Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qaçağan — Gürcüstanın Aşağı Kartli bölgəsinin (Borçalı), Marneuli bələdiyyəsinin ərazisində, inzibati-ərazi vahidi və türkdilli əhali yaşayan kənd.
| Qaçağan | |
|---|---|
| Ölkə |  Gürcüstan |
| Rayon | Marneuli rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 410 m |
Tarixi
Qaçağan Cənubi Qafqazın qədim yaşayış məskənlərindən biridir. Kəndin 1 kilometrliyində yerləşən "Təkəli" kurqanında aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı ibtidai icma qurluşu dövrünə aid qəbirlər və yaşayış məskəni, kiçik gil parçalardan bütöv antropomorfik qadın heykəlcikləri aşkar edilmişdir.
Qaçağan kəndi yaxılığında aparılmış arxeoloji qazıntılar təsdiq edir ki, kəndin ərazisində hələ e.ə. II minillikdə yaşayış məskənləri olub. Tarixi mənbələr kəndin XII əsrdə Dəşti-Qıpçaq çölündən gəlmiş Qıpçaq tayfaları tərəfindən salındığını təsdiq edir.
1118-ci ildə Gürcü çarı Qurucu David Qaçağan ərazisini qıpçaq xanı Artıq xana yaxın şəxs sayılan Qaraçuxa Arslana iqta verildiyini təsdiq edir.
654–1116-ci illərdə indiki Qaçağan kəndi ərazisindəki yaşayış məntəqəsi tərkibində olmuşdur. 1116-ci ildə ərazi Gürcü çarlığının tərkibinə daxil edilmişdir.
1460-cı ildə Ağqoyunlu dövlətinin bəylərbəyinə tabe edildi və burada Ağqoyunlu hakimiyyəti 1497-ci ilə qədər davam etdi.
1801-ci ildə Böyük Qaçağan və Qaçağan cəmiyyətləri Borçalı sultanlığının tərkibində Rusiya İmperiyasına ilhaq edildi. Ərazidə Hərbi-komendat idarə usulu yardıldı.
1914-cü ildə Qaçağan kəndinin 20 yaxın sakini Osmanlı İmperiyası ilə müharibənin başlanması ilə əlaqədar olaraq "Dikaya Diviziya"nın Tatar atlı Alayına hərbi xidmətə çağrıldılar. Həmin alayın süvarilərində biri Həmid Gülməmmədov sonra 2-ci dərəcəli "Müqəddəs Anna" Ordeni ilə təltif olundu.
1916-cı ildə yerli ziyalı, Mirzə Həsən Mollayev Qafqaz canişinliyi Təhsil Baş İdarəsindən xüsusi icazə alaraq Qaçağanda yedillik Rus-tatar məktəbi təsis etdi.
1918-ci ilin yanvarında Qaçağan kəndinin ərazisi Borçalı Qarapapaq Türk Cümhuriyyətinin tərkibinə daxil edidli və Qaçağan icmalarının səlahiyyətli nümayəndələri Qars şəhərində keçirilən, Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin Təsis Kongresində iştirak etdilər.
9 mart 1917-ci ildə Rusiya İmperiyasının Müvəqqəti Hökuməti Qafqazda çar idarəçilik sisteminin – Canişinliyin ləğv edilməsi barədə qərar verdi və bunun əvəzində Cənubi Qafqazdan Rusiya Dövlət Dumasına seçilmiş deputatlardan ibarət yeni qurum – Zaqafqaziya Xüsusi Komitəsi yaradıldı. Bu inzibati islahat zamanı Qaçağan kəndində Mehdi ağanın rəhbərlik etdiyi yeni idarəetmə vahidi təsis olundu. Həmin vaxt Borçalı qəzasının Qubernatoru təyin edilmiş Əbdürrəhman bəy Haqverdiyev tez-tez ən böyük kəndlərdən biri olan Qaçağana baş çəkirdi.
1918-ci il 26 may tarixdə Gürcüstan Demokratik Respublikasın müstəqilliyi elan edildikdə, Borçalı qəzasın Şulaver stansiyasına daxil olan Böyük Qaçağan kəndi rəsmən Gürcüstanın tərkibinə daxil edilsə də Azərbaycan Xalq Respublikası ilə mübahisəli ərazi hesab edilirdi və hüquqi statusu müəyyən edilməmişdir. Gürcüstan hökuməti 1918-ci ildə Borçalı qəzasına Qubernator təyin etsə də faktiki olaraq həmin inzibati idarəetmə oraqanının Qaçağan kəndində də səlahiyyətləri tanınmırdı. Faktiki olaraq hakimiyyət isə Mehdi ağanın yaratdığı yerli idarəetmə sturukturuna məxsus idi.
