Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Salyan döyüşləri — daşnak-erməni silahlı birləşmələri tərəfindən soyqırıma məruz qalan Azərbaycan xalqının köməyinə gəlmiş türk hərbi qüvvələrinin və Azərbaycan hərbi birləşmələrinin keçirdiyi döyüş əməliyyatlarından biri.
Döyüşün əhəmiyyəti
Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi Bakı Xalq Komissarları Sovetinin əsasən erməni zabit və əsgərlərindən ibarət olan qoşunlarına qarşı 1918-ci il iyunun sonunda və iyulun ortalarında Salyan bölgəsində (Kür çayı boyunca və indiki Neftçala ətrafında) baş vermişdir.
Salyan ətrafında döyüşlərin aparılmasına hər iki tərəf mühüm diqqət yetirirdi. Çünki Muğanda bol taxıl ehtiyatları var idi. Digər tərəfdən Kür boyu ərazilərin nəzarət altında saxlanması ilə bolşevik-daşnak qüvvələrinin Yevlaxa qədər üzüb Yevlax körpüsünü partlatmaq təhlükəsinin qarşısını almaq olardı. Buna nail olmaq üçün Qafqaz İslam Ordusu komandanlığı konkret tədbirlərə əl atdı, çar ordusunda xidmət etmiş mayor komandalığı altında Cavadda silahlı dəstə təşkil olunmasına yardım göstərildi. Dəstəyə 10-cu Qafqaz piyada alayının 28-ci taborundan bir bölük, 30-cu taborundan bir pulemyot tağımı və iki rus topu verildi. Azərbaycan süvarilərindən ibarət 140 nəfərlik bir dəstə də N. Ramazanovun tabeliyində idi.
Döyüşün başlanması
İyunun 26-da Qarabucaq kəndində düşərgə salan bolşevik-daşnak qüvvələri səhərisi gün Kür çayının hər iki sahili boyunca irəliyə doğru hərəkətə başladı. Surra kəndi yaxınlığında N. Ramazanovun dəstəsinin mühafizə postlarında dayanmış azsaylı döyüşçülərlə düşmən qüvvələri arasında iki saata qədər davam edən döyüş baş verdi. Ancaq mühafizə qrupunun döyüşçüləri bolşevik-daşnak qüvvələrinin təzyiqinə davam gətirə bilməyərək geri çəkildi. Ertəsi gün saat 4-də Surra ilə Qarabucaq kəndləri arasında döyüşlər yenidən qızışdı. Düşmənin Kür çayındakı hərb gəmilərinin aramsız atəşləri türk-Azərbaycan qoşunlarını yenidən öz mövqelərindən geri çəkilməyə məcbur etdi. Bu qüvvələrin Ərəbqardaşbəyli kəndi yaxınlığında yeni mövqe tutub, bolşevik-daşnak qüvvələrinin qarşısını kəsmək cəhdi də bir nəticə vermədi. Burada döyüşən düşmən qüvvələrinin tərkibində əsasən rus və ermənilərdən ibarət 2 mindən çox piyada, 12 pulemyot və 6 top vardı. Düşmən qüvvələrinə dinc Azərbaycan əhalisinə divan tutmaqda "ad çıxarmış" daşnak cəlladı Ter-Avakimov başçılıq edirdi. Kür çayında üzən iki hərb gəmisi və bir nəqliyyat gəmisi də onlara yardım edirdi.
1918-ci il iyulun 12–14-də Salyan ətrafında hərbi əməliyyatlar yenidən qızışdı və üç gün aramsız davam edən döyüş baş verdi. Qırmızı ordu qüvvələri Salyanı top atəşinə tutub güclü dağıntılar törətməklə bərabər, 3–4 dəfə Türk-Azərbaycan qüvvələrinin mövqelərinə hücuma keçdilər. Ancaq hər dəfə böyük itkilər verərək geri çəkildilər.
