Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sualtı arxeologiya — suyun altında aparılan arxeoloji tədqiqatları əhatə edir. Bu sahənin qəbulu sualtı ərazilərə daxil olmaq və işləməkdəki çətinliklər və arxeologiyanın sualtı ərazilərə tətbiqi ilkin olaraq gəmi qəzası zamanı xilas edcilərin inkişaf etdirdiyi bacarıq və alətlərdən irəli gəldiyi üçün nisbətən gec bir inkişaf yolu keçmişdir. Nəticədə sualtı arxeologiya əvvəlcə özünü həqiqi arxeoloji tədqiqat kimi təsdiqləmək üçün mübarizə apardı. 1980-ci illərin sonlarında universitetlər fənni tədris etməyə başlayanda və alt fənn üçün nəzəri və praktiki baza möhkəm qurulduqda bu dəyişdi.
Haqqında
Sualtı arxeologiyanın indi dəniz arxeologiyası da daxil olmaqla bir sıra formaları var: keçmiş insan həyatının, davranışlarının və mədəniyyətlərinin və onların dənizdə, ətrafında, mənsəblərdə və çaylarda fəaliyyətlərinin elmi əsaslı öyrənilməsi. Bu, ən çox duzlu və ya şirin suda, ətrafında və ya altında tapılan və ya su ilə örtülmüş çöküntünün altında basdırılmış qalıqlardan istifadə etməklə həyata keçirilir. Son illərdə sualtı aviasiya arxeologiyası adı altında su altında qalan İkinci Dünya müharibəsi sahələrinin və su altında qalan təyyarələrin tədqiqi də əsas fəaliyyət kimi ortaya çıxmışdır.
Sualtı arxeologiyanın tədqiqat sahəsi yalnız gəmi qəzalarının tədqiqi ilə məhdudlaşmır. Port Royal və İsgəndəriyyəni dağıdan zəlzələlər və ya kontinental miqyasda daha geniş yayılmış iqlim dəyişiklikləri kimi yerli seysmik hadisələr səbəbindən dəniz səviyyəsindəki dəyişikliklər, bir vaxtlar quruda olan bəzi insan işğal sahələrinin indi su altında qalması deməkdir. Son buz dövrünün sonunda Şimal dənizi böyük düzənlik idi və antropoloji material, eləcə də mamont kimi heyvanların qalıqları bəzən trol gəmiləri tərəfindən çıxarılır. Həmçinin, bəşər cəmiyyətləri həmişə sudan istifadə etdiyinə görə, bəzən bu cəmiyyətlərin su altında qurduqları tikililərin qalıqları (məsələn, körpülərin özülləri, körpülər və limanlar) quru torpaqda izlər itirildikdə hələ də mövcud vəziyyətdə qalır. Nəticədə, sualtı arxeoloji sahələr geniş spektri əhatə edir, o cümlədən: su altında qalmış yerli ərazilər və insanların əvvəllər yaşadıqları və ya ziyarət etdikləri, sonradan dəniz səviyyəsinin qalxması səbəbindən su ilə örtülmüş yerlər; quyular, qəzalar (gəmi qəzaları; təyyarə); suda yaradılmış tikililərin qalıqları (məsələn, körpülər və ya limanlar); limanla əlaqəli digər strukturlar; insanların tullantıları, zibilləri və digər əşyaları, məsələn, gəmilər, təyyarələrin suya atdıqları zibil və ya dağıntı sahələri.
