Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səlcuqşah bəyim və ya Məhd-i Ulya (d.- ö. 12 noyabr 1489) - Uzun Həsənin birinci həyat yoldaşı, Sultan Xəlil və Sultan Yaqubun anası, diplomat, XV əsr Ağqoyunlu tarixinin önəmli şəxslərindən biri.
| Səlcuqşah bəyim | |
|---|---|
  | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | 11 noyabr, 1490 |
| Vəfat yeri | Qarabağ |
| Atası | Kür Məhəmməd |
| Həyat yoldaşı | Uzun Həsən |
| Uşaqları | Sultan Yaqub, Sultan Xəlil, Yusif, Məsih |
Həyatı
Səlcuqşah bəyimin doğum tarixi və yeri haqqında mənbələrdə hər hansı bir məlumata rast gəlinmir. Onun adından ilk dəfə Uzun Həsənin həyat yoldaşı kimi bəhs edilmişdir. Onların izdivacı Uzun Həsənin 15 yaşı olarkən baş vermiş, ilk xanımı olduğu üçün Uzun Həsən tərəfindən digər xanımları arasında yeri fərqli olmuşdur. Səlcuqşah bəyim Uzun Həsənin əmisi Məhəmməd Mirzənin qızıdır. Woods bu evliliyin Sultan Xəlilinin anadan olmasından bir neçə il əvvəl yəni 1440-1441-ci illərdə baş tutduğunu qeyd edir. Xoca Sadəddin "Tacüt Təvarix" adlı əsərindən Səlcuqşah bəyimdən "Uzun Həsənin ən sevdiyi xanımı" kimi bəhs etmişdir. Onların Xəlil, Yusif, Yaqub və Məsih adında 4 oğlu varidi.
Siyasi fəaliyyəti
Alman tarixçi Hinz Səlcuqşah bəyimdən bəhs edərkən onun dövlət işlərində nə qədər təsirli rolunu, Uzun Həsən divanına qatılmasını, dövlətin daxili və xarici siyasətində yaxından iştirakını xüsusi vurğulayır. O, hətta dövlət məsələlərindən iştirak edə bilmək üçün həcc səfərini də təxirə salmışdı. Lakin onun bu fəaliyyəti birmənalı qarşılanmamışdı. Belə ki, saraydakı nüfuzlu şəxslər onu "Sırtlan Xatun", "Gəzənd Xatun" kimi nifrət dolu sözlərlə adlandırmışdılar. özünün “Mənaqibi Gülşən” adlı əsərində Səlçuqşah bəyim və digər xanımların divan qərarlarının qəbul edilməsindəki yaxın fəaliyyətlərini tənqid etmişdir. Rəvayətə görə Təbriz qadısı Qadı Şərəfüddin divanın aldığı bir qərarla bağlı İbrahim Gülşəninin yanına gəlib şikayətini bildirir. İbrahim Gülşəni onun haqlı olduğunu, Uzun Həsənin isə belə bir qərar almayacaq qədər ədalətli olduğunu söyləyir. Qadı isə Uzun Həsənin divanına gələrək fəryad edib deyir: ”Bu şəhərdə sultan iki nəfərdir? Sultanın nişanını kim yırtıb qırağa atıb?”
Bu rəvayət dövlət işlərində Səlçuqşah bəyimin rolunu göstərən nümunələrdən biridir. Gülşəninin yazdığı bir başqa rəvayətə görə Səlcuqşah bəyim Sultan Xəlilin dul xanımının “adi bir insan” hesab etdiyi Hüseyn Çələbi ilə evləndirilməsinin qarşısını almaq üçün şahzadələrdən ibarət bir heyət toplayıb bu izdivacın həyata keçməsinə mane olmuşdur.
Ağqoyunlu taxt-tac mübarizələrində bilavasitə iştirak edən Səlcuqşah bəyim, xüsusilə Uzun Həsənim ağır xəstəlik dövründə öz nüfuzu ilə daxili və xarici siyasətdə həmçinin dövlət idarəsində bütün diqqətləri üzərində cəmləmişdi. Woods yazır ki, saraydakı ən güclü fraksiya məhz Səlçukşah bəyimin ətrafında toplanmışdı. Müxalifətdə isə Uzun Həsənin digər xanımları Dövlətşah Buldukani ilə Dəspinə Xatun varidi. Uğurlu Məhəmməd ilə Maqsudun anaları olan bu sultanlar taxt mübarizəsində Uğurlu Məhəmmədi dəstəkləyirdilər.
