Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Quba qalası — Quba şəhərinin tarixi mərkəzini əhatə etmiş qala divarlarıdır.1747-ci ildə tərəfindən Quba xanlığının mərkəzinin Xudatdan Qubaya köçürülməsindən sonra inşa edilmiş Quba qalası, xanlığın Rusiya İmperiyasına birləşdirilməsindən sonra strateji əhəmiyyətini itirmiş və yerli rus qarnizonu tərəfindən istifadə edilmişdir. 1868-ci ildən sonra Cənubi Qafqazda hərbi qalaların ləğv edilməsinə başlanılmış, 1870-ci ildə isə Quba qala divarlarının sökülməsi və onların yerində əlavə yaşayış məhəllələrinin yaradılması planı hazırlanmışdır. Qısa müddət sonra qala divarlarının söküntüsü və yeni inşaat işlərinə başlanılmışdır.
| Quba qalası | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Quba |
| Aidiyyatı | Quba xanlığı |
| Sifarişçi | |
| Material | çay daşı, yumurta sarısı, əhəng məhlulu |
Qala-şəhər olan Quba, Qudyalçayın yuxarı terrası boyunca qərb-şərq istiqamətində uzanmaqla möhkəm olmayan çiy kərpicdən hörülmüş, hündürlüyü 3-4 sajen, eni bir sajen olan və 400 sajen uzunluq və 130 sajen eninə uzanan qala divarları ilə əhatə olunmuşdu. Qala divarları üç qapıya malik idi.
Tarixi
Azərbaycan Tarix Muzeyi
Quba qədim yaşayış məskəni olsa da 1747-ci ildə iqamətgahını Xudatdan Qubaya köçürməsi ilə şəhərin strateji əhəmiyyətli artmış və elə həmin dövrdə də qala divarları inşa edilmişdir. 1811-ci ildən etibarən Quba qalasında ciddi möhkəmləndirmə işləri aparılmışdır. Qərb və şərq tərəfdən qala divarları fleşlər vasitəsiylə möhkəmləndirilir. Cənub divarının mərkəzində bastion inşa edilir, bütün köhnə divarlar bərpa və təmir edilir.
Rusiya-İran müharibəsi zamanı 1826-cı ilə kimi davam edən Quba qalasının iranlılar tərəfindən mühasirəsi və 1837-ci il Quba üsyanı qalanın möhkəmləndirilməsi və inkişaf etdirilməsinə təkan verməmişdi. Buna baxmayaraq, 1834-cü ildə Quba qalasında “məhəllələrin düzgün inşa edilməsi və küçələrin qubada yerləşən qarnizon tərəfindən rahat istifadə ediləcək hala gətirilməsi üçün” inşaat layihəsi təsdiqlənir.1830-cu illərin sonlarında Quba qalası artıq strateji əhəmiyyətini itirir, qala divarlarını əhatə edən xəndəklər doldurulur və şəhər ətrafında meyvə bağları salınır. Həmin dövrdə Qraf Vasilçikov yazır ki, “Quba şəhəri demək olar ki, müdafiə olunmur, bir zamanlar şəhəri əhatə edən qala divarları qismən zamanın təsiri ilə, qismən də şəhərin yenidən planlaşdırılması zamanı yarımdağılmış vəziyyətə düşmüşdür.”
1840-cı illərdə hakimiyyətin sabitləşməsindən sonra Qubada mütəşəkkil təşkil edilmiş planlaşdırma və inşaat işlərinə başlanılır. Qısa zamanda şəhərdə tikilmiş kərpic və daş binaların sayı 780-ə çatır ki, bu da o zaman Lənkəran şəhərində olan oxşar tikililərin sayından (298) iki dəfədən artıq çox idi.
1868-ci ildən sonra Cənubi Qafqazda hərbi qalaların ləğv edilməsinə başlanılır, qala divarları sökülür və dağıdılır, səngərlər isə doldurulur. Qala və forştadt ərazilərinin yaxınlaşdırılması və birləşdirilməsinə təkan verən bu tədbir Quba qalasına da toxunmuş, 1870-ci ildə qala divarlarının sökülməsi və onların yerində əlavə yaşayış məhəllələrinin yaradılması planı hazırlanmışdır. Qısa müddət sonra qala divarlarının söküntüsü və yeni inşaat işlərinə başlanılır.
