Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Quli-Malik və ya Quli-Malik gölü yaxınlığında döyüş — Səfəvi imperiyasının dəstəklədiyi Baburla Şeybanilər arasında artıq uzun müddətdir davam edən mübarizənin kulminasiya nöqtəsini təşkil edən döyüş. Döyüş Buxara yaxınlığında, Quli-Malik gölü yaxınlığında baş vermişdir.
| Quli-Malik döyüşü | |||
|---|---|---|---|
| Səfəvi-Şeybani müharibəsi və ya Səfəvi imperiyasının dəstəklədiyi Teymuri Baburla Şeybani müharibəsi | |||
 Döyüşün baş verdiyi güman edilən illər sonrakı təsviri | |||
| Tarix | Aprel 1512 | ||
| Yeri | Mavəraünnəhr, Buxara yaxınlığı | ||
| Səbəbi | Səfəvi imperiyası tərəfindən dəstəklənən Teymuri Baburun Şeybanilərlə Məvaraünnəhrdəki ali hakimiyyət mübarizəsi | ||
| Nəticəsi | Babur məğlub oldu. | ||
| Ərazi dəyişikliyi | Şeybanilər Mavəraünnəhri yenidən ələ keçirdilər, Babur daha cənuba yönəldi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
Arxa plan
1501-ci ildə yaradılmış Səfəvi dövləti çox sürətlə böyüməyə başlamışdı. Bu böyümə sayəsində dövlət elə bir yerə çatdı ki, artıq 1505-1506-cı illərdən etibarən Mərkəzi Asiyaya nüfuz etməyə başladı. Bu nüfuz prosesi 1510-cu ildə baş vermiş Mərv döyüşündə Şah İsmayılın Şeybani xanı məğlub etməsi ilə nəticələndi. Mərkəzi Asiyauğrunda Şeybani-Səfəvi rəqabəti isə hələ bundan sonra da davam etdi. Lakin bir müddət Səfəvi imperiyası Şeybanilərə qarşı Teymuri irsinə sahib çıxmağa çalışan və o sülalədən olan qanuni hökmdar Babura dəstək verməklə məşğul oldu.
Şeybani xanın 1510-cu ildə ölümündən sonra Şeybanilər daxilində ara çəkişmələri başladı. Üsyanlar və daxili qarışıqlıqdan istifadə edən Babur hücuma keçərək 1511-ci ilin əvvəllərində Hisar adlanan bölgəni ələ keçirdi. Baburun hücumu zamanı bir çox insan onu Mavəraünnəhrin qanuni hökmdar hesab edərək onun ordusuna qatıldı. Hisardan sonra bir qədər qərbə yönələn Babur Şeybanilərin önəmli şəhərlərindən biri hesab edilən Buxara şəhərini ələ keçirdi. Babur Səmərqənd üzərinə yürüdü. Səmərqənd Səmərqənd ələ keçirildikdən sonra Babur şəhər məsciddə Şah İsmayılın şərəfinə xütbə oxutdurdu. Sünnilərin yaşadığı şəhərdə şiə hökmdarına xütbə oxutdurulması insanların qəzəblənməsinə səbəb olmuşdu.
Şeybanilər Baburla döyüşməkdə tərəddüd edirdilər. Sonda sünni dini rəhbərləri onları sünni inancının şərəfini qorumaq üçün mübarizəyə qalxmalarını səsləndirməsi ilə bu proses dəyişməyə başladı. Bu müraciət edilən zaamn Übeydulla xan, Səmərqənd şəhərinin hakimi Məhəmməd Teymur Sultan, Daşkəndin hakimi Suyunçxoca xan, həmçinin Fərqanənin hakimi Canıbək Sultan şimala Türküstan şəhərinə qaçaraq Küçkünçi xana sığınmışdılar.
Döyüş
Mühacirətdə olan Şeybani hakimləri içində intiqam almaq həvəsində olan ən aktiv şəxs Buxaranın hakimi idi. 1512-ci ilin aprelində Türküstan şəhərində o, xalqı Xoca Əhməd Yasəvi məqbərəsində toplayayaraq onlar müharibəyə qoşulağa səslədi və "müqəddəs Məvaraünnəhrə dönəcəkləri" barədə and içdi. Şeybani hakimlərindən Səmərqənd hakimi Məhəmməd Teymur Sultan və Canıbəy Sultan da onu dəstəklədilər. Yerdə qalan Şeybani hakimləri isə, ümidsiz olduqlarından bu müraciətə cavab vermədilər.