Əslində, keçmişdə Uzun Həsənin Osmanlı sultanı Fateh Sultan Mehmed ilə Otluqbeli döyüşündən (1472) əvvəl Səlcuqşah bəyimin Uzun Həsənin digər xanımının oğlu Uğurlu Məhəmməd əleyhinə bəzi fəaliyyətləri varidi. O, Otluqbeli döyüşü zamanı Uğurlu Məhəmməd ilə Uzun Həsən arasında münaqişəyə səbəb oldu. Tehrani yazır: "Uğurlu Məhəmməd Osmanlı vəziri Mahmud paşaya hücum etmək üçün Uzun Həsənə xəbər göndərir. Uzun Həsən də həmçinin Osmanlı qoşununu təqib etmək istəyirdi. Lakin Səlcuqşah bəyim ona mane olur və deyir ki, Uğurlu Məhəmməd ordu arasında şöhrət qazanmaq üçün rumları öz əli ilə məğlub etmək istəyir". Bu məsələni təsvir edən Tehrani Səlcuqşah bəyimi tənqid etmək məqsədilə “Sultan o sırtlanın (Səlçuqşah bəyim) sözünü qəbul etdi və Uğurlu Məhəmmədi geri çağırdı” deyə yazır.
Buradan da anlaşıldığı kimi, Səlcuqşah bəyim Ağqoyunlu bəyləri üzərində təsirli bir rola malik idi, onun sözü dinlənilirdi. Həsən bəy Rumlu Əhsənüt Təvarix əsərində daha da irəli gedərək Uzun Həsənin də Səlcuqşah bəyim tərəfindən boğularaq öldürüldüyündən şübhələndiyini dilə gətirir. O yazırdı: "Bu sətirlərin müəllifi (özü haqqında danışarkən) bəzilərindən bu sözləri eşitmişdi “Uğurlu Məhəmmədin başını Həsən Padişahın yanına gətirəndə Həsən Padişah xəstə idi. Bu xəbər onun üçün çox ağır idi əgər xəstəlikdən qurtulsam, onun qatillərindən qisas alacağam demişdi. Səlcquşah bəyim də bu sözdən qorxub onu boğaraq öldürdü."
Uzun Həsənin Gürcüstan səfəri zamanı xəstələnməsi ilə Səlcuqşah bəyimə öz oğlu Sultan Xəlili taxta çıxarmaq üçün fürsət verdi. Çox keçmədən ölkədə Uzun Həsənin öldüyü və Uğurlu Məhəmmədin Azərbaycandakı hərbi elita tərəfindən taxta çıxarılması barədə şaiyələr yayılmağa başladı. Səlcuqşah bəyim oğlu Xəlili dərhal Şiraza, Ağqoyunlu sarayına çağırdı. Aralarında Süleyman bəy Bicanın da olduğu bir qrup şəxs Uğurlu Məhəmmədi Ərzincan yaxınlığında tutub, öldürdülər. Hakimiyyət uğrunda mübarizədə heç bir maneəsi qalmayan Sultan Xəlil qardaşı Maqsudla birgə taxta çıxdı. Lakin Xəlil hakimiyyətə gələn kimi qardaşını edam etdirərək digər vəliəhdləri qorxuya saldı. O hətta anası Səlcuqşah bəyimi də generallar Bayındır və Süleyman bəy Bican ilə birlikdə Diyarbəkirə göndərib öz tək hakimiyyətliliyini gücləndirdi.
Sultan Xəlil Ağqoyunlu taxtına çıxdıqdan sonra ən böyük dəstəkçisi olan anası Səlcuqşah Bəyimi və Şahzadə Yaqubu özündən küsdürmüş, səltənət mənsublarını ətrafından uzaqlaşdırmış, nəticədə sarayda baş verən məmnuniyyətsizliyi öz rəiyyətinə də yansıtmışdı. Nəticədə ilk əvvəl oğlu Xəlili dəstəkləyən Səlcuqşah bəyim, Şərqi Anadolu bəylərini də öz ətrafında toplayaraq Sultan Yaqubun rəhbərliyi ilə üsyan başlatdı.
