Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tamqalı ― Qazaxıstanın Yeddisu şəhərində yerləşən petroqliflər. Tamqalı 2004-cü ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Ərazi Almatıdan 170 km şimal-qərbdə yerləşir. Qazax və digər türk dillərində Tamqalı adı "boyalı və ya işarələnmiş yer" mənasını verir.
| Tamqalı | |
| Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly | |
 | |
| Ölkə |  Qazaxıstan |
|---|---|
| Tip | Mədəni |
| (Kriteriya) | (iii), (iii) |
| Keçid | 1145 |
| Region | Asiya |
| Daxil edilməsi | 2004 (28 sessiya) |
| | |
| |
Tarixi
Tamqalı dərəsinin daş qalereyası ilk dəfə 19 sentyabr 1957-ci ildə Qazaxıstan SSR Elmlər Akademiyası Tarix və Arxeologiya İnstitutunun Cənubi Qazaxıstan arxeoloji ekspedisiyasının Yeddisu dəstəsi tərəfindən, Qazaxıstanın ilk peşəkar arxeoloqu Anna Qeorqiyevna Maksimovaniçin rəhbərliyi ilə aşkarlanmışdır.
Son yarım əsrdə burada onlarla elmi ekspedisiya keçirilmiş və alimlər qədim insanların həyatları ilə bağlı yeni dəlillər tapmışdırlar. Bu gün qoruq 3800 hektar ərazini əhatə edir. Burada yaşayış yerləri, mazarlar, daş oymalar, petroqliflər (5000-dən çox təsvir daxil olmaqla) və dini tikililərmövcuddur. Müxtəlif dövrlərə aid yüzə yaxın abidədən ibarət qoruq, misilsiz bir arxeoloji kompleksdir.
Təsvir
Tamqalıda 48 sahə arasında paylanmış təqribən 5 000 petroqlif var. I, II, III, IV və V olaraq təyin olunan ən vacib yerlərdən beşində təxminən 3 000 qlif mövcuddur. Bu beş sahə kiçik Tamqalı kanyonunda cəmləşmişdir. İkincili əhəmiyyətə malik digər 22 ərazinin hər birində isə 50-dən 100-dək nümunə var. Qalan sahələrin hər biri üçü isə bu saya 1-dən 50-dək dəyişir və nümunələr bu sahələrdə geniş yayılmışdır.
Tamqalı petroqlifləri dörd müxtəlif dövrün təsvirlərinin təmsil edir:
- Orta Tunc dövrünə aid qliflər ən böyük estetik və mədəni dəyərə malikdir. Bu dövrə aid təsvirlərin ölçüləri ortalama 25 ilə 30 sm arasındadır. Bəzi müstəsna şəkillər 0,7–1,0 metrə qədər də çata bilir. Nümunələr antropomorfik, zoomorfik və sinkretik mövzular da daxil olmaqla müxtəlif təsvirlər ilə təbii bir cazibəyə sahibdirlər. Bunlara günəş tanrıları (günəş başları), gizlənmiş şəxsiyyətlər, dəyənəkli kişilər, qurd maskalı oxçular, ibadət edənlər, silahlı döyüşçülər, heyvan və insan qurbanları, erotik səhnələr, doğuş əsnasındakı qadınlar, arabalar, öküzlər, eşşəklər, atlar, dəvə, qaban, canavar, maral və s. daxildir. Bəzi heyvan təsvirləri günümüzdə nəsli kəsilmiş növləri təmsil edir.
- Son Tunc dövrü və keçid dövrünə aid qliflər daha az çeşidlidir və texniki cəhətdən daha az diqqət göstərilmişdir. Bu təsvirlər bir-iki millimetr dərinlikdə seçilir və orta ölçüləri 15 sm-dən azdır. Bu təsvirlərdə də atlar, öküzlər və vəhşi heyvanlar əsas olaraq qalmış, lakin daha çox pastoral həyat mənzərələri əlavə edilmişdir.
- Erkən Dəmir dövrü qlifləri Tamqalıda say baxımından çoxluq təşkil edir. Bu nümunələr əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi üslub, keyfiyyət və mövzu baxımından homojen deyildir. Bu dövrə aid təsvirlər çox saylı xalqlar və tayfalar tərəfindən yaradılmışdır. Təsvirlər arasında vəhşi heyvanların ovlanması, yırtıcı heyvanların maral və keçi qovması bu dövrdə də yayqındır.
