Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Reks kinoteatr yanğını (fars. آتشسوزی سینما رکس آبادان) - 1978-ci ilin 19 avqust tarixində İranın Xuzistan ostanının Abadan şəhərində yerləşən Reks kinoteatrında qəsdən törədilmiş yanğın hadisəsi. Hadisə nəticəsində 377 ilə 470 arası şəxsin yanaraq və ya zəhərli qazlardan boğularaq həlak olduğu güman edilir. Terror hücumunu təşkil etməkdə təqsirləndirilən 4 şəxs, hadisədən əvvəl kinoteatrın içinə və ətrafına təyyarə benzini töküblər və nəticədə yanğın gözləniləndən daha da dəhşətli baş verib.
| Reks kinoteatr yanğını | |
|---|---|
| İran İslam İnqilabı | |
 Yanğından sonra Cinema Rex binasının interyeri | |
| Hücum yeri | Abadan, İran |
| Vaxt | 19 avqust, 1978 20:21 |
| Hücum üsulu | Qundaqlama, Kütləvi qətl |
| Həlak olanlar | 377-470 arası ölü |
| Yaralılar | 223 nəfərdən çox |
| Terrorçu sayı | 4 |
| Təşkilatçılar | Bilinmir Şiə ekstremistlər (Həmin dövrdəki İran hökumətinin iddiası )  SAVAK(müxaliflərin iddiası) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
İranda geniş qəzəb və rezonans doğuran hadisə 1979-ci ildə baş vermiş İran İslam İnqilabının əsas qığılçımlarından biri hesab olunur. Bir il sonra baş vermiş inqilab nəticəsində İranda monarxiya devrilmiş və Məhəmməd Rza Pəhləvihakimiyyətdən uzaqlaşdırılmışdır. 1978-ci ildə baş vermiş hadisə öz tarixinə qədər ən çox insan ölümünə səbəb olmuş terror hücumu kimi tarixə düşmüşdür. Həmin antirekord 1990-cı ildə Tamil İlamin Azadlıq Pələngləri tərəfindən Şri-Lankada təşkil edilmiş hücuma qədər dünya üzrə ilk pillədə qalmağa davam etmişdir. 11 sentyabr terror aktları 3 minə yaxın insanın həlak olması ilə hər iki terror aktını geridə buraxmışdır.
Hakim Pəhləvi sülaləsi əvvəlcə yanğında islamçı marksistləri günahlandırmış, daha sonra isə yanğını müxtəlif ekstremist islamçı qruplar tərəfindən törədildiyini iddia etmişdir.Pəhləvilərə qarşı olan birliklər isə yanğına görə məsuliyyətin SAVAK(Sazeman-e Ettelaat va Amniyat-e Keshvar) adlı pəhləvilərə bağlı xüsusi orqanın daşımalı olduğunu bəyan etmişdilər. ABŞ-da yaşayan iran əsilli tarixçi Roy Möttahid özünün Peyğəmbərin mantiyası əsərində baş vermiş terror hücumu haqqında - Yanğına qədər sadə iranlılar mövcud mübarizənin yalnız şah və dindarlar arasında getdiyini düşünürdülər, ancaq yanğından sonra hər bir sadə iranlı başa düşdü ki, hökumət hər bir iranlını qurban verməyə hazırdır - cümlələrini işlətmişdir.
Yanğın
Hadisə 1978-ci ilin 19 avqust tarixində İranın Xuzistan ostanında yerləşən liman şəhəri Abadanda yerləşən Reks kinoteatrında yerli vaxtla axşam saat 20:21 radələrində törədilib. Həmin vaxtı kinoteatrda Maral (Gavaznha) kinonun seansı keçirilirdi və dörd nəfər terrorçu tamamilə dolmuş əsas zalın əsas giriş qapılarını arxadan bağladıqdan sonra qundaqlama prosesinə başlayıblar. Terrorçular kinoteatrın bütün ərazisinə səpilmiş benzini alışdırmamışdan əvvəl qaçaraq oradan uzaqlaşa biliblər. Hadisə anında içəridə necə nəfərin olduğu dəqiq deyil. 100 nəfərə yaxın şəxs dama çıxaraq xilas olmağı bacarıb və daha 223 nəfər isə ölümcül olmayan yüngül xəsarətlər alaraq teror hücumundan sağ qala biliblər. Qundaqlama zamanı ən azı 377 nəfərin həlak olduğu məlumdur.
Yanğından bir neçə saat sonra Şirazda partlayış baş verib. İki gün əvvəl isə Məşhəd şəhərində bir teatr yandırılmış, üç nəfər həlak olmuşdur. Yanğın zamanı həlak olanların faktiki sayı ilə bağlı bir-birini təqzib edən müəyyən fərziyyələr mövcuddur. Mənbələrin istinad etdiyi bəzi rəqəmlərdə bu say 377, 410, 422, və ya 470. olaraq əks olunmuşdur.