1478-ci ildə Yaqub bəy Azərbaycan, İraq, Fars və digər şəhərləri tutmaq üçün qışlaqdan dağlıq ərazilərə hərəkət edərkən, Bayındır, Çepni, Duharlı kimi bəylər Yaqub bəyin yanına gələrək sədaqətlərini bildirib, onq hədiyyələr təqdim etdilər. Bismilin şərqindəki Pambıqlı çayına enərkən Səlcuqşah bəyimin xeyirli gəlişini və Bitlis qəsəbəsindən keçməsini dilədilər və Səlcuqşah bəyimə öz bağlılıqlarını bildirdilər. Səlcuqşah burada məclis qurub bütün əmirlərin bağlılığını qəbul etdi. Səlcuqşah bəyim Yaqub bəyin müxalif olduğunu biləndə oğlunu niyyətindən döndərməyə çalışdı. Lakin sonralar Sultan Xəlilə elçi göndərərək itaətini, sədaqətini və üzrxahlığını bildirməklə həll yolunu tapdı. Xəbəri çatdırmağı Hacı Bəy Mosulluya tapşırsa da, elçi göndərildikdən qısa bir müddət sonra Sultan Xəlil və Mirzə Yaqub Xoyda görüşürlər. Sultan Xəlil bu yürüşdə (1478) məğlub oldu və taxtdan endi.
Əslində, Yaqub bəyin müharibədə qalib gəlməsi və sultan taxtına yüksəlməsinin ən mühüm səbəblərindən biri, şübhəsiz ki, Səlcuqşah bəyimin Sultan Xəlillə ittifaqında yaranan çatlaqlaridi. Bunun nəticəsində Səlcuqşah bəyim iki oğlu arasında yaranan vəziyyəti nizamlamağa çalışsa da, sonradan Yaqub bəyin tərəfinə keçir və fütuhatçı ənənəsi ilə barışıq əldə edilir.
Səlcuqşah bəyimin fəal rol oynadığı digər evlilik məsələsi də Ağqoyunlu divanında müzakirə edilən məsələlərdən biri idi. Bu hadisədə də Səlcuqşah bəyim fəal rol oynayır və evliliyə qarşı çıxır. Uzun Həsənin Ağqoyunlu torpaqlarında hökmranlıq etməsindən sonra Ağqoyunlu kəndxudaları, rəisləri və bəzi sipahilər Qaraqoyunluların ölmüş əsgərlərinin qızları və arvadları ilə evlənmişdilər. Onların arasında Cahanşahın əmisinin qızı ilə evlənən Ağqoyunli Səlim kəndxudanın evliliyi divanda müzakirə edilən bir problemə çevrilir. Ənənəyə əməl edilməməsi bəhanəsi ilə Səlcuqşah bəyimin nikahın pozulması təklifi Ağqoyunlu divanını iki yerə böldü. Bu hadisələrdən sonra eşikağası Vəli ağa İbrahim Gülşəniyə müraciət edərək kömək istəyir. Gülşəni Sultan Yaquba məktub yazıb bildirir:" Sən ki Həsən oğlu Yaqubsan. Padşahların vəzifəsi ayrılıq salmaq deyil, Peyğəmbərimi buyurub ki, qadınların sözünə qulaq asın amma fikirlərinə müxaliflik edin. Sənə analıq edən xanım səni mülk əhlindən çıxarıb vəbala salmaq istəyir. Əgər dediklərinə əməl etsən sənin mülkündən çıxıb, getmək lazımdır."
Sultan Yaqub onun məktubunu divanda oxutdurur və dediklərinə əməl edərək cütlüyü evinə göndərir. Həmçinin anası Səlcuqşah bəyimə də əmr edir ki, bundan sonra dövlət işlərinə müdaxilə etməsin.
Yenə Gülşəninin başqa bir tərcüməsində Sultan Yaqubun divan və idarəsində alimlərdən çox Səlcuqşah bəyim üçün ayağa qalxıldığını tənqid edərkən, onun divandakı təsirini də vurğulayır və qadınların siyasi məkanda nüfuzlu olmasına da tənqidi yanaşır. Belə ki, Səlcuqşah bəyimin alimlərdən, şeyxlərdən və dərvişlərdən üstün bir mövqedə olması, onun qərarlarına qulaq asılması və ona hörmət edilməsi danılmaz bir faktdır.