Sualtı arxeologiya tez-tez yerüstü sahələrdəki arxeoloji tədqiqatları tamamlayır, çünki ikisi çox vaxt coğrafi, sosial, siyasi, iqtisadi və digər mülahizələr daxil olmaqla bir çox və müxtəlif elementlərlə əlaqələndirilir. Nəticədə, arxeoloji landşaftın tədqiqi, tarixdən əvvəlki, tarixi arxeologiya, dəniz arxeologiyası və antropologiya da daxil olmaqla müxtəlif fənlərdən bir çox mütəxəssislərin daxil edilməsini tələb edən multidissiplinar yanaşmanı əhatə edə bilər. Buna çoxlu nümunələr var. Bunlardan biri, 1711-ci ildə Qərbi Avstraliya sahillərində itirilmiş Zuytdorp VOC gəmisinin qəzasıdır, burada ekipajın bir qisminin sağ qalması və sahildə yerləşdikdən sonra ərazidən yerli qəbilələrlə qarışması barədə kifayət qədər fərziyyələr mövcuddur. Bu ərazidəki arxeoloji imza indi də 19-cu əsrin ortalarında əraziyə daxil olan yerli əhali ilə Avropalı çobanlar arasında qarşılıqlı əlaqəni əhatə edir.
Tədqiqat əhəmiyyəti
Sualtı arxeologiyasının keçmişlə bağlı biliklərimizə əhəmiyyətli töhfə verə bilməsinin bir çox səbəbi var. Təkcə gəmi qəzası sahəsində ayrı-ayrı gəmi qəzaları ya can itkisinin böyüklüyü (məsələn, Titanik) və ya itki şəraitinə görə əhəmiyyətli tarixi əhəmiyyət kəsb edə bilər (Housatonic tarixdə düşmən sualtı qayığı tərəfindən batırılan ilk gəmi idi). Mary Rose kimi gəmi qəzaları da arxeologiya üçün əhəmiyyətli ola bilər, çünki onlar gəminin itirildiyi anda insan artefaktları toplusunu saxlayaraq bir növ təsadüfi zaman kapsulunu yarada bilirlər. Bəzən vacib olan gəminin qəzaya uğraması deyil, onun qalıqlarına, xüsusən də gəminin elm və mühəndislik (və ya müharibə) tarixində böyük əhəmiyyətə malik olduğu yerlərə daxil olmağımızdır. Sualtı qayıqların inkişafı, məsələn, düşmən gəmisini batıran ilk sualtı gəmi olan Hunley vasitəsilə sualtı arxeoloji tədqiqatlar vasitəsilə izlənilə bilər (Hunley həmçinin əvvəlki gəmilərdə tapılmayan unikal tikinti detallarına malik idi və bir neçə tarixi döyüş gəmisindən biri idi). Resurgam II, ilk motorlu sualtı qayıq; və Britaniya Hərbi Dəniz Qüvvələrində sualtı qayıqların inkişafı haqqında məlumat verən Holland 5.
UNESCO Konvensiyası
Yaşı yüz il və ya daha çox olan su altında insan varlığının bütün izləri UNESCO-nun Sualtı Mədəni İrsin Mühafizəsi Konvensiyası ilə qorunur. Bu konvensiya tarixi və mədəni məlumatların məhv edilməsinin və ya itirilməsinin və talanların qarşısını almaq məqsədi daşıyır. O, iştirakçı dövlətlərə öz sualtı mədəni irsini beynəlxalq hüquqi çərçivə ilə qorumağa kömək edir. Yuxarıda qeyd olunan UNESCO Konvensiyasında müəyyən edilmiş tövsiyələr əsasında sualtı arxeoloji artefaktların mühafizəsinin planlaşdırılması üçün CoMAS layihəsi kimi müxtəlif Avropa layihələri maliyyələşdirilib.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Underwater and Maritime Archeology in Latin America and the Caribbean". səh. 21. docid 10408690. 2009-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- Akesson, Per. "A history of underwater archaeology". Nordic Underwater Archaeology. 2018-12-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- Gibbins, David; Adams, Jonathan. "Shipwrecks and maritime archaeology". World Archaeology. 32 (3). 2001: 279–291. doi:10.1080/00438240120048635.
- "How underwater archaeology reveals hidden wonders". Culture (ingilis). 2019-08-02. August 2, 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-16.
- Muckelroy, K. Maritime archaeology. Cambridge University Press. 1978. ISBN .
