Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Seneqambiya daş çevrələri — Qambiyanın şimalından və mərkəzi Seneqala qədər uzanır. Ərazinin təxmini sahəsi 30.000 km²-dir və bəzən Vassu (Qambiya) və Sayn-Salum (Seneqal) hissələrinə bölünsə də, bu sadəcə bir milli bölgüdür. UNESCO-ya görə Seneqambiya daş çevrələri "dünyanın hər yerində görülən daş çevrələrin ən böyük konsentrasiyası"dır. "Bu ərazilər, Qambiyadakı Vassu və Kembatç, və Seneqaldakı Vanar və Sayn-Nqayen Qambiya çayı boyunca eni 100 km və uzunluğu 350 km olan ərazidə yayılmış 1000-dən çox daş çevrə və əlaqəli məzarların fövqəladə bir konsentrasiyasını təmsil edir."
| Seneqambiya daş çevrələri | |
| Stone Circles of Senegambia | |
 | |
| Ölkə |  Seneqal və  Qambiya |
|---|---|
| Tip | Mədəni |
| (Kriteriya) | (i), (iii) |
| Keçid | 1226 |
| Region | Afrika |
| Daxil edilməsi | 2006 (30-cu sessiya) |
| | |
| |
Tarix
Seneqal və Qambiyada tapılan daş çevrələr və digər meqalitlər bəzən Seneqalda Sayn-Nqayen və Vanar, Qambiyada isə Vassu və Kembatç olamqla dörd böyük əraziyə bölünür. Tədqiqatçılar bu abidələrin nə vaxt inşa olunduğunu müəyyənləşdirməyiblər. Lakin ümumilikdə qəbul edilmiş müddət eramızdan əvvəl III əsrdən XVI əsrə qədər olan vaxt dilimidir. Arxeoloqlar meqalit dairələrinin ətrafında saxsı qablar, insan məzarları, bəzi qəbir əşyaları və həmçinin metallar tapdılar. Bunların kiçik bir kolleksiyasını müstəmləkə idarəçisi Ser Riçmond Palmer tərəfindən hədiyyə edilən Britaniya muzeyi kolleksiyasında tapa bilərsiniz. Bunlara bir dəmir bilərzik və iki nizə daxildir.
Bu dörd əsas sahədə təxminən 29000 daş, 17000 abidə və 2000 fərdi yer var. Abidələr hamar səthlərə malik əsasən lateritdən hazırlanmış dik bloklardan və ya dirəklərdən ibarətdir (bəziləri yıxılıb). Monolitlər çevrələrdə və ikiqat çevrələrdə, təcrid olunmuş, dairələrdən ayrı sırada və ya ayrı-ayrılıqda dayanmış şəkildə tapılmışdır. Çevrələr xaricində ayrıca tapılan bu daşlara frontal daşlar deyilir. İki paralel, bağlı olan cərgədə frontal daşlar olduqda, bu daşlar lira-daşlar adlanır.
Daş abidələrinin inşası bu cür quruluşların inşası üçün tələb olunan əmək miqdarına əsaslanan firavan və mütəşəkkil bir cəmiyyətin sübutudur. Daşlar dəmir alətlərdən istifadə edilərək laterik karxanalarından çıxarılmışdır. Bu karxanaların bir neçəsinin müəyyən ərazilərlə birbaşa əlaqəli olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Daş çıxarıldıqdan sonra ortalama iki metr yüksəklikdə və yeddi ton ağırlığında, ya slindrik, ya da çoxbucaqlı formasında bənzər sütunlar hazırlanmışdır. Bu meqalitlərin inşaatçıları məlum deyil. Mümkün namizədlər Diola və ya Volof xalqının əcdadlarıdır, lakin bəziləri inşaatçıların Serer xalqı olduğuna inanır. Bu fərziyyə Serer xalqının hələ də Vanarda tapılan evlərə bənzər cənazə evlərindən istifadə etməsindən irəli gəlir.