Çox böyük üstünlüyə malik olmasına baxmayaraq, daşnak-bolşevik qüvvələri döyüşlərin 4-cü günü Salyandan geri çəkilməyə məcbur oldular. Geri çəkilən Qırmızı ordu hissələri Bankədə toplaşaraq yeni hücuma hazırlaşmağa başladılar. Türk-Azərbaycan qoşun birləşmələri və könüllü dəstələr ciddi hazırlıq gördükdən sonra iyulun sonlarında Bankə üzərinə hücuma keçdilər. Qırmızı ordu hissələri nə qədər cəhd göstərsələr bu hücumun qarşısını ala bilmədilər və ağır məğlubiyyətə uğradılar. Sağ qalan daşnak-erməni əsgər və zabitləri çoxlu hərbi ləvazimatı döyüş meydanında ataraq gəmilərlə Bakıya qaçdılar. Salyan bölgəsi düşməndən tamamilə azad olundu.
Nəticə
Kür çayının mənsəbi bolşevik qüvvələrindən azad edildi. Sovet hərbi gəmilərinin Kür çayı ilə üzü yuxarı irəliləməsinin qarşısının alınması üçün onun mənsəbində bir neçə gəmi və barj batırıldı. Salyan dəstəsinin komandiri Kür çayının mənsəbində aparılmış döyüşlərin nəticəsi barədə 5-ci Qafqaz diviziyası komandanlığına göndərdiyi məlumatında yazırdı:
 | ...Qovulan düşməndən dörd makinalı tüfəng, 63 piyada tüfəngi, 100 sandıq piyada və top mərmisi, 7 kiçik paroxod, bir miqdar benzin, duzlu balıq və sair əşya qənimət götürülmüş, biri erməni və digərləri iranlı olmaqla otuz bir kişi əsir edilmişdir. Dəstədən ikisi milis (Azərbaycanlı könüllü) olmaqla 11 əsgər şəhid, 1 zabit və 13 əsgər yaralanmışdır. |  |
Bu hərəkat və müharibədə 28-ci taburun 3-cü bölük komandiri, birinci mülazim Bəsri əfəndi və 26-cı taburun 1-ci bölük komandir vəkili Həmdi əfəndi fədakarlıq göstərdiklərindən təltif olunmaları istənilmişdir.
İstinadlar
- Manaf Süleymanov, Azərbaycan Ordusu (1918–1920), Bakı, 1998.
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası. II cild. Bakı 2004. s. 329
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Salyan doyusleri dasnak ermeni silahli birlesmeleri terefinden soyqirima meruz qalan Azerbaycan xalqinin komeyine gelmis turk herbi quvvelerinin ve Azerbaycan herbi birlesmelerinin kecirdiyi doyus emeliyyatlarindan biri Doyusun ehemiyyetiStepan Saumyanin basciliq etdiyi Baki Xalq Komissarlari Sovetinin esasen ermeni zabit ve esgerlerinden ibaret olan qosunlarina qarsi 1918 ci il iyunun sonunda ve iyulun ortalarinda Salyan bolgesinde Kur cayi boyunca ve indiki Neftcala etrafinda bas vermisdir Salyan etrafinda doyuslerin aparilmasina her iki teref muhum diqqet yetirirdi Cunki Muganda bol taxil ehtiyatlari var idi Diger terefden Kur boyu erazilerin nezaret altinda saxlanmasi ile bolsevik dasnak quvvelerinin Yevlaxa qeder uzub Yevlax korpusunu partlatmaq tehlukesinin qarsisini almaq olardi Buna nail olmaq ucun Qafqaz Islam Ordusu komandanligi konkret tedbirlere el atdi car ordusunda xidmet etmis mayor komandaligi altinda Cavadda silahli deste teskil olunmasina yardim gosterildi Desteye 10 cu Qafqaz piyada alayinin 28 ci taborundan bir boluk 30 cu taborundan bir pulemyot tagimi ve iki rus topu verildi Azerbaycan suvarilerinden ibaret 140 neferlik bir deste de N Ramazanovun tabeliyinde idi Doyusun baslanmasiIyunun 26 da Qarabucaq kendinde duserge salan bolsevik dasnak quvveleri seherisi gun Kur cayinin her iki sahili