25 fevral 1921-ci il tarixdə RSFSR-ə məxsus 11-ci Qızıl Ordu Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR ərazilərindən Gürcüstan Demokratik Respublikasının ərazisinə daxil olub oranıda işğal etdi. 25 fevral 1921-ci ildə Borçalı qəzasının Şulaver kəndində Gürcüstan SSR Müvəqqəti İnqilab Komitəsi elan olundu. Qaçağan ərazisi Gürcüstanda Sovet hakimiyyətinin qurulduğu ilk ərazilərdən biri idi. 26 fevral 1921-ci ildə Qaçağanda Məmid Gülməmmədlinin rəhbərliyi altında yerli Qaçağan İngilab Komitəsi yardıldı. 1929-cu ildən sonra kəntdə kollektivləşmə və kolxoz istehsal qurluşu formalaşdırılmağa başladı.
"Qaçağan" toponiminin mənşəyi
"Qaçağan" türk mənşəli toponimi birbaşa "qoç" sözü ilə əlaqəlidir və tarixçilərin qənaətinə görə "Qaçağan" toponimi "Qoçağan"(Qoçakan/Qoçak-kan) toponimindən sait dəyişməsi nəticəsində törəyib. XII əsrdə Azərbaycan Atabəyləri Dövlətinin (Eldəgizlərin) vergi dəftərlərində Qaçağan adı "Qoçağan" şəklində işlənib. Sonra tədricən söz tələffüzdə dəyişikliyə uğrayıb. Qaçağan "Qoç-aqlar" məskəni kimi tanınmışdır. Qoçaq kişilər dünyasını dəyişdikdə isə onların qəbri üstündə adətən daş qoç heykəli qoyardılar. Kəndin qədim qəbirləri üstündə qoyulmuş belə qoç heykəllərinin qalıqlarına indi də rast gəlmək olar. Qaçağan kəndindən bir neçə kilometr aralıda olan qədim qəbirstanlığın birində qoç heykəlləri mövcuddur. Onların yerləşdiyi yerə, elə indi də, "Qoşdar", yəni "Qoçlar" deyilir.
Coğrafiyası və iqlimi
Qaçağan kəndi Gürcüstanın Aşağı Kartli (Borçalı mahalı) bölgəsinə daxil olan Marneuli Bələdiyyəsinin cənub hissəsində, Borçalı çökəkliyinin aşağı tərəfində, dəniz səviyyəsindən 280-300 metr hündürlükdə, kiçik yüksəklikdə yerləşir. Kəndi inzibati ərazi vahidi cənubdan Gürcüstanın Ermənistan Respublikası, şərqdən isə Azərbaycan Respublikası ilə olan dövlət sərhəddinə bitişir. Şimal tərəfdən Qaçağan kəndi Qırxılı kənd ərazi vahidinin ərazisi ilə qərb tərəfdən isə Qasımlı kənd inzibati ərazi vahidi ilə qonşudur. Qaçağan kəndi qərbdən Ağaməmmədli, şimaldan , şərqdən Təkəli, cənubdan isə Ermənistanın Noyemberyan (Barana) rayonunun Aşağı Körpülü kəndləri ilə qonşudur.
Qaçağan kənd inzibati ərazi vahidinə Qaçağan, Təkəli, Xançıqazlı və Kirəc Muğanlı kəndləri daxildir. İnzibati ərazi vahidinin Upravası Qaçağan kəndində yerləşən İnzibati İdarədə fəaliyyət göstərir.
Qaçağan kəndinin içindən Qırmızı Körpü-Şulaveri-Marneuli beynəlxalq əhamiyyətli avtomobil yolu keçir. Həmçinin Qaçağan kəndindən Ermənistanın Noyemberyan rayonu Aşağı Körpülü kəndinə qrunt yol mövcuddur.
Qaçağan kəndi Kiçik Qafqaz sıra dağlarının tərkib hissəsi olan Babakər dağının cənub ətyində və Debed çayının cənub sahili boyunca kiçik yüksəklik və qismən düzənlik ərazidə yerləşir. Kəndi XVIII əsrdə süni salınmış Xan arxı kəsib keçir. Bəzi ərazilərini yarım təpəlik reylef təşkil edir. Kəndin şərq tərəfi dağətəyi düzənlikdən ibarətdir.