Ümumdünya irsi ərazisi
Qambiya:
- Kerr Batç (Kerbatç) daş çevrələri
- Vassu daş çevrələri
Seneqal:
- Sayn-Nqayen daş çevrələri
- Vanar daş çevrələri
Vassu
Vassu Qambiyanın Niani rayonunda yerləşir və 11 daş çevrəyə sahibdir. Ən hündür daş bu ərazidə tapılıb və hündürlüyü 2,59 metrdir. Buradakı abidələrin inşaatçıları laterit daşların mənbələrini tapmaq üçün yerli geologiyaları ilə bağlı çoxlu biliklərə sahib idilər. Onlar bu daşları parçalanmadan və çatlamadan çıxartmaq üçün böyük texniki imkanlara sahib olmalı idilər.
Kerbatç
Doqquz daş dairədən və bir ikiqat çevrəfdən ibarət olan Kerbatç Qambiyanın Nianiya rayonunda yerləşir. Burada həmçinin üç yerdə qırılmış və yıxılmış V formalı bir daş var. Cəbhə xəttinin bir hissəsi olan bu daş 1965-ci ildə P. Ozannın rəhbərlik etdiyi Anqlo-Gambiya Daş Çevrələr Ekspedisiyası zamanı bərpa edilmişdir. Bu ekspedisiya zamanı Ozann və komandası Kerbatçda ikiqat çevrəni aşkar etdilər.
Vanar
Vanar ərazisi Seneqalın Kaffrine bölgəsində yerləşir və 21 daş çevrədən və bir ikiqat çevrədən ibarətdir. Burada çox sayda lira daşları da var. Əslində, bütün Seneqambiya lira-daşlarının üçdə biri Vanarda yerləşir. Buarada işləyən arxeoloqların sözlərinə görə Vanarda tapılan bütün abidələr məzarlıqlara işarədir. Tədqiqatçılar ərazinin əvvəlcə məzarlıq olduğunu və daşların daha sonra ritual istifadə üçün əlavə olunduğunu müəyyən etmişdirlər. Bu bölgə üçün tikinti tarixi eramızın VII-XV əsrləri arasına qədər yeni ola bilər.
Ərazidə başlamış bir cari tanışlıq proqramı ikiqat çevrənin inşasına XII-XIII əsrlər arasında olan tarixləri verir. Vanarda 2008-ci ildə bir qazıntı aparılmış və buradakı məzarlara iki qrupa təsnif edilmişdir: kurqan ilə örtülmüş böyük çuxurlardan ibarət olan sadə məzarlar və dar girişləri olan dərin və daha mürəkkəb məzarlar. Məzarlarda kərpic və gips kimi tez xarab olan materialların olması dəfn zamanı tikilmiş cənazə evlərinin mövcudluğunu göstərir.
Vanarda iki növ daş tapılmışdır: silindrik olmağa meylli uzun və incə daşlar və daha qısa, dartılmış, trapezəbənzər formalı daşlar. Ərazidə sərhəd xətlərinin müvafiq çevrələrə uyğun gəlmədiyi bir sıra var ki, buna da abidələrin tikildiyi xronoloji ardıcıllığı səbəb olmuş ola bilər.
Vanardakı bu abidələrin əvvəlcə nə kimi göründüyünü izah edə biləcək bir çox başqa dəlillər var. Məsələn, ikiqat çevrənin daxili halqasında abidənin mərkəzindən kənara çıxan uçmuş monolitlər var. Bu abidənin ətrafında quru daşın tapılması ilə birlikdə monolitlərin altındakı quru daşın mövcud olduğunu və daxili halqadan və quru daşdan ibarət olan silindrin xarici təzyiq səbəbiylə çökdüyünü göstərə bilər.