Xarici siyasətdə də fəal olan Səlcuqşah Bəyim qonşu dövlət idarəçiləri tərəfindən hörmətlə qarşılanarkən, saraya gələn səfirlər arasında Səlcuqşah Bəyim üçün ayrıca elçi gətirənlər də varidi.
Xeyriyyəçilik fəaliyyəti
Əslində xeyirxah biri kimi tanınan Səlcuqşah bəyim öz gəlirinin böyük bir qismini xeyriyyəçilik məqsədilə istifadə etmişdir. O, Təbriz məscidinin təmirinə 10000 dinar xərcləmiş, məscidə dəstəmaz üçün su gətirmiş, hündür günbəz tikdirmiş və hər tərəfi kirəmitlə örtülü hücrələr tikdirmişdir. Köhnə mehrabın yerinə bu məscidin içərisində hündür günbəz inşa edilmişdi. Selçukşah Xatun zaviyəsi Bayburtun Balahor kəndində özü tərəfindən tikdirilsə də, sonradan sökülmüşdür. Bu barədə dövrün torpaq sənədləri və vəqf qeydlərində məlumatlar öz əksini tapmışdır. O, sarayda nüfuzunun artması ilə bu işlərə daha çox önəm vermiş, yerli əhalinin hörmətini qazanmışdır.
Səlcuqşah Begüm də təsəvvüf əhli ilə əlaqə saxlayır və onlara hörmət edirdi. Məsələn, Xəlvəti təriqətindən olan Dədə Ömər Rövşəni Ağqoyunlu sarayına gəlməzdən əvvəl Uzun Həsən və xanımı Səlcuqşah bəyimin rəğbətini qazanmışdı. Səlcuqşah bəyim, Cahanşahın həyat yoldaşı tərəfindən inşa edilən Müzəffəriyyə zaviyəsini Dədə Ömər Rövşəniyə vermək üçün hazırlatmışdı. Şeyx ölənə qədər burada yaşamışdır.
Dədə Ömər Rövşəni Sultan Xəlil və Yaqub bəyin dövründə də həmin zaviyədə yaşamağa davam etmiş və onun Səlcuqşah bəyim tərəfindən Təbrizdə tikdirilən ibadətgahın qəbiristanlığında dəfn edildiyi deyilsə də bu barədə məlumatların doğruluğu məlum deyil. Səlcuqşah bəyim Xəlvəti təriqəti və üzvləri ilə yaxın olmuş, onlara dərin rəğbət bəsləmiş, təriqətin müridlərindən biri olmuşdur. Lakin sonradan saray və divan işlərində fəaliyyəti səbəbindən bu təriqətin üzvlərindən olan İbrahim Gülşəni ilə aralarında problemlər yaranmışdır.
Ölümü
Səlcuqşah bəyimin H.890/M. 1490-1491-ci illərdə Qarabağ Arranı adlanan ərazidə vəfat etdiyi bilinən faktlardandır. Lakin onun necə ölməsi ilə bağlı mənbələrdə məlumatlar müxtəlifdir. Xunci İsfahani onun vəba epidemiyası zamanı xəstəliyə ilk yoluxanlardan olduğunu və bu səbəblə öldüyünü yazmışdır. Bir digər tarixçi Həsən bəy Rumluya görə Səlcuqşah bəyim Uzun Həsənin Dəspinə Xatundan olan oğlu Məsih Mirzəni zəhərləmək məqsədlə zəhərli qaysı şərbət hazırlatmışdı. Lakin bu şərbəti səhvən oğlanları Yaqub və Yusifin içdiyini görüb kədərdən qalanını da özü içib zəhərlənib vəfat etmişdi. Başqa bir mənbədə şərbətin Yaqub tərəfindən bilərək öz qardaşı və anasına içirildiyi barədə də rəvayət öz əksini tapır.
İstinadlar
- Sümer, 2012. səh. 261
- Woods, 1993. səh. 201
- Arayancan, 2019. səh. 2
- Arayancan, 2019. səh. 3
- Woods, 1993. səh. 203
- Tehrani, 2001. səh. 348
- Rumlu, 2006. səh. 241
- Woods, 1993. səh. 206
- Woods, 1993. səh. 233
- Arayancan, 2019. səh. 5
- Woods, 1993. səh. 247
- Arayancan, 2019. səh. 7
- Arayancan, 2019. səh. 6
- Arayancan, 2019. səh. 8
- Woods, 1993. səh. 250
- Woods, 1993. səh. 251
Mənbə
- Woods, John E. The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire. The University of Utah Press. 1999.