Potensial təşkilatçılar
Reks kinoteatrənda törədilmiş yanğının kim tərəfindən təşkil edilməsi ilə bağlı müxtəlif iddialar irəli sürülmüşdür. Terror hücumuna görə heç bir təşkilat məsuliyyəti öz üzərinə götürməyib. Tarixçilərin həmfikir olduğu əsas məqamlardan biri sözügedən hadisənin İran İslam İnqilabının başladılmasındakı əsas məqamlardan biri olması ilə bağlıdır. İddialardan birinə görə SAVAK mənsubları Abadan şəhərində pəhləvilərə müxalif olan bir qrup şəxsi axtaran zaman həmin şəxslər qaçaraq kinoteatrda kinoya baxan kütlənin içərisdə gizləniblər və savakçılarda onları cəzalandırmaq üçün kinoteatra od vurublar. Bu iddianın fikirlərinə görə məqsəd bütün kinoteatrı yandırmaq olmasa da, sonradan yanğın nəzarətdən çıxıb.
İranın Sohbe Emruz qəzeti yanğına görə radikal islamçı ekstremistləri günahlandırıb və qəzetdə dərc edilmiş məqalələrin birində Reks kinoteatrda törədilmiş yanğının arxasında həqiqətən kimin olduğunu bizə açıqlamağa məcbur etməyin cümlələrinə yer verilib. Həmin məqalədən sonra qəzetin fəaliyyətinə son verilib. Redaksiyanın adından çap edilmiş xəbərə görə hadisə Əli Xameneiyə bağlı islamçılar tərəfindən törədilib.
Tarixçi Abbas Əmanəti yanğınla bağlı Reks kinoteatrının qapıları arxadan insanlar içəridə olan zaman qəsdən bağlanıb. O zamanlar yayılan şayiələr əsasən SAVAK-ın və hökumətyönümlü təxribatçıların üzərində dayanırdı fikirlərini səsləndirib. Əsas təşkilatçılar kimi islamçı ekstremistlərin üzərində dayanılmasının səbəblərindən biri bu hadisəyə qədər İranın bir çox şəhərində kinoteatrlara qarşı törədilmiş hücumlar göstərilməkdədir. Belə ki, Qum, Məşhəd və Təbriz şəhərlərində bir qrup islamçı ekstremist kinoteatrlara hücum edərək bu fəaliyyətin xalqın mənaviyyatını pozduğunu iddia edirdilər. Qum şəhərindəki kinoteatrın yandırılması da buna sübut kimi göstərilir.
Ayətullahlar altında İran kitabının müəllifi Dilip Hiro əsərində qeyd edib ki, Reks kinoteatrı kasıbların yaşadığı məhəllədə yerləşdiyindən və dövrünün məşhur aktyoru Bəhruz Vüsuqinin oynadığı Maral filmi nümayiş etdirildiyi üçün yanğına şah əleydarlarının səbəb olma ehtimalı yoxdur. Hiro həmçinin bildirib ki, kinoteatrın qapılarının planlaşdırılmış şəkildə bağlanması və yerli yanğınsöndürmə stansiyasının fəaliyyətsizliyi xalqda terror hücumunun şaha bağlı qruplar tərəfindən təşkil edilməsi fikrini formalaşdırmışdır.
Hadisə inqilab dövründə baş verdiyi üçün cinayətkarları müəyyən etmək kifayət qədər çətin idi, əsassız düşünülməmiş ittihamlar daha çox yayılmışdı. İnqilabi blokun bir çox elementləri İranın indi devrilmiş monarxı Məhəmməd Rza Pəhləvi və ölkənin daxili təhlükəsizlik və kəşfiyyat xidməti olan SAVAK-ı günahlandırırdı. Bu cür iddiaları rəsmiləşdirmək üçün heç vaxt yetərli dəlillər təqdim edilməmişdir. Abdan həmin dövrdə islamçılara olan rəxbəti və Məhəmməd Rza Pəhləviyə qarşı müxalif fikirləri ilə ön plana çıxırdı. Yanğının Abadan şəhərinin yoxsul səmtlərinin birində törədilməsi və terror hücumu zamanı həmin tarixə qədər görülməmiş bir üsuldan istifadə edilməsi insanların SAVAK versiyası üzərində daha çox dayanmağa vadar edirdi.
Şəhər əhalisi arasında yayılmış bir digər fikirə görə isə Məhəmməd Rza Pəhləvi Reks kinoteatrında nümayiş edilən hökumət əleyhinə filmə baxmaq üçün toplaşan siyasi dissidentləri cəzalandırmaq üçün bu addımın atılmasına göstəriş vermişdi.