3 sərkərdənin birləşmiş ordusu cənuba doğru irəliləməyə başladılar və Sırdərya çayını keçdilər. 1512-ci ilin aprel ayının sonunda 3 sərkərdənin 3 min nəfərlik birləşmiş ordusu Übeydulla xanın komandanlığı altında Gicduvan şəhərini mühasirəyə aldılar və onu ələ keçirdilər. Bu qələbədən qısa müddət sonra Şeybani ordusu qısa müddət ərzində Buxaraya çatdılar və şəhəri mühasirəyə aldılar. Buxaranın hakimi təcili Babura xəbər göndərərək şəhərin mühasirəyə alındığını və yardım lazım olduğunu bildirdi. Bu zaman Səmərqənddə olan Babur Buxaranın müdafiəsi üçün təcili ordu toplayaraq, ora yola düşdü. Babur bu yürüşündə və bundan əvvəlkilərdə Səfəvi imperiyasının hökmdarı Şah İsmayıl tərəfindən dəstəklənirdi. Übeydulla xanın komandanlığındakı qüvvələr Səmərqənddən böyük ordunun yardıma gəldiyi xəbərini alan kimi hiyləyə əl atdılar. Onlar buxaralıların gözlədiklərinin əksinə, şimal-qərbə doğru geri çəkildilər və ordunun həyəcan içində dağılmasının qarşısını aldılar. Buxaradan şimal-qərbdə Xarəzm yerləşirdi və buxaralılar Şeybani ordusunun oraya geri çəkildiklərini düşündülər. Bundan sonra Buxara hakimi sevinclə Buxaraya tələsən Babura məktub göndərərək düşmənin geri çəkildiyini bildirdi. Bu xəbəri Buxara yolunda olarkən alan Babur düşmənin geri çəkilməsi xəbərinə görə rahatlasa da, mümkün yeni hücum ehtimalının qarşısını ala bilmək üçün Buxaraya doğru irəliləməyi davam etdirdi. Übeydulla xanın ordusu isə, gözlənilənin əksinə Xarəzmə geri çəkilməmiş, bunun əvəzinə Qızılqum səhrasındakı bölgədə gizlənmişdi. Bu yer Buxaraya nisbətən daha yaxın idi. Bu ərəfədə Übeydulla xanın ordusuna Baburdan narazı olan bir neçə min döyüşçü qatıldı. Sakit formada ordusu ilə Buxaraya yaxınlaşan Babur Quli-Malik gölü (gümanki bu golün indiki adı Tudakuldur) yaxınlığındakı Malikrabatdan keçərkən gözlənilmədən hücuma məruz qaldı. Səhradan peydə olan və Baburun ordusuna ani hücum edən Şeybani ordusu qələbə qazandı. Baburun ordusu çaşqınlıq içində qaçarkən çoxu öldürüldü. Ordunun sağ qalmış çox az bir qismi ilə birlikdə Babur Səmərqəndə doğru geri çəkildi.
Səmərqəndə geri döndükdən bir neçə gün sonra Babur, Buxara və ətraf ərazilərin Übeydulla xan tərəfindən ələ keçirildiyi xəbərini aldı. Bundan sonrakı hədəfin Səmərqənd şəhəri olduğunu bilən Babur, ailəsi və yaxın adamları ilə birlikdə şəhəri tərk edib Hisara getdi. Onun gümanları doğru çıxdı və Səmərqəndə hücum edən Babur şəhəri ələ keçirə bildi. Qələbədən sonra Übeydulla xan, özü və qələbəsi şərəfinə şəhərdə xütbə verdirdi. Tarixçi Rüzbeh İsfahaninin “Suluk-ül Mülk” əsərində yazdığına görə, “Übeydulla xan ədəb naminə və baş ovçu kimi qənimətləri öz yoldaşları ilə bölərək, ulu xan və Səmərqənd taxtını əmisi Küçkünçi xana verdi. Məvaraünnəhrin yerdə qalan torpaqlarını isə qohumları arasında paylaşdırdı”. Beləliklə, Baburun qohumu və Mirzə Uluqbəyin nəvəsi Küçkünçi xan Şeybani taxtına çıxdı. Bunun səbəbi onun Şeybanilər içində ən yaşlı şəxs olması idi.