- Orta əsrlər və müasir dövr petroqlifləri sayca daha azdır və yalnız təxminən 300-ə yaxın nümunə ilə təmsil edilir. Bu dövrə aid ov səhnələrində yırtıcıdan çox ovçu vurğulanmışdır. Təsvirlər daha səthi həkk olunmuş və bir çoxu əvvəlki qliflərə əlavə olaraq hazırlanmışdır. Oyma yerləri daha az nəzərə çarpır.
Təbiət
Tamqalıda yalnız Çu-İli dağlarında tapılan və Qazaxıstanın Qırmızı kitabına düşmüş nadir bitki növləri: Tulipa regelii və Juno kuschakewiczii kmim xüsusi qorunmaya ehtiyacı olan növlər mövcuddur. Ərazidəki vəhşi heyvanlara qurd, tülkü, dovşan, ilanlar, eləcə də ətyeyənlər də daxil olmaqla bir çox quş növü — çöl qartalı, kərkincək qızılquş, şahin aiddir.
Mühafizə
Abidə dövlətin mühafizəsindədir və Respublika əhəmiyyətli Tarix və Mədəniyyət Abidələrinin Dövlət siyahısına daxil edilmişdir. Abidənin yerindəcə fiziki qorunması Tamqalı Qoruq-Muzeyi tərəfindən həyata keçirilir.
Həmçinin bax
Qalereya
-
![image]()
Tamqalıdakı kiçik dərədə tapılmış qədim petroqliflər -
![image]()
Petroqlifləri ehtiva edən kiçik dərənin görüntüsü -
![image]()
Qədim qəbilə rəqsinin və heyvanların petroqlifləri -
![image]()
Müqəddəs məkandakı ən böyük petroqlif qrupu -
![image]()
Petroqlif nümunəsi -
![image]()
Petroqlif nümunəsi -
![image]()
Tamqalıda petroqlif -
![image]()
Tamqalının görüntüsü
İstinadlar
- . 2021-07-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-05.
- "Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly" (PDF). UNESCO. 2003. 2021-07-18 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 23 mart 2021.
- Hermann, Luc. Die Petroglyphen von Tamgaly in Kasachstan (alman). Paris: BoD (Books on Demand). 2011. ISBN .
- Форт-Информ. "Наскальные изображения Семиречья" (rus). 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 iyul 2008.
- UNESCO. "Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly" (ingilis). 2012-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 noyabr 2008.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tamqali Qazaxistanin Yeddisu seherinde yerlesen petroqlifler Tamqali 2004 cu ilde UNESCO nun Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir Erazi Almatidan 170 km simal qerbde yerlesir Qazax ve diger turk dillerinde Tamqali adi boyali ve ya isarelenmis yer menasini verir TamqaliPetroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly Olke QazaxistanTip MedeniKriteriya iii iii Kecid 1145Region Asiya Daxil edilmesi 2004 28 sessiya TamqaliIngilis dilindeki resmi siyahi UNESCO nun tesnifatina gore bolgeTarixiTamqali deresinin das qalereyasi ilk defe 19 sentyabr 1957 ci ilde Qazaxistan SSR Elmler Akademiyasi Tarix ve Arxeologiya Institutunun Cenubi Qazaxistan arxeoloji ekspedisiyasinin Yeddisu destesi terefinden Qazaxistanin ilk pesekar arxeoloqu Anna Qeorqiyevna Maksimovanicin rehberliyi ile askarlanmisdir Son yarim esrde burada onlarla elmi ekspedisiya kecirilmis ve alimler qedim insanlarin heyatlari ile bagli yeni deliller tapmisdirlar Bu gun qoruq 3800 hektar erazini ehate edir Burada yasayis yerleri mazarlar das oymalar petroqlifler 5000 den cox tesvir daxil olmaqla ve dini tikililermovcuddur Muxtelif dovrlere aid yuze yaxin abideden ibaret qoruq misilsiz bir arxeoloji kompleksdir TesvirTamqalida 48 sahe arasinda paylanmis teqriben 5 000 petroqlif var I II III IV ve V olaraq teyin olunan en vacib yerlerden besinde texminen 3 000 qlif movcuddur Bu bes sahe kicik Tamqali kanyonunda cemlesmisdir Ikincili ehemiyyete