- "Broken Wings". . . 20 September 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2015.
- "Port Royal Project: Home". 2012-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- University of Southampton. ":: University of Southampton". 19 August 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- "The Scottish Crannog Centre". 2015-12-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- "Zuiddorp (Zuytdorp) (1712/06) North of Kalbarri". Shipwreck Databases Western Australian Museum. 2023-06-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- "The Zuytdorp Story table of contents". 3 June 2004 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 November 2010.
- "TIP – United States Senate Inquiry". 2007-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-12-18.
- "Housatonic i". . 15 January 2015. 18 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2015.
- "BBC World Service – Documentaries – What Lies Beneath". 2017-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- "The Mary Rose". 2021-01-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-28.
- "Advisory Committee on Historic Wreck Sites Annual Report 2005" (PDF). . June 2006. 14 January 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2015.
- "Heritage Minister Andrew McIntosh Acts To Protect Wreck Site Of Prototype Submarine". . 4 January 2005. 26 September 2006 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 June 2015.
- UNESCO, Convention on the protection of the Underwater Cultural Heritage [1] Arxivləşdirilib 2022-04-28 at the Wayback Machine
- "CoMAS project". 19 September 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 January 2018.
- Scalercio, Emiliano; Sangiovanni, Francesco; Gallo, Alessandro; Barbieri, Loris. "Underwater Power Tools for In Situ Preservation, Cleaning and Consolidation of Submerged Archaeological Remains". Journal of Marine Science and Engineering. 9 (6). 2021: 676. doi:10.3390/jmse9060676.
- Electromechanical devices for supporting the restoration of underwater archaeological artefacts. MTS/IEEE OCEANS 2015 - Genova: Discovering Sustainable Ocean Energy for a New World. doi:10.1109/OCEANS-Genova.2015.7271597.
- A ROV for supporting the planned maintenance in underwater archaeological sites. MTS/IEEE OCEANS 2015 - Genova: Discovering Sustainable Ocean Energy for a New World. doi:10.1109/OCEANS-Genova.2015.7271602.
Xarici keçidlər
- RPM Nautical Foundation
- Institute of Maritime History Archived 2019–08-18 at the Wayback Machine
- Institute of Nautical Archaeology
- Lighthouse Archaeological Maritime Program (LAMP), St. Augustine, Florida
- Centre for Historical and Maritime Archaeology, University of Bristol
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sualti arxeologiya suyun altinda aparilan arxeoloji tedqiqatlari ehate edir Bu sahenin qebulu sualti erazilere daxil olmaq ve islemekdeki cetinlikler ve arxeologiyanin sualti erazilere tetbiqi ilkin olaraq gemi qezasi zamani xilas edcilerin inkisaf etdirdiyi bacariq ve aletlerden ireli geldiyi ucun nisbeten gec bir inkisaf yolu kecmisdir Neticede sualti arxeologiya evvelce ozunu heqiqi arxeoloji tedqiqat kimi tesdiqlemek ucun mubarize apardi 1980 ci illerin sonlarinda universitetler fenni tedris etmeye baslayanda ve alt fenn ucun nezeri ve praktiki baza mohkem qurulduqda bu deyisdi HaqqindaSualti arxeologiyanin indi deniz arxeologiyasi da daxil olmaqla bir sira formalari var kecmis insan heyatinin davranislarinin ve medeniyyetlerinin ve onlarin denizde etrafinda menseblerde ve caylarda fealiyyetlerinin elmi esasli oyrenilmesi Bu en cox duzlu ve ya sirin suda etrafinda ve ya altinda tapilan ve ya su ile ortulmus cokuntunun altinda basdirilmis qaliqlardan istifade etmekle heyata