İlkin şayiələr yanğında Şah və SAVAK-ı günahlandırsa da, bu iddiaları sübut edəcək heç bir dəlil təqdim edilməmişdir. 80-cı illərdə aparılmış bir qrup araşdırmalar nəticəsində yanğını təşkil etmiş 4 nəfərdən ibarət qundaqçı qrupun şahçılardan daha çox şiə ekstremistləri ilə əlaqəli ola biləcəyi faktını üzə çıxarmışdır. İranlı rejissor Məhəmməd Nurizadın iddialarına görə əmr dövrünün nüfuzlu din xadimlərindən olan Ayətullah Nuri Həmədanidən gəlib. Ekstremistlərə qarşı yönəlmiş bir digər iddiaya görə isə İran Milli Neft Şirkətinin işçilərini Məhəmməd Rza Pəhləviyə qarşı başladılmış tətilərə cəlb etmək istəyirdilər və şaha qarşı olan qəzəbi daha da alovlandırmaq üçün belə bir terror hücumu təşkil etmişdilər.
Şiə ekstremistlərinin günahlandırılması
İslamçılar ümumiyyətlə kinoya qarşı idilər, xüsusən də filmlərdə seks səhnələrinin artması onları narahat edirdi. Digər kinoteatrlar da müxtəlif zamanlarda onların hədəfində olub. Ayətullah Lahuti Kayhan qəzetinə verdiyi müsahibəsində Qum şəhərində yerləşən kinoteatrın Ruhullah Xomeyninin kiçik oğlu Əhməd Xomeyninin göstərişi əsasında yandırıldığını etiraf etmişdi.1969-cu ildən etibarən kinoteatrların yandırılması halı bir necə şəhərdə baş verməsinə baxmayaraq İranda insanların kütləvi olaraq toplaşdığı məscid və digər müqəddəs hesab olunan yerlərin yandırılması halı olmayıb. Əslən Azərbaycanlı olan İranlı rejissor Fərəcullah Sələhşur mövzu ilə bağlı verdiyi müsahibələrinin birində bildirmişdir ki, biz yaxşı bilirdik ki, kino qərb mədəniyyətinin giriş qapısıdır, mən də inqilabdan əvvəl digərləri kimi kinoteatrlara qarşı idim və bəzən onların yandırılması proseslərində də iştirak edirdim. İran İslam İnqilabından sonra isə həmin kinoteatrlar üçün muzeylər tikilib və kinoya dövlət tərəfindən dəstək verilib.
İslam Şurası Məclisinin sabiq üzvü Mohsen Səfayi Fərrahani verdiyi müsahibələrinin birində Reks yanğınından məhsul olan şəxslərdən birinin İran İslam İnqilabından sonra parlament üzvü olduğunu açıqlamışdır. Həmin vaxt Kəşfiyyat naziri ilə görüşən jurnalist Əlireza Nurizadə kəşfiyyat nazirindən sitat gətirib: Bizim məlumatımız göstərir ki, Cinema Rex-in yandırılması sifarişi Nəcəfdən gəlib. Nəcəf şəhəri şiə islam alimlərinin toplaşdığı əsas dini mərkəzlərdən biri kimi tanınmışdır.
Yaxın Şərq üzrə ekspert Daniel Baymanın fikrincə, Nümayiş olunan filmlərdə Allah təhqir olunurdu və Qərb üslubunda dekadentçilik təşviq edilirdi. Beləliklə, 1978-ci ilin avqustunda dörd şiə inqilabçısı İranın Abadan şəhərində Cinema Reks kinoteatrının qapılarını kilidlədi və insanları yandırmaqla bu təbliğatın qarşısını almağa çalışdılar.
Araşdırma
İranda 1979-cu ildə baş vermiş İran İslam İnqilabından sonra Abadan şəhərindəki kinoteatrda baş vermiş yanğın hadisəsini araşdırmaq üçün məhkəmə heyəti təyin edilmişdir. Hakim Hüseyn Musəvi Təbrizinin rəhbərlik etdiyi məhkəmənin başlaması bir müddət geçikdikdən sonra ictimaiyyətin və qurban yaxınlarının təziqləri nəticəsində 1980-cı ilin 23 avqust tarixində öz işinə başladı. Hadisənin təşkil edilməsində islamçı rolları qəbul etmək istəməyən məhkəmə, bir necə rayon prokuroru və məmurunun istefası ilə nəticələndi.
Musəvi Təbrizi hadisənin arxasında dayanan əsas şəxslərdən biri hesab edilən Ayətullah Hüseyn Nuri Həmadaninin kürəkəni idi və bu səbəbdən onun məhkəmə işinə ədalətli baxmasına cəmiyyət inanmamışdır.
Vaşinqtonda yerləşən İran üçün İnsan Haqları və Demokratiya qrupuna görə, qurbanların ailələri işin yenidən araşdırılması və təşkilatçıların tapılması üçün dövlətə təziqlər edirdilər. 1980-cı ilin aprel ayından avqust ayına qədər Abadanda qurban ailələri tərəfindən müxtəlif oturaq aksiyaları belə təşkil edilmişdir. Bir necə ay sonra Rudsar İnqilab Məhkəməsi tərəfindən Munir Taheri adlı bir şəxs məhkəmə qarşısına çıxarılır və ona ABŞ-da xüsusi partizan təhsili almaqla terror hücumunu təşkil etmək və törətmək ittihamı irəli sürülür.
