Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalə . |
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Sionizm (İvrit: צִיּוֹנוּת, : Tsiyyonut), tarixi İsrail əraziləri olaraq təyin edilən ərazilərdə bir Yəhudi dövlətinin əsirlər sonra yenidən qurulmasını dəstəkləyən, müdafiə edən və Yəhudi milliyətçiliyini əsas götürən ideoloji fikir hərakatıdır. Sionizm ilk dəfə 1890-cı ildə Nathan Birnbaum tərəfindən təqdim edilib. Ümumi təsvir yəhudi xalqının vətəni hesab etdiyi torpaqlara qayıtmaq məqsədi ilə milli bir hərəkat kimi qəbul edilə bilər. Hərəkat həmçinin yəhudi vətənində müstəqil İsrail dövlətinin qurulmasına və yaşamasına yönəlib.
1948-ci ildə İsrail Dövləti yaranandan bəri Sionizm, İsrail Dövlətini inkişaf etdirmək və İsraildə yaşayan yəhudi millətini İsrail Müdafiə Qüvvələrinə dəstəkləmək yolu ilə qorumağı da məqsədləri arasında aldı. Sionizm əvvəlində konkret və mənəvi məqsədlər qoymuşdur. Bütün siyasi və dini duruşlardan Yəhudilər, solçu, sağçı, dindar və ya dünyəvi, Sionist hərəkatını meydana gətirdilər və bu hərəkatın hədəflərinə çatmaq üçün birlikdə çalışdılar.
Sionist fəlsəfədə bəzi fikir ayrılıqları Sionist hərəkatında zamanla bəzi bölünmələrə səbəb olub. Aşağıda bu bölünmələri ortaya çıxara biləcək bəzi mühüm Sionist hərəkatlar var.
Sionizm ideologiyası
Sionizm ideologiyasına və onun tarixi inkişafına müxtəlif tərəflərdən yanaşmaq olar. Lakin bütün bu yanaşmaları birləşdirən əsas xətt ondan ibarətdir ki, bu ideologiya yəhudi xalqının bütün nümayəndələri tərəfindən dəstəklənmir və yəhudi xalqının milli hərəkatı kimi xarakterizə edilə bilməz. Bu ideologiyanın təşəkkül tapdığı dövrdə, yəni 19-cu əsrin axırlarında, dünyada baş verən hadisələrin analizi də bunu deməyə əsas verir ki, yəhudilərin öz tarixi torpaqları kimi qiymətləndirdikləri Fələstinə kütləvi şəkildə qayıdışları tarixi zərurət deyildi. İnkar edilməz faktdır ki, bu dövrdə nə Şərqi, nə də Qərbi Avropada insanların, məhz yəhudi olduqlarına görə, kütləvi təqib edilməsi faktları yox idi.
Siyasi Siyonizm
siyasətin Sionist hədəflərə çatmaq əhəmiyyətinə vurğu edib və Fələstin ilə əlaqədar siyasi hüquqlar əldə etmənin Sionizm ilə əlaqədar cəhdlərdə bir ön şərt olması lazım olduğunu müdafiə edib. Siyasi Sionizm, Yəhudi problemini siyasi bir problem olaraq görən və beynəlxalq arenada atılacaq konkret addımlarla həll edilməsi lazım olduğuna inanan ilə bağlanır. Herzlin məqsədi bütün dünya liderləri tərəfindən qəbul edilən və Yəhudilərin sahib olduqları torpaqlar üzərində bir Yəhudi suverenliyi nəzərdə tutan bir müqaviləni həyata keçirmək idi. Bu prinsiplərə uyğun bir şəkildə hazırlanan Basel Proqramı sionizmin hədəfinin İsrail torpaqlarında yaşayan yəhudilər üçün beynəlxalq hüququn qoruması altında etibarlı bir cənnət yaratmaq olduğu ifadə edib. Təşkilat və maliyyə ilə əlaqədar mexanizmlər (Sionist Təşkilatı, Yəhudi Milli Fondu, Jewish Colonial Trust və bu kimi) bu hədəfi reallaşdırmaq istiqamətində qurulan və çalışan təşkilatlardır.
Dini Siyonizm
Dini sionizmin kökləri "Sion peyğəmbərlikləri" ilə izlənilə bilər. (Hibbat __Siyon_un müjdə verən Mevasrei Siyon) Yehudah Alkalai, Zvi Kalischer, Shmuel Mohilever və Naftali Zvi Yehudah Berlin kimi xaxamların da təsirli olduqları bir hərəkatdır. Yəhudi dini ilə Yəhudi millətinin qaynaşmasını təməl prinsip olaraq qəbul edən bu Sionizm növü, yalnız Yəhudilərin siyasi mənada müstəqilliklərini əldə etməyi deyil eyni zamanda da Tövratın işığı altında Yəhudi dinini və Tanrının əmrlərini də yenidən təsirli hala gətirməyi məqsəd qoymaqdadır. Dini sionizm üçün, Allahın əmrlərinə əsaslanan yəhudi bir din, Vətəndə Yəhudi milli həyatının vacib bir hissəsidir.