kecirilir Son illerde sualti aviasiya arxeologiyasi adi altinda su altinda qalan Ikinci Dunya muharibesi sahelerinin ve su altinda qalan teyyarelerin tedqiqi de esas fealiyyet kimi ortaya cixmisdir Sualti arxeologiyanin tedqiqat sahesi yalniz gemi qezalarinin tedqiqi ile mehdudlasmir Port Royal ve Isgenderiyyeni dagidan zelzeleler ve ya kontinental miqyasda daha genis yayilmis iqlim deyisiklikleri kimi yerli seysmik hadiseler sebebinden deniz seviyyesindeki deyisiklikler bir vaxtlar quruda olan bezi insan isgal sahelerinin indi su altinda qalmasi demekdir Son buz dovrunun sonunda Simal denizi boyuk duzenlik idi ve antropoloji material elece de mamont kimi heyvanlarin qaliqlari bezen trol gemileri terefinden cixarilir Hemcinin beser cemiyyetleri hemise sudan istifade etdiyine gore bezen bu cemiyyetlerin su altinda qurduqlari tikililerin qaliqlari meselen korpulerin ozulleri korpuler ve limanlar quru torpaqda izler itirildikde hele de movcud veziyyetde qalir Neticede sualti arxeoloji saheler genis spektri ehate edir o cumleden su altinda qalmis yerli eraziler ve insanlarin evveller yasadiqlari ve ya ziyaret etdikleri sonradan deniz seviyyesinin qalxmasi sebebinden su ile ortulmus yerler quyular qezalar gemi qezalari teyyare suda yaradilmis tikililerin qaliqlari meselen korpuler ve ya limanlar limanla elaqeli diger strukturlar insanlarin tullantilari zibilleri ve diger esyalari meselen gemiler teyyarelerin suya atdiqlari zibil ve ya daginti saheleri Sualti arxeologiya tez tez yerustu sahelerdeki arxeoloji tedqiqatlari tamamlayir cunki ikisi cox vaxt cografi sosial siyasi iqtisadi ve diger mulahizeler daxil olmaqla bir cox ve muxtelif elementlerle elaqelendirilir Neticede arxeoloji landsaftin tedqiqi tarixden evvelki tarixi arxeologiya deniz arxeologiyasi ve antropologiya da daxil olmaqla muxtelif fenlerden bir cox mutexessislerin daxil edilmesini teleb eden multidissiplinar yanasmani ehate ede biler Buna coxlu numuneler var Bunlardan biri 1711 ci ilde Qerbi Avstraliya sahillerinde itirilmis Zuytdorp VOC gemisinin qezasidir burada ekipajin bir qisminin sag qalmasi ve sahilde yerlesdikden sonra eraziden yerli qebilelerle qarismasi barede kifayet qeder ferziyyeler movcuddur Bu erazideki arxeoloji imza indi de 19 cu esrin ortalarinda eraziye daxil olan yerli ehali ile Avropali cobanlar arasinda qarsiliqli elaqeni ehate edir Tedqiqat ehemiyyetiSualti arxeologiyasinin kecmisle bagli biliklerimize ehemiyyetli tohfe vere bilmesinin bir cox sebebi var Tekce gemi qezasi sahesinde ayri ayri gemi qezalari ya can itkisinin boyukluyu meselen Titanik ve ya itki seraitine gore ehemiyyetli tarixi ehemiyyet kesb ede biler Housatonic tarixde dusmen sualti qayigi terefinden batirilan ilk gemi idi Mary Rose kimi gemi qezalari da arxeologiya ucun ehemiyyetli ola biler cunki onlar geminin itirildiyi anda insan artefaktlari toplusunu saxlayaraq bir nov tesadufi zaman kapsulunu yarada bilirler Bezen vacib olan geminin qezaya ugramasi deyil onun qaliqlarina xususen de geminin elm ve muhendislik ve ya muharibe tarixinde boyuk ehemiyyete malik oldugu yerlere daxil olmagimizdir Sualti qayiqlarin inkisafi meselen dusmen gemisini batiran ilk sualti gemi olan Hunley vasitesile sualti arxeoloji tedqiqatlar vasitesile izlenile biler Hunley hemcinin evvelki gemilerde tapilmayan unikal tikinti detallarina malik idi ve bir nece tarixi doyus gemisinden biri idi Resurgam II ilk motorlu sualti qayiq ve Britaniya Herbi Deniz Quvvelerinde sualti qayiqlarin inkisafi haqqinda melumat veren Holland 5 UNESCO KonvensiyasiYasi yuz il ve ya daha cox olan su altinda insan varliginin butun izleri UNESCO nun Sualti Medeni Irsin Muhafizesi Konvensiyasi ile qorunur Bu konvensiya tarixi ve medeni melumatlarin