Vanarda həmçinin əraziyə səpələnmiş, yerin müxtəlif qatlarında basdırılmış vəziyyətdə saxsı qab qırıqları tapılmışdır. Saxsı qabın tapıldığı müəyyən təbəqələr quru daşın yıxılmasından sonra, ancaq monolitlərin dağılmasından əvvəl bir çöküntü meydana gəldiyini söyləyir. Başqa sözlə qablar monolitlər tamamilə və ya qismən tərk edildikdən sonra bu abidəyə qoyulmuş ola bilər. Ümumiyyətlə bu ikiqat çevrənin məhv edilməsi zamanla böyük və qəfil dağılmadan fərqli olaraq yavaş bir parçalanma idi.
Bütün bu tapıntılara əsaslanaraq tədqiqatçılar Vanarda baş verən dəfn mərasiminin ardıcıllığı üçün mümkün bir model hazırladılar. Ardıcıllığın üç fərqli mərhələsi var: Birinci mərhələ qəbirləri kurqanlarla örtmək kimi yeraltı məzarların hazırlanmasından ibarətdir; ikinci mərhələ daşların kurqanların ətrafında ucaldıldığı dövrdür; üçüncü mərhələ isə frontal daşların düzəldilməsindən ibarətdir. Üçüncü mərhələ də həmçinin bu abidələr ritual fəaliyyət sahəsinə çevrilmiş və ətraf ərazilərə saxsı qablar yığılmış ola bilər. Bu modelin yaradıcıları digər ardıcıllıqların mümkün olduğunu qəbul edir və digər ardıcıllıq versiyaları da doğru ola bilər.
Sayn-Nqayen
Sayn-Nqayen dörd sahənin ən böyüyüdür və ev 52 daş çevrədən, bir ikiqat çevrədən və 1102 oyma daşdan ibarətdir. Burada tapılan yanlız məzarların daş dairələrin qurulması ilə əlaqəli olan çoxsaylı məzarlardan daha qədim olduğu qəbul edilir. Sayn-Nqayen ərazisi sadəcə Seneqal ərazisində, 13°41′ ş.e. 15°32′ q.u. koordinatlarında yerləşir.
2002-ci ildə ərazidə Sayn-Nqayen Arxeoloji Layihəsi (SNAP- Sine-Ngayene Archaeological Project) ekspedisiya başladı. Komanda abidənin yaxınlığında dəmir əritmə yerləri və karxanalar aşkarladı. Bundan əlavə abidələrlə eyni dövrə aid olan, döşəmələrinin və dulusçuluq qalıqları olan və 2-5 qrupda cəmləşmiş yüzlərlə ev aşkar edildi. Bu dəlil kiçik, lakin müstəqil icmaların mövcudluğunu göstərir. Tədqiqatçılar bu meqalit qəbiristanlıqlarının mədəni mənzərənin mərkəzində ola biləcəyini və insanları bir araya gətirmək məqsədinə xidmət edə biləcəyini ehtimal edirlər.
Sayn-Nqayendəki arxeoloqlar dörd fərqli, ardıcıl dövrlə xronologiya qurmuşlar. Bu dövrlər ardıcıl təbəqələrə basdırılmış materiallara və ərazinin mərkəzindəki ikiqat çevrənin inşası xronologiyasına əsaslanır. Bu qrafikdə təyin olunan təxmini tarix aralığı eramızın 700-1350-ci illəri arasında dəyişir.
Birinci dövr
Birinci dövrə aid materiallar səthdən təxminən 1.6-2.0 metr aşağıda yerləşir və eramızın 700-800-ci illərinə aiddir. Bu dövr üçün əsas tapıntı ikinci dərəcəli dəfn şəklində basdırılan insan qalıqlarının konsentrasiyası olan böyük, uzunsov formalı bir çuxur idi. Qalıqlar beş dəmir nizə və bir mis bilərzik ilə tapıldı. Çuxur yenidən doldurulmuş və laterit bloklarla qapanmış bir palçıqla örtülmüşdür. Tədqiqatçılar daşların xarici çevrəsinin dəfndən sonra inşa edildiyini və iki böyük frontal daş əlavə olunduğunu təxmin edirlər.