Nəticə
Döyüşdən sonra Baburun dəstəkçiləri Daşkənd və Sayramı qorumağa çalışsalar da, uğursuz oldular və bu şəhərlər Şeybanilərin əlinə keçdi. Babur, Hisar bölgəsini də yardıma gələn Qızılbaş ordusunun çatışına qədər əlində saxlaya bildi. Lakin birləşmiş Qızılbaş-Teymuri ordusunun Gicduvan döyüşündə məğlubiyyəti hadisələrin gedişatını tamamilə dəyişdirdi.
Bu döyüşün nəticəsində Baburun Məvaraünnəhrdəki bütün torpaqlarını itirməsi və cənuba - Amudərya çayından aşağıdakı torpaqlara yönəlməsi oldu. Bu döyüşdəki məğlubiyyətin nəticəsində cənuba yönələn Babur Hindistanı ələ keçirərək özünü imperator elan etdi. Döyüşün özbəklər üçün olan bir digər əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, qələbə Məvaraünnəhr əhalisinin sünni məzhəbində qalmarını təmin etdi.
Həmçinin bax
Qeydlər
- Baburun Səmərqəndi tərk edişi sayıca 3-cüsü və sonuncusudur. Beləliklə, Əmir Teymurun nəslindən olan babur Teymurilərin bu paytaxt şəhərini əbədi olaraq itirmişdir.
İstinadlar
- Национальная энциклопедия Узбекистана. "Кўли Малик жанги". 2000–2005. 2020-06-09 tarixində . İstifadə tarixi: 21 iyun 2022.
- Военная энциклопедия. "Битве при Кул-я-Малик, может 1512". www.libwar.ru. 2011. 2020-11-27 tarixində . İstifadə tarixi: 21 İyun 2022.
Mənbə
- Mirzə Məhəmməd Heydər, Tarixi Rəşidi, Daşkənd, 1996.
- Həsənxoca Nisoriy, Muzakkiri axbob, Daşkənd, 1993.
- Əhmədov B.A., Orta Asiyanın XVII-XVIII əsrlər tarixi-coğrafi ədəbiyyatı, Daşkənd, 1985.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Quli Malik ve ya Quli Malik golu yaxinliginda doyus Sefevi imperiyasinin desteklediyi Baburla Seybaniler arasinda artiq uzun muddetdir davam eden mubarizenin kulminasiya noqtesini teskil eden doyus Doyus Buxara yaxinliginda Quli Malik golu yaxinliginda bas vermisdir Quli Malik doyusuSefevi Seybani muharibesi ve ya Sefevi imperiyasinin desteklediyi Teymuri Baburla Seybani muharibesiDoyusun bas verdiyi guman edilen iller sonraki tesviriTarix Aprel 1512Yeri Maveraunnehr Buxara yaxinligiSebebi Sefevi imperiyasi terefinden desteklenen Teymuri Baburun Seybanilerle Mevaraunnehrdeki ali hakimiyyet mubarizesiNeticesi Babur meglub oldu Erazi deyisikliyi Seybaniler Maveraunnehri yeniden ele kecirdiler Babur daha cenuba yoneldi Munaqise terefleriBabur Destekleyen Sah Ismayil Seybani dovletiKomandan lar Babur Ubeydulla xan Mehemmed Teymur Sultan Canibey SultanItkilermelum deyil CoxArxa plan1501 ci ilde yaradilmis Sefevi dovleti cox suretle boyumeye baslamisdi Bu boyume sayesinde dovlet ele bir yere catdi ki artiq 1505 1506 ci illerden etibaren Merkezi Asiyaya nufuz etmeye basladi Bu nufuz prosesi 1510 cu ilde bas vermis Merv doyusunde Sah Ismayilin Seybani xani meglub etmesi ile neticelendi Merkezi Asiyaugrunda Seybani Sefevi reqabeti ise hele bundan sonra da davam etdi Lakin bir muddet Sefevi imperiyasi Seybanilere qarsi Teymuri irsine sahib cixmaga calisan ve o sulaleden olan qanuni hokmdar Babura destek vermekle mesgul oldu Seybani xanin 1510 