İqlim müxtəlifliyi
Qaçağan subərazisinin iqlimi çox müxtəlif olub, rəngarənglik təşkil edir. Belə ki, Kiçik Qafqaz sıra dağlarının tərkib hissəsi olan Babakər dağının və Loru dağlıq ərazisinin təsirindən qışı əsasən soyuq keçir. Debed və Xram çayı vadilərinin qismən isti havasının təsiri ilə isə yazı yumşaq isti, bəzən yağışlı, payızı yağışlı və soyuq, yayı isə dumanlı və mülayim, bəzən isə qızmar keçir. Borçalı vadisinin yay fəsli zamanı isti kontinental havası öz təsiri göstərir.
Əhalisi
2002-ci ildə Gürcüstanda keçirilmiş əhalinin siyahıya alınmasının rəsmi nəticələrinə görə Qaçağan kəndinin əhalisinin 99%-i Qarapapaq və Azərbaycan türklərindən ibarətdir. Həmçinin Qaçağanda 1 nəfər milliyətcə belorus, 2 nəfər ukraynalı, 3 nəfər rus və 2 nəfər gürcü yaşayır. Qaçağan ərazisində türkdilli tayfaların məskunlaşmasının tarixi e.ə. II minilliyə gedib çıxır. Tarixi mənbələr və arxeloji tədqiqatlar nəticəsində indiki Qaçağan inzibati-ərazi bölgüsü ərazisində türkdilli Gögər, eraməzdan əvvəl 5-ci əsrdə isə Buntürklərin yaşadığı təsdiq edilir. Qıpçaq mənşəli türkdilli tayfalar Qaçağan ərazisində III əsrdən etibarən yaşamağa başlayıblar. Qıpçaq tayfalarının Qaçağan ərazisinə kütləvi şəkildə gəlməsi isə 1118-ci ilə təsadüf edir.
Milliyətcə Azərbaycan türkləri olan nəsillər isə Qaçağana ilkin olaraq 1552-ci ildə Səfəvi Şahı I Təhmasibin zamanında köçüb gəliblər. 1850-ci ildən sonra əsasən Cənubi Azərbaycanın Təbriz və Maku bölgələrindən gələrək burada daimi məskunlaşıblar. Hazırda Qaçağan kəndinin əhalisinin 85%-i qıpçaq mənşəli qarapapaq türkləri, 14%-ni isə oğuz mənşəli Azərbaycan türkləri təşkil edir.
Dini mənsubiyyətinə görə Qaçağan əhalisnin 99.9%-i müsəlmanlardan ibarətdir. Kənd əhalisinin 97%-i İslamın cəfəri, 2.9%-i isə isə sünni məhzəbini özünün inancı hesab edir.
1869-cu ildə həyata keçirilmiş kameral (ailə və ya tüstü/ev sayına görə) siyahıya alınmaya əsasən Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasının Qaçağan kəndində Qafqaz tatarlarından ibarət 35 ailə yaşayırdı.
2002-ci il siyahıya almasının nəticələrinə əsasən Qaçağan kəndinin əhalisinin sayı 8 124 nəfər (rayon əhalisinin 6,5%-i) olmuşdur ki, onlardan da 50,2%-i kişilər, 49,6%-i isə qadınlardır. Kənd əhalisinin 99,9%-i türkdilli əhalidən ibarətdir. Qaçağan əhalisinin sayına görə Borçalının türklər yaşayan ən iri kəndlərindən biri hesab olunur.
İqtisadiyyatı
Qaçağan Marneuli rayonunun aqrar sahədə inkişaf etmiş kəndlərindən biridir. Əsas məşğulluq sahələri kənd təsərüfatı istehsal sahələri, heyvandarlıq. tərəvəzçilik və arıçılıqdır. Taxılçılıq, tərəvəzçilik, kartofçuluq, maldarlıq, arıçılıq və s. inkişaf etmişdir. 1921-ci ilə qədər kəndin ətraf əraziləri, əkin sahələri, lokal meşəliklər və dağ otlaqları mülkədarlara məxsus idi. Ərazidə yerli mülkədarlar, General-leytenant İsrafil bəy Yadigarovun və General-mayor Həsən bəy Yadigarovun mülkləri, əkin sahələri, Mantaşevin tut bağları və digər mülkədarların torpaq sahələri var idi.