Təsviri
Ş. Fətullayev Quba qalasının 1811-ci ilə aid hərbi planına istinadən qeyd edir ki, qala-şəhər Qudyalçayın yuxarı terrası boyunca qərb-şərq istiqamətində uzanmaqla“möhkəm olmayan çiy kərpicdən hörülmüş, hündürlüyü 3-4 sajen, eni bir sajen olan və 400 sajen uzunluq və 130 sajen eninə uzanan qala divarları ilə əhatə olunmuşdu. Qala divarları üç qapıya malik idi.”
Quba qalasının baş planına görə, qalanın üç qapısına aparan üç əsas küçə öz başlanğıcını Xan sarayının yerləşdiyi meydandan götürürdü. Mülkiyyət sahibindən asılı olaraq məhəllələr müxtəlif formalara malik idi. Su təminatı çaydan çəkilmiş saxsı borular vasitəsiylə həyata keçirilirdi. Qudyalçayın sol sahilindəki aşağı terrasda azad planda tikilmiş binalar və sinaqoqlardan təşkil edilmiş yəhudi məhəlləsi yerləşirdi.Gəncə və Şəki qalalarından fərqli olaraq Quba qalası narınqala və ya xan qəsrinə malik olmamışdır.
1842-ci ildə Qubada olmuş İ. Berezin yazır ki, “Küçələr heyrətamiz şəkildə elə dolaşdırılmışdır ki, Qubada yolu tapmaq Londondan daha çətindir.”
XIX əsrin II yarısında Bakı kimi Quba şəhəri də əsasən qala divarlarının içində yerləşir və forştadt şəhərətrafı sayılırdı. Lakin, Bakı qalasından fərqli olaraq Quba qalası əsaslı dəyişikliklərə məruz qalmış, qala daxilində doqquz rahat və düz planlaşdırılmış küçə salınmışdı. Quba xan sarayı və onun qarşısındakı meydanın ərazisində böyük Bazar meydanı yaradılmış və bu ərazi şəhərin iş mərkəzinə çevrilmişdir.
1860-cı illərə kimi şəhərin mərkəzi meydanının şimal hissəsində böyük karvansaray tikilmişdi. Köhnə cümə məscidi sökülərək səkkiz guşəli daha kiçik məscid binası ilə əvəzlənmişdi. Hündür dəbilqəvari günbəzə malik olan cümə məscidi şəhərin mərkəzini göstərməklə əsas istiqamətləndirici obyektə çevrilmişdi. Karvansarayla üzbəüz meydanın cənub tərəfində general-mayor Cəfərqulu ağa Bakıxanovun (Abbasqulu ağa Bakıxanovun qardaşı) evi yerləşirdi. Evin arxasında isə daha böyük olan yeni karvansaray yerləşirdi. Meydanın şərq və qərb hissələri ticarət sıraları ilə tikilmişdi.
Qalanın əsas küçəsi Bakı qapısından başlayaraq Qamsar qapısına kimi uzanır və qala ərazisini iki hissəyə bölürdü. Bu küçədə yerli hakimiyyət orqanlarının binaları, yerli mülkədar və zadəganların evləri, o cümlədən əczaxana binası yerləşirdi.
İstinadlar
- Город Куба (Кавказский календарь на 1846 г.). 51.
- Фатуллаев, 1974. səh. 125
- Константинов, В. Куба – уездный город Дербентской губернии, Кавказский календарь на 1852 г. 335.
- Сумбатзаде, А. Кубинское восстание в 1837 г. Баку. 1961.
- Сумбатзаде, 1961. səh. 77
- ЦГИАЛ СССР, ф. Кавказского комитета, оп. 68, ед. хр. 650 (Отчеты начальника Каспийской области за 1843 г.). 59.
- Фатуллаев, 1974. səh. 129
- Фатуллаев, 1974. səh. 123
- Бутков, П. Материалы для новой истории Кавказа с 1722 г. 1803 гг (ч.1). СПб. 1869. 286.
- Березин, И. Путешествие по Дагестану и Закавказию. Казань. 1850. 63–64.
