Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiyə çərkəzləri ya da Türkiyədəki çərkəzlər (çərkəzcə:Тыркуе aдыгэхэр) — XIX əsrdə Çərkəz bölgəsinin Rusiya imperiyası tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra başladılan adlı etnik təmizləmə hərəkatında Şimali Qafqazdan Osmanlı imperiyası torpaqlarına gələn çərkəzlərin daha sonra yaradılan Türkiyə sərhədləri daxilində qalan qismidir.
| ||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||
|---|---|---|---|---|
| | ||||
| Dili | ||||
| Dini | ||||
Haqqında
Türkiyədəki çərkəzlərin dəqiq sayı bilinməməkdədir. Bir çox etnik çərkəz çərkəz dilini bilmir və özünü sadəcə türk olaraq təqdim edir.
Türkiyədəki çərkəzlər içində dillərini ən yaxşı qoruyan qrup əsasən Kayseri və Sivasa bağlı kəndlər olan Uzunyayla ilə Maraş-Göksun ilçəsində yaşayan kabardeylərdir. TRT-3 televiziya kanalında dövlət tərəfindən yayımlanan ilk çərkəz dili də bu kəndin sakinlərinin danışdığı şərq çərkəzcəsidir.
Çərkəz adı Qafqazda çərkəzcə danışan ləhcə qrupunun qərb çərkəzcəsi və şərq çərkəzcəsi olmaqla iki qolunu təşkil edən şimali qafqazlıları təmsil edərkən, Türkiyədə (və keçmiş Osmanlı coğrafiyasında) isə bunlardan əlavə, abazalar, çeçenlər, abxazlar, osetinlər, qaraçaylılar və balkarlar kimi fərqli dil ailələrindən olan toplumları da bildirmək üçün istifadə edilir.
Boyları
Türkiyədəki bütün Çərkəz boyları İstanbulda da yaşasa da, Anadoluda çoxluq formada yaşadıqları bölgələr bunlardır:
- Abadzexlər — Sinop, Tokat, Balıkesir, Sakarya (Akyazı ilçəsi)
- Şapsuqlar — Samsun, Balıkesir, Bolu, Aydın, Sakarya, Bursa
- Ubıxlar — Balıkesir, Bolu, Sakarya, Samsun, Ordu
- — Çanaqqala (Biqa ilçəsi ətrafı)
- — Kayseri, Bileçik
- Çemguylar — Düzcə
- — Samsun (Alaçam ilçəsi)
- Kabardalılar — Kayseri, Tokat, Sivas, Qəhrəmanmaraş
- — Çorum, Amasiya
Demoqrafiya
| Year | Ana dili kimi | İkinci dil kimi | Ümumi | Türkiyə əhalisi | Faiz nisbəti |
|---|---|---|---|---|---|
| 1927 | 95,901 | 0 | 95,901 | 13,629,488 | 0.70 |
| 1935 | 91,972 | 14,703 | 106,675 | 16,157,450 | 0.66 |
| 1945 | 66,691 | 9,779 | 76,470 | 18,790,174 | 0.41 |
| 1950 | 75,837 | 0 | 75,837 | 20,947,188 | 0.36 |
| 1955 | 77,611 | 22,861 | 100,407 | 24,064,763 | 0.42 |
| 1960 | 63,137 | 65,061 | 128,198 | 27,754,820 | 0.46 |
| 1965 | 58,339 | 48,621 | 106,960 | 31,391,421 | 0.34 |
1965-ci il siyahıyaalmasına görə, çərkəz dilini ana dili kimi danışanlar faiz nisbəti ilə ən çox Kayseridə olmuşdur. Onlar burada ümumi əhalinin 3.2 faizini təşkil etmişdir. Sonrakı yerlərdə 1.2 faiz göstərici ilə Tokat, 1.0 faizlik göstərici ilə Qəhrəmanmaraş gəlmişdir.
Əxlat çərkəzləri
Türkiyənin ən şərqindəki Çərkəz diasporası Əxlatda yaşamaqdadır. Şapsuq çərkəzlərindən olan Əxlat çərkəzlərinin əvvəldən 8–9 əddə olan kənd sayı hal-hazırda birə düşmüşdür. Bu kənd Adilcevazda yerləşir. Buradakı çərkəzlərin çoxu Əxlatın mərkəzində yaşamaqdadır.
Dərnək
Türkiyə çərkəzlərinin ən böyük dərnək strukturu olan eyni zamanda Dünya Çərkəz Birliyi təşkilatının qurucu üzvüdür.
Həmçinin bax
İstinadlar
- KONDA Research and Consultancy, Social Structure Survey 2006 2010-10-30 at the Wayback Machine
- & Grant McConnel, Linguistic composition of the nations of the world, vol,5, Europe and USSR, Québec, Presses de l'Université Laval, 1984, ISBN
- , Unrepresented Nations and Peoples Organization, 2010-11-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- "Biz Çerkesler" (PDF). www.circassian.us. 28 fevral 2020 tarixində (PDF).
- Gülüzar Altın və Meryem Gümüş. (PDF). 2014-01-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
- "Irak Çerkesleri (Çeçenler, Dağıstanlılar, Adigeler)". Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi. 2015-12-08 tarixində .
