Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Yeddisu — Əski türkcə Жетысу (qaz. Жетісу), Джети-суу (qırğ. Жетисуу) — Orta Asiyada qədim vilayət, şəhər. Ruslar buranı Semireçiye adlandırırlar.
Tarixi
Yeddisu-Şərqi Türküstanda iri vilayət. Qazaxıstanın cənub-şərq əraziləri Jeti Su torpaqlarıdır. Bu yeddi çay hansılardır? Maraqlıdır ki, hər bir mənbədə bununla bağlı müxtəlifliklər vardır: İle, Şu, Aqsu, Qaratal, Lepsi, Tentek, Köksu. Bəzi ensiklopediyalarda isə bu çayların bəzilərinin yerinə Biyen, Basqan, Sarqand göstərilir. Əslində çaylar daha çoxdur. Məsələn, İle çayının qollarını nəzərdən keçirək; təkcə bu çayın sol qolları Şarın, Şelek, Türgen, Esik, Talğar, Qaskelen çayları. Yeddi Su torpaqları böyük yeddi çaylar hövzəsini əhatə etdiyindən Jeti Su (Yeddi su) adlanmışdır. Bu çaylar Tyan Şandan başlayıb Balxaş gölünə tökülür. Vilayət həmçinin Balxaş, Isıq Köl, Ala Köl, Sasıq Köl göllərilə də zəngindir. Yeddi Su Türküstanın qədim mədəni ərazilərindən biridir. Eramızdan əvvəl I minillikdə burada Saklar yaşamışlar. İndi Yeddi Su ərazisində qayalıqlarda Saklıların çəkdikləri maral, qaban, bəbir, dəvə, keçi rəsmləri qalmışdır. Sakların Esik kurqanından tapıntıları dünyaya bəllidir. Burada dəfn olunmuş Cakın fövqəladə səviyyədə yetkin olan geyimi onların mədəni inkişafının göstəricisi sayıla bilər. Bu adamın paltarının üstündə 4 min yüksək sənət nümunəsi sayılacaq təkcə element - qızıl düymə, pilək, nişan, sancaq, qarmaq və s. Bəzəklər vardır. Kurqan öz tarixi etibarı ilə eramızdan əvvəlki VI-V əsrlərə aid olmaqla bu gün də elm aləmini heyrətlərdə saxlamaqdadır. Bir də Yeddi Suyun qədim sakinlərindən biri Usunlar idi, amma çox döyüşkən xalq olsalar da Hun miqrasiyası nəticəsində ərazicə səpələnib yayılmışlar. Qərbi Türk xaqanlığı eramızın VI əsrində məhz burada yaranıb çiçəklənmişdi. Qədim türklərin göyün 12 bürcü və ilin 12 ayının sayına görə illəri heyvanların adı ilə adlandırması ənənəsi burada yaranmışdı. Bu dövrü təqvimi Mahmud Kaşqari "Türklərin 12 ili" adlandırmışdı. VIII əsrdə isə burada Türkeş və qurulmuşdur. X əsrdə Yeddi Suda Qaraxanilər dövləti yaranmış, tərəqqi etmişdi. Yeddi Suya ekspedisiyalar təşkil edən rusları ilk növbədə mədənlər maraqlandırırdı. XVIII əsrin ikinci yarısında rus alimləri Yeddi Suya ayaq basdı. Yeddi Su torpaqları olan Zaysan, Tarbağatay, Qaratay və Balxaş diyarlarını öyrənməyə girişdilər. Bu səyahətçilər sırasında Prjevalski də var idi. О böyük ekspedisiyaya rəhbərlik edirdi. Yeddi Sudan sonra Tibetə getməli idi. Lakin Qaraköldə əcəl onu haqladı (1888). Öz arzusuna görə onu İssuk Kulun sahilində dəfn etdilər, Karakol şəhərini isə onun xatirəsinə Prjevalski adlandırdılar. Rusların Yeddi Su torpaqlarının əməli istilası tarixi XIX əsrin ortalarına təsadüf edir. Bu diyar rusların idarəsinə keçdikdən sonra 1867-ci ildə adı dəyişdirilərək (Daha doğrusu, türk sözü Yeddi Su (Jeti Su) ruscaya tərcümə edildi) Semireçye qoyuldu. Bu ada Türkiyə ərazisində (Bin gölün Yedi Su ilçəsi) də rast gəlinir. Ruslarla bərabər daha çox hərbi kazak ailələri bu yeni istila torpaqlarına köçürülmüş və burada Semireçye Kazak qoşunu təşkil olunmuşdu. Kazaklar Qırğızıstan və Qazaxıstanda müstəmləkəçilik siyasətinin dayaqı olmaqla bütövlükdə Türküstanın istila olunmasında böyük rol oynamışlar.
