar. Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы | |||||
| |||||
 Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının SSRİ ərazisində yeri | |||||
 | |||||
| Paytaxt | Kazan | ||||
| Rəsmi dilləri | tatar rus | ||||
| Ərazisi | 68 min. km² | ||||
| Əhalisi | 3 637 809 nəf. (1989) | ||||
| İdarəetmə forması | Respublika | ||||
Dövlət quruluşu
Tatarıstan MSSR fəhlə, kəndli və ziyalıların sosialist ümumxalq dövləti, muxtar sovet sosialist respublikasıdır. Qüvvədə olan konstitusiyası 1978-ci il mayın 31-də qəbul edilmişdir. Ali dövlət hakimiyyəti orqanı 5 il müddətinə seçilən birpalatalı Tatarıstan MSSR Ali Sovetidir (sessiyalararası dövrdə onun Rəyasət Heyəti). Ali Sovet respublika hökumətini — Nazirlər Sovetini təşkil edir. Yerli dövlət hakimiyyəti orqanları əhalinin 2,5 il müddətinə seçdiyi şəhər, rayon, qəsəbə və kənd xalq deputatları sovetləridir. Tatarıstan MSSR Ali məhkəməsini Tatarıstan MSSR Ali Soveti 5 il müddətinə seçir. Tatarıstan MSSR Prokurorunu SSRİ Baş prokuroru 5 il müddətinə təyin edir.
Tarixi
1917-ci il oktyabrın 26-da Kazanda sovet hakimiyyəti quruldu. 1918–1919-cu illərdə ağqvardiyaçılar Tatarıstan ərazisini iki dəfə tutdular. 1919-cu ilin iyununda Tatarıstan tamamilə ağlardan (menşeviklərdən) təmizləndi. ÜRMİK və RSFSR XKS-nin 27 may 1920-ci il tarixli dekreti ilə RSFSR tərkibində Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası yaradıldı. 1920-ci il sentyabrın 26–27-də respublikanın ilk Sovetlər qurultayı oldu. Sənayeləşdirmə, kollektivləşdirmə və mədəni inqilab Tatarıstan MSSR-in iqtisadi həyatını dəyişdi. 1940-cı ildə 1913-cü ilə nisbətən 12 dəfə çox sənaye məhsulu buraxılırdı. Fəhlələrin sayı artır, milli kadrlar yaranırdı. 30-cu illərdə kolxoz quruluşu yarandı. Kənd təsərrüfatının inkişafındakı nailiyyətlərə görə respublika 1934-cü ildə Lenin ordeni ilə təltif olundu. Sosialist dəyişiklikləri prosesində tatar sosialist milləti formalaşdı. Böyük Vətən müharibəsi illərində Tatarıstan zəhmətkeşləri ön və arxa cəbhədə qəhrəmanlıq göstərdilər. 200 tatarıstanlı döyüşçü (o cümlədən Musa Cəlil) Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü, 100 min nəfərdən çox döyüşçü müxtəlif orden və medallarla təltif olundu. Müharibədən sonrakı illərdə Tatarıstan MSSR-də neft və qaz sənayesi sürətlə inkişafa başladı. 1976-cı ildə Kama avtomobil zavodu (KamAZ) istifadəyə verildi. Tatarıstan MSSR kommunizm quruculuğundakı nailiyyətlərinə və yaranmasının 50 illiyi münasibətilə 1970-ci ildə , SSRİ-nin təşkilinin 50 illiyi münasibətilə 1972-ci ildə ilə təltif edilmişdir. 16 may 1992-ci ildən Tatarıstan Respublikası adlanmışdır.
