Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Səfəvi Luristanı — Səfəvi imperiyasının qərbdə yerləşən inzibati vahidlərindən biri. Bu bölgənin ərazisi müasir İran İslam Respublikasının İlam ostanı və Luristan ostanlarının ərazilərinə uyğun gəlir. Luristan vilayəti imperiyanın müəyyən qədər muxtariyyətə malik olan 5 vilayətindən biri idi və şah tərəfindən təyin edilən vali və ya hakim tərəfindən idarə edilirdi.
| Vilayət | |||
| Səfəvi Luristanı | |||
|---|---|---|---|
| Ostān-e Lorestān | |||
| |||
| | |||
| Rəsmi dilləri | Azərbaycan türkcəsi Fars dili Lur dili | ||
Tarixi
Luristan vilayəti imperiyanın müəyyən qədər muxtariyyətə malik olan 5 vilayətindən biri idi və şah tərəfindən təyin edilən vali və ya hakim tərəfindən idarə edilirdi. Vali çox zaman yerli əsilzadə ailələrindən biri olur və şah tərəfindən təyin edilirdi, lakin buna baxmayaraq, valiliyin irsi ötürülməsi geniş yayılmışdı.
Vilayət özü də öz növbəsində 3 daha kiçik inzibati vahidə bölünürdü - Xavə, Sadmarə və Xürrəmabad. Xürrəmabad özü birbaşa vilayətin hakimi tərəfindən idarə edilirdi. XII əsrin sonlarından etibarən Kiçik Luristan tərəfindən idarə edilirdi. XVI əsrdən etibarən Luristan deyə adlandırılan bölgə təqribən İranın müasir İlam ostanı və Luristan ostanlarının ərazilərinə uyğun gəlir. 1501-ci ildə yaradılmış Səfəvi imperiyası genişlənərək 1508-ci ildə Luristan bölgəsini də özünə qatmışdır. Bu ildə Luristan bölgəsinin hökmdarı Səfəvi şahı I İsmayılın ali hakimiyyətini qəbul etmişdir. Şah İsmayıl Bağdaddan yazdığı məktubunda yerli hökmdar hakim olaraq təyin etdiyini və onun hakimiyyəti altına Sadmarə, Harunabad və Silaxurun da verildiyi bildirilirdi. 1540-cı illər boyunca I Təhmasib bölgədə, xüsusən Xürrəmabadda birbaşa hakimiyyətini formalaşdırdı. Bölgə hakimi Xürrəmabadda yaşamaqla birlikdə, o, Xürrəmabad və Luristan hakimi adlandırılırdı. 1578-ci ildən 1587-ci ilə qədər Luristan valiləri Osmanlı İmperiyası ilə ittifaqda idilər.
Vilayətə hakim yerli ailələrdə yanaşı türk-qızılbaş tayfalarından da təyin edilirdi. Bunlara misal olaraq, Qeyb Sultan Ustaclını (həmçinin Səfəvi Kürdüstanının da bəylərbəyi olmuşdur),Mehdiqulu xan Şamlı, və adı bəlli olmayan şəxsi göstərə bilərik. Həmçinin, vilayətə hakimlik edən digər türk-qızılbaş Şah İsmayılın oğlu olan Bəhram Mirzə Səfəvi də hakimlik etmişdir.
I Abbas tərəfindən yerli hakim Şahverdi Abbasinin üsyanı yatırıldıqdan sonra bütün kişi nümayəndələri ya həbsə atıldı, ya da kor edildi. Bununla da, bölgədə bu sülalənin hakimliyinə son qoyuldu. Bundan sonra isə, bölgəyə Şahverdi Abbasinin dayısının oğlu Hüseyn xan ibn Mansur Solvizi Luristanın hakimi təyin edildi. Bununla eyni zamanda türk-qızılbaş tayfasından olan Luristanın bəzi Bağdada yaxın bölgələrinin hakimi təyin edildi. Bu bölgələr Sadmarə və Hendamin idi. 1603-cü ildən sonra Solvizi ailəsi Luristanın irsi hakimləri halına gəldilər. 1670-ci illərdə Şah Süleyman (1666-1694) hakimliyi qızılbaş tayfalarından birindən çıxan şəxsə verdi və bu yerlilərin etirazı ilə qarşılandı, hakim isə vilayətdən qovuldu.