Teheri heç vaxt Abadan şəhərində olmadığını və hadisə vaxtı Əhvazda olduğunu sübut etsə də, məhkəmənin müvafiq qərarına əsasən o, 1979-cu ilin 23 fevral tarixində edam edilir.1980-cı ilin 25 avqust tarixindən 4 sentyabr tarixinə qədər davam etmiş inqilab tribunalında hadisə ilə əlaqəli olmaqda günahlandırılan 26 nəfər mühakimə edilmişdir. 17 dəfə keçirilmiş məhkəmə prosesləri nəticəsində təşkilatçılıqdan günahlandırılan 26 şəxsin məhkəməsi keçirilmişdir. Tribunalın qərarına əsasən Reks kinoteatrına alov vuran və 4 nəfərlik qrupdan yeganə sağ qalan şəxs Hüseyn Təkbəlizadə və daha beş nəfər ictimaiyyət qarşısında edam edilmişdir.
İstinadlar
- . Iran: A Modern History. Yale University Press. 2017. səh. 719. ISBN .
- "Iran: In with the madding crowd". The Economist. 3 November 2012. 24 April 2014 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2014.
- Amuzegar, Jahangir. Dynamics of the Iranian Revolution: The Pahlavis' Triumph and Tragedy (ingilis). SUNY Press. 1991. səh. 250. ISBN . İstifadə tarixi: 18 August 2018.
- "BBC فارسی - ايران - گاهشمار انقلاب" (fars). İstifadə tarixi: 1 January 2018.
- Afkhami, R. Gholam (2009) The Life and Times of the Shah University of California Press, pages 465 & 459, ISBN
- Ansari, M. Ali (2007) Modern Iran: the Pahlavis and after Pearson Education, page 259, ISBN
- Federal Research Division (2004) Iran A Country Study Kessinger Publishing, page 78, ISBN
- Bahl, Taru, Syed, M. H. (2003) Encyclopaedia of the Muslim World, Anmol Publications PVT. LTD., 2003, page 105, ISBN
- Daniel, Elton L. and Mahdi, Ali Akbar (2006) Culture and Customs of Iran, Greenwood Press, Westport, Connecticut, page 106, ISBN
- Hiro, Dilip (1985) Iran Under the Ayatollahs Routledge and K. Paul, London, page 74, ISBN
- Mottahedeh, Roy (2004). The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran, page 375.
- Steven Gaythorpe. Cinema. Lulu.com. 24 July 2015. ISBN .[ölü keçid]
- Staff Writer. . Kayhan Life. 29 July 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 January 2017.
- Branigan, William. "Terrorists Kill 377 by Burning Theater in Iran". The Washington Post. August 21, 1978. ISSN 2641-9599. March 6, 2022 tarixində . İstifadə tarixi: September 27, 2023.
- William H. Blanchard. Neocolonialism American Style, 1960-2000. Greenwood Publishing Group. 1996. səh. 39. ISBN .
- The Middle East: Issues and Events of 1978 from the New York Times Information Bank. Arno Press. 1980. səh. 101. ISBN .
- "The Iranian Revolution: King Pahlavi (the Shah) against Dissent". MacroHistory: The Prehistory to the 21st Century. İstifadə tarixi: 21 August 2006.[daimi ölü keçid]
- Doug Lennox. Now You Know Disasters: The Little Book of Answers. Dundurn. 26 March 2008. səh. 69. ISBN .
- Sabine Haenni; Sarah Barrow; John White. The Routledge Encyclopedia of Films. Routledge. 15 September 2014. səh. 244. ISBN .
- George Bullen. Nine Months in Iran. Lulu.com. 14 August 2015. səh. 88. ISBN .
- . Behrouz Vossoughi.com. 23 October 2006 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 21 August 2006.
- "The hero and the heroin". Payvand. 5 March 2022 tarixində . İstifadə tarixi: 21 August 2006.
- "شیخ علی تهرانی – ترور- دختران موسوی (محمد نوری زاد) | وب سایت رسمی محمد نوری زاد" (fars). 2022-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-27.
- Tavaana. "روحانیت انقلابی، متهم اصلی آتشسوزی سینما رکس آبادان". توانا (fars). 2014-08-19. 2022-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-27.
- TABNAK, تابناک |. "به اندازهای که سینما آتش زدهاید، آیا سینما هم ساختهاید؟". fa (fars). February 13, 2013. 2016-03-02 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-05.
- "بازخوانی پرونده سينما رکس پس از ۳۰ سال". رادیو فردا (fars). 2022-10-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-27.
- "آپارات - سرویس اشتراک ویدیو". آپارات - سرویس اشتراک ویدیو (fars). 2022-10-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2022-10-05.
- L. Byman, Daniel. "The Rise of Low-Tech Terrorism". The Washington Post. 9 May 2015 tarixində . İstifadə tarixi: 6 May 2007.