- Walter Hinz tərc T.Bıyıklıoğlu. Uzun Həsən və Şeyx Cüneyd. Ankara: TTK. 1992.
- Həsən bəy Rumlu. Əhsənüt-təvarix. Kastamonu: Uzanlar. Namiq Musalı, Oqtay Əfəndiyev. 2017. 661.
- Arayancan, Ayşe Atıcı. AKKOYUNLU SARAYINDA BİR BEGÜM YA DA MEHD-İ ULYÂ: SELÇUKŞAH BEGÜM (türk). 20 (7). AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergis. 2019. 1–11.
- ABÜ BAKR-İ TİHRANI. KİTAB-İ DİYARBAKRİYYE. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Mürsel Öztürk. 2001.
- Faruk Sümer. Uzun Hasan. XLII. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. DİA. 2001. 261–264.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Selcuqsah beyim ve ya Mehd i Ulya d o 12 noyabr 1489 Uzun Hesenin birinci heyat yoldasi Sultan Xelil ve Sultan Yaqubun anasi diplomat XV esr Agqoyunlu tarixinin onemli sexslerinden biri Selcuqsah beyimAgqoyunlu dovletinin sultani Uzun Hesenin 1 ci heyat yoldasi Sultan Yaqub ve Sultan Xelilin anasi Mehdi UlyaSexsi melumatlarVefat tarixi 11 noyabr 1490Vefat yeri QarabagAtasi Kur MehemmedHeyat yoldasi Uzun HesenUsaqlari Sultan Yaqub Sultan Xelil Yusif MesihHeyatiSelcuqsah beyimin dogum tarixi ve yeri haqqinda menbelerde her hansi bir melumata rast gelinmir Onun adindan ilk defe Uzun Hesenin heyat yoldasi kimi behs edilmisdir Onlarin izdivaci Uzun Hesenin 15 yasi olarken bas vermis ilk xanimi oldugu ucun Uzun Hesen terefinden diger xanimlari arasinda yeri ferqli olmusdur Selcuqsah beyim Uzun Hesenin emisi Mehemmed Mirzenin qizidir Woods bu evliliyin Sultan Xelilinin anadan olmasindan bir nece il evvel yeni 1440 1441 ci illerde bas tutdugunu qeyd edir Xoca Sadeddin Tacut Tevarix adli eserinden Selcuqsah beyimden Uzun Hesenin en sevdiyi xanimi kimi behs etmisdir Onlarin Xelil Yusif Yaqub ve Mesih adinda 4 oglu varidi Siyasi fealiyyetiAlman tarixci Hinz Selcuqsah beyimden behs ederken onun dovlet islerinde ne qeder tesirli rolunu Uzun Hesen divanina qatilmasini dovletin daxili ve xarici siyasetinde yaxindan istirakini xususi vurgulayir O hetta dovlet meselelerinden istirak ede bilmek ucun hecc seferini de texire salmisdi Lakin onun bu fealiyyeti birmenali qarsilanmamisdi Bele ki saraydaki nufuzlu sexsler onu Sirtlan Xatun Gezend Xatun kimi nifret dolu sozlerle adlandirmisdilar ozunun Menaqibi Gulsen adli eserinde Selcuqsah beyim ve diger xanimlarin divan qerarlarinin qebul edilmesindeki yaxin fealiyyetlerini tenqid etmisdir Revayete gore Tebriz qadisi Qadi Serefuddin divanin aldigi bir qerarla bagli Ibrahim Gulseninin yanina gelib sikayetini bildirir Ibrahim Gulseni onun haqli oldugunu Uzun Hesenin ise bele bir qerar almayacaq qeder edaletli oldugunu soyleyir Qadi ise Uzun Hesenin divanina gelerek feryad edib deyir Bu seherde sultan iki neferdir Sultanin nisanini kim yirtib qiraga atib Bu revayet dovlet islerinde Selcuqsah beyimin rolunu gosteren numunelerden biridir Gulseninin yazdigi bir basqa revayete gore Selcuqsah beyim Sultan Xelilin dul xaniminin adi bir insan hesab etdiyi Huseyn Celebi ile evlendirilmesinin qarsisini almaq ucun sahzadelerden ibaret bir heyet toplayib bu izdivacin heyata kecmesine mane olmusdur Agqoyunlu taxt tac