İstinadlar
- Энциклопедический Словарь Брокгауз и Ефрона, т.57, с.454
- Mahmud Kaşqarlı. Divani Lüğatit türk (çeviren Besim Atalay), I с, s. 344-347
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Böyük Sovet Ensiklopediyası: Семиречье
- Сто чудес Семиречья
- Последний атаман Семиречья
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Yeddisu Eski turkce Zhetysu qaz Zhetisu Dzheti suu qirg Zhetisuu Orta Asiyada qedim vilayet seher Ruslar burani Semireciye adlandirirlar YeddisuTarixiYeddisu Serqi Turkustanda iri vilayet Qazaxistanin cenub serq erazileri Jeti Su torpaqlaridir Bu yeddi cay hansilardir Maraqlidir ki her bir menbede bununla bagli muxteliflikler vardir Ile Su Aqsu Qaratal Lepsi Tentek Koksu Bezi ensiklopediyalarda ise bu caylarin bezilerinin yerine Biyen Basqan Sarqand gosterilir Eslinde caylar daha coxdur Meselen Ile cayinin qollarini nezerden kecirek tekce bu cayin sol qollari Sarin Selek Turgen Esik Talgar Qaskelen caylari Yeddi Su torpaqlari boyuk yeddi caylar hovzesini ehate etdiyinden Jeti Su Yeddi su adlanmisdir Bu caylar Tyan Sandan baslayib Balxas golune tokulur Vilayet hemcinin Balxas Isiq Kol Ala Kol Sasiq Kol gollerile de zengindir Yeddi Su Turkustanin qedim medeni erazilerinden biridir Eramizdan evvel I minillikde burada Saklar yasamislar Indi Yeddi Su erazisinde qayaliqlarda Saklilarin cekdikleri maral qaban bebir deve keci resmleri qalmisdir Saklarin Esik kurqanindan tapintilari dunyaya bellidir Burada defn olunmus Cakin fovqelade seviyyede yetkin olan geyimi onlarin medeni inkisafinin gostericisi sayila biler Bu adamin paltarinin ustunde 4 min yuksek senet numunesi sayilacaq tekce element qizil duyme pilek nisan sancaq qarmaq ve s Bezekler vardir Kurqan oz tarixi etibari ile eramizdan evvelki VI V esrlere aid olmaqla bu gun de elm alemini heyretlerde saxlamaqdadir Bir de Yeddi Suyun qedim sakinlerinden biri Usunlar idi amma cox doyusken xalq olsalar da Hun miqrasiyasi neticesinde erazice sepelenib yayilmislar Qerbi Turk xaqanligi eramizin VI esrinde mehz burada yaranib ciceklenmisdi Qedim turklerin goyun 12 burcu ve ilin 12 ayinin sayina gore illeri heyvanlarin adi ile adlandirmasi enenesi burada yaranmisdi Bu dovru teqvimi Mahmud Kasqari Turklerin 12 ili adlandirmisdi VIII esrde ise burada Turkes ve qurulmusdur X esrde Yeddi Suda Qaraxaniler dovleti yaranmis tereqqi etmisdi Yeddi Suya ekspedisiyalar teskil eden ruslari ilk novbede medenler maraqlandirirdi XVIII esrin ikinci yarisinda rus alimleri Yeddi Suya ayaq basdi Yeddi Su torpaqlari olan Zaysan Tarbagatay Qaratay ve Balxas diyarlarini oyrenmeye girisdiler Bu seyahetciler sirasinda Prjevalski de var idi O boyuk ekspedisiyaya rehberlik edirdi Yeddi Sudan sonra Tibete getmeli idi Lakin Qarakolde ecel onu haqladi 1888 Oz arzusuna gore onu Issuk Kulun sahilinde defn etdiler Karakol seherini ise onun xatiresine Prjevalski adlandirdilar Ruslarin Yeddi Su torpaqlarinin emeli istilasi tarixi XIX esrin ortalarina tesaduf edir Bu diyar ruslarin idaresine kecdikden sonra 1867 ci ilde adi deyisdirilerek Daha dogrusu turk sozu Yeddi Su Jeti Su ruscaya tercume edildi Semirecye qoyuldu Bu ada Turkiye erazisinde Bin golun Yedi Su ilcesi de rast gelinir Ruslarla beraber daha cox herbi kazak aileleri bu yeni istila torpaqlarina kocurulmus ve burada Semirecye Kazak qosunu teskil olunmusdu Kazaklar Qirgizistan ve Qazaxistanda mustemlekecilik siyasetinin dayaqi olmaqla butovlukde Turkustanin istila olunmasinda boyuk rol oynamislar IstinadlarEnciklopedicheskij Slovar Brokgauz i Efrona t 57 s 454 Mahmud Kasqarli Divani Lugatit turk ceviren Besim Atalay I s s 344 347Hemcinin baxQaraxaniler sulalesiXarici kecidlerBoyuk Sovet Ensiklopediyasi Semireche Sto chudes Semirechya Poslednij ataman Semirechya