1902-ci ildə təşkil edilən Beşinci Sionist Konqresdə alınan, mədəni fəaliyyətlərin də Sionist Hərəkatının bir parçası olaraq qəbul edilməsi qərarına əsasən, Reines və Ze'ev Yavetz adlı xaxamlar Mizrachi tədbirini qurmuşlar. (Mizrachi ibrani dilində mənəvi mərkəz təbirinin bir qısaltmasıdır.) Mizrachi ilk dünya konqresini 1904-ci ildə yığmışdır və prinsip olaraq Tanrının əmrlərinə itaəti və Siyon-a dönüşü müşahidə vəzifəsini mənimsəyən bir hərəkat platforması qurmuşdur. Fələstində Xaxam Avraham Yizhak HaCohen Kook Israil torpaqlarına Yəhudilərin yerləşməsi ilə Məsihin gəlməsi və qurtuluşun reallaşmasını şərik Dini Sionizmə fərdi və mənəvi töhfələrini verib.
Dini sionizm, milli və dini təhsil sisteminin qurulması üçün öz resurslarından və səylərindən çoxunu ayırdı. Hapoel Hamizrahi, "Torah va'Avodah" (Tövrat və İşçi) şüarıyla Fələstində Ortodoks bir çöl məskunlaşma yeri qurmaq üzərinə sıxlaşmaq üçün əsas hərəkatdan ayrıldı. 1956-ci ildə bu iki hərəkat, Mizrachi və Hapoel Hamizrahi, çətiri altında birləşib ki, bu partiya hələ də İsrail siyasi həyatında fəaldır.
Sosialist Sionizm
Sosialist Sionizm (ya da İşçi Sionizmi), Yəhudilərin milli və ictimai qurtuluşunu Sionizm və Sosializmin birləşdirilməsindən keçdiyinə inanır. Qurucusu, bu fikri 1899-ci ildəki 3. Sionist Konqresindən qısa bir müddət əvvəl rəsmi olaraq eşitdirən NACHMAN Syrkindir.
Bu hərəkatın fəlsəfəsi diaspordakı Yəhudilərin problemlərinin Sosialist bir inqilabdan sonra belə həll olunmayacağı və Yəhudi varlığına həllin, onların bir ölkəyə köç etməsi və bir ölkədə toplanmasından keçdiyi fərziyyəsinə dayanır. Sosialist Sionizmin gözə çarpan müdafiəçilərindən biri olan Dov Ber Borochov, kapitalizmin inkişafının Yəhudiləri qaçınılmaz bir şəkildə Fələstinə köç etməyə məcbur ediləcəyinə və yalnız orada yəhudilərin, Yəhudi işçi sinifinin sinif mübarizələrinə zəmin olacaq iqtisadi strukturlarını yenidən meydana gətirəcəyinə inanır. Borçov Sionizmi yəhudi xalqının tarixi və iqtisadi bir öhdəliyi olduğunu və yəhudi proletaryasının, məsələn, yəhudi milli azadlıq hərəkatını aparan tarixi bir rol olduğunu iddia etdi
Sosialist Sionizmin konseptual və fəlsəfi təməlləri ilə əlaqədar anlaşmazlıqları, Fələstində hədəfə çatmaq üçün tətbiq olunması nəzərdə tutulan fərqli metodlar və fərqli ölkələrdəki Sosialist təşkilatlar və partiyalar ilə əlaqələr, bir çox müxtəlif Sionist Sosialist partiyanın yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu təşkilatların bəziləri Marksist terminologiyasından uzaqlaşdılar və özlərini Sosialist kimi tanımadılar. Özlərini daha çox sosist və az sionist kimi gördükləri digər insanlar bir neçə dəfə Sionist bir təşkilatda olduğunu inkar ediblər.
Sosialist sionizm ideyası bir çox gənclik hərəkatının yüksəlməsinə öncülük edib. Hashomer Hatz'air və Hehalutz bu hərəkatlardandır. Sosialist sionist partiyalarının liderləri müstəqillik və İsrail Dövlətinin müstəqilliyindən sonra aparıcı Fələstin yəhudi icmaları arasındadır. Bu nümunələrin üçü David Ben-Gurion, Yitzhak Ben-Zvi və Berl Katznelsondur. Sosialist Sionizm, İsrail qaçqın hərəkatlarının əksəriyyətidir və İsrailin iki böyük sənayeçi partiyasından olan İsrail İşçi Partiyasının atasıdır.
Milli Sionizm
Milli sionizm, yəhudilərin Fələstində və ya başqa bir yerdə öz hökumətində toplanmaları lazım olduğunu müdafiə edir. Uqanda proqramı ilə bağlı müzakirələrdən sonra millətçi fikir birləşdi. 1905-ci ildə, Sionist Konqresi Uqanda planını rədd etdikdən sonra, Milli Yəhudi Təşkilatı, yazıçı İsrail Zangwillin rəhbərliyi altında, Baseldə yaradılıb. Bu təşkilat, Asiyanın, Avstraliyanın və Afrikanın müxtəlif bölgələrində yəhudilərin yerləşdirilməsinə uyğun torpaq axtarırdı, lakin bu, uğurlu olmayıb. Balfour Bəyannaməsi və sonrakı sionist oyanışı hərəkatın 1925-ci ildə dağılmasına və parçalanmasına səbəb oldu.