- "Mr. Monir Taheri - Iran Human Rights Memorial". Iranrights.org. 17 October 2021 tarixində . İstifadə tarixi: 2 March 2014.
- Staff Writer. "The cinema Rex fire was performed by SAVAK". Jamaran News. 2018-09-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-27.
- Ahmadiyan, Majid. "The Catastrophe of Cinema Rex the Fire of the Islamic Revolution" (PDF). cinemarexabadan. 2022-03-05 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-09-27.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Reks kinoteatr yangini fars آتش سوزی سینما رکس آبادان 1978 ci ilin 19 avqust tarixinde Iranin Xuzistan ostaninin Abadan seherinde yerlesen Reks kinoteatrinda qesden toredilmis yangin hadisesi Hadise neticesinde 377 ile 470 arasi sexsin yanaraq ve ya zeherli qazlardan bogularaq helak oldugu guman edilir Terror hucumunu teskil etmekde teqsirlendirilen 4 sexs hadiseden evvel kinoteatrin icine ve etrafina teyyare benzini tokubler ve neticede yangin gozlenilenden daha da dehsetli bas verib Reks kinoteatr yanginiIran Islam InqilabiYangindan sonra Cinema Rex binasinin interyeriHucum yeri Abadan IranVaxt 19 avqust 1978 20 21Hucum usulu Qundaqlama Kutlevi qetlHelak olanlar 377 470 arasi oluYaralilar 223 neferden coxTerrorcu sayi 4Teskilatcilar Bilinmir Sie ekstremistler Hemin dovrdeki Iran hokumetinin iddiasi SAVAK muxaliflerin iddiasi Vikianbarda elaqeli mediafayllar Iranda genis qezeb ve rezonans doguran hadise 1979 ci ilde bas vermis Iran Islam Inqilabinin esas qigilcimlarindan biri hesab olunur Bir il sonra bas vermis inqilab neticesinde Iranda monarxiya devrilmis ve Mehemmed Rza Pehlevihakimiyyetden uzaqlasdirilmisdir 1978 ci ilde bas vermis hadise oz tarixine qeder en cox insan olumune sebeb olmus terror hucumu kimi tarixe dusmusdur Hemin antirekord 1990 ci ilde Tamil Ilamin Azadliq Pelengleri terefinden Sri Lankada teskil edilmis hucuma qeder dunya uzre ilk pillede qalmaga davam etmisdir 11 sentyabr terror aktlari 3 mine yaxin insanin helak olmasi ile her iki terror aktini geride buraxmisdir Hakim Pehlevi sulalesi evvelce yanginda islamci marksistleri gunahlandirmis daha sonra ise yangini muxtelif ekstremist islamci qruplar terefinden toredildiyini iddia etmisdir Pehlevilere qarsi olan birlikler ise yangina gore mesuliyyetin SAVAK Sazeman e Ettelaat va Amniyat e Keshvar adli pehlevilere bagli xususi orqanin dasimali oldugunu beyan etmisdiler ABS da yasayan iran esilli tarixci Roy Mottahid ozunun Peygemberin mantiyasi eserinde bas vermis terror hucumu haqqinda Yangina qeder sade iranlilar movcud mubarizenin yalniz sah ve dindarlar arasinda getdiyini dusunurduler ancaq yangindan sonra her bir sade iranli basa dusdu ki hokumet her bir iranlini qurban vermeye hazirdir cumlelerini isletmisdir YanginIranda kommunist yonumlu Peyker Isci Sinfinin Qurtulusu Ugrunda Mubarize Teskilati teskilatinin Reks kinoteatrinda bas vemris yanginla bagli hazirladigi poster Hadise 1978 ci ilin 19 avqust tarixinde Iranin Xuzistan ostaninda yerlesen liman seheri Abadanda yerlesen Reks kinoteatrinda yerli vaxtla axsam saat 20 21 radelerinde toredilib Hemin vaxti kinoteatrda Maral Gavaznha kinonun seansi kecirilirdi ve dord nefer terrorcu tamamile dolmus esas zalin esas giris qapilarini arxadan bagladiqdan sonra qundaqlama prosesine baslayiblar Terrorcular kinoteatrin butun erazisine sepilmis benzini alisdirmamisdan evvel qacaraq oradan uzaqlasa bilibler Hadise aninda iceride nece neferin oldugu deqiq deyil 100 nefere yaxin sexs dama cixaraq xilas olmagi bacarib ve daha 223 nefer ise olumcul olmayan yungul xesaretler alaraq teror hucumundan sag qala bilibler Qundaqlama zamani en azi 377 neferin helak oldugu melumdur Yangindan bir nece saat sonra Sirazda partlayis bas verib Iki gun evvel ise Meshed seherinde bir teatr yandirilmis uc nefer helak olmusdur Yangin zamani helak olanlarin faktiki sayi ile bagli bir birini teqzib eden mueyyen ferziyyeler movcuddur