- Seral Çelik. TÜRKİYE'DEKİ ÇERKESLER: KAF DAĞI'NA DÖNSEK Mİ?. Hürriyet Karadeniz. 1989. səh. 11.
- Fuat Dündar, Türkiye Nüfus Sayımlarında Azınlıklar, 2000
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Turkiye cerkezleri ya da Turkiyedeki cerkezler cerkezce Tyrkue adygeher XIX esrde Cerkez bolgesinin Rusiya imperiyasi terefinden ele kecirilmesinden sonra basladilan adli etnik temizleme herekatinda Simali Qafqazdan Osmanli imperiyasi torpaqlarina gelen cerkezlerin daha sonra yaradilan Turkiye serhedleri daxilinde qalan qismidir Turkiye cerkezleri Yasadigi erazilerButun Turkiye boyuncaDiliTurk dili Cerkez diliDiniSunni muselman Xristianliq Pravoslav HaqqindaTurkiyedeki cerkezlerin deqiq sayi bilinmemekdedir Bir cox etnik cerkez cerkez dilini bilmir ve ozunu sadece turk olaraq teqdim edir Turkiyedeki cerkezler icinde dillerini en yaxsi qoruyan qrup esasen Kayseri ve Sivasa bagli kendler olan Uzunyayla ile Maras Goksun ilcesinde yasayan kabardeylerdir TRT 3 televiziya kanalinda dovlet terefinden yayimlanan ilk cerkez dili de bu kendin sakinlerinin danisdigi serq cerkezcesidir Cerkez adi Qafqazda cerkezce danisan lehce qrupunun qerb cerkezcesi ve serq cerkezcesi olmaqla iki qolunu teskil eden simali qafqazlilari temsil ederken Turkiyede ve kecmis Osmanli cografiyasinda ise bunlardan elave abazalar cecenler abxazlar osetinler qaracaylilar ve balkarlar kimi ferqli dil ailelerinden olan toplumlari da bildirmek ucun istifade edilir BoylariTurkiyedeki butun Cerkez boylari Istanbulda da yasasa da Anadoluda coxluq formada yasadiqlari bolgeler bunlardir Abadzexler Sinop Tokat Balikesir Sakarya Akyazi ilcesi Sapsuqlar Samsun Balikesir Bolu Aydin Sakarya Bursa Ubixlar Balikesir Bolu Sakarya Samsun Ordu Canaqqala Biqa ilcesi etrafi Kayseri Bilecik Cemguylar Duzce Samsun Alacam ilcesi Kabardalilar Kayseri Tokat Sivas Qehremanmaras Corum AmasiyaDemoqrafiyaTurkiyede cerkezdilli ehali Year Ana dili kimi Ikinci dil kimi Umumi Turkiye ehalisi Faiz nisbeti1927 95 901 0 95 901 13 629 488 0 701935 91 972 14 703 106 675 16 157 450 0 661945 66 691 9 779 76 470 18 790 174 0 411950 75 837 0 75 837 20 947 188 0 361955 77 611 22 861 100 407 24 064 763 0 421960 63 137 65 061 128 198 27 754 820 0 461965 58 339 48 621 106 960 31 391 421 0 34 1965 ci il siyahiyaalmasina gore cerkez dilini ana dili kimi danisanlar faiz nisbeti ile en cox Kayseride olmusdur Onlar burada umumi ehalinin 3 2 faizini teskil etmisdir Sonraki yerlerde 1 2 faiz gosterici ile Tokat 1 0 faizlik gosterici ile Qehremanmaras gelmisdir Exlat cerkezleriTurkiyenin en serqindeki Cerkez diasporasi Exlatda yasamaqdadir Sapsuq cerkezlerinden olan Exlat cerkezlerinin evvelden 8 9 edde olan kend sayi hal hazirda bire dusmusdur Bu kend Adilcevazda yerlesir Buradaki cerkezlerin coxu Exlatin merkezinde yasamaqdadir DernekTurkiye cerkezlerinin en boyuk dernek strukturu olan eyni zamanda Dunya Cerkez Birliyi teskilatinin qurucu uzvudur Hemcinin baxIraq cerkezleri Adiqlar Cerkez soyqirimiIstinadlarKONDA Research and Consultancy Social Structure Survey 2006 2010 10 30 at the Wayback Machine amp Grant McConnel Linguistic composition of the nations of the world vol 5 Europe and USSR Quebec Presses de l Universite Laval 1984 ISBN 2 7637 7044 4 Unrepresented Nations and Peoples Organization 2010 11 29 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Biz Cerkesler PDF www circassian us 28 fevral 2020 tarixinde PDF Guluzar Altin ve Meryem Gumus PDF 2014 01 04 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Irak Cerkesleri Cecenler Dagistanlilar Adigeler Ortadogu Stratejik Arastirmalar Merkezi 2015 12 08 tarixinde Seral Celik TURKIYE DEKI CERKESLER KAF DAGI NA DONSEK MI Hurriyet Karadeniz 1989 seh 11 Fuat Dundar Turkiye Nufus Sayimlarinda Azinliklar 2000