- Фатуллаев, 1974. səh. 126
Ədəbiyyat
- Фатуллаев, Ш. С. Градостроительное развитиегорода Кубы в конце XVIII и XIX вв (Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri (Ədəbiyyat, dil və incəsənət seriyası), №1). Баку. 1974.
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв. Баку. 1964.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Quba qalasi Quba seherinin tarixi merkezini ehate etmis qala divarlaridir 1747 ci ilde terefinden Quba xanliginin merkezinin Xudatdan Qubaya kocurulmesinden sonra insa edilmis Quba qalasi xanligin Rusiya Imperiyasina birlesdirilmesinden sonra strateji ehemiyyetini itirmis ve yerli rus qarnizonu terefinden istifade edilmisdir 1868 ci ilden sonra Cenubi Qafqazda herbi qalalarin legv edilmesine baslanilmis 1870 ci ilde ise Quba qala divarlarinin sokulmesi ve onlarin yerinde elave yasayis mehellelerinin yaradilmasi plani hazirlanmisdir Qisa muddet sonra qala divarlarinin sokuntusu ve yeni insaat islerine baslanilmisdir Quba qalasiOlke AzerbaycanSeher QubaAidiyyati Quba xanligiSifarisciMaterial cay dasi yumurta sarisi eheng mehlulu Qala seher olan Quba Qudyalcayin yuxari terrasi boyunca qerb serq istiqametinde uzanmaqla mohkem olmayan ciy kerpicden horulmus hundurluyu 3 4 sajen eni bir sajen olan ve 400 sajen uzunluq ve 130 sajen enine uzanan qala divarlari ile ehate olunmusdu Qala divarlari uc qapiya malik idi TarixiQuba qalasinin acari Azerbaycan Tarix Muzeyi Quba qedim yasayis meskeni olsa da 1747 ci ilde iqametgahini Xudatdan Qubaya kocurmesi ile seherin strateji ehemiyyetli artmis ve ele hemin dovrde de qala divarlari insa edilmisdir 1811 ci ilden etibaren Quba qalasinda ciddi mohkemlendirme isleri aparilmisdir Qerb ve serq terefden qala divarlari flesler vasitesiyle mohkemlendirilir Cenub divarinin merkezinde bastion insa edilir butun kohne divarlar berpa ve temir edilir Rusiya Iran muharibesi zamani 1826 ci ile kimi davam eden Quba qalasinin iranlilar terefinden muhasiresi ve 1837 ci il Quba usyani qalanin mohkemlendirilmesi ve inkisaf etdirilmesine tekan vermemisdi Buna baxmayaraq 1834 cu ilde Quba qalasinda mehellelerin duzgun insa edilmesi ve kucelerin qubada yerlesen qarnizon terefinden rahat istifade edilecek hala getirilmesi ucun insaat layihesi tesdiqlenir 1830 cu illerin sonlarinda Quba qalasi artiq strateji ehemiyyetini itirir qala divarlarini ehate eden xendekler doldurulur ve seher etrafinda meyve baglari salinir Hemin dovrde Qraf Vasilcikov yazir ki Quba seheri demek olar ki mudafie olunmur bir zamanlar seheri ehate eden qala divarlari qismen zamanin tesiri ile qismen de seherin yeniden planlasdirilmasi zamani yarimdagilmis veziyyete dusmusdur 1840 ci illerde hakimiyyetin sabitlesmesinden sonra Qubada mutesekkil teskil edilmis planlasdirma ve insaat islerine baslanilir Qisa zamanda seherde tikilmis kerpic ve das binalarin sayi 780 e catir ki bu da o zaman Lenkeran seherinde olan oxsar tikililerin sayindan 298 iki defeden artiq cox idi 1868 ci ilden sonra Cenubi Qafqazda herbi qalalarin legv edilmesine baslanilir qala divarlari sokulur ve dagidilir sengerler ise doldurulur Qala ve forstadt erazilerinin yaxinlasdirilmasi ve birlesdirilmesine tekan veren bu tedbir Quba qalasina da toxunmus 1870 ci ilde qala divarlarinin sokulmesi