1927-ci ilin dekabrında SSRİ-də Ümumittifaq Kommunist (Bolşeviklər) Partiyasının XV Qurultayında kollektivləşdirmə və şəxsi mülkiyyətdə olan torpaqların milliləşdirilməsi haqında qərar qəbul edildi. Bu qərar əsasında Gürcüstan SSR Xalq Komissarları Soveti kollektivləşdirmənin həyata keçirilməsinə başladı. Qaçağan kəndi ərazisində "Kommunizm" kolxozu yaradıldı və şəxsi mülkiyyətdə olan bütün torpaqlar dövlətin nəfinə müsadirə edildi.Yerli kolxoz, 1960-cı ildə Qaçağanda sturuktur islahatı aparılması nəticəsində, Qaçağan südçülük-tərəvəzçilik sovxozuna çevrildi. 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılması ilə əlaqədar olaraq Qaçağan sovxozu tamaiylə iflasa uğradı. 1995-ci ildə Gürcüstan Respublikasında torpaq islahatının başlandı və sovxoza məxsus sahələr özəlləşdirildi.
1995-ci ilə qədər Qaçağanda kənd təssərüfatı məhsullarının istehsalı sahələri mövcud idi. Ancaq müstəqilliyini yeni elan etmiş Gürcüstan Respublikasında baş verən dərin siyasi və iqtisadi böhran bütün istehsal sahələrinin məhv olmasına səbəb oldu. 1998-ci ildən etibarən isə Qaçağan Südçülük-tərəvəzçilik sovxozuna məxsus olan torpaqlar və istehsal sahələri özəlləşdirildi. Hazırda kənd sakinlərinə və icarədarlara məxsus torpaqlarda kənd təssərüfatı məhsulları, o cümlədən tütün, qarğadalı, günəbaxan, pomidor, taxıl, arpa, digər texniki bitkilər və meyvə becərilir. Yalnız tütün qurudulamsı və ilkin istehsalı həyata keçirilir. Yerli əhali ənənəvi üsullarla kənd torpaqlarında becərilən üzümdən qırmızı və ağ şərab istehsal edirlər.
Qaçağan kəndinin şimal ərazisində, Babakər dağının ətəyindəki daş karxanalarda qırma üsulla tikinti materialı olan ağ daş çıxarılır. Son dövrlərdə, Qaçağanda xalq üsulubu ilə şərabçılıq istehsalı geniş şəkildə inkişaf etməkdədir. Qaçağanda şərabçılığın əsası 19-cu əsrdə hələ Borçalının Çörük-Qəmərli bölgəsində məskunlaşdırılmış almanlar tərəfindən qoyulmuşdur.
Mədəniyyəti
Qaçağan ərazisi hələ qədim dövrlərdən mədəniyyət ocağı sayılır. SSRİ dövründə Gürcüstan SSR EA Arxeologiya İnstitunun əməkdaşları dəfələrlə ərazidə arxeoloji qazıntılar aparıblr. Qaçağan ərazisində ilkin quldarlıq dövrünə aid edilən çoxsaylı kurqanlar mövcuddur. Qaçağan kəndində hələ SSRİ dövründən Mədəniyyət evi mövcud olub. İlk klub 1927-ci ildə Gürcüstan SSR Mədəniyyət Xalq Komissarlığının qərarı ilə yardılıb. 1956-cı ildə Qaçağanda yeni mədəniyyət evi və kino klub binası tikilmişdir. Kənddə uşaq bağçası və məktəbəqədər tədris mərkəzi var idi.
Zülal Seyidov adına Qaçağan kənd xəstəxanasının əsası 1926-cı ildə Borçalı qəzası Səhiyyə idarəsinə tabe feldşer məntəqəsi kimi qoyulmuşdur.
M.H.Mollayev adına Qaçağan orta məktəbi 1916-cı ildən mövcuddur.
Hazırda Qaçağan kəndində 1 və 2 nömrəli, iki 12 illik Bələdiyyə orta məktəbi fəaliyyət göstərir.
Təhsil
Qaçağanda ilk təhsil müəssisəsi 1673-cü ildə, Böyük Qaçağan cəmiyyətinin yerli sakini Hacı Əli Dəryaoğlu tərfindən təşkil edilmişdir. Hacı Əli Dəryaoğlu, Nəcəfdə dini təhsil almış və sonra doğma yurduna dönmüş və Qaçağanda dini məktəb açmağa nail olmuşdur. Həmin məktəbdə əsasən Quran dərsləri, qiraət və ərəb əlifbası ilə yazma tədris edilirdi. Bu barədə Osmanlı İmperiyasının Tiflis paşalığının vergi və qeydiyyat dəftərlərində müfəssəl məlumat verilir.