cu ilde olumunden sonra Seybaniler daxilinde ara cekismeleri basladi Usyanlar ve daxili qarisiqliqdan istifade eden Babur hucuma kecerek 1511 ci ilin evvellerinde Hisar adlanan bolgeni ele kecirdi Baburun hucumu zamani bir cox insan onu Maveraunnehrin qanuni hokmdar hesab ederek onun ordusuna qatildi Hisardan sonra bir qeder qerbe yonelen Babur Seybanilerin onemli seherlerinden biri hesab edilen Buxara seherini ele kecirdi Babur Semerqend uzerine yurudu Semerqend Semerqend ele kecirildikden sonra Babur seher mescidde Sah Ismayilin serefine xutbe oxutdurdu Sunnilerin yasadigi seherde sie hokmdarina xutbe oxutdurulmasi insanlarin qezeblenmesine sebeb olmusdu Seybaniler Baburla doyusmekde tereddud edirdiler Sonda sunni dini rehberleri onlari sunni inancinin serefini qorumaq ucun mubarizeye qalxmalarini seslendirmesi ile bu proses deyismeye basladi Bu muraciet edilen zaamn Ubeydulla xan Semerqend seherinin hakimi Mehemmed Teymur Sultan Daskendin hakimi Suyuncxoca xan hemcinin Ferqanenin hakimi Canibek Sultan simala Turkustan seherine qacaraq Kuckunci xana siginmisdilar Teymuri Babur MirzeDoyusMuhaciretde olan Seybani hakimleri icinde intiqam almaq hevesinde olan en aktiv sexs Buxaranin hakimi idi 1512 ci ilin aprelinde Turkustan seherinde o xalqi Xoca Ehmed Yasevi meqberesinde toplayayaraq onlar muharibeye qosulaga sesledi ve muqeddes Mevaraunnehre donecekleri barede and icdi Seybani hakimlerinden Semerqend hakimi Mehemmed Teymur Sultan ve Canibey Sultan da onu desteklediler Yerde qalan Seybani hakimleri ise umidsiz olduqlarindan bu muraciete cavab vermediler 3 serkerdenin birlesmis ordusu cenuba dogru irelilemeye basladilar ve Sirderya cayini kecdiler 1512 ci ilin aprel ayinin sonunda 3 serkerdenin 3 min neferlik birlesmis ordusu Ubeydulla xanin komandanligi altinda Gicduvan seherini muhasireye aldilar ve onu ele kecirdiler Bu qelebeden qisa muddet sonra Seybani ordusu qisa muddet erzinde Buxaraya catdilar ve seheri muhasireye aldilar Buxaranin hakimi tecili Babura xeber gondererek seherin muhasireye alindigini ve yardim lazim oldugunu bildirdi Bu zaman Semerqendde olan Babur Buxaranin mudafiesi ucun tecili ordu toplayaraq ora yola dusdu Babur bu yurusunde ve bundan evvelkilerde Sefevi imperiyasinin hokmdari Sah Ismayil terefinden desteklenirdi Ubeydulla xanin komandanligindaki quvveler Semerqendden boyuk ordunun yardima geldiyi xeberini alan kimi hiyleye el atdilar Onlar buxaralilarin gozlediklerinin eksine simal qerbe dogru geri cekildiler ve ordunun heyecan icinde dagilmasinin qarsisini aldilar Buxaradan simal qerbde Xarezm yerlesirdi ve buxaralilar Seybani ordusunun oraya geri cekildiklerini dusunduler Bundan sonra Buxara hakimi sevincle Buxaraya telesen Babura mektub gondererek dusmenin geri cekildiyini bildirdi Bu xeberi Buxara yolunda olarken alan Babur dusmenin geri cekilmesi xeberine gore rahatlasa da mumkun yeni hucum ehtimalinin qarsisini ala bilmek ucun Buxaraya dogru irelilemeyi davam