ve onlarin yerinde elave yasayis mehellelerinin yaradilmasi plani hazirlanmisdir Qisa muddet sonra qala divarlarinin sokuntusu ve yeni insaat islerine baslanilir TesviriS Fetullayev Quba qalasinin 1811 ci ile aid herbi planina istinaden qeyd edir ki qala seher Qudyalcayin yuxari terrasi boyunca qerb serq istiqametinde uzanmaqla mohkem olmayan ciy kerpicden horulmus hundurluyu 3 4 sajen eni bir sajen olan ve 400 sajen uzunluq ve 130 sajen enine uzanan qala divarlari ile ehate olunmusdu Qala divarlari uc qapiya malik idi Quba qalasinin bas planina gore qalanin uc qapisina aparan uc esas kuce oz baslangicini Xan sarayinin yerlesdiyi meydandan gotururdu Mulkiyyet sahibinden asili olaraq mehelleler muxtelif formalara malik idi Su teminati caydan cekilmis saxsi borular vasitesiyle heyata kecirilirdi Qudyalcayin sol sahilindeki asagi terrasda azad planda tikilmis binalar ve sinaqoqlardan teskil edilmis yehudi mehellesi yerlesirdi Gence ve Seki qalalarindan ferqli olaraq Quba qalasi narinqala ve ya xan qesrine malik olmamisdir 1842 ci ilde Qubada olmus I Berezin yazir ki Kuceler heyretamiz sekilde ele dolasdirilmisdir ki Qubada yolu tapmaq Londondan daha cetindir XIX esrin II yarisinda Baki kimi Quba seheri de esasen qala divarlarinin icinde yerlesir ve forstadt seheretrafi sayilirdi Lakin Baki qalasindan ferqli olaraq Quba qalasi esasli deyisikliklere meruz qalmis qala daxilinde doqquz rahat ve duz planlasdirilmis kuce salinmisdi Quba xan sarayi ve onun qarsisindaki meydanin erazisinde boyuk Bazar meydani yaradilmis ve bu erazi seherin is merkezine cevrilmisdir 1860 ci illere kimi seherin merkezi meydaninin simal hissesinde boyuk karvansaray tikilmisdi Kohne cume mescidi sokulerek sekkiz guseli daha kicik mescid binasi ile evezlenmisdi Hundur debilqevari gunbeze malik olan cume mescidi seherin merkezini gostermekle esas istiqametlendirici obyekte cevrilmisdi Karvansarayla uzbeuz meydanin cenub terefinde general mayor Ceferqulu aga Bakixanovun Abbasqulu aga Bakixanovun qardasi evi yerlesirdi Evin arxasinda ise daha boyuk olan yeni karvansaray yerlesirdi Meydanin serq ve qerb hisseleri ticaret siralari ile tikilmisdi Qalanin esas kucesi Baki qapisindan baslayaraq Qamsar qapisina kimi uzanir ve qala erazisini iki hisseye bolurdu Bu kucede yerli hakimiyyet orqanlarinin binalari yerli mulkedar ve zadeganlarin evleri o cumleden eczaxana binasi yerlesirdi IstinadlarGorod Kuba Kavkazskij kalendar na 1846 g 51 Fatullaev 1974 seh 125 Konstantinov V Kuba uezdnyj gorod Derbentskoj gubernii Kavkazskij kalendar na 1852 g 335 Sumbatzade A Kubinskoe vosstanie v 1837 g Baku 1961 Sumbatzade 1961 seh 77 CGIAL SSSR f Kavkazskogo komiteta op 68 ed hr 650 Otchety nachalnika Kaspijskoj oblasti za 1843 g 59 Fatullaev 1974 seh 129 Fatullaev 1974 seh 123 Butkov P Materialy dlya novoj istorii Kavkaza s 1722 g 1803 gg ch 1 SPb 1869 286 Berezin I Puteshestvie po Dagestanu i Zakavkaziyu Kazan 1850 63 64 Fatullaev 1974 seh 126EdebiyyatFatullaev Sh S Gradostroitelnoe razvitiegoroda Kuby v konce XVIII i XIX vv Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin Xeberleri Edebiyyat dil ve incesenet seriyasi 1 Baku 1974 Salamzade A V Arhitektura Azerbajdzhana XVI XIX vv Baku 1964 Hemcinin baxAzerbaycan qalalarinin siyahisi