mubarizelerinde bilavasite istirak eden Selcuqsah beyim xususile Uzun Hesenim agir xestelik dovrunde oz nufuzu ile daxili ve xarici siyasetde hemcinin dovlet idaresinde butun diqqetleri uzerinde cemlemisdi Woods yazir ki saraydaki en guclu fraksiya mehz Selcuksah beyimin etrafinda toplanmisdi Muxalifetde ise Uzun Hesenin diger xanimlari Dovletsah Buldukani ile Despine Xatun varidi Ugurlu Mehemmed ile Maqsudun analari olan bu sultanlar taxt mubarizesinde Ugurlu Mehemmedi destekleyirdiler Eslinde kecmisde Uzun Hesenin Osmanli sultani Fateh Sultan Mehmed ile Otluqbeli doyusunden 1472 evvel Selcuqsah beyimin Uzun Hesenin diger xaniminin oglu Ugurlu Mehemmed eleyhine bezi fealiyyetleri varidi O Otluqbeli doyusu zamani Ugurlu Mehemmed ile Uzun Hesen arasinda munaqiseye sebeb oldu Tehrani yazir Ugurlu Mehemmed Osmanli veziri Mahmud pasaya hucum etmek ucun Uzun Hesene xeber gonderir Uzun Hesen de hemcinin Osmanli qosununu teqib etmek isteyirdi Lakin Selcuqsah beyim ona mane olur ve deyir ki Ugurlu Mehemmed ordu arasinda sohret qazanmaq ucun rumlari oz eli ile meglub etmek isteyir Bu meseleni tesvir eden Tehrani Selcuqsah beyimi tenqid etmek meqsedile Sultan o sirtlanin Selcuqsah beyim sozunu qebul etdi ve Ugurlu Mehemmedi geri cagirdi deye yazir Buradan da anlasildigi kimi Selcuqsah beyim Agqoyunlu beyleri uzerinde tesirli bir rola malik idi onun sozu dinlenilirdi Hesen bey Rumlu Ehsenut Tevarix eserinde daha da ireli gederek Uzun Hesenin de Selcuqsah beyim terefinden bogularaq oldurulduyunden subhelendiyini dile getirir O yazirdi Bu setirlerin muellifi ozu haqqinda danisarken bezilerinden bu sozleri esitmisdi Ugurlu Mehemmedin basini Hesen Padisahin yanina getirende Hesen Padisah xeste idi Bu xeber onun ucun cox agir idi eger xestelikden qurtulsam onun qatillerinden qisas alacagam demisdi Selcqusah beyim de bu sozden qorxub onu bogaraq oldurdu Uzun Hesenin Gurcustan seferi zamani xestelenmesi ile Selcuqsah beyime oz oglu Sultan Xelili taxta cixarmaq ucun furset verdi Cox kecmeden olkede Uzun Hesenin olduyu ve Ugurlu Mehemmedin Azerbaycandaki herbi elita terefinden taxta cixarilmasi barede saiyeler yayilmaga basladi Selcuqsah beyim oglu Xelili derhal Siraza Agqoyunlu sarayina cagirdi Aralarinda Suleyman bey Bicanin da oldugu bir qrup sexs Ugurlu Mehemmedi Erzincan yaxinliginda tutub oldurduler Hakimiyyet ugrunda mubarizede hec bir maneesi qalmayan Sultan Xelil qardasi Maqsudla birge taxta cixdi Lakin Xelil hakimiyyete gelen kimi qardasini edam etdirerek diger veliehdleri qorxuya saldi O hetta anasi Selcuqsah beyimi de generallar Bayindir ve Suleyman bey Bican ile birlikde Diyarbekire gonderib oz tek hakimiyyetliliyini guclendirdi Sultan Xelil Agqoyunlu taxtina cixdiqdan sonra en boyuk destekcisi olan anasi Selcuqsah Beyimi ve Sahzade Yaqubu ozunden kusdurmus seltenet mensublarini etrafindan uzaqlasdirmis neticede sarayda bas veren memnuniyyetsizliyi oz reiyyetine de yansitmisdi Neticede ilk evvel oglu Xelili destekleyen Selcuqsah beyim Serqi Anadolu beylerini de oz etrafinda toplayaraq Sultan Yaqubun rehberliyi ile usyan baslatdi 1478 ci ilde Yaqub bey Azerbaycan Iraq