Menbelerin istinad etdiyi bezi reqemlerde bu say 377 410 422 ve ya 470 olaraq eks olunmusdur Potensial teskilatcilarReks kinoteatrenda toredilmis yanginin kim terefinden teskil edilmesi ile bagli muxtelif iddialar ireli surulmusdur Terror hucumuna gore hec bir teskilat mesuliyyeti oz uzerine goturmeyib Tarixcilerin hemfikir oldugu esas meqamlardan biri sozugeden hadisenin Iran Islam Inqilabinin basladilmasindaki esas meqamlardan biri olmasi ile baglidir Iddialardan birine gore SAVAK mensublari Abadan seherinde pehlevilere muxalif olan bir qrup sexsi axtaran zaman hemin sexsler qacaraq kinoteatrda kinoya baxan kutlenin icerisde gizlenibler ve savakcilarda onlari cezalandirmaq ucun kinoteatra od vurublar Bu iddianin fikirlerine gore meqsed butun kinoteatri yandirmaq olmasa da sonradan yangin nezaretden cixib Iranin Sohbe Emruz qezeti yangina gore radikal islamci ekstremistleri gunahlandirib ve qezetde derc edilmis meqalelerin birinde Reks kinoteatrda toredilmis yanginin arxasinda heqiqeten kimin oldugunu bize aciqlamaga mecbur etmeyin cumlelerine yer verilib Hemin meqaleden sonra qezetin fealiyyetine son verilib Redaksiyanin adindan cap edilmis xebere gore hadise Eli Xameneiye bagli islamcilar terefinden toredilib Tarixci Abbas Emaneti yanginla bagli Reks kinoteatrinin qapilari arxadan insanlar iceride olan zaman qesden baglanib O zamanlar yayilan sayieler esasen SAVAK in ve hokumetyonumlu texribatcilarin uzerinde dayanirdi fikirlerini seslendirib Esas teskilatcilar kimi islamci ekstremistlerin uzerinde dayanilmasinin sebeblerinden biri bu hadiseye qeder Iranin bir cox seherinde kinoteatrlara qarsi toredilmis hucumlar gosterilmekdedir Bele ki Qum Meshed ve Tebriz seherlerinde bir qrup islamci ekstremist kinoteatrlara hucum ederek bu fealiyyetin xalqin menaviyyatini pozdugunu iddia edirdiler Qum seherindeki kinoteatrin yandirilmasi da buna subut kimi gosterilir Ayetullahlar altinda Iran kitabinin muellifi Dilip Hiro eserinde qeyd edib ki Reks kinoteatri kasiblarin yasadigi mehellede yerlesdiyinden ve dovrunun meshur aktyoru Behruz Vusuqinin oynadigi Maral filmi numayis etdirildiyi ucun yangina sah eleydarlarinin sebeb olma ehtimali yoxdur Hiro hemcinin bildirib ki kinoteatrin qapilarinin planlasdirilmis sekilde baglanmasi ve yerli yanginsondurme stansiyasinin fealiyyetsizliyi xalqda terror hucumunun saha bagli qruplar terefinden teskil edilmesi fikrini formalasdirmisdir Hadise inqilab dovrunde bas verdiyi ucun cinayetkarlari mueyyen etmek kifayet qeder cetin idi esassiz dusunulmemis ittihamlar daha cox yayilmisdi Inqilabi blokun bir cox elementleri Iranin indi devrilmis monarxi Mehemmed Rza Pehlevi ve olkenin daxili tehlukesizlik ve kesfiyyat xidmeti olan SAVAK i gunahlandirirdi Bu cur iddialari resmilesdirmek ucun hec vaxt yeterli deliller teqdim edilmemisdir Abdan hemin dovrde islamcilara olan rexbeti ve Mehemmed Rza Pehleviye qarsi muxalif fikirleri ile on plana cixirdi Yanginin Abadan seherinin yoxsul semtlerinin birinde toredilmesi ve terror hucumu zamani hemin tarixe qeder gorulmemis bir usuldan istifade edilmesi insanlarin SAVAK versiyasi uzerinde daha cox dayanmaga vadar edirdi Seher ehalisi arasinda yayilmis bir diger fikire gore ise Mehemmed Rza Pehlevi Reks kinoteatrinda numayis edilen hokumet eleyhine filme baxmaq ucun toplasan siyasi dissidentleri cezalandirmaq ucun bu addimin atilmasina gosteris vermisdi Ilkin sayieler yanginda Sah ve SAVAK i gunahlandirsa da bu iddialari subut edecek hec bir delil teqdim edilmemisdir 80 ci illerde aparilmis bir qrup arasdirmalar neticesinde yangini teskil etmis 4 neferden ibaret qundaqci qrupun sahcilardan daha cox sie ekstremistleri ile elaqeli ola bileceyi faktini uze cixarmisdir Iranli rejissor Mehemmed Nurizadin iddialarina gore emr dovrunun nufuzlu din xadimlerinden olan Ayetullah Nuri Hemedaniden gelib Ekstremistlere qarsi yonelmis bir diger iddiaya gore ise Iran Milli