Vilayət hakimlərinin siyahısı
Siyahıda vilayəti və ya onun hissələrini idarə etdiyi bilinən şəxslər göstərilmişdir. Hakim və ya bəylərbəyi ifadələrinin hər ikisi də vilayət valilərini təsvir etmək üçün işlədilmişdir.
| Dövr | Hakim | Qısa məlumat |
|---|---|---|
| 1508 | Şah Rüstəm Abbasi | Luristan və Xürrəmabad hakimi |
| ?–1540 | Mir Uğur ibn Şah Rüstəm | Luristan hakimi |
| 1541–1542 | Mir Cahangir | Luristan və Xürrəmabad hakimi |
| ?–1549 | Bəhram Mirzə Səfəvi | Luristan və Mankare (Sadmarə?) hakimi |
| 1549–? | Rüstəm xan | Luristan və çox gümanki Mankara hakimi |
| 1568 | Luristan və Kürdüstan hakimi | |
| 1568–1585 | Məhəmməd Luri | Luristanın yarısının və Xürrəmabadın, onun ətrafının hakimi |
| 1568–1575–? | II Şah Rüstəm | Luristanın yarısının, Xavənin və Ləştərin hakimi |
| 1578–1587 | Osmanlı hakimiyyəti ]] | |
| 1589–1593 | Sultan Məhəmməd Şah | Luristan hakimi |
| 1593 | Şahverdi Abbasi | Luristan hakimi |
| 1593–1594 | Sultan Hüseyn ibn Şah Rüstəm | Luristan (Xürrəmabad istisnaolmaqla) hakimi |
| 1593–1595 | Mehdiqulu xan Şamlı | Xürrəmabad hakimi |
| 1594–1598 | Şahverdi Abbasi | İkinci hakimiyyət dövrü. Luristanın hamısının (1595-ci ildən etibarən) hakimi |
| 1598–? | Təhmasibqulu xan İnanlı | Sadmarənin, Hendaminin və Bağdada yaxın digər yerlərin hakimi ' |
| 1598–1631 | Hüseyn xan Mansur bəy Solvizi | Əvvəlcə Luristanın bir hissəsinin hakimi, daha sonra bütün vilayətin bəylərbəyi. O, həmçinin Bəxtiyarilərin miri olaraq da xidmət etmişdir. |
| 1631–1641 | Şahverdi xan | Sonuncu hakimin oğlu. Luristan bəylərbəyi. |
| 1641–1648–? | Əliqulu xan | Sonuncu hakimin oğlu. Luristan bəylərbəyi. |
| 1651–? | Mənuçöhr xan | Sonuncu hakimin əmisi. Luristan hakimi. |
| 1684 | Adı məlum olmayan qızılbaş | tayfasından olan hakim. |
| 1694–1695 | Şahverdi xan | Kiçik Luristanın hakimi |
| 1722 | Əlirmərdan xan ibn Hüseyn xan Ali | Luristan hakimi |
Həmçinin bax
İstinadlar
- Matthee, 2012. səh. 143–144. Vali sözünün mənası üçün, bax, see p. 258
- Matthee, 2015. səh. 443
- Floor, 2008. səh. 134
- Floor, 2008. səh. 234
- Minorsky, 1986. səh. 829
- Ehlers, 2021
- Floor, 2008. səh. 124
- Münşi, 2010. səh. 798
- Floor, 2008. səh. 234–235
- Floor, 2008. səh. 235
- Floor, 2008. səh. 234–236
Mənbə
- Willem Floor. Titles and Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration, by Mirza Naqi Nasiri. Washington, DC: Mage Publisher. 2008. ISBN .
- Rudi Matthee. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. London: I.B.Tauris. 2012. ISBN .
- Matthee, Rudi. "Relations between the Center and the Periphery in Safavid Iran: The Western Borderlands v. the Eastern Frontier Zone". The Historian. 77 (3). 2015: 431–463. doi:10.1111/hisn.12068.
- Eckart Ehlers. Khorramabad. Encyclopædia Iranica, Online Edition. Ehsan Yarshater. 2021.