malik diger 22 erazinin her birinde ise 50 den 100 dek numune var Qalan sahelerin her biri ucu ise bu saya 1 den 50 dek deyisir ve numuneler bu sahelerde genis yayilmisdir Tamqali petroqlifleri dord muxtelif dovrun tesvirlerinin temsil edir Orta Tunc dovrune aid qlifler en boyuk estetik ve medeni deyere malikdir Bu dovre aid tesvirlerin olculeri ortalama 25 ile 30 sm arasindadir Bezi mustesna sekiller 0 7 1 0 metre qeder de cata bilir Numuneler antropomorfik zoomorfik ve sinkretik movzular da daxil olmaqla muxtelif tesvirler ile tebii bir cazibeye sahibdirler Bunlara gunes tanrilari gunes baslari gizlenmis sexsiyyetler deyenekli kisiler qurd maskali oxcular ibadet edenler silahli doyusculer heyvan ve insan qurbanlari erotik sehneler dogus esnasindaki qadinlar arabalar okuzler essekler atlar deve qaban canavar maral ve s daxildir Bezi heyvan tesvirleri gunumuzde nesli kesilmis novleri temsil edir Son Tunc dovru ve kecid dovrune aid qlifler daha az cesidlidir ve texniki cehetden daha az diqqet gosterilmisdir Bu tesvirler bir iki millimetr derinlikde secilir ve orta olculeri 15 sm den azdir Bu tesvirlerde de atlar okuzler ve vehsi heyvanlar esas olaraq qalmis lakin daha cox pastoral heyat menzereleri elave edilmisdir Erken Demir dovru qlifleri Tamqalida say baximindan coxluq teskil edir Bu numuneler evvelki dovrlerde oldugu kimi uslub keyfiyyet ve movzu baximindan homojen deyildir Bu dovre aid tesvirler cox sayli xalqlar ve tayfalar terefinden yaradilmisdir Tesvirler arasinda vehsi heyvanlarin ovlanmasi yirtici heyvanlarin maral ve keci qovmasi bu dovrde de yayqindir Orta esrler ve muasir dovr petroqlifleri sayca daha azdir ve yalniz texminen 300 e yaxin numune ile temsil edilir Bu dovre aid ov sehnelerinde yirticidan cox ovcu vurgulanmisdir Tesvirler daha sethi hekk olunmus ve bir coxu evvelki qliflere elave olaraq hazirlanmisdir Oyma yerleri daha az nezere carpir TebietTamqalida yalniz Cu Ili daglarinda tapilan ve Qazaxistanin Qirmizi kitabina dusmus nadir bitki novleri Tulipa regelii ve Juno kuschakewiczii kmim xususi qorunmaya ehtiyaci olan novler movcuddur Erazideki vehsi heyvanlara qurd tulku dovsan ilanlar elece de etyeyenler de daxil olmaqla bir cox qus novu col qartali kerkincek qizilqus sahin aiddir MuhafizeAbide dovletin muhafizesindedir ve Respublika ehemiyyetli Tarix ve Medeniyyet Abidelerinin Dovlet siyahisina daxil edilmisdir Abidenin yerindece fiziki qorunmasi Tamqali Qoruq Muzeyi terefinden heyata kecirilir Hemcinin baxQalereyaTamqalidaki kicik derede tapilmis qedim petroqlifler Petroqlifleri ehtiva eden kicik derenin goruntusu Qedim qebile reqsinin ve heyvanlarin petroqlifleri Muqeddes mekandaki en boyuk petroqlif qrupu Petroqlif numunesi Petroqlif numunesi Tamqalida petroqlif Tamqalinin goruntusuVikianbarda Tamqali ile elaqeli mediafayllar var Istinadlar 2021 07 11 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2021 07 05 Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly PDF UNESCO 2003 2021 07 18 tarixinde PDF Istifade tarixi 23 mart 2021 Hermann Luc Die Petroglyphen von Tamgaly in Kasachstan alman Paris BoD Books on Demand 2011 ISBN 978 2 8106 1832 3 Fort Inform Naskalnye izobrazheniya Semirechya rus 2012 03 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 20 iyul 2008 UNESCO Petroglyphs within the Archaeological Landscape of Tamgaly ingilis 2012 03 15 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 3 noyabr 2008