Fars ve diger seherleri tutmaq ucun qislaqdan dagliq erazilere hereket ederken Bayindir Cepni Duharli kimi beyler Yaqub beyin yanina gelerek sedaqetlerini bildirib onq hediyyeler teqdim etdiler Bismilin serqindeki Pambiqli cayina enerken Selcuqsah beyimin xeyirli gelisini ve Bitlis qesebesinden kecmesini dilediler ve Selcuqsah beyime oz bagliliqlarini bildirdiler Selcuqsah burada meclis qurub butun emirlerin bagliligini qebul etdi Selcuqsah beyim Yaqub beyin muxalif oldugunu bilende oglunu niyyetinden dondermeye calisdi Lakin sonralar Sultan Xelile elci gondererek itaetini sedaqetini ve uzrxahligini bildirmekle hell yolunu tapdi Xeberi catdirmagi Haci Bey Mosulluya tapsirsa da elci gonderildikden qisa bir muddet sonra Sultan Xelil ve Mirze Yaqub Xoyda gorusurler Sultan Xelil bu yurusde 1478 meglub oldu ve taxtdan endi Eslinde Yaqub beyin muharibede qalib gelmesi ve sultan taxtina yukselmesinin en muhum sebeblerinden biri subhesiz ki Selcuqsah beyimin Sultan Xelille ittifaqinda yaranan catlaqlaridi Bunun neticesinde Selcuqsah beyim iki oglu arasinda yaranan veziyyeti nizamlamaga calissa da sonradan Yaqub beyin terefine kecir ve futuhatci enenesi ile barisiq elde edilir Selcuqsah beyimin feal rol oynadigi diger evlilik meselesi de Agqoyunlu divaninda muzakire edilen meselelerden biri idi Bu hadisede de Selcuqsah beyim feal rol oynayir ve evliliye qarsi cixir Uzun Hesenin Agqoyunlu torpaqlarinda hokmranliq etmesinden sonra Agqoyunlu kendxudalari reisleri ve bezi sipahiler Qaraqoyunlularin olmus esgerlerinin qizlari ve arvadlari ile evlenmisdiler Onlarin arasinda Cahansahin emisinin qizi ile evlenen Agqoyunli Selim kendxudanin evliliyi divanda muzakire edilen bir probleme cevrilir Eneneye emel edilmemesi behanesi ile Selcuqsah beyimin nikahin pozulmasi teklifi Agqoyunlu divanini iki yere boldu Bu hadiselerden sonra esikagasi Veli aga Ibrahim Gulseniye muraciet ederek komek isteyir Gulseni Sultan Yaquba mektub yazib bildirir Sen ki Hesen oglu Yaqubsan Padsahlarin vezifesi ayriliq salmaq deyil Peygemberimi buyurub ki qadinlarin sozune qulaq asin amma fikirlerine muxaliflik edin Sene analiq eden xanim seni mulk ehlinden cixarib vebala salmaq isteyir Eger dediklerine emel etsen senin mulkunden cixib getmek lazimdir Sultan Yaqub onun mektubunu divanda oxutdurur ve dediklerine emel ederek cutluyu evine gonderir Hemcinin anasi Selcuqsah beyime de emr edir ki bundan sonra dovlet islerine mudaxile etmesin Yene Gulseninin basqa bir tercumesinde Sultan Yaqubun divan ve idaresinde alimlerden cox Selcuqsah beyim ucun ayaga qalxildigini tenqid ederken onun divandaki tesirini de vurgulayir ve qadinlarin siyasi mekanda nufuzlu olmasina da tenqidi yanasir Bele ki Selcuqsah beyimin alimlerden seyxlerden ve dervislerden ustun bir movqede olmasi onun qerarlarina qulaq asilmasi ve ona hormet edilmesi danilmaz bir faktdir Xarici siyasetde de feal olan Selcuqsah Beyim qonsu dovlet idarecileri terefinden hormetle qarsilanarken saraya gelen sefirler arasinda Selcuqsah Beyim ucun ayrica elci getirenler de varidi Xeyriyyecilik fealiyyetiEslinde xeyirxah biri kimi taninan Selcuqsah beyim oz