- Vladimir Minorsky. Luristān. 5. Leiden: The Encyclopaedia of Islam - Brill. Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Lewis, B. & Pellat, Ch. (eds.). 1986. 829–832. ISBN .
- B. Spuler. ATĀBAKĀN-E LORESTĀN. II/8. London and New York: Encyclopædia Iranica - Routledge & Kegan Paul. 1987. 896–898. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sefevi Luristani Sefevi imperiyasinin qerbde yerlesen inzibati vahidlerinden biri Bu bolgenin erazisi muasir Iran Islam Respublikasinin Ilam ostani ve Luristan ostanlarinin erazilerine uygun gelir Luristan vilayeti imperiyanin mueyyen qeder muxtariyyete malik olan 5 vilayetinden biri idi ve sah terefinden teyin edilen vali ve ya hakim terefinden idare edilirdi VilayetSefevi LuristaniOstan e LorestanBayraq Resmi dilleri Azerbaycan turkcesi Fars dili Lur diliTarixiLuristan vilayeti imperiyanin mueyyen qeder muxtariyyete malik olan 5 vilayetinden biri idi ve sah terefinden teyin edilen vali ve ya hakim terefinden idare edilirdi Vali cox zaman yerli esilzade ailelerinden biri olur ve sah terefinden teyin edilirdi lakin buna baxmayaraq valiliyin irsi oturulmesi genis yayilmisdi Vilayet ozu de oz novbesinde 3 daha kicik inzibati vahide bolunurdu Xave Sadmare ve Xurremabad Xurremabad ozu birbasa vilayetin hakimi terefinden idare edilirdi XII esrin sonlarindan etibaren Kicik Luristan terefinden idare edilirdi XVI esrden etibaren Luristan deye adlandirilan bolge teqriben Iranin muasir Ilam ostani ve Luristan ostanlarinin erazilerine uygun gelir 1501 ci ilde yaradilmis Sefevi imperiyasi genislenerek 1508 ci ilde Luristan bolgesini de ozune qatmisdir Bu ilde Luristan bolgesinin hokmdari Sefevi sahi I Ismayilin ali hakimiyyetini qebul etmisdir Sah Ismayil Bagdaddan yazdigi mektubunda yerli hokmdar hakim olaraq teyin etdiyini ve onun hakimiyyeti altina Sadmare Harunabad ve Silaxurun da verildiyi bildirilirdi 1540 ci iller boyunca I Tehmasib bolgede xususen Xurremabadda birbasa hakimiyyetini formalasdirdi Bolge hakimi Xurremabadda yasamaqla birlikde o Xurremabad ve Luristan hakimi adlandirilirdi 1578 ci ilden 1587 ci ile qeder Luristan valileri Osmanli Imperiyasi ile ittifaqda idiler Vilayete hakim yerli ailelerde yanasi turk qizilbas tayfalarindan da teyin edilirdi Bunlara misal olaraq Qeyb Sultan Ustaclini hemcinin Sefevi Kurdustaninin da beylerbeyi olmusdur Mehdiqulu xan Samli ve adi belli olmayan sexsi gostere bilerik Hemcinin vilayete hakimlik eden diger turk qizilbas Sah Ismayilin oglu olan Behram Mirze Sefevi de hakimlik etmisdir I Abbas terefinden yerli hakim Sahverdi Abbasinin usyani yatirildiqdan sonra butun kisi numayendeleri ya hebse atildi ya da kor edildi Bununla da bolgede bu sulalenin hakimliyine son qoyuldu Bundan sonra ise bolgeye Sahverdi Abbasinin dayisinin oglu Huseyn xan ibn Mansur Solvizi Luristanin hakimi teyin edildi Bununla eyni zamanda turk qizilbas tayfasindan olan Luristanin bezi Bagdada yaxin bolgelerinin hakimi teyin edildi Bu bolgeler Sadmare ve Hendamin idi 1603 cu ilden sonra Solvizi ailesi Luristanin irsi hakimleri