etdirdi Ubeydulla xanin ordusu ise gozlenilenin eksine Xarezme geri cekilmemis bunun evezine Qizilqum sehrasindaki bolgede gizlenmisdi Bu yer Buxaraya nisbeten daha yaxin idi Bu erefede Ubeydulla xanin ordusuna Baburdan narazi olan bir nece min doyuscu qatildi Sakit formada ordusu ile Buxaraya yaxinlasan Babur Quli Malik golu gumanki bu golun indiki adi Tudakuldur yaxinligindaki Malikrabatdan kecerken gozlenilmeden hucuma meruz qaldi Sehradan peyde olan ve Baburun ordusuna ani hucum eden Seybani ordusu qelebe qazandi Baburun ordusu casqinliq icinde qacarken coxu olduruldu Ordunun sag qalmis cox az bir qismi ile birlikde Babur Semerqende dogru geri cekildi Semerqende geri dondukden bir nece gun sonra Babur Buxara ve etraf erazilerin Ubeydulla xan terefinden ele kecirildiyi xeberini aldi Bundan sonraki hedefin Semerqend seheri oldugunu bilen Babur ailesi ve yaxin adamlari ile birlikde seheri terk edib Hisara getdi Onun gumanlari dogru cixdi ve Semerqende hucum eden Babur seheri ele kecire bildi Qelebeden sonra Ubeydulla xan ozu ve qelebesi serefine seherde xutbe verdirdi Tarixci Ruzbeh Isfahaninin Suluk ul Mulk eserinde yazdigina gore Ubeydulla xan edeb namine ve bas ovcu kimi qenimetleri oz yoldaslari ile bolerek ulu xan ve Semerqend taxtini emisi Kuckunci xana verdi Mevaraunnehrin yerde qalan torpaqlarini ise qohumlari arasinda paylasdirdi Belelikle Baburun qohumu ve Mirze Uluqbeyin nevesi Kuckunci xan Seybani taxtina cixdi Bunun sebebi onun Seybaniler icinde en yasli sexs olmasi idi NeticeQizilqum sehrasinin cenub hissesi Doyusden sonra Baburun destekcileri Daskend ve Sayrami qorumaga calissalar da ugursuz oldular ve bu seherler Seybanilerin eline kecdi Babur Hisar bolgesini de yardima gelen Qizilbas ordusunun catisina qeder elinde saxlaya bildi Lakin birlesmis Qizilbas Teymuri ordusunun Gicduvan doyusunde meglubiyyeti hadiselerin gedisatini tamamile deyisdirdi Bu doyusun neticesinde Baburun Mevaraunnehrdeki butun torpaqlarini itirmesi ve cenuba Amuderya cayindan asagidaki torpaqlara yonelmesi oldu Bu doyusdeki meglubiyyetin neticesinde cenuba yonelen Babur Hindistani ele kecirerek ozunu imperator elan etdi Doyusun ozbekler ucun olan bir diger ehemiyyeti ondan ibaretdir ki qelebe Mevaraunnehr ehalisinin sunni mezhebinde qalmarini temin etdi Hemcinin baxSefevi Seybani muharibesi Gicduvan doyusu Cam doyusuQeydlerBaburun Semerqendi terk edisi sayica 3 cusu ve sonuncusudur Belelikle Emir Teymurun neslinden olan babur Teymurilerin bu paytaxt seherini ebedi olaraq itirmisdir IstinadlarNacionalnaya enciklopediya Uzbekistana Kyli Malik zhangi 2000 2005 2020 06 09 tarixinde Istifade tarixi 21 iyun 2022 Voennaya enciklopediya Bitve pri Kul ya Malik mozhet 1512 www libwar ru 2011 2020 11 27 tarixinde Istifade tarixi 21 Iyun 2022 MenbeMirze Mehemmed Heyder Tarixi Residi Daskend 1996 Hesenxoca Nisoriy Muzakkiri axbob Daskend 1993 Ehmedov B A Orta Asiyanin XVII XVIII esrler tarixi cografi edebiyyati Daskend 1985