Ədəbiyyat
Qaçağanda xalq folkloru, aşıq sənəti və poeziya geniş inkişaf etmişdir. Qaçağan kəndinin sakinləri və bir çox nümayəndəsi Azərbaycan, Türkiyə və Gürcüstan ədəbi dairələrində və dövri mətbuatında tanınmışlar.
Qaçağanda ədəbi yardıcılığın tarixi 16-cı əsrə gedib çıxır. XX əsrin əvvələrində Qaçağanda Osmanlı İmperiyasının Qars şəhərindən gəlmiş Şair Ağacan yaşayıb yaratmışdır. Şair həm heca vəznində şeirlər yazmış, həm də mükəmməl aşıq olmuşdur. Şair 1911-ci ildə Qaçağan kəndində Aşıq məktəbi təşkil etmiş və bir çox tanınmış Borçalı aşıqlarının ustadı olmuşdur. XVIII əsrdən etibarən Qaçağanda Borçalı aşıq məktəbinə daxil olan və onun ənənələrini davam etdirən "Qaçağan aşıq cərayanı" mövcuddur. Azərbaycanda, Türkiyədə və Borçalının özündə kifayə qədər tanınmış Qaçağan aşıqları yaşayıb yaradıblar.
Borçalının və Qacağanın XX əsrdə yaşıyıb-yaratmış görkəmli nümayəndəsi, Azərbaycan və Borçalıda tanınmış ustad sənətkar . O Borçalının cox ulu bir sənətkarı kimi yaddaşlarda yaşayır. Onun gözləri şikəst olsa da, hər şeyi yaxşı görən, duyan, qavrayan, ustadlarından öyrənən və özüdə şəyirdlər yetişdirib. bir cox şerlərin müəllifidir. Onun bir neçə tanınmış aşıqlarla deyişmələri olmuşdur. O 84 aşıq havasinı və 61 xalq dastanını mükəmməl bilib. Onu Borçalının Homeri adlandırıblar. Onun sənətini oğlu davam etdirir. O öz sazı-sözüylə Beynəlxalq folklor festivallarında uğurlu cixışlar etməkdə davam edir.
Aşiq Rəsul və Aşıq Vəli 20-ci əsrin məşhur aşıqlardandırlar.
Qaçağanın el şairi və Aşıq . əsasən heca vəznində qoşma və gəraylılar yazır. Əsərləri Azərbaycanın bəzi dövrü mətbuatında dərc edilmişdir.
20-ci əsrin əvvələri və ortalarında Qaçağanda yaşamış iki qardaş Əkbər Əliyev və İsa Əliyev heca vəznində, qoşma, gəraylı və təcnislər yazmışlar. Bayatı janrı isə Qaçağan kəndinin ağbirçək xanımlarının deyimlərində geniş yayılmışdır. Ən məşhur bayatıları Telli Əliyeva demişdir. Telli Əliyevanın dediyi bir çox bayatılar indi də xalq arasında xatırladılır.
Qaçağanın el şairi, rəsamı və heykəltərşı Novruz İsmayılov özünün yaradıcılıqı ilə Borçalıda və Qazaxda tanınmışdır. Onun Azərbaycanın Xalq şairi Osman Sarıvəlli ilə yaxın münasıbətləri olmuşdur.
Qaçağanın el şairlərindən biridə dur. O çoxlu duzlu-məzəli şerlərin müəllifidir. Onun şerləri Gürcüstanın dövrü mətbuatında dərc edilmişdir.
Tanınmış Azərbaycan yazıçısı və publisiti Tahir Hüseynov Qaçağanda dünyaya gəlmiş və ilk publisitik və ədəbi əsərlərini məhz Qaçağanda yazmışdır. Tahir Hüseynovun yazdığı "Borçalı hekayələri" toplusu və "Yanıq Abdullanın yuxları" povestini Qaçağan kəndinin tarixinə həsr olunub və 30-cu illərin represiya dövrünü əhatə edir.
Qaçağanın müasir dövrdə ədəbi fəaliyyətli ilə tanınan jurnalist, şair Azərbaycan Yazıçilar və Jurnalistlər birliklərinin üzvü (Əmircanov) Qaçağanda doğulmuşdur. O bir necə şerlər kitabının, "Qaçağan eli" kitabının və Qaçağanda yaşayan nəsillərin tarixlərinə dair bir neçə kitabin müəllifidir. Onun şeirinə bəstələnmiş mahnı Azərbaycanın Xalq artisti Zeynəb Xanlarova tərəfindən ifa olunub.