Əhalisi
| Əhali | 1926 min nəf. | 1939 min nəf. | 1959 min nəf. | 1970 min nəf. | 1979 min nəf. | 1989 min nəf. |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Tatarlar | 1263,4 (48,7 %) | 1421,5 (48,8 %) | 1345,2 (47,2 %) | 1536,4 (49,1 %) | 1641,6 (47,6 %) | 1765,4 (48,5 %) |
| Ruslar | 1118,8 (43,1 %) | 1250,7 (42,9 %) | 1252,4 (43,9 %) | 1328,7 (42,4 %) | 1516,0 (44,0 %) | 1575,4 (43,3 %) |
| Çuvaşlar | 127,3 (4,9 %) | 138,9 (4,8 %) | 143,6 (5,0 %) | 153,5 (4,9 %) | 147,1 (4,3 %) | 143,2 (3,7 %) |
| Ukraynalılar | 3,1 | 13,1 | 16,1 | 16,9 | 28,6 | 32,8 |
| Mordvalar | 35,1 (1,4 %) | 35,8 (1,2 %) | 32,9 (1,2 %) | 31,0 | 29,9 | 28,9 |
| Udmurtlar | 23,9 | 25,9 | 22,7 | 24,5 | 25,3 | 24,8 |
| Marilər | 13,1 | 14,0 | 13,5 | 15,6 | 16,8 | 19,4 |
| Başqırdlar | 1,8 | … | … | 2,9 | 9,3 | 19,1 |
| Beloruslar | … | 2,3 | 4,1 | 4,3 | 7,1 | 8,4 |
| Yəhudilər | 4,3 | 6,1 | 10,4 | 9,5 | 8,7 | 7,3 |
| Azərbaycanlılar | … | 0,1 | 0,3 | 0,4 | 1,3 | 3,9 |
| Ermənilər | 0,1 | 0,4 | 0,6 | 0,5 | 1,2 | 1,8 |
Elmi idarələr
1917-ci ilədək Tatarıstanda elmi tədqiqatlar, əsasən Kazan universitetində (1804) və Kazan Baytarlıq İnstitutunda aparılırdı. 1880-ci ildə Kazan Fizika-Riyaziyyat Cəmiyyəti, 1901-ci ildə Bakterioloji institut fəaliyyətə başlamışdır. Tatarıstan MSSR-də əsas elmi idarə SSRİ Elmlər Akademiyasının Kazan filialıdır.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Закон РСФСР от 24 мая 1991 г. "Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) РСФСР"". 2018-01-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
- Мухарямов М. К., Халиков А. Х. Татарская Автономная Советская Социалистическая Республика 2011-10-17 at the Wayback Machine // . — М.: Советская энциклопедия, 1973. — Т. 14. — 524 с.
- Следует учитывать, что письменность татарского языка в 1920–1930-е годы неоднократно менялась.
- Декрет ВЦИК и СНК от 27 мая 1920 года "Об Автономной Татарской Социалистической Советской Республике 2011-03-02 at the Wayback Machine" // . — 1920 — № 115. — 29 мая; . — 1920. — № 51. — 8 июня.
- "Татарстан". 2013-02-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-20.
- К 90-летию Татарской АССР 2012-02-03 at the Wayback Machine // Сайт архивной службы Республики Татарстан.
- Закон Российской Федерации от 21 апреля 1992 года № 2708-I "Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) Российской Советской Федеративной Социалистической Республики". Данный закон вступил в силу с момента опубликования в а.
- "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
- "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
- "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
- "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
- "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
- "Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей". 2021-07-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-09-17.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tataristan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi Tataristan Tatar MSSR TASSR Muxtar Sovet Sosialist Tataristan Respublikasi tatar Tatarstan Avtonomiyale Sovet Socialistik Respublikasy TASSR Tatarstan RSFSR terkibinde muxtar respublika 1920 ci il mayin 27 de teskil olunmusdur Serqi Avropa duzenliyinin serqinde Volqa cayinin orta axini boyunda yerlesir Sahesi 68 min km ehalisi 3 637 809 neferdir 1989 37 rayonu 18 seheri 22 sehertipli qesebesi olan Muxtar Respublikanin paytaxti Kazan seheri olmusdur muxtar respublikaTataristan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasitatar Tatarstan Avtonomiyale Sovet Socialistik RespublikasyBayraq GerbTataristan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasinin SSRI erazisinde yeri 27 may 1920 30 avqust 1990Paytaxt KazanResmi dilleri tatar rusErazisi 68 min km Ehalisi 3 637 809 nef 1989 Idareetme formasi RespublikaDovlet qurulusuTataristan MSSR fehle kendli ve ziyalilarin sosialist umumxalq dovleti muxtar sovet sosialist respublikasidir Quvvede olan konstitusiyasi 1978 ci il mayin 31 de qebul edilmisdir Ali dovlet hakimiyyeti orqani 5 il muddetine secilen birpalatali Tataristan MSSR Ali Sovetidir sessiyalararasi dovrde onun Reyaset Heyeti Ali Sovet respublika hokumetini Nazirler Sovetini teskil