Neft Sirketinin iscilerini Mehemmed Rza Pehleviye qarsi basladilmis tetilere celb etmek isteyirdiler ve saha qarsi olan qezebi daha da alovlandirmaq ucun bele bir terror hucumu teskil etmisdiler Sie ekstremistlerinin gunahlandirilmasi Islamcilar umumiyyetle kinoya qarsi idiler xususen de filmlerde seks sehnelerinin artmasi onlari narahat edirdi Diger kinoteatrlar da muxtelif zamanlarda onlarin hedefinde olub Ayetullah Lahuti Kayhan qezetine verdiyi musahibesinde Qum seherinde yerlesen kinoteatrin Ruhullah Xomeyninin kicik oglu Ehmed Xomeyninin gosterisi esasinda yandirildigini etiraf etmisdi 1969 cu ilden etibaren kinoteatrlarin yandirilmasi hali bir nece seherde bas vermesine baxmayaraq Iranda insanlarin kutlevi olaraq toplasdigi mescid ve diger muqeddes hesab olunan yerlerin yandirilmasi hali olmayib Eslen Azerbaycanli olan Iranli rejissor Ferecullah Selehsur movzu ile bagli verdiyi musahibelerinin birinde bildirmisdir ki biz yaxsi bilirdik ki kino qerb medeniyyetinin giris qapisidir men de inqilabdan evvel digerleri kimi kinoteatrlara qarsi idim ve bezen onlarin yandirilmasi proseslerinde de istirak edirdim Iran Islam Inqilabindan sonra ise hemin kinoteatrlar ucun muzeyler tikilib ve kinoya dovlet terefinden destek verilib Yangindan bir gun sonra yerli qezetde yayimlanmis basliq Olkede ictimai matem Abadandaki kinoteatrda bas veren yanginda 377 nefer helak olub Islam Surasi Meclisinin sabiq uzvu Mohsen Sefayi Ferrahani verdiyi musahibelerinin birinde Reks yanginindan mehsul olan sexslerden birinin Iran Islam Inqilabindan sonra parlament uzvu oldugunu aciqlamisdir Hemin vaxt Kesfiyyat naziri ile gorusen jurnalist Elireza Nurizade kesfiyyat nazirinden sitat getirib Bizim melumatimiz gosterir ki Cinema Rex in yandirilmasi sifarisi Necefden gelib Necef seheri sie islam alimlerinin toplasdigi esas dini merkezlerden biri kimi taninmisdir Yaxin Serq uzre ekspert Daniel Baymanin fikrince Numayis olunan filmlerde Allah tehqir olunurdu ve Qerb uslubunda dekadentcilik tesviq edilirdi Belelikle 1978 ci ilin avqustunda dord sie inqilabcisi Iranin Abadan seherinde Cinema Reks kinoteatrinin qapilarini kilidledi ve insanlari yandirmaqla bu tebligatin qarsisini almaga calisdilar ArasdirmaIranda 1979 cu ilde bas vermis Iran Islam Inqilabindan sonra Abadan seherindeki kinoteatrda bas vermis yangin hadisesini arasdirmaq ucun mehkeme heyeti teyin edilmisdir Hakim Huseyn Musevi Tebrizinin rehberlik etdiyi mehkemenin baslamasi bir muddet gecikdikden sonra ictimaiyyetin ve qurban yaxinlarinin teziqleri neticesinde 1980 ci ilin 23 avqust tarixinde oz isine basladi Hadisenin teskil edilmesinde islamci rollari qebul etmek istemeyen mehkeme bir nece rayon prokuroru ve memurunun istefasi ile neticelendi Musevi Tebrizi hadisenin arxasinda dayanan esas sexslerden biri hesab edilen Ayetullah Huseyn Nuri Hemadaninin kurekeni idi ve bu sebebden onun mehkeme isine edaletli baxmasina cemiyyet inanmamisdir Vasinqtonda yerlesen Iran ucun Insan Haqlari ve Demokratiya qrupuna gore qurbanlarin aileleri isin yeniden arasdirilmasi ve teskilatcilarin tapilmasi ucun dovlete teziqler edirdiler 1980 ci ilin aprel ayindan avqust ayina qeder Abadanda qurban aileleri terefinden muxtelif oturaq aksiyalari bele teskil edilmisdir Bir nece ay sonra Rudsar Inqilab Mehkemesi terefinden Munir Taheri adli bir sexs mehkeme qarsisina cixarilir ve ona ABS da xususi partizan tehsili almaqla terror hucumunu teskil etmek ve toretmek ittihami ireli surulur Teheri hec vaxt Abadan seherinde olmadigini ve hadise vaxti Ehvazda oldugunu subut etse de mehkemenin muvafiq qerarina esasen o 1979 cu ilin 23 fevral tarixinde edam edilir 1980 ci ilin 25 avqust tarixinden 4 sentyabr tarixine qeder davam etmis inqilab tribunalinda hadise ile elaqeli olmaqda gunahlandirilan 26 nefer muhakime edilmisdir 17 defe kecirilmis mehkeme prosesleri neticesinde teskilatciliqdan gunahlandirilan 26 sexsin