Digər müharibə təcrübələri Sovet İttifaqında iki dünya müharibəsi arasında görünə bilər. Cənub Ukraynasında və Şimali Kırımda bir-birinə bitişik olmayan dörd il 1920-ci illərin əvvəllərində formalaşan və Nasist işğalı ilə tamamilə aradan qaldırılmalıdır. İkincisi, 1934-cü ildə Yəhudi Muxtar Vilayətinin elan etdiyi Birobidjan (Rusiya sərhədində, Rusiyanın şərqində). Bölgədəki kiçik bir yəhudi azlığını tərk edərək bu cəhd də uğursuz oldu. 1935-ci ildə , Almaniyada hakimiyyətə gələn natiqlərə reaksiya olaraq Amerika Birləşmiş Ştatlarında Freeland Liqasını qurdu. Bu təşkilat Ekvador, Avstraliya və Surinam şəhərlərində nadir hallarda olan böyük ərazilərdə avtonom yəhudi əraziləri yaratmaq istəyirdi.
Bu milli təşəbbüslərdən heç biri bu gün tətbiq edilmir.
Müasir Sionizm
Müasir Sionizm formal olaraq 1897-ci ildə Avstriya jurnalisti Teodor Herzl tərəfindən yaradılıb. O belə hesab edirdi ki, yəhudilər özgə ölkələrdə heç vaxt rahat yaşaya bilməyəcəklər və onların təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün ən düzgün yol yəhudi dövlətinin yaradılmasıdır. Odur ki, rəsmi Sionizmin əsasında yəhudilərin Fələstinə qaytarılması və orada "Yəhudi dövlətinin" yaradılması ideyası dayanır. Əlbəttə, bu, yalnız "aysberqin görünən tərəfidir". Görəsən, belə bir dövlətin yaradılması naminə milyonlarla yəhudinin qurban verilməsi nə dərəcədə tarixi zərurət idi və özünü doğrultdu? 19-cu əsrin sonlarında və 20-ci əsrin əvvəllərində təşkilatlanmağa meylli və inqilabi ruhlu yəhudilərin İsrail dövlətini yaratmaq bəhanəsi ilə Avropadan uzaqlaşdırılması hansı dövlətlərin marağına xidmət edirdi? 20-ci əsrdəki iki Dünya müharibəsinin və 21-ci əsrdə Yaxın Şərqdə baş verən qanlı hadisələrin Sionizmlə hansı bağlılığı var? Və sair.
Qeyd etmək lazımdır ki, sionizm ideologiyası, elə yaradılan vaxtdan, yəhudilərin özləri tərəfindən mübahisəli bir ideologiya olub. Bu ideologiyanın İudaizmlə eyniləşdirilməsi əleyhinə çıxış edən ortodoks yəhudi anti-sionistlər bildirirlər ki, Yerusəlimə qayıdışın belə təbliği əslində düzgün deyil. İslahatçı yəhudi anti-sionistlər isə yəhudilərin millət olmadıqlarını bildirərək ayrıca Yəhudi dövlətinin yaradılmasını da səhv addım hesab edirlər. Marksist anti-sionistlər isə Sionizmi yeni müstəmləkəçi siyasətin tərkib hissəsi hesab edərək, onu "millətçi ideologiya" adlandırırlar.
Sionizmin əsil mahiyyətini düzgün anlamaq üçün bu ideologiyanın təşəkkül tapmasında və inkişafında hansı qüvvələrin maraqlı olmasını analiz etmək daha düzgün yanaşmadır. Başqa sözlə desək, Sionizm ideologiyasının əsil mahiyyətini başa düşmək üçün bəzi sualların aydınlaşdırılmasına ehtiyac var. Məsələn, Avropa ölkələri Sionizmin inkişafına dəstək veriblər? Bəli, tarixi faktlar sübut edir ki, müasir Sionizm ideologiyası təşəkkül tapdıqdan iyirmi il sonra, yəni 20-ci əsrin əvvəllərində, Yəhudilərin Böyük Britaniyaya miqrasiyasını məhdudlaşdıran qanunun əsas tərəfdarı olan Artur Balfor hökumətə təklif edir ki, Yəhudilər Fələstinə yerləşdirilsin. Lakin bu təklif Britaniya yəhudi icmasının özü tərəfindən "anti-semit təklif" kimi qiymətləndirilərək rədd edilib.
Bəzən Sionizmi yəhudi millətinin statusunun bərpası və İsrail dövlətinin yaranması və inkişafı naminə hərəkat da adlandırırlar. Lakin nəzərə alsaq ki, "Uqanda planına" əsasən Yəhudi dövlətinin boş qalan Şərqi Afrika ərazilərində də yaradılması təklif edilirdi və hətta 20-ci əsrin əvvəllərində bu ideyanı reallaşdırmaq tamamilə mümkün idi, onda başa düşmək çətin deyil.
Sionizmin ABŞ xarici siyasəti ilə əlaqəsi
BMT Baş Assambleyasının 3379-cu Qətnaməsində Sionizmin irqçi ideologiya kimi qiymətləndirilməsi və İsraildəki irqi ayrı-seçkiliyin pislənməsi Yaxın Şərqdəki hadisələrin o qədər də sadə və tezliklə həll edilə bilən olmamasından xəbər verirdi. Sionizmin dünyada sülhə təhlükə olması, irqçi, millətçi və imperialist bir ideologiya kimi xarakterizə edilməsi əlbəttə onun inkişafında və möhkəmlənməsində xüsusi marağı olan ölkələri, xüsusilə də ABŞ-ni narahat etməyə bilməzdi. İsrailin BMT-dakı səfiri Çaim Herzoq bu qətnaməyə öz narazılığını bildirərək onu 1938-ci ildə Hitler Almaniyasının yəhudilərə qarşı soyqırımı ilə müqayisə edirdi. 1991-ci ildə ABŞ-nin ciddi təkidi ilə bu qətnamənin ləğv edilməsi Sionizmin mahiyyətini qətiyyən dəyişmədi və dəyişə də bilməzdi. Əksnə, 1991-ci ildən sonra Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr dünya ictimai fikrində özünə yer almış narahatçılıqları bir daha artırdı. Sionizmin ABŞ xarici siyasəti ilə əlaqəsi onun əsil mahiyyətinin nədən ibarət olduğundan xəbər verirdi.