ədəbi yaradıcılığı Azərbaycan dövri mətbuatında dərc edilib.
Xalçaçılıq
Qaçağanda xalçaçılıq sənəti 16-cı əsrdən inkişaf etməyə başlayıb. 17-ci əsrdə toxunmuş xalçası məlumdur. Həmçinin kilim və milli ornamentli naxışlarla bəzədilmiş xurcun toxunması geniş yayılmışdır. Xalçaçılıq 1960-65-ci illərdən sonra iflasa uğramişdır. 1991-ci ildən sonra Qaçağanda xalça toxunması çox zəif şəkildə inkişaf etməkdədir. Çox az sayda sənətkar mövcuddur.
Tanınmış şəxsləri
- Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri, Azərbaycan SSR və SSRİ Ali Sovetinin deputatı Həsən Seyidov.
- Azərbaycan yazıçısı Tahir Hüseynov.
Sosialist Əməyi Qəhrəmanları:
- Məhəmməd Qocayev
- Səfər Hümbətov
- Səməd Sadıqov
- İmran Məmmədov
- Dursun Əhmədov
- Oruc Bayramov
XX əsrin birinci yarısında Qaçağanda, Osmanlı İmperiyasının Qars şəhərində köçüb gəlmiş şair Şair Ağacan yaşayıb yardıb.
Mərkəzi Komitəsinin (MK) üzvü, Gürcüstan SSR Qarayazı rayon partiya komitəsinin 2-ci katibi, "Qızıl Qarayazı" qəzetinin baş redaktoru Musa Əliyev Qaçağanda dünyaya gəlmiş və orta təhsilini də doğma kəndində almışdır.
Qaçağan kəndinin toponimləri
Qaçağan kəndində tarixən mövcud olmuş və hazırda xalq lekisikonunda işlədilən toponimlər türk mənşəlidir və birbaşa Qıpçaq, həmçinin Oğuz söz köklərindən törəyib. Qaçağan kəndinin məhəllə adları təxminən 16-cı əsrdən mövcuddur. Qaradaşlar, Tofçulu, Çəyğara, Ojaxverdi, Ortalıq və sair məhəllə adları indi də xalq leksikonunda aktiv şəkildə işlədilir.
İstinadlar
- (PDF). 2020-09-20 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-28.
- . 2013-12-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-02.
- (PDF). 2012-10-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-02.
- . 2012-05-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-31.
- . 2012-04-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-03.
- . 2012-05-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-31.
- "Принц крови из рода Гюль – реальный кандидат в президенты Грузии, потому что его лоббирует Гюли - www.saqinform.ge". 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-07-31.
- . 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-31.
- [Военный обзор Тифлисской Губернии и Закатальского округа, составлен подполковником Генерального штаба В. Н. Филиповым. Воспроизведено в оригинальной авторской орфографии издания 1872 года (издательство "Санктпетербург: Товарищества "Общественная польза""), стр. 145]
Xarici keçidlər
- Gürcüstanda 2002-ci il əhali siyahıyaalmasının nəticələri 2009-03-06 at the Wayback Machine
- Gürcüstanda kənd əhalisinin statistik icmalı 2007-11-24 at the Wayback Machine
- Gürcüstanda ən iri kənd yaşayış məntəqələrinin siyahısı 2009-11-13 at the Wayback Machine
- Borçalı haqqında məlumatlar 2021-02-27 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qacagan Qacagan Gurcustanin Asagi Kartli bolgesinin Borcali Marneuli belediyyesinin erazisinde inzibati erazi vahidi ve turkdilli ehali yasayan kend Qacagan41 19 34 sm e 44 47 45 s u Olke GurcustanRayon Marneuli rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 410 mQacaganTarixi1941 1945 ci illerde Boyuk Veten Muharibesinde helak olmus Qacaganlilarin xatiresine ucaldilmis abide 1988 ci il Qacagan Cenubi Qafqazin qedim yasayis meskenlerinden biridir Kendin 1 kilometrliyinde yerlesen Tekeli kurqaninda aparilan arxeoloji qazintilar zamani ibtidai icma qurlusu dovrune aid qebirler ve yasayis meskeni kicik