mehv edilmesinin ve ya itirilmesinin ve talanlarin qarsisini almaq meqsedi dasiyir O istirakci dovletlere oz sualti medeni irsini beynelxalq huquqi cercive ile qorumaga komek edir Yuxarida qeyd olunan UNESCO Konvensiyasinda mueyyen edilmis tovsiyeler esasinda sualti arxeoloji artefaktlarin muhafizesinin planlasdirilmasi ucun CoMAS layihesi kimi muxtelif Avropa layiheleri maliyyelesdirilib Hemcinin baxArxeologiya Arxeloji qazinti AntropologiyaIstinadlar Underwater and Maritime Archeology in Latin America and the Caribbean seh 21 docid 10408690 2009 03 28 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 Akesson Per A history of underwater archaeology Nordic Underwater Archaeology 2018 12 09 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 Gibbins David Adams Jonathan Shipwrecks and maritime archaeology World Archaeology 32 3 2001 279 291 doi 10 1080 00438240120048635 How underwater archaeology reveals hidden wonders Culture ingilis 2019 08 02 August 2 2019 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 16 Muckelroy K Maritime archaeology Cambridge University Press 1978 ISBN 978 0 521 29348 8 Broken Wings 20 September 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 June 2015 Port Royal Project Home 2012 04 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 University of Southampton University of Southampton 19 August 2007 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib The Scottish Crannog Centre 2015 12 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 Zuiddorp Zuytdorp 1712 06 North of Kalbarri Shipwreck Databases Western Australian Museum 2023 06 08 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 The Zuytdorp Story table of contents 3 June 2004 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 11 November 2010 TIP United States Senate Inquiry 2007 12 13 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2007 12 18 Housatonic i 15 January 2015 18 October 2020 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 June 2015 BBC World Service Documentaries What Lies Beneath 2017 01 06 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 The Mary Rose 2021 01 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2024 01 28 Advisory Committee on Historic Wreck Sites Annual Report 2005 PDF June 2006 14 January 2007 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 June 2015 Heritage Minister Andrew McIntosh Acts To Protect Wreck Site Of Prototype Submarine 4 January 2005 26 September 2006 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 5 June 2015 UNESCO Convention on the protection of the Underwater Cultural Heritage 1 Arxivlesdirilib 2022 04 28 at the Wayback Machine CoMAS project 19 September 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 24 January 2018 Scalercio Emiliano Sangiovanni Francesco Gallo Alessandro Barbieri Loris Underwater Power Tools for In Situ Preservation Cleaning and Consolidation of Submerged Archaeological Remains Journal of Marine Science and Engineering 9 6 2021 676 doi 10 3390 jmse9060676 Electromechanical devices for supporting the restoration of underwater archaeological artefacts MTS IEEE OCEANS 2015 Genova Discovering Sustainable Ocean Energy for a New World doi 10 1109 OCEANS Genova 2015 7271597 A ROV for supporting the planned maintenance in underwater archaeological sites MTS IEEE OCEANS 2015 Genova Discovering Sustainable Ocean Energy for a New World doi 10 1109 OCEANS Genova 2015 7271602 Xarici kecidlerRPM Nautical Foundation Institute of Maritime History Archived 2019 08 18 at the Wayback Machine Institute of Nautical Archaeology Lighthouse Archaeological Maritime Program LAMP St Augustine Florida Centre for Historical and Maritime Archaeology University of Bristol