Amerika İsrail İctimai Əlaqələr təşkilatının rəsmi fəaliyyətinə qarşı mübarizə aparan Ortodoks Yəhudilər Sionist rejiminin qlobal təhlükə mənbəyi olduğunu qeyd edirlər. Yəhudilər Sionizm Əleyhinə təşkilatının məruzəçisi Rabbi Yisoel Dovid qeyd edir ki, Sionizmi və "İsrail" dövlətini dəstəkləyən hər kəs başa düşməlidir ki, bununla onlar Yəhudiləri və ya İudaizmi dəstəkləmirlər, əksinə Yaxın Şərqdə gərginliyi və qan tökülməsini dəstəkləyirlər. Tarixən İslam ölkələrində yəhudilərin müsəlmanlarla dinc yanaşı yaşamasını və ictimai harmoniya təşkil etməsini yüksək qiymətləndirən Rabbi, bu harmoniyanın və sülhün dağıdılmasında Sionizmin mənfi rolunu qeyd edir. O əmindir ki, ərəb və yəhudilər arasındakı din fərqi onlar arasında düşmən münasibətə səbəb ola bilməz. Əksinə, bu düşmənçiliyin əsasında Sionizm dayanır və Sionizm bütün hallarda antisemitizmi doğuran səhv ideologiyadır.
Sionizmin yaranması tarixi göstərir ki, bu ideologiya Dünya Müharibəsinə qədər yəhudilərin böyük əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənmirdi. Yəhudilərin İkinci Dünya Müharibəsi ərəfəsində faşist Almaniyası tərəfindən təqib edilməsi Sionizmin yayılmasını gücləndirdi. Bu dövrdə ortodoks yəhudilər sionistlər tərəfindən sosialist və millətçilik ideologiyasına xas olan bəzi elementlərin qəbul etməsinin qəti əleyhinə çıxırdılar. Onlar daha çox Rabbilərin ənənələrinin davam etdirilməsinin tərəfdarı idilər. Sionistlər isə ənənəvi dini dəyərlərin saxlanmasına təhlükə yaradırdılar.
Yaxın Şərq ölkələrində baş verən hadisələr bunu deməyə əsas verir ki, Sionizm qeyri-zorakılığı və qeyri-irqçiliyi təbliğ edən İudaizmdən kəskin fərqlənir. İudaizm tələb edir ki, hansı ölkədə yaşamağından asılı olmayaraq hər bir yəhudi bu ölkənin qanunlarına hörmət edərək sülh şəraitində yaşamalıdır. İudaizmə görə fəaliyyətdə olan qanunlara qarşı üsyan etmək və İsrail torpaqlarını güclə almaq olmaz. İudaizm yerli əhali olan fələstinlilərin əllərindən qanuni torpaqlarının tarixi bəhanə ilə alınmasını qadağan edir. Beləliklə, ortodoks Yəhudilər Fələstində İsrail dövlətinin yaranmasını İudaizm dininin əleyhinə olan addım kimi qiymətləndirərək Sionizmin rəsmi elan etdiyi məqsədlərin də əleyhinə çıxırlar.
Sionizmin yaranmasının və inkişafının tarixi analizi bir daha sübut edir ki, bəyan edildiyinin əksinə olaraq, bu ideologiya heç də yəhudi xalqının mənafeyini əsas götürmür. Belə ki, təkcə fələstinlilərə qarşı deyil, həm də sionizm ideologiyasını sual altına alan hər bir yəhudiyə qarşı da amansız təqiblər baş verir. Əlbəttə, Sionizm ideologiyasının möhkəmlənməsi və inkişaf etdirilməsi məqsədilə onun İudaizmlə yaxın olması iddia edilir. Sionizmi dəstəklənməyən hər bir kəsin isə anti-semit kimi adlandırılması, əslində yəhudilər ilə digərlər arasında fikir ayrılığının yaradılmasına və nəticədə sionizmin gücləndirilməsinə xidmət edir.
Tarixi faktlar göstərir ki, sionizm ideologiyasını təbliğ edənlər onun gücləndirilməsi üçün həm anti-semitizmdən, həm də gələcəkdə Yaxın Şərqdə sədaqətli müttəfiqlik kartından müvəffəqiyyətlə istifadə ediblər. İsrail tarixçisi Avi Şalim qeyd edir ki, sionizmin yaradıcısı Herzl İsrail dövləti yaradılacağı halda Türkiyə sultanına yəhudi kapitalını, Kayzer Almaniyasına müttəfiqlik, Britaniyaya isə tam müstəmləkəçilik vəd edirdi. O başa düşürdü ki, Sionizm bütün hallarda yalnız böyük dövlətlərin mənafeyi nəzərə alındığı halda mövcud ola bilər. Nəticədə isə bu ideologiya ABŞ-nin mənafeyinə xidmət etməli oldu.
Həmçinin bax
Qeydlər
- Bu ərazilərə Kənan, və ya da deyilir.
İstinadlar
- What's the difference between anti-Semitism and anti-Zionism? arxivləndi. BBC
- , Semites and Anti-Semites: An Inquiry into Conflict and Prejudice, 2020-07-24 at the Wayback Machine , 1999 ISBN p.20
- , 'Zionist Ideology and Its Discontents: A Research Note,' 2020-07-23 at the Wayback Machine Vol. 19, No. 1 (Fall 2003), pp.98-103, p.98.'Zionism was and is a serious ideology and deserves to be treated as such.'
- Gadi Taub, 'Zionism,' 2020-08-11 at the Wayback Machine in Gregory Claeys,Encyclopedia of Modern Political Thought, , 2013 ISBN pp.869-872 p.869.:'Zionism is an ideology that seeks to apply the universal principle of self-determination to the Jewish people.'
- "The National Library of İsrael". 2022-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-22.
Mənbə
- Sionizm nədir?[ölü keçid] — irib.ir saytında. (az.)
- http://press-az.com/2009/03/25/sjeonjezm-n601djer.html
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sion Priorati ile sehv salmayin Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Sionizm Ivrit צ י ו נו ת Tsiyyonut tarixi Israil erazileri olaraq teyin edilen erazilerde bir Yehudi dovletinin esirler sonra yeniden qurulmasini destekleyen mudafie eden ve Yehudi milliyetciliyini esas goturen ideoloji fikir herakatidir Sionizm ilk defe 1890 ci ilde Nathan Birnbaum terefinden teqdim edilib Umumi tesvir yehudi xalqinin veteni hesab etdiyi torpaqlara qayitmaq meqsedi ile milli bir herekat kimi qebul edile biler Herekat hemcinin yehudi veteninde musteqil Israil dovletinin qurulmasina ve yasamasina yonelib Teodor Hertsl 1948 ci ilde Israil Dovleti yaranandan beri Sionizm Israil Dovletini inkisaf etdirmek ve Israilde yasayan yehudi milletini Israil Mudafie Quvvelerine desteklemek yolu ile qorumagi da meqsedleri arasinda aldi Sionizm evvelinde konkret ve menevi meqsedler qoymusdur Butun siyasi ve dini duruslardan Yehudiler solcu sagci dindar ve ya dunyevi Sionist herekatini meydana getirdiler ve bu herekatin hedeflerine catmaq ucun birlikde calisdilar Sionist felsefede bezi fikir ayriliqlari Sionist herekatinda zamanla bezi bolunmelere sebeb olub Asagida bu bolunmeleri ortaya cixara bilecek bezi muhum Sionist herekatlar var Sionizm ideologiyasiSionizm ideologiyasina ve onun tarixi inkisafina muxtelif tereflerden yanasmaq olar Lakin butun bu yanasmalari birlesdiren esas xett ondan ibaretdir ki bu ideologiya yehudi xalqinin butun numayendeleri terefinden desteklenmir ve yehudi xalqinin milli herekati kimi xarakterize edile bilmez Bu ideologiyanin tesekkul tapdigi dovrde yeni 19 cu esrin axirlarinda dunyada bas veren hadiselerin analizi de bunu demeye esas verir ki yehudilerin oz tarixi torpaqlari kimi qiymetlendirdikleri Felestine kutlevi sekilde qayidislari tarixi zeruret deyildi Inkar edilmez faktdir ki bu dovrde ne Serqi ne de Qerbi Avropada insanlarin mehz yehudi olduqlarina gore kutlevi teqib edilmesi faktlari yox idi Siyasi Siyonizmsiyasetin Sionist hedeflere catmaq ehemiyyetine vurgu edib ve Felestin ile elaqedar siyasi huquqlar elde etmenin Sionizm ile elaqedar cehdlerde bir on sert olmasi lazim oldugunu mudafie edib Siyasi Sionizm Yehudi problemini siyasi bir problem olaraq goren ve beynelxalq arenada atilacaq konkret addimlarla hell edilmesi lazim olduguna inanan ile baglanir Herzlin meqsedi butun dunya liderleri terefinden qebul edilen ve Yehudilerin sahib olduqlari torpaqlar uzerinde bir Yehudi suverenliyi nezerde tutan bir muqavileni heyata kecirmek idi Bu prinsiplere uygun bir sekilde hazirlanan Basel Proqrami sionizmin hedefinin Israil torpaqlarinda yasayan yehudiler ucun beynelxalq huququn qorumasi altinda etibarli bir cennet yaratmaq oldugu ifade edib Teskilat ve maliyye ile elaqedar mexanizmler Sionist Teskilati Yehudi Milli Fondu Jewish Colonial Trust ve bu kimi bu hedefi reallasdirmaq istiqametinde qurulan ve calisan teskilatlardir Dini SiyonizmDini sionizmin kokleri Sion peygemberlikleri ile izlenile biler Hibbat Siyon un mujde veren Mevasrei Siyon Yehudah Alkalai Zvi Kalischer Shmuel Mohilever ve Naftali Zvi Yehudah Berlin kimi xaxamlarin da tesirli olduqlari bir herekatdir Yehudi dini ile Yehudi milletinin qaynasmasini temel prinsip olaraq qebul eden bu Sionizm novu yalniz Yehudilerin siyasi menada musteqilliklerini elde etmeyi deyil eyni zamanda da Tovratin isigi altinda Yehudi dinini ve Tanrinin emrlerini de yeniden tesirli hala getirmeyi meqsed qoymaqdadir Dini sionizm ucun Allahin emrlerine esaslanan yehudi bir din Vetende Yehudi milli heyatinin vacib bir hissesidir 1902 ci ilde teskil edilen Besinci Sionist Konqresde alinan medeni fealiyyetlerin de Sionist Herekatinin bir parcasi olaraq qebul edilmesi qerarina esasen Reines ve Ze ev Yavetz adli xaxamlar Mizrachi tedbirini qurmuslar Mizrachi ibrani dilinde menevi merkez tebirinin bir qisaltmasidir Mizrachi ilk dunya konqresini 1904 ci ilde yigmisdir ve prinsip olaraq Tanrinin emrlerine itaeti ve Siyon a donusu musahide vezifesini menimseyen bir herekat platformasi qurmusdur Felestinde Xaxam Avraham Yizhak HaCohen Kook Israil torpaqlarina Yehudilerin yerlesmesi ile Mesihin gelmesi ve qurtulusun reallasmasini serik Dini Sionizme ferdi ve menevi tohfelerini verib Dini sionizm milli ve dini tehsil sisteminin qurulmasi ucun oz resurslarindan ve seylerinden coxunu ayirdi Hapoel Hamizrahi Torah va Avodah Tovrat ve Isci suariyla Felestinde Ortodoks bir col meskunlasma yeri qurmaq uzerine sixlasmaq ucun esas herekatdan ayrildi 1956 ci ilde bu iki herekat Mizrachi ve Hapoel Hamizrahi cetiri altinda birlesib ki bu partiya hele de Israil siyasi heyatinda fealdir Sosialist SionizmSosialist Sionizm ya da Isci Sionizmi Yehudilerin milli ve ictimai qurtulusunu Sionizm ve Sosializmin birlesdirilmesinden kecdiyine inanir Qurucusu bu fikri 1899 ci ildeki 3 Sionist Konqresinden qisa bir muddet evvel resmi olaraq esitdiren NACHMAN Syrkindir Bu herekatin felsefesi diaspordaki Yehudilerin problemlerinin Sosialist bir inqilabdan sonra bele hell olunmayacagi ve Yehudi varligina hellin onlarin bir olkeye koc etmesi ve bir olkede toplanmasindan kecdiyi ferziyyesine dayanir Sosialist Sionizmin goze carpan mudafiecilerinden biri olan Dov Ber Borochov kapitalizmin inkisafinin Yehudileri qacinilmaz bir sekilde Felestine koc etmeye mecbur edileceyine ve yalniz orada yehudilerin Yehudi isci sinifinin sinif mubarizelerine zemin olacaq iqtisadi strukturlarini yeniden meydana getireceyine inanir Borcov Sionizmi yehudi xalqinin tarixi ve iqtisadi bir ohdeliyi oldugunu ve yehudi proletaryasinin meselen yehudi milli azadliq herekatini aparan tarixi bir rol oldugunu iddia etdi Sosialist Sionizmin konseptual ve felsefi temelleri ile elaqedar anlasmazliqlari Felestinde hedefe catmaq ucun tetbiq olunmasi nezerde tutulan ferqli metodlar ve ferqli olkelerdeki Sosialist teskilatlar ve partiyalar ile elaqeler bir cox muxtelif Sionist Sosialist partiyanin yaradilmasina getirib cixardi Bu teskilatlarin bezileri Marksist terminologiyasindan uzaqlasdilar ve ozlerini Sosialist kimi tanimadilar Ozlerini daha cox sosist ve az sionist kimi gordukleri diger insanlar bir nece defe Sionist bir teskilatda oldugunu inkar edibler Sosialist sionizm ideyasi bir cox genclik herekatinin yukselmesine onculuk edib Hashomer Hatz air ve Hehalutz bu herekatlardandir Sosialist sionist partiyalarinin liderleri musteqillik ve Israil Dovletinin musteqilliyinden sonra aparici Felestin yehudi icmalari arasindadir Bu numunelerin ucu David Ben Gurion Yitzhak Ben Zvi ve Berl Katznelsondur Sosialist Sionizm Israil qacqin herekatlarinin ekseriyyetidir ve Israilin iki boyuk senayeci partiyasindan olan Israil Isci Partiyasinin atasidir Milli SionizmMilli sionizm yehudilerin Felestinde ve ya basqa bir yerde oz hokumetinde toplanmalari lazim oldugunu mudafie edir Uqanda proqrami ile bagli muzakirelerden sonra milletci fikir birlesdi 1905 ci ilde Sionist Konqresi Uqanda planini redd etdikden sonra Milli Yehudi Teskilati yazici Israil Zangwillin rehberliyi altinda Baselde yaradilib Bu teskilat Asiyanin Avstraliyanin ve Afrikanin muxtelif bolgelerinde yehudilerin yerlesdirilmesine uygun torpaq axtarirdi lakin bu ugurlu olmayib Balfour Beyannamesi ve sonraki sionist oyanisi herekatin 1925 ci ilde dagilmasina ve parcalanmasina sebeb oldu Diger muharibe tecrubeleri Sovet Ittifaqinda iki dunya muharibesi arasinda gorune biler Cenub Ukraynasinda ve Simali Kirimda bir birine bitisik olmayan dord il 1920 ci illerin evvellerinde formalasan ve Nasist isgali ile tamamile aradan qaldirilmalidir Ikincisi 1934 cu ilde Yehudi Muxtar Vilayetinin elan etdiyi Birobidjan Rusiya serhedinde Rusiyanin serqinde Bolgedeki kicik bir yehudi azligini terk ederek bu cehd de ugursuz oldu 1935 ci ilde Almaniyada hakimiyyete gelen natiqlere reaksiya olaraq Amerika Birlesmis Statlarinda Freeland Liqasini qurdu Bu teskilat Ekvador Avstraliya ve Surinam seherlerinde nadir hallarda olan boyuk erazilerde avtonom yehudi erazileri yaratmaq isteyirdi Bu milli tesebbuslerden hec biri bu gun tetbiq edilmir Muasir SionizmMuasir Sionizm formal olaraq 1897 ci ilde Avstriya jurnalisti Teodor Herzl terefinden yaradilib O bele hesab edirdi ki yehudiler ozge olkelerde hec vaxt rahat yasaya bilmeyecekler ve onlarin tehlukesizliyinin temin edilmesi ucun en duzgun yol yehudi dovletinin yaradilmasidir Odur ki resmi Sionizmin esasinda yehudilerin Felestine qaytarilmasi ve orada Yehudi dovletinin yaradilmasi ideyasi dayanir Elbette bu yalniz aysberqin gorunen terefidir Goresen bele bir dovletin yaradilmasi namine milyonlarla yehudinin qurban verilmesi ne derecede tarixi zeruret idi ve ozunu dogrultdu 19 cu esrin sonlarinda ve 20 ci esrin evvellerinde teskilatlanmaga meylli ve inqilabi ruhlu yehudilerin Israil dovletini yaratmaq behanesi ile Avropadan uzaqlasdirilmasi hansi dovletlerin maragina xidmet edirdi 20 ci esrdeki iki Dunya muharibesinin ve 21 ci esrde Yaxin Serqde bas veren qanli hadiselerin Sionizmle hansi bagliligi var Ve sair Qeyd etmek lazimdir ki sionizm ideologiyasi ele yaradilan vaxtdan yehudilerin ozleri terefinden mubahiseli bir ideologiya olub Bu ideologiyanin Iudaizmle eynilesdirilmesi eleyhine cixis eden ortodoks yehudi anti sionistler bildirirler ki Yeruselime qayidisin bele tebligi eslinde duzgun deyil Islahatci yehudi anti sionistler ise yehudilerin millet olmadiqlarini bildirerek ayrica Yehudi dovletinin yaradilmasini da sehv addim hesab edirler Marksist anti sionistler ise Sionizmi yeni mustemlekeci siyasetin terkib hissesi hesab ederek onu milletci ideologiya adlandirirlar Sionizmin esil mahiyyetini duzgun anlamaq ucun bu ideologiyanin tesekkul tapmasinda ve inkisafinda hansi quvvelerin maraqli olmasini analiz etmek daha duzgun yanasmadir Basqa sozle desek Sionizm ideologiyasinin esil mahiyyetini basa dusmek ucun bezi suallarin aydinlasdirilmasina ehtiyac var Meselen Avropa olkeleri Sionizmin inkisafina destek veribler Beli tarixi faktlar subut edir ki muasir Sionizm ideologiyasi tesekkul tapdiqdan iyirmi il sonra yeni 20 ci esrin evvellerinde Yehudilerin Boyuk Britaniyaya miqrasiyasini mehdudlasdiran qanunun esas terefdari olan Artur Balfor hokumete teklif edir ki Yehudiler Felestine yerlesdirilsin Lakin bu teklif Britaniya yehudi icmasinin ozu terefinden anti semit teklif kimi qiymetlendirilerek redd edilib Bezen Sionizmi yehudi milletinin statusunun berpasi ve Israil dovletinin yaranmasi ve inkisafi namine herekat da adlandirirlar Lakin nezere alsaq ki Uqanda planina esasen Yehudi dovletinin bos qalan Serqi Afrika erazilerinde de yaradilmasi teklif edilirdi ve hetta 20 ci esrin evvellerinde bu ideyani reallasdirmaq tamamile mumkun idi onda basa dusmek cetin deyil Sionizmin ABS xarici siyaseti ile elaqesiBMT Bas Assambleyasinin 3379 cu Qetnamesinde Sionizmin irqci ideologiya kimi qiymetlendirilmesi ve Israildeki irqi ayri seckiliyin pislenmesi Yaxin Serqdeki hadiselerin o qeder de sade ve tezlikle hell edile bilen olmamasindan xeber verirdi Sionizmin dunyada sulhe tehluke olmasi irqci milletci ve imperialist bir ideologiya kimi xarakterize edilmesi elbette onun inkisafinda ve mohkemlenmesinde xususi maragi olan olkeleri xususile de ABS ni narahat etmeye bilmezdi Israilin BMT daki sefiri Caim Herzoq bu qetnameye oz naraziligini bildirerek onu 1938 ci ilde Hitler Almaniyasinin yehudilere qarsi soyqirimi ile muqayise edirdi 1991 ci ilde ABS nin ciddi tekidi ile bu qetnamenin legv edilmesi Sionizmin mahiyyetini qetiyyen deyismedi ve deyise de bilmezdi Eksne 1991 ci ilden sonra Yaxin Serqde bas veren hadiseler dunya ictimai fikrinde ozune yer almis narahatciliqlari bir daha artirdi Sionizmin ABS xarici siyaseti ile elaqesi onun esil mahiyyetinin neden ibaret oldugundan xeber verirdi Amerika Israil Ictimai Elaqeler teskilatinin resmi fealiyyetine qarsi mubarize aparan Ortodoks Yehudiler Sionist rejiminin qlobal tehluke menbeyi oldugunu qeyd edirler Yehudiler Sionizm Eleyhine teskilatinin meruzecisi Rabbi Yisoel Dovid qeyd edir ki Sionizmi ve Israil dovletini destekleyen her kes basa dusmelidir ki bununla onlar Yehudileri ve ya Iudaizmi desteklemirler eksine Yaxin Serqde gerginliyi ve qan tokulmesini destekleyirler Tarixen Islam olkelerinde yehudilerin muselmanlarla dinc yanasi yasamasini ve ictimai harmoniya teskil etmesini yuksek qiymetlendiren Rabbi bu harmoniyanin ve sulhun dagidilmasinda Sionizmin menfi rolunu qeyd edir O emindir ki ereb ve yehudiler arasindaki din ferqi onlar arasinda dusmen munasibete sebeb ola bilmez Eksine bu dusmenciliyin esasinda Sionizm dayanir ve Sionizm butun hallarda antisemitizmi doguran sehv ideologiyadir Sionizmin yaranmasi tarixi gosterir ki bu ideologiya Dunya Muharibesine qeder yehudilerin boyuk ekseriyyeti terefinden desteklenmirdi Yehudilerin Ikinci Dunya Muharibesi erefesinde fasist Almaniyasi terefinden teqib edilmesi Sionizmin yayilmasini guclendirdi Bu dovrde ortodoks yehudiler sionistler terefinden sosialist ve milletcilik ideologiyasina xas olan bezi elementlerin qebul etmesinin qeti eleyhine cixirdilar Onlar daha cox Rabbilerin enenelerinin davam etdirilmesinin terefdari idiler Sionistler ise enenevi dini deyerlerin saxlanmasina tehluke yaradirdilar Yaxin Serq olkelerinde bas veren hadiseler bunu demeye esas verir ki Sionizm qeyri zorakiligi ve qeyri irqciliyi teblig eden Iudaizmden keskin ferqlenir Iudaizm teleb edir ki hansi olkede yasamagindan asili olmayaraq her bir yehudi bu olkenin qanunlarina hormet ederek sulh seraitinde yasamalidir Iudaizme gore fealiyyetde olan qanunlara qarsi usyan etmek ve Israil torpaqlarini gucle almaq olmaz Iudaizm yerli ehali olan felestinlilerin ellerinden qanuni torpaqlarinin tarixi behane ile alinmasini qadagan edir Belelikle ortodoks Yehudiler Felestinde Israil dovletinin yaranmasini Iudaizm dininin eleyhine olan addim kimi qiymetlendirerek Sionizmin resmi elan etdiyi meqsedlerin de eleyhine cixirlar Sionizmin yaranmasinin ve inkisafinin tarixi analizi bir daha subut edir ki beyan edildiyinin eksine olaraq bu ideologiya hec de yehudi xalqinin menafeyini esas goturmur Bele ki tekce felestinlilere qarsi deyil hem de sionizm ideologiyasini sual altina alan her bir yehudiye qarsi da amansiz teqibler bas verir Elbette Sionizm ideologiyasinin mohkemlenmesi ve inkisaf etdirilmesi meqsedile onun Iudaizmle yaxin olmasi iddia edilir Sionizmi desteklenmeyen her bir kesin ise anti semit kimi adlandirilmasi eslinde yehudiler ile digerler arasinda fikir ayriliginin yaradilmasina ve neticede sionizmin guclendirilmesine xidmet edir Tarixi faktlar gosterir ki sionizm ideologiyasini teblig edenler onun guclendirilmesi ucun hem anti semitizmden hem de gelecekde Yaxin Serqde sedaqetli muttefiqlik kartindan muveffeqiyyetle istifade edibler Israil tarixcisi Avi Salim qeyd edir ki sionizmin yaradicisi Herzl Israil dovleti yaradilacagi halda Turkiye sultanina yehudi kapitalini Kayzer Almaniyasina muttefiqlik Britaniyaya ise tam mustemlekecilik ved edirdi O basa dusurdu ki Sionizm butun hallarda yalniz boyuk dovletlerin menafeyi nezere alindigi halda movcud ola biler Neticede ise bu ideologiya ABS nin menafeyine xidmet etmeli oldu Hemcinin baxSionizmin novleri Sion mudriklerinin protokollari Yehudiler EreblerQeydlerBu erazilere Kenan ve ya da deyilir IstinadlarWhat s the difference between anti Semitism and anti Zionism arxivlendi BBC Semites and Anti Semites An Inquiry into Conflict and Prejudice 2020 07 24 at the Wayback Machine 1999 ISBN 978 0 393 24556 1 p 20 Zionist Ideology and Its Discontents A Research Note 2020 07 23 at the Wayback Machine Vol 19 No 1 Fall 2003 pp 98 103 p 98 Zionism was and is a serious ideology and deserves to be treated as such Gadi Taub Zionism 2020 08 11 at the Wayback Machine in Gregory Claeys Encyclopedia of Modern Political Thought 2013 ISBN 978 1 452 23415 1 pp 869 872 p 869 Zionism is an ideology that seeks to apply the universal principle of self determination to the Jewish people The National Library of Israel 2022 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 22 MenbeSionizm nedir olu kecid irib ir saytinda az http press az com 2009 03 25 sjeonjezm n601djer html