İkinci dövr
İkinci dövr üçün təhlil olunan təbəqələr səthdən təxminən 1.0-1.6 metr aşağıdadır və eramızın 800-900-cu illərinə aiddir. Bununla birlikdə bu dəfn sahəsi daha seçici insan sümüklərindən, əsasən uzun sümüklərdən və kəllə sümüklərindən ibarət idi və ayrı-ayrı zamanlarda dəfn olunmuşdu. Bunlar ikinci dərəcəli dəfnlərlə də əlaqəli idi. Ümumilikdə ərazidə on kəllə, otuz uzun sümük və bir dəmir nizə başlığı tapılmışdır.
Üçüncü dövr
Üçüncü dövr səthdən 0,5-1.0 metr aşağıdakı materialdan ibarətdir və 900 ilə 1000-ci illər arasında davam edir. Bu zaman dövründə monolitlərin daxili çevrəsinin qurulduğu ehtimal olunur. Bu təbəqənin içərisində qurbanlıq masa kimi istifadə oluna bilən daha bir laterit plitə aşkar edilmişdir. Lakin tapıntıların əksəriyyəti gil qalıqlar, seçkin sümüklər (uzun sümüklər və kəllə) və saxsı qablara qoyulmuş insan dişlərindən ibarət idi. Məhz bu dövrdə abidənin seçikn məzarlıqdan, daha geniş bir mərasim yerinə keçərək daha çox "xalq abidəsi" halına gəlmişdir. Bu dövrdə dəfnlərdən qurbanlara keçid baş vermişdir.
Dördüncü dövr
Bu dövr səthdən təxminən 0,5 metrə qədər olan materialları ehtiva edir və eramızdan əvvəl 1235-1427-ci illər arasındadır. Bu dövrdə abidənin aşağı intensiv istifadəsi görünür və bu təbəqədən əldə edilən bəzi şeylər təsadüf nəticəsində yenidən çökmüş materiallar ola bilər. Bu zonadan tapılanların əksəriyyəti abidənin daxili çevrəsində yerləşən laterit bloklarla basdırılmış kiçik sümük parçaları idi. Həmçinin ərazidə 70 sümük, yeddi firuzəyi muncuq və iki mis üzük olan ikinci dərəcəli bir dəfn çuxuru var idi. Bu abidələrdən istifadə edən insanlar arasında uzunmüddətli ticarəti sübut edə bilər. Dördüncü dövrə ümumilikdə qurbanlar və ikinci dərəcəli dəfn qəbirləri aiddir.
Mənbələr
- "Stone Circles of Senegambia", 2006. UNESCO World Heritage Centre
- Yunus Saliu. "Gambia: World Heritage Sites of the Gambia- Wassu and Kerbatch Stone Circles", 6/20/2012. allAfrica
- Holl, A. F., Bocoum, H., Deuppen, S., and Gallagher, D. (2007). Switching mortuary codes and ritual programs: The double-monolith-circle from Sine-Ngayene, Senegal. Journal of African Archaeology, 5(1), 127–148.
- Laport, L., Bocoum, H., Cros, J. P., Delvoye, A., Bernard, R., Diallo, M., Diop, M., Kane, A., Dartois, V., Lejay, M., Bertin, F., and Quensel, L. (2012). Megalithic monumentality in Africa: from graves to stone circles at Wanar, Senegal. Antiquity, 86(332), 409–427.
İstinadlar
- Laport et al. 2012, p. 410
- UNESCO, Stone Circles of Senegambia [in] Alvarez, Melissa, Earth Frequency: Sacred Sites, Vortexes, Earth Chakras, and Other Transformational Places, pp. 152-3, Llewellyn Worldwide (2019), ISBN (Retrieved 8 July 2019)
- "Stone Circles of Senegambia". UNESCO. UNESCO. 2016-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 8 iyul, 2019.
- British Museum Collection
- Hughes, Arnold; Perfect, David. Historical Dictionary of The Gambia (ingilis). Scarecrow Press. 2008. səh. 224-225. ISBN . 7 June 2020 tarixində . İstifadə tarixi: 27 March 2020.