boyunca ireliye dogru herekete basladi Surra kendi yaxinliginda N Ramazanovun destesinin muhafize postlarinda dayanmis azsayli doyusculerle dusmen quvveleri arasinda iki saata qeder davam eden doyus bas verdi Ancaq muhafize qrupunun doyusculeri bolsevik dasnak quvvelerinin tezyiqine davam getire bilmeyerek geri cekildi Ertesi gun saat 4 de Surra ile Qarabucaq kendleri arasinda doyusler yeniden qizisdi Dusmenin Kur cayindaki herb gemilerinin aramsiz atesleri turk Azerbaycan qosunlarini yeniden oz movqelerinden geri cekilmeye mecbur etdi Bu quvvelerin Erebqardasbeyli kendi yaxinliginda yeni movqe tutub bolsevik dasnak quvvelerinin qarsisini kesmek cehdi de bir netice vermedi Burada doyusen dusmen quvvelerinin terkibinde esasen rus ve ermenilerden ibaret 2 minden cox piyada 12 pulemyot ve 6 top vardi Dusmen quvvelerine dinc Azerbaycan ehalisine divan tutmaqda ad cixarmis dasnak celladi Ter Avakimov basciliq edirdi Kur cayinda uzen iki herb gemisi ve bir neqliyyat gemisi de onlara yardim edirdi 1918 ci il iyulun 12 14 de Salyan etrafinda herbi emeliyyatlar yeniden qizisdi ve uc gun aramsiz davam eden doyus bas verdi Qirmizi ordu quvveleri Salyani top atesine tutub guclu dagintilar toretmekle beraber 3 4 defe Turk Azerbaycan quvvelerinin movqelerine hucuma kecdiler Ancaq her defe boyuk itkiler vererek geri cekildiler Cox boyuk ustunluye malik olmasina baxmayaraq dasnak bolsevik quvveleri doyuslerin 4 cu gunu Salyandan geri cekilmeye mecbur oldular Geri cekilen Qirmizi ordu hisseleri Bankede toplasaraq yeni hucuma hazirlasmaga basladilar Turk Azerbaycan qosun birlesmeleri ve konullu desteler ciddi hazirliq gordukden sonra iyulun sonlarinda Banke uzerine hucuma kecdiler Qirmizi ordu hisseleri ne qeder cehd gosterseler bu hucumun qarsisini ala bilmediler ve agir meglubiyyete ugradilar Sag qalan dasnak ermeni esger ve zabitleri coxlu herbi levazimati doyus meydaninda ataraq gemilerle Bakiya qacdilar Salyan bolgesi dusmenden tamamile azad olundu NeticeKur cayinin mensebi bolsevik quvvelerinden azad edildi Sovet herbi gemilerinin Kur cayi ile uzu yuxari irelilemesinin qarsisinin alinmasi ucun onun mensebinde bir nece gemi ve barj batirildi Salyan destesinin komandiri Kur cayinin mensebinde aparilmis doyuslerin neticesi barede 5 ci Qafqaz diviziyasi komandanligina gonderdiyi melumatinda yazirdi Qovulan dusmenden dord makinali tufeng 63 piyada tufengi 100 sandiq piyada ve top mermisi 7 kicik paroxod bir miqdar benzin duzlu baliq ve sair esya qenimet goturulmus biri ermeni ve digerleri iranli olmaqla otuz bir kisi esir edilmisdir Desteden ikisi milis Azerbaycanli konullu olmaqla 11 esger sehid 1 zabit ve 13 esger yaralanmisdir Bu herekat ve muharibede 28 ci taburun 3 cu boluk komandiri birinci mulazim Besri efendi ve 26 ci taburun 1 ci boluk komandir vekili Hemdi efendi fedakarliq gosterdiklerinden teltif olunmalari istenilmisdir IstinadlarManaf Suleymanov Azerbaycan Ordusu 1918 1920 Baki 1998 Azerbaycan Xalq Cumhuriyyeti Ensiklopediyasi II cild Baki 2004 s 329Hemcinin baxAzerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin kecirdiyi doyus emeliyyatlari Qafqaz Islam Ordusu