halina geldiler 1670 ci illerde Sah Suleyman 1666 1694 hakimliyi qizilbas tayfalarindan birinden cixan sexse verdi ve bu yerlilerin etirazi ile qarsilandi hakim ise vilayetden qovuldu Vilayet hakimlerinin siyahisiSiyahida vilayeti ve ya onun hisselerini idare etdiyi bilinen sexsler gosterilmisdir Hakim ve ya beylerbeyi ifadelerinin her ikisi de vilayet valilerini tesvir etmek ucun isledilmisdir Dovr Hakim Qisa melumat1508 Sah Rustem Abbasi Luristan ve Xurremabad hakimi 1540 Mir Ugur ibn Sah Rustem Luristan hakimi1541 1542 Mir Cahangir Luristan ve Xurremabad hakimi 1549 Behram Mirze Sefevi Luristan ve Mankare Sadmare hakimi1549 Rustem xan Luristan ve cox gumanki Mankara hakimi1568 Luristan ve Kurdustan hakimi1568 1585 Mehemmed Luri Luristanin yarisinin ve Xurremabadin onun etrafinin hakimi1568 1575 II Sah Rustem Luristanin yarisinin Xavenin ve Lesterin hakimi1578 1587 Osmanli hakimiyyeti 1589 1593 Sultan Mehemmed Sah Luristan hakimi1593 Sahverdi Abbasi Luristan hakimi1593 1594 Sultan Huseyn ibn Sah Rustem Luristan Xurremabad istisnaolmaqla hakimi1593 1595 Mehdiqulu xan Samli Xurremabad hakimi1594 1598 Sahverdi Abbasi Ikinci hakimiyyet dovru Luristanin hamisinin 1595 ci ilden etibaren hakimi1598 Tehmasibqulu xan Inanli Sadmarenin Hendaminin ve Bagdada yaxin diger yerlerin hakimi 1598 1631 Huseyn xan Mansur bey Solvizi Evvelce Luristanin bir hissesinin hakimi daha sonra butun vilayetin beylerbeyi O hemcinin Bextiyarilerin miri olaraq da xidmet etmisdir 1631 1641 Sahverdi xan Sonuncu hakimin oglu Luristan beylerbeyi 1641 1648 Eliqulu xan Sonuncu hakimin oglu Luristan beylerbeyi 1651 Menucohr xan Sonuncu hakimin emisi Luristan hakimi 1684 Adi melum olmayan qizilbas tayfasindan olan hakim 1694 1695 Sahverdi xan Kicik Luristanin hakimi1722 Elirmerdan xan ibn Huseyn xan Ali Luristan hakimiHemcinin baxSirvan beylerbeyliyi Qarabag beylerbeyliyi Sefevi Xuzistani Sefevi Gurcustani Sefevi KurdustaniIstinadlarMatthee 2012 seh 143 144 Vali sozunun menasi ucun bax see p 258 Matthee 2015 seh 443 Floor 2008 seh 134 Floor 2008 seh 234 Minorsky 1986 seh 829 Ehlers 2021 Floor 2008 seh 124 Munsi 2010 seh 798 Floor 2008 seh 234 235 Floor 2008 seh 235 Floor 2008 seh 234 236MenbeWillem Floor Titles and Emoluments in Safavid Iran A Third Manual of Safavid Administration by Mirza Naqi Nasiri Washington DC Mage Publisher 2008 ISBN 978 1933823232 Rudi Matthee Persia in Crisis Safavid Decline and the Fall of Isfahan London I B Tauris 2012 ISBN 978 1 84511 745 0 Matthee Rudi Relations between the Center and the Periphery in Safavid Iran The Western Borderlands v the Eastern Frontier Zone The Historian 77 3 2015 431 463 doi 10 1111 hisn 12068 Eckart Ehlers Khorramabad Encyclopaedia Iranica Online Edition Ehsan Yarshater 2021 Vladimir Minorsky Luristan 5 Leiden The Encyclopaedia of Islam Brill Bosworth C E van Donzel E Lewis B amp Pellat Ch eds 1986 829 832 ISBN 978 90 04 07819 2 B Spuler ATABAKAN E LORESTAN II 8 London and New York Encyclopaedia Iranica Routledge amp Kegan Paul 1987 896 898 ISBN 978 0 71009 108 6