edir Yerli dovlet hakimiyyeti orqanlari ehalinin 2 5 il muddetine secdiyi seher rayon qesebe ve kend xalq deputatlari sovetleridir Tataristan MSSR Ali mehkemesini Tataristan MSSR Ali Soveti 5 il muddetine secir Tataristan MSSR Prokurorunu SSRI Bas prokuroru 5 il muddetine teyin edir TarixiEsas meqale Tataristan tarixi 1917 ci il oktyabrin 26 da Kazanda sovet hakimiyyeti quruldu 1918 1919 cu illerde agqvardiyacilar Tataristan erazisini iki defe tutdular 1919 cu ilin iyununda Tataristan tamamile aglardan menseviklerden temizlendi URMIK ve RSFSR XKS nin 27 may 1920 ci il tarixli dekreti ile RSFSR terkibinde Tataristan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasi yaradildi 1920 ci il sentyabrin 26 27 de respublikanin ilk Sovetler qurultayi oldu Senayelesdirme kollektivlesdirme ve medeni inqilab Tataristan MSSR in iqtisadi heyatini deyisdi 1940 ci ilde 1913 cu ile nisbeten 12 defe cox senaye mehsulu buraxilirdi Fehlelerin sayi artir milli kadrlar yaranirdi 30 cu illerde kolxoz qurulusu yarandi Kend teserrufatinin inkisafindaki nailiyyetlere gore respublika 1934 cu ilde Lenin ordeni ile teltif olundu Sosialist deyisiklikleri prosesinde tatar sosialist milleti formalasdi Boyuk Veten muharibesi illerinde Tataristan zehmetkesleri on ve arxa cebhede qehremanliq gosterdiler 200 tataristanli doyuscu o cumleden Musa Celil Sovet Ittifaqi Qehremani adina layiq goruldu 100 min neferden cox doyuscu muxtelif orden ve medallarla teltif olundu Muharibeden sonraki illerde Tataristan MSSR de neft ve qaz senayesi suretle inkisafa basladi 1976 ci ilde Kama avtomobil zavodu KamAZ istifadeye verildi Tataristan MSSR kommunizm quruculugundaki nailiyyetlerine ve yaranmasinin 50 illiyi munasibetile 1970 ci ilde Oktyabr inqilabi ordeni SSRI nin teskilinin 50 illiyi munasibetile 1972 ci ilde Xalqlar Dostlugu ordeni ile teltif edilmisdir 16 may 1992 ci ilden Tataristan Respublikasi adlanmisdir EhalisiEsas meqale Tataristan ehalisiEhali 1926 min nef 1939 min nef 1959 min nef 1970 min nef 1979 min nef 1989 min nef Ehalinin milli terkibi Tatarlar 1263 4 48 7 1421 5 48 8 1345 2 47 2 1536 4 49 1 1641 6 47 6 1765 4 48 5 Ruslar 1118 8 43 1 1250 7 42 9 1252 4 43 9 1328 7 42 4 1516 0 44 0 1575 4 43 3 Cuvaslar 127 3 4 9 138 9 4 8 143 6 5 0 153 5 4 9 147 1 4 3 143 2 3 7 Ukraynalilar 3 1 13 1 16 1 16 9 28 6 32 8Mordvalar 35 1 1 4 35 8 1 2 32 9 1 2 31 0 29 9 28 9Udmurtlar 23 9 25 9 22 7 24 5 25 3 24 8Mariler 13 1 14 0 13 5 15 6 16 8 19 4Basqirdlar 1 8 2 9 9 3 19 1Beloruslar 2 3 4 1 4 3 7 1 8 4Yehudiler 4 3 6 1 10 4 9 5 8 7 7 3Azerbaycanlilar 0 1 0 3 0 4 1 3 3 9Ermeniler 0 1 0 4 0 6 0 5 1 2 1 8Elmi idareler1917 ci iledek Tataristanda elmi tedqiqatlar esasen Kazan universitetinde 1804 ve Kazan Baytarliq Institutunda aparilirdi 1880 ci ilde Kazan Fizika Riyaziyyat Cemiyyeti 1901 ci ilde Bakterioloji institut fealiyyete baslamisdir Tataristan MSSR de esas elmi idare SSRI Elmler Akademiyasinin Kazan filialidir Hemcinin baxTataristan Basqird Muxtar Sovet Sosialist RespublikasiIstinadlar Zakon RSFSR ot 24 maya 1991 g Ob izmeneniyah i dopolneniyah Konstitucii Osnovnogo Zakona RSFSR 2018 01 23 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17 Muharyamov M K Halikov A H Tatarskaya Avtonomnaya Sovetskaya Socialisticheskaya Respublika 2011 10 17 at the Wayback Machine M Sovetskaya enciklopediya 1973 T 14 524 s Sleduet uchityvat chto pismennost tatarskogo yazyka v 1920 1930 e gody neodnokratno menyalas Dekret VCIK i SNK ot 27 maya 1920 goda Ob Avtonomnoj Tatarskoj Socialisticheskoj Sovetskoj Respublike 2011 03 02 at the Wayback Machine 1920 115 29 maya 1920 51 8 iyunya Tatarstan 2013 02 02 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 01 20 K 90 letiyu Tatarskoj ASSR 2012 02 03 at the Wayback Machine Sajt arhivnoj sluzhby Respubliki Tatarstan Zakon Rossijskoj Federacii ot 21 aprelya 1992 goda 2708 I Ob izmeneniyah i dopolneniyah Konstitucii Osnovnogo Zakona Rossijskoj Sovetskoj Federativnoj Socialisticheskoj Respubliki Dannyj zakon vstupil v silu s momenta opublikovaniya v a Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17 Demoskop Weekly Prilozhenie Spravochnik statisticheskih pokazatelej 2021 07 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 09 17