- Laport et al. 2012, p. 415
- Holl et al. 2007, p. 130
- Laport et al. 2012, p. 418
- Laport et al. 2012, p. 421
- Laport et al. 2012, p. 411
- Laport et al. 2012, p. 417
- Laport et al. 2012, p. 421
- Holl et al. 2007, p. 131
- Holl et al. 2007, p. 127
- Holl et al. 2007, p. 136
- Holl et al. 2007, p. 138
- Holl et al. 2007, p. 140
- Holl et al. 2007, p. 143
- Holl et al. 2007, p. 144
- Holl et al. 2007, p. 146
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seneqambiya das cevreleri Qambiyanin simalindan ve merkezi Seneqala qeder uzanir Erazinin texmini sahesi 30 000 km dir ve bezen Vassu Qambiya ve Sayn Salum Seneqal hisselerine bolunse de bu sadece bir milli bolgudur UNESCO ya gore Seneqambiya das cevreleri dunyanin her yerinde gorulen das cevrelerin en boyuk konsentrasiyasi dir Bu eraziler Qambiyadaki Vassu ve Kembatc ve Seneqaldaki Vanar ve Sayn Nqayen Qambiya cayi boyunca eni 100 km ve uzunlugu 350 km olan erazide yayilmis 1000 den cox das cevre ve elaqeli mezarlarin fovqelade bir konsentrasiyasini temsil edir Seneqambiya das cevreleriStone Circles of Senegambia Olke Seneqal ve QambiyaTip MedeniKriteriya i iii Kecid 1226Region Afrika Daxil edilmesi 2006 30 cu sessiya Seneqambiya das cevreleriIngilis dilindeki resmi siyahi UNESCO nun tesnifatina gore bolgeTarixSeneqal ve Qambiyada tapilan das cevreler ve diger meqalitler bezen Seneqalda Sayn Nqayen ve Vanar Qambiyada ise Vassu ve Kembatc olamqla dord boyuk eraziye bolunur Tedqiqatcilar bu abidelerin ne vaxt insa olundugunu mueyyenlesdirmeyibler Lakin umumilikde qebul edilmis muddet eramizdan evvel III esrden XVI esre qeder olan vaxt dilimidir Arxeoloqlar meqalit dairelerinin etrafinda saxsi qablar insan mezarlari bezi qebir esyalari ve hemcinin metallar tapdilar Bunlarin kicik bir kolleksiyasini mustemleke idarecisi Ser Ricmond Palmer terefinden hediyye edilen Britaniya muzeyi kolleksiyasinda tapa bilersiniz Bunlara bir demir bilerzik ve iki nize daxildir Bu dord esas sahede texminen 29000 das 17000 abide ve 2000 ferdi yer var Abideler hamar sethlere malik esasen lateritden hazirlanmis dik bloklardan ve ya direklerden ibaretdir bezileri yixilib Monolitler cevrelerde ve ikiqat cevrelerde tecrid olunmus dairelerden ayri sirada ve ya ayri ayriliqda dayanmis sekilde tapilmisdir Cevreler xaricinde ayrica tapilan bu daslara frontal daslar deyilir Iki paralel bagli olan cergede frontal daslar olduqda bu daslar lira daslar adlanir Das abidelerinin insasi bu cur quruluslarin insasi ucun teleb olunan emek miqdarina esaslanan firavan ve mutesekkil bir cemiyyetin subutudur Daslar demir aletlerden istifade edilerek laterik karxanalarindan cixarilmisdir Bu karxanalarin bir necesinin mueyyen erazilerle birbasa elaqeli oldugu mueyyenlesdirilmisdir Das cixarildiqdan sonra ortalama iki metr yukseklikde ve yeddi ton agirliginda ya slindrik ya da coxbucaqli formasinda benzer sutunlar hazirlanmisdir Bu meqalitlerin insaatcilari melum deyil Mumkun namizedler Diola ve ya Volof xalqinin ecdadlaridir lakin bezileri