gil parcalardan butov antropomorfik qadin heykelcikleri askar edilmisdir 1501 1736 ci illerde Sefevi Imperiyasinin xeritesi Qacagan kendi yaxiliginda aparilmis arxeoloji qazintilar tesdiq edir ki kendin erazisinde hele e e II minillikde yasayis meskenleri olub Tarixi menbeler kendin XII esrde Desti Qipcaq colunden gelmis Qipcaq tayfalari terefinden salindigini tesdiq edir 1118 ci ilde Gurcu cari Qurucu David Qacagan erazisini qipcaq xani Artiq xana yaxin sexs sayilan Qaracuxa Arslana iqta verildiyini tesdiq edir 654 1116 ci illerde indiki Qacagan kendi erazisindeki yasayis menteqesi terkibinde olmusdur 1116 ci ilde erazi Gurcu carliginin terkibine daxil edilmisdir 1460 ci ilde Agqoyunlu dovletinin beylerbeyine tabe edildi ve burada Agqoyunlu hakimiyyeti 1497 ci ile qeder davam etdi 1801 ci ilde Boyuk Qacagan ve Qacagan cemiyyetleri Borcali sultanliginin terkibinde Rusiya Imperiyasina ilhaq edildi Erazide Herbi komendat idare usulu yardildi 1914 cu ilde Qacagan kendinin 20 yaxin sakini Osmanli Imperiyasi ile muharibenin baslanmasi ile elaqedar olaraq Dikaya Diviziya nin Tatar atli Alayina herbi xidmete cagrildilar Hemin alayin suvarilerinde biri Hemid Gulmemmedov sonra 2 ci dereceli Muqeddes Anna Ordeni ile teltif olundu 1916 ci ilde yerli ziyali Mirze Hesen Mollayev Qafqaz canisinliyi Tehsil Bas Idaresinden xususi icaze alaraq Qacaganda yedillik Rus tatar mektebi tesis etdi 1918 ci ilde movcud olmus Cenub Qerbi Qafqaz Demokratik Respublikasinin Bayragi 1918 ci ilin yanvarinda Qacagan kendinin erazisi Borcali Qarapapaq Turk Cumhuriyyetinin terkibine daxil edidli ve Qacagan icmalarinin selahiyyetli numayendeleri Qars seherinde kecirilen Cenub Qerbi Qafqaz Cumhuriyyetinin Tesis Kongresinde istirak etdiler 9 mart 1917 ci ilde Rusiya Imperiyasinin Muveqqeti Hokumeti Qafqazda car idarecilik sisteminin Canisinliyin legv edilmesi barede qerar verdi ve bunun evezinde Cenubi Qafqazdan Rusiya Dovlet Dumasina secilmis deputatlardan ibaret yeni qurum Zaqafqaziya Xususi Komitesi yaradildi Bu inzibati islahat zamani Qacagan kendinde Mehdi aganin rehberlik etdiyi yeni idareetme vahidi tesis olundu Hemin vaxt Borcali qezasinin Qubernatoru teyin edilmis Ebdurrehman bey Haqverdiyev tez tez en boyuk kendlerden biri olan Qacagana bas cekirdi Gurcustanin terkibindeki Aran Borcalisini xertesi 1918 ci il 26 may tarixde Gurcustan Demokratik Respublikasin musteqilliyi elan edildikde Borcali qezasin Sulaver stansiyasina daxil olan Boyuk Qacagan kendi resmen Gurcustanin terkibine daxil edilse de Azerbaycan Xalq Respublikasi ile mubahiseli erazi hesab edilirdi ve huquqi statusu mueyyen edilmemisdir Gurcustan hokumeti 1918 ci ilde Borcali qezasina Qubernator teyin etse de faktiki olaraq hemin inzibati idareetme oraqaninin Qacagan kendinde de selahiyyetleri taninmirdi Faktiki olaraq hakimiyyet ise Mehdi aganin yaratdigi yerli idareetme sturukturuna mexsus idi 1921 1990 ci illrde gurcustan Sovet Sosialist Respublikasinin Dovlet Bayragi 25 fevral 1921 ci il tarixde RSFSR e mexsus 11 ci Qizil Ordu Azerbaycan SSR ve Ermenistan SSR erazilerinden Gurcustan Demokratik Respublikasinin erazisine daxil olub oranida isgal etdi 25 fevral 1921 ci ilde Borcali qezasinin Sulaver kendinde Gurcustan SSR Muveqqeti Inqilab Komitesi elan olundu Qacagan erazisi Gurcustanda Sovet hakimiyyetinin quruldugu ilk erazilerden biri idi 26 fevral 1921 ci ilde Qacaganda Memid Gulmemmedlinin rehberliyi altinda