gelirinin boyuk bir qismini xeyriyyecilik meqsedile istifade etmisdir O Tebriz mescidinin temirine 10000 dinar xerclemis mescide destemaz ucun su getirmis hundur gunbez tikdirmis ve her terefi kiremitle ortulu hucreler tikdirmisdir Kohne mehrabin yerine bu mescidin icerisinde hundur gunbez insa edilmisdi Selcuksah Xatun zaviyesi Bayburtun Balahor kendinde ozu terefinden tikdirilse de sonradan sokulmusdur Bu barede dovrun torpaq senedleri ve veqf qeydlerinde melumatlar oz eksini tapmisdir O sarayda nufuzunun artmasi ile bu islere daha cox onem vermis yerli ehalinin hormetini qazanmisdir Selcuqsah Begum de tesevvuf ehli ile elaqe saxlayir ve onlara hormet edirdi Meselen Xelveti teriqetinden olan Dede Omer Rovseni Agqoyunlu sarayina gelmezden evvel Uzun Hesen ve xanimi Selcuqsah beyimin regbetini qazanmisdi Selcuqsah beyim Cahansahin heyat yoldasi terefinden insa edilen Muzefferiyye zaviyesini Dede Omer Rovseniye vermek ucun hazirlatmisdi Seyx olene qeder burada yasamisdir Dede Omer Rovseni Sultan Xelil ve Yaqub beyin dovrunde de hemin zaviyede yasamaga davam etmis ve onun Selcuqsah beyim terefinden Tebrizde tikdirilen ibadetgahin qebiristanliginda defn edildiyi deyilse de bu barede melumatlarin dogrulugu melum deyil Selcuqsah beyim Xelveti teriqeti ve uzvleri ile yaxin olmus onlara derin regbet beslemis teriqetin muridlerinden biri olmusdur Lakin sonradan saray ve divan islerinde fealiyyeti sebebinden bu teriqetin uzvlerinden olan Ibrahim Gulseni ile aralarinda problemler yaranmisdir OlumuSelcuqsah beyimin H 890 M 1490 1491 ci illerde Qarabag Arrani adlanan erazide vefat etdiyi bilinen faktlardandir Lakin onun nece olmesi ile bagli menbelerde melumatlar muxtelifdir Xunci Isfahani onun veba epidemiyasi zamani xesteliye ilk yoluxanlardan oldugunu ve bu sebeble olduyunu yazmisdir Bir diger tarixci Hesen bey Rumluya gore Selcuqsah beyim Uzun Hesenin Despine Xatundan olan oglu Mesih Mirzeni zeherlemek meqsedle zeherli qaysi serbet hazirlatmisdi Lakin bu serbeti sehven oglanlari Yaqub ve Yusifin icdiyini gorub kederden qalanini da ozu icib zeherlenib vefat etmisdi Basqa bir menbede serbetin Yaqub terefinden bilerek oz qardasi ve anasina icirildiyi barede de revayet oz eksini tapir IstinadlarSumer 2012 seh 261 Woods 1993 seh 201 Arayancan 2019 seh 2 Arayancan 2019 seh 3 Woods 1993 seh 203 Tehrani 2001 seh 348 Rumlu 2006 seh 241 Woods 1993 seh 206 Woods 1993 seh 233 Arayancan 2019 seh 5 Woods 1993 seh 247 Arayancan 2019 seh 7 Arayancan 2019 seh 6 Arayancan 2019 seh 8 Woods 1993 seh 250 Woods 1993 seh 251MenbeWoods John E The Aqquyunlu Clan Confederation Empire The University of Utah Press 1999 Walter Hinz terc T Biyiklioglu Uzun Hesen ve Seyx Cuneyd Ankara TTK 1992 Hesen bey Rumlu Ehsenut tevarix Kastamonu Uzanlar Namiq Musali Oqtay Efendiyev 2017 661 Arayancan Ayse Atici AKKOYUNLU SARAYINDA BIR BEGUM YA DA MEHD I ULYA SELCUKSAH BEGUM turk 20 7 AVRASYA Uluslararasi Arastirmalar Dergis 2019 1 11 ABU BAKR I TIHRANI KITAB I DIYARBAKRIYYE Ankara Kultur Bakanligi Yayinlari Mursel Ozturk 2001 Faruk Sumer Uzun Hasan XLII Istanbul Turk Diyanet Vakfi Yayinlari DIA 2001 261 264