mehkemesi kecirilmisdir Tribunalin qerarina esasen Reks kinoteatrina alov vuran ve 4 neferlik qrupdan yegane sag qalan sexs Huseyn Tekbelizade ve daha bes nefer ictimaiyyet qarsisinda edam edilmisdir Istinadlar Iran A Modern History Yale University Press 2017 seh 719 ISBN 978 0300112542 Iran In with the madding crowd The Economist 3 November 2012 24 April 2014 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2014 Amuzegar Jahangir Dynamics of the Iranian Revolution The Pahlavis Triumph and Tragedy ingilis SUNY Press 1991 seh 250 ISBN 978 0 7914 0731 8 Istifade tarixi 18 August 2018 BBC فارسی ايران گاهشمار انقلاب fars Istifade tarixi 1 January 2018 Afkhami R Gholam 2009 The Life and Times of the Shah University of California Press pages 465 amp 459 ISBN 0 520 25328 0 Ansari M Ali 2007 Modern Iran the Pahlavis and after Pearson Education page 259 ISBN 1 4058 4084 6 Federal Research Division 2004 Iran A Country Study Kessinger Publishing page 78 ISBN 1 4191 2670 9 Bahl Taru Syed M H 2003 Encyclopaedia of the Muslim World Anmol Publications PVT LTD 2003 page 105 ISBN 81 261 1419 3 Daniel Elton L and Mahdi Ali Akbar 2006 Culture and Customs of Iran Greenwood Press Westport Connecticut page 106 ISBN 0 313 32053 5 Hiro Dilip 1985 Iran Under the Ayatollahs Routledge and K Paul London page 74 ISBN 0 7100 9924 X Mottahedeh Roy 2004 The Mantle of the Prophet Religion and Politics in Iran page 375 Steven Gaythorpe Cinema Lulu com 24 July 2015 ISBN 978 1 326 36973 6 olu kecid Staff Writer Kayhan Life 29 July 2017 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 22 January 2017 Branigan William Terrorists Kill 377 by Burning Theater in Iran The Washington Post August 21 1978 ISSN 2641 9599 March 6 2022 tarixinde Istifade tarixi September 27 2023 William H Blanchard Neocolonialism American Style 1960 2000 Greenwood Publishing Group 1996 seh 39 ISBN 978 0 313 30013 4 The Middle East Issues and Events of 1978 from the New York Times Information Bank Arno Press 1980 seh 101 ISBN 978 0 405 12875 2 The Iranian Revolution King Pahlavi the Shah against Dissent MacroHistory The Prehistory to the 21st Century Istifade tarixi 21 August 2006 daimi olu kecid Doug Lennox Now You Know Disasters The Little Book of Answers Dundurn 26 March 2008 seh 69 ISBN 978 1 4597 1810 4 Sabine Haenni Sarah Barrow John White The Routledge Encyclopedia of Films Routledge 15 September 2014 seh 244 ISBN 978 1 317 68261 5 George Bullen Nine Months in Iran Lulu com 14 August 2015 seh 88 ISBN 978 1 329 43953 5 Behrouz Vossoughi com 23 October 2006 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 August 2006 The hero and the heroin Payvand 5 March 2022 tarixinde Istifade tarixi 21 August 2006 شیخ علی تهرانی ترور دختران موسوی محمد نوری زاد وب سایت رسمی محمد نوری زاد fars 2022 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 27 Tavaana روحانیت انقلابی متهم اصلی آتش سوزی سینما رکس آبادان توانا fars 2014 08 19 2022 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 27 TABNAK تابناک به اندازه ای که سینما آتش زده اید آیا سینما هم ساخته اید fa fars February 13 2013 2016 03 02 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 05 بازخوانی پرونده سينما رکس پس از ۳۰ سال رادیو فردا fars 2022 10 27 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 27 آپارات سرویس اشتراک ویدیو آپارات سرویس اشتراک ویدیو fars 2022 10 05 tarixinde Istifade tarixi 2022 10 05 L Byman Daniel The Rise of Low Tech Terrorism The Washington Post 9 May 2015 tarixinde Istifade tarixi 6 May 2007 Mr Monir Taheri Iran Human Rights Memorial Iranrights org 17 October 2021 tarixinde Istifade tarixi 2 March 2014 Staff Writer The cinema Rex fire was performed by SAVAK Jamaran News 2018 09 26 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 27 Ahmadiyan Majid The Catastrophe of Cinema Rex the Fire of the Islamic Revolution PDF cinemarexabadan 2022 03 05 tarixinde PDF Istifade tarixi 2023 09 27