yerli Qacagan Ingilab Komitesi yardildi 1929 cu ilden sonra kentde kollektivlesme ve kolxoz istehsal qurlusu formalasdirilmaga basladi Qacagan toponiminin menseyi Qacagan turk menseli toponimi birbasa qoc sozu ile elaqelidir ve tarixcilerin qenaetine gore Qacagan toponimi Qocagan Qocakan Qocak kan toponiminden sait deyismesi neticesinde toreyib XII esrde Azerbaycan Atabeyleri Dovletinin Eldegizlerin vergi defterlerinde Qacagan adi Qocagan seklinde islenib Sonra tedricen soz teleffuzde deyisikliye ugrayib Qacagan Qoc aqlar meskeni kimi taninmisdir Qocaq kisiler dunyasini deyisdikde ise onlarin qebri ustunde adeten das qoc heykeli qoyardilar Kendin qedim qebirleri ustunde qoyulmus bele qoc heykellerinin qaliqlarina indi de rast gelmek olar Qacagan kendinden bir nece kilometr aralida olan qedim qebirstanligin birinde qoc heykelleri movcuddur Onlarin yerlesdiyi yere ele indi de Qosdar yeni Qoclar deyilir Cografiyasi ve iqlimiBabaker daginin simal yamaclarindan gorunus Qacagan kendi Gurcustanin Asagi Kartli Borcali mahali bolgesine daxil olan Marneuli Belediyyesinin cenub hissesinde Borcali cokekliyinin asagi terefinde deniz seviyyesinden 280 300 metr hundurlukde kicik yukseklikde yerlesir Kendi inzibati erazi vahidi cenubdan Gurcustanin Ermenistan Respublikasi serqden ise Azerbaycan Respublikasi ile olan dovlet serheddine bitisir Simal terefden Qacagan kendi Qirxili kend erazi vahidinin erazisi ile qerb terefden ise Qasimli kend inzibati erazi vahidi ile qonsudur Qacagan kendi qerbden Agamemmedli simaldan serqden Tekeli cenubdan ise Ermenistanin Noyemberyan Barana rayonunun Asagi Korpulu kendleri ile qonsudur Qacagan kend inzibati erazi vahidine Qacagan Tekeli Xanciqazli ve Kirec Muganli kendleri daxildir Inzibati erazi vahidinin Upravasi Qacagan kendinde yerlesen Inzibati Idarede fealiyyet gosterir Qacagan kendinin icinden Qirmizi Korpu Sulaveri Marneuli beynelxalq ehamiyyetli avtomobil yolu kecir Hemcinin Qacagan kendinden Ermenistanin Noyemberyan rayonu Asagi Korpulu kendine qrunt yol movcuddur Qacagan kendi Kicik Qafqaz sira daglarinin terkib hissesi olan Babaker daginin cenub etyinde ve Debed cayinin cenub sahili boyunca kicik yukseklik ve qismen duzenlik erazide yerlesir Kendi XVIII esrde suni salinmis Xan arxi kesib kecir Bezi erazilerini yarim tepelik reylef teskil edir Kendin serq terefi dageteyi duzenlikden ibaretdir Iqlim muxtelifliyi Qacagan suberazisinin iqlimi cox muxtelif olub rengarenglik teskil edir Bele ki Kicik Qafqaz sira daglarinin terkib hissesi olan Babaker daginin ve Loru dagliq erazisinin tesirinden qisi esasen soyuq kecir Debed ve Xram cayi vadilerinin qismen isti havasinin tesiri ile ise yazi yumsaq isti bezen yagisli payizi yagisli ve soyuq yayi ise dumanli ve mulayim bezen ise qizmar kecir Borcali vadisinin yay fesli zamani isti kontinental havasi oz tesiri gosterir EhalisiQafqaz regionunun etrafli xeritesi 1869 cu il 2002 ci ilde Gurcustanda kecirilmis ehalinin siyahiya alinmasinin resmi neticelerine gore Qacagan kendinin ehalisinin 99 i Qarapapaq ve Azerbaycan turklerinden ibaretdir Hemcinin Qacaganda 1 nefer milliyetce belorus 2 nefer ukraynali 3 nefer rus ve 2 nefer gurcu yasayir Qacagan erazisinde turkdilli tayfalarin meskunlasmasinin tarixi e e II minilliye gedib cixir Tarixi menbeler ve arxeloji tedqiqatlar neticesinde indiki Qacagan inzibati erazi bolgusu erazisinde turkdilli Goger eramezdan evvel 5 ci esrde ise Bunturklerