Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azəri (azari, adari, fars. آذری āḏarī [ , ərəb. الأذرية əl-āḏarīya) — Atropatenanın ölü iran dili o zaman regionda geniş yayılmışdır. Regionun tam türkləşməsindən sonra Azərbaycan türkcəsi ilə yerdəyişməsi baş vermişdir.
| Qədim azəri dili | |
|---|---|
| Təsnifatı | |
| Yazı | ərəb əlifbası |
| Dil kodları | |
| Glottolog | adha1238 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
10–12-ci əsrlərdə ərəb coğrafiyaşünaslarından azərilərin Atropatenanı təsvir etdiyinə dair sübutlar var. Bu barədə əl-Məsudi yazırdı. İbn Haukal, Yakut əl-Həməvi, əl-Bəlazuri və digər ərəb müəllifləri də bu barədə xəbər verirlər.
İlk tədqiqatlar
Azəri dili haqqında yalnız 20-ci əsrdə, Əhməd Kəsrəvinin (1890–1946) "Azəri yoxsa Azərbaycanın qədim dili" (fars. آذری یا زبان باستان آذربایجان) adlı kitabında məlumat verilir. Kitab 1926-cı ildə Tehranda işıq üzü görmüşdür. Kəsrəvi ilk dəfə orta əsrlərdə Atropatenada yayılmış azəri dilinin materiallarını ortaya çıxarmış, onun iran xarakterini sübut etmişdir.
Sonralar iranşünaslıqda inqilab iranşünas alim Boris Vsevolodoviç Millerin "Bu bölgənin türkləşməsinə qədər Azərbaycan əhalisinin dili məsələsinə dair" əsərinin Moskvada 1930-cu ildə nəşri sayəsində baş verdi. Talış dili ilə qədim azəri dili arasında ən yaxın əlaqəni sübut etdikdən sonra bu məqalənin yenilənmiş variantı ("Talış dili və azəri dili") Millerin "Talış dili" kitabına daxil edilmişdir ki, bu da iranşünaslığın tanınmış əsərinə çevrilmişdir.
Dil xüsusiyyətləri
Müasir Azərbaycanın cənubunda, xüsusən bölgənin qədim irandilli əhalisinin nəslindən olan talışların məskunlaşdığı ərazilərdə və İranın şimal-qərb əyalətlərində yayılmışdır.
İran alimlərinin əsərləri sayəsində məlum olmuşdur ki, regionda talış dili ilə yanaşı, talış dilinə çox yaxın (demək olar ki, eyni) dialektlər də geniş yayılmışdır – Tati, Xərzani, Takestani, Xalxali və s. Bu dillər də talış dili kimi Midiya dili və azəri dilindən yarana bilər.
Filoloq Lüdviq Paulun fikrincə, azəri dili qohum dillərlə — zazaki dili və talış dili ilə birlikdə İran dillərinin qərb dialektlərinin ən şimal qrupunu təşkil edir.
İran sözlərinin Azərbaycan türkcəsinə azəri dilindən daxil olması ilə bağlı fikirlər var idi, lakin sonrakı araşdırmalar göstərdi ki, onların əksəriyyəti fars dilindən alınma sözlərdir. Azəri dili əslində Azərbaycan dilinə ciddi təsir göstərməmişdir.
Sufi-dərviş təriqəti Səfəviyyənin və Səfəvilər sülaləsinin banisi Şeyx Səfi azəri dilində şeirlər yazırdı. Şeyx Səfinin azəri dilini B. V. Miller tədqiqat zamanı XIV əsrin birinci yarısında Ərdəbil xalqının və Ərdəbil bölgəsinin ləhcəsinin müasir talışların əcdadlarının dili olduğu qənaətinə gəlmişdi. Miller həmçinin belə nəticəyə gəlir ki, azəri dili Şeyx Səfiəddinin ana dilidir və o, türk, fars və ərəb dillərini müəllimindən öyrənmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "Изучение талышского языка". 2014-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-07-13.
- Qədim azəri dili — Mənbə:Ираника
- "ТАЛЫШСКИЙ ЯЗЫК И ЯЗЫК «АЗЕРИ»". atropat.narod.ru. 2003-04-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-05-27.
- "AZERBAIJAN vii. The Iranian Language of Azerbaijan — Encyclopaedia Iranica". 2017-11-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-08-21.
- Мамедов А. А. Талыши как носители древнего языка Азербайджана // Вопросы филологических наук. — 2006. — № 5. — С. 113–127. — 1728–8843
- причем и там в провинции Ардебиль существуют талышеязычные зоны
- Paul, Ludwig. "The Position of Zazaki Among West Iranian languages". p-174.:"The study of historical phonology shows that Zazaki, besides Gorani, Azari and Talesi figures among the "most northern" of W. Iranian dialects today."
- Умняшкин А. А. Кавказ и иранские языки: Толышə // Известия Академии наук Республики Таджикистан. — 2019. — № 3. — С. 88–97.
- Киракосян А. Заметка об азари-талышских лексических параллелях // Вестник Талышской Национальной Академии. № 1. 2011.
- Миллер Б. В. К вопросу об языке населения Азербайджана до отуречения этой области. М., 1930
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Iran bolgesinde movcud olmus qedim ve olu dil haqqindadir Eyni ad ile de bilinen turk dili ucun baxin Azerbaycan dili Azeri azari adari fars آذری aḏari ereb الأذرية el aḏariya Atropatenanin olu iran dili o zaman regionda genis yayilmisdir Regionun tam turklesmesinden sonra Azerbaycan turkcesi ile yerdeyismesi bas vermisdir Qedim azeri diliTesnifatiHind Avropa dilleriHind Iran dilleriIran dilleriAzeri dili dd dd dd Yazi ereb elifbasiDil kodlariGlottolog adha1238 Vikianbarda elaqeli mediafayllar 10 12 ci esrlerde ereb cografiyasunaslarindan azerilerin Atropatenani tesvir etdiyine dair subutlar var Bu barede el Mesudi yazirdi Ibn Haukal Yakut el Hemevi el Belazuri ve diger ereb muellifleri de bu barede xeber verirler Ilk tedqiqatlarAzeri dili haqqinda yalniz 20 ci esrde Ehmed Kesrevinin 1890 1946 Azeri yoxsa Azerbaycanin qedim dili fars آذری یا زبان باستان آذربایجان adli kitabinda melumat verilir Kitab 1926 ci ilde Tehranda isiq uzu gormusdur Kesrevi ilk defe orta esrlerde Atropatenada yayilmis azeri dilinin materiallarini ortaya cixarmis onun iran xarakterini subut etmisdir Sonralar iransunasliqda inqilab iransunas alim Boris Vsevolodovic Millerin Bu bolgenin turklesmesine qeder Azerbaycan ehalisinin dili meselesine dair eserinin Moskvada 1930 cu ilde nesri sayesinde bas verdi Talis dili ile qedim azeri dili arasinda en yaxin elaqeni subut etdikden sonra bu meqalenin yenilenmis varianti Talis dili ve azeri dili Millerin Talis dili kitabina daxil edilmisdir ki bu da iransunasligin taninmis eserine cevrilmisdir Dil xususiyyetleriMuasir Azerbaycanin cenubunda xususen bolgenin qedim irandilli ehalisinin neslinden olan talislarin meskunlasdigi erazilerde ve Iranin simal qerb eyaletlerinde yayilmisdir Iran alimlerinin eserleri sayesinde melum olmusdur ki regionda talis dili ile yanasi talis diline cox yaxin demek olar ki eyni dialektler de genis yayilmisdir Tati Xerzani Takestani Xalxali ve s Bu diller de talis dili kimi Midiya dili ve azeri dilinden yarana biler Filoloq Ludviq Paulun fikrince azeri dili qohum dillerle zazaki dili ve talis dili ile birlikde Iran dillerinin qerb dialektlerinin en simal qrupunu teskil edir Iran sozlerinin Azerbaycan turkcesine azeri dilinden daxil olmasi ile bagli fikirler var idi lakin sonraki arasdirmalar gosterdi ki onlarin ekseriyyeti fars dilinden alinma sozlerdir Azeri dili eslinde Azerbaycan diline ciddi tesir gostermemisdir Sufi dervis teriqeti Sefeviyyenin ve Sefeviler sulalesinin banisi Seyx Sefi azeri dilinde seirler yazirdi Seyx Sefinin azeri dilini B V Miller tedqiqat zamani XIV esrin birinci yarisinda Erdebil xalqinin ve Erdebil bolgesinin lehcesinin muasir talislarin ecdadlarinin dili oldugu qenaetine gelmisdi Miller hemcinin bele neticeye gelir ki azeri dili Seyx Sefieddinin ana dilidir ve o turk fars ve ereb dillerini muelliminden oyrenmisdir Hemcinin baxKilit diliIstinadlar Izuchenie talyshskogo yazyka 2014 07 14 tarixinde Istifade tarixi 2014 07 13 Qedim azeri dili Menbe Iranika TALYShSKIJ YaZYK I YaZYK AZERI atropat narod ru 2003 04 10 tarixinde Istifade tarixi 2021 05 27 AZERBAIJAN vii The Iranian Language of Azerbaijan Encyclopaedia Iranica 2017 11 17 tarixinde Istifade tarixi 2014 08 21 Mamedov A A Talyshi kak nositeli drevnego yazyka Azerbajdzhana Voprosy filologicheskih nauk 2006 5 S 113 127 1728 8843 prichem i tam v provincii Ardebil sushestvuyut talysheyazychnye zony Paul Ludwig The Position of Zazaki Among West Iranian languages p 174 The study of historical phonology shows that Zazaki besides Gorani Azari and Talesi figures among the most northern of W Iranian dialects today Umnyashkin A A Kavkaz i iranskie yazyki Tolyshe Izvestiya Akademii nauk Respubliki Tadzhikistan 2019 3 S 88 97 Kirakosyan A Zametka ob azari talyshskih leksicheskih parallelyah Vestnik Talyshskoj Nacionalnoj Akademii 1 2011 Miller B V K voprosu ob yazyke naseleniya Azerbajdzhana do oturecheniya etoj oblasti M 1930Xarici kecidler