insaatcilarin Serer xalqi olduguna inanir Bu ferziyye Serer xalqinin hele de Vanarda tapilan evlere benzer cenaze evlerinden istifade etmesinden ireli gelir Umumdunya irsi erazisiQambiya Kerr Batc Kerbatc das cevreleri 13 45 16 sm e 15 04 05 q u Vassu das cevreleri 13 41 29 sm e 14 52 23 q u Seneqal Sayn Nqayen das cevreleri 13 41 43 sm e 15 32 07 q u Vanar das cevreleri 13 46 27 sm e 15 31 23 q u Vassu Vassuda olu kecid yerlesen das cevreler Vassu Qambiyanin Niani rayonunda yerlesir ve 11 das cevreye sahibdir En hundur das bu erazide tapilib ve hundurluyu 2 59 metrdir Buradaki abidelerin insaatcilari laterit daslarin menbelerini tapmaq ucun yerli geologiyalari ile bagli coxlu biliklere sahib idiler Onlar bu daslari parcalanmadan ve catlamadan cixartmaq ucun boyuk texniki imkanlara sahib olmali idiler Kerbatc Doqquz das daireden ve bir ikiqat cevrefden ibaret olan Kerbatc Qambiyanin Nianiya rayonunda yerlesir Burada hemcinin uc yerde qirilmis ve yixilmis V formali bir das var Cebhe xettinin bir hissesi olan bu das 1965 ci ilde P Ozannin rehberlik etdiyi Anqlo Gambiya Das Cevreler Ekspedisiyasi zamani berpa edilmisdir Bu ekspedisiya zamani Ozann ve komandasi Kerbatcda ikiqat cevreni askar etdiler Vanar Qambiyanin olu kecid 50 dalasi eskinasindaki Vassu das cevreleri Vanar erazisi Seneqalin Kaffrine bolgesinde yerlesir ve 21 das cevreden ve bir ikiqat cevreden ibaretdir Burada cox sayda lira daslari da var Eslinde butun Seneqambiya lira daslarinin ucde biri Vanarda yerlesir Buarada isleyen arxeoloqlarin sozlerine gore Vanarda tapilan butun abideler mezarliqlara isaredir Tedqiqatcilar erazinin evvelce mezarliq oldugunu ve daslarin daha sonra ritual istifade ucun elave olundugunu mueyyen etmisdirler Bu bolge ucun tikinti tarixi eramizin VII XV esrleri arasina qeder yeni ola biler Erazide baslamis bir cari tanisliq proqrami ikiqat cevrenin insasina XII XIII esrler arasinda olan tarixleri verir Vanarda 2008 ci ilde bir qazinti aparilmis ve buradaki mezarlara iki qrupa tesnif edilmisdir kurqan ile ortulmus boyuk cuxurlardan ibaret olan sade mezarlar ve dar girisleri olan derin ve daha murekkeb mezarlar Mezarlarda kerpic ve gips kimi tez xarab olan materiallarin olmasi defn zamani tikilmis cenaze evlerinin movcudlugunu gosterir Vanarda iki nov das tapilmisdir silindrik olmaga meylli uzun ve ince daslar ve daha qisa dartilmis trapezebenzer formali daslar Erazide serhed xetlerinin muvafiq cevrelere uygun gelmediyi bir sira var ki buna da abidelerin tikildiyi xronoloji ardicilligi sebeb olmus ola biler Seneqalda libra das Vanardaki bu abidelerin evvelce ne kimi gorunduyunu izah ede bilecek bir cox basqa deliller var Meselen ikiqat cevrenin daxili halqasinda abidenin merkezinden kenara cixan ucmus monolitler var Bu abidenin etrafinda quru dasin tapilmasi ile birlikde monolitlerin altindaki quru dasin movcud oldugunu ve daxili halqadan ve quru dasdan ibaret olan silindrin xarici tezyiq sebebiyle cokduyunu gostere biler Vanarda hemcinin eraziye sepelenmis yerin muxtelif qatlarinda basdirilmis veziyyetde saxsi qab qiriqlari tapilmisdir Saxsi qabin tapildigi mueyyen tebeqeler quru dasin yixilmasindan sonra ancaq monolitlerin dagilmasindan evvel bir cokuntu meydana geldiyini soyleyir Basqa sozle qablar monolitler tamamile ve ya qismen terk edildikden sonra bu abideye qoyulmus ola biler Umumiyyetle bu ikiqat cevrenin mehv edilmesi zamanla boyuk ve qefil dagilmadan ferqli olaraq yavas bir parcalanma idi Butun bu tapintilara esaslanaraq tedqiqatcilar Vanarda bas veren defn merasiminin ardicilligi ucun mumkun bir model hazirladilar Ardicilligin uc ferqli merhelesi var Birinci merhele qebirleri kurqanlarla ortmek kimi yeralti mezarlarin hazirlanmasindan ibaretdir ikinci merhele daslarin kurqanlarin etrafinda ucaldildigi dovrdur ucuncu merhele ise frontal daslarin duzeldilmesinden ibaretdir Ucuncu merhele de hemcinin bu abideler ritual fealiyyet sahesine cevrilmis ve etraf erazilere saxsi qablar yigilmis ola biler Bu modelin yaradicilari diger ardicilliqlarin mumkun oldugunu qebul edir ve diger ardicilliq versiyalari da dogru ola biler Sayn Nqayen Sayn Nqayende das cevreler Sayn Nqayen dord sahenin en boyuyudur ve ev 52 das cevreden bir ikiqat cevreden ve 1102 oyma dasdan ibaretdir Burada tapilan yanliz mezarlarin das dairelerin qurulmasi ile elaqeli olan coxsayli mezarlardan daha qedim oldugu qebul edilir Sayn Nqayen erazisi sadece Seneqal erazisinde 13 41 s e 15 32 q u koordinatlarinda yerlesir 2002 ci ilde erazide Sayn Nqayen Arxeoloji Layihesi SNAP Sine Ngayene Archaeological Project ekspedisiya basladi Komanda abidenin yaxinliginda demir eritme yerleri ve karxanalar askarladi Bundan elave abidelerle eyni dovre aid olan dosemelerinin ve dulusculuq qaliqlari olan ve 2 5 qrupda cemlesmis yuzlerle ev askar edildi Bu delil kicik lakin musteqil icmalarin movcudlugunu gosterir Tedqiqatcilar bu meqalit qebiristanliqlarinin medeni menzerenin merkezinde ola bileceyini ve insanlari bir araya getirmek meqsedine xidmet ede bileceyini ehtimal edirler Sayn Nqayendeki arxeoloqlar dord ferqli ardicil dovrle xronologiya qurmuslar Bu dovrler ardicil tebeqelere basdirilmis materiallara ve erazinin merkezindeki ikiqat cevrenin insasi xronologiyasina esaslanir Bu qrafikde teyin olunan texmini tarix araligi eramizin 700 1350 ci illeri arasinda deyisir Birinci dovr Birinci dovre aid materiallar sethden texminen 1 6 2 0 metr asagida yerlesir ve eramizin 700 800 ci illerine aiddir Bu dovr ucun esas tapinti ikinci dereceli defn seklinde basdirilan insan qaliqlarinin konsentrasiyasi olan boyuk uzunsov formali bir cuxur idi Qaliqlar bes demir nize ve bir mis bilerzik ile tapildi Cuxur yeniden doldurulmus ve laterit bloklarla qapanmis bir palciqla ortulmusdur Tedqiqatcilar daslarin xarici cevresinin defnden sonra insa edildiyini ve iki boyuk frontal das elave olundugunu texmin edirler Ikinci dovr Ikinci dovr ucun tehlil olunan tebeqeler sethden texminen 1 0 1 6 metr asagidadir ve eramizin 800 900 cu illerine aiddir Bununla birlikde bu defn sahesi daha secici insan sumuklerinden esasen uzun sumuklerden ve kelle sumuklerinden ibaret idi ve ayri ayri zamanlarda defn olunmusdu Bunlar ikinci dereceli defnlerle de elaqeli idi Umumilikde erazide on kelle otuz uzun sumuk ve bir demir nize basligi tapilmisdir Ucuncu dovr Ucuncu dovr sethden 0 5 1 0 metr asagidaki materialdan ibaretdir ve 900 ile 1000 ci iller arasinda davam edir Bu zaman dovrunde monolitlerin daxili cevresinin quruldugu ehtimal olunur Bu tebeqenin icerisinde qurbanliq masa kimi istifade oluna bilen daha bir laterit plite askar edilmisdir Lakin tapintilarin ekseriyyeti gil qaliqlar seckin sumukler uzun sumukler ve kelle ve saxsi qablara qoyulmus insan dislerinden ibaret idi Mehz bu dovrde abidenin secikn mezarliqdan daha genis bir merasim yerine kecerek daha cox xalq abidesi halina gelmisdir Bu dovrde defnlerden qurbanlara kecid bas vermisdir Dorduncu dovr Bu dovr sethden texminen 0 5 metre qeder olan materiallari ehtiva edir ve eramizdan evvel 1235 1427 ci iller arasindadir Bu dovrde abidenin asagi intensiv istifadesi gorunur ve bu tebeqeden elde edilen bezi seyler tesaduf neticesinde yeniden cokmus materiallar ola biler Bu zonadan tapilanlarin ekseriyyeti abidenin daxili cevresinde yerlesen laterit bloklarla basdirilmis kicik sumuk parcalari idi Hemcinin erazide 70 sumuk yeddi firuzeyi muncuq ve iki mis uzuk olan ikinci dereceli bir defn cuxuru var idi Bu abidelerden istifade eden insanlar arasinda uzunmuddetli ticareti subut ede biler Dorduncu dovre umumilikde qurbanlar ve ikinci dereceli defn qebirleri aiddir Menbeler Stone Circles of Senegambia 2006 UNESCO World Heritage Centre Yunus Saliu Gambia World Heritage Sites of the Gambia Wassu and Kerbatch Stone Circles 6 20 2012 allAfrica Holl A F Bocoum H Deuppen S and Gallagher D 2007 Switching mortuary codes and ritual programs The double monolith circle from Sine Ngayene Senegal Journal of African Archaeology 5 1 127 148 Laport L Bocoum H Cros J P Delvoye A Bernard R Diallo M Diop M Kane A Dartois V Lejay M Bertin F and Quensel L 2012 Megalithic monumentality in Africa from graves to stone circles at Wanar Senegal Antiquity 86 332 409 427 IstinadlarLaport et al 2012 p 410 UNESCO Stone Circles of Senegambia in Alvarez Melissa Earth Frequency Sacred Sites Vortexes Earth Chakras and Other Transformational Places pp 152 3 Llewellyn Worldwide 2019 ISBN 9780738755410 Retrieved 8 July 2019 Stone Circles of Senegambia UNESCO UNESCO 2016 11 27 tarixinde Istifade tarixi 8 iyul 2019 British Museum Collection Hughes Arnold Perfect David Historical Dictionary of The Gambia ingilis Scarecrow Press 2008 seh 224 225 ISBN 978 0 8108 6260 9 7 June 2020 tarixinde Istifade tarixi 27 March 2020 Laport et al 2012 p 415 Holl et al 2007 p 130 Laport et al 2012 p 418 Laport et al 2012 p 421 Laport et al 2012 p 411 Laport et al 2012 p 417 Laport et al 2012 p 421 Holl et al 2007 p 131 Holl et al 2007 p 127 Holl et al 2007 p 136 Holl et al 2007 p 138 Holl et al 2007 p 140 Holl et al 2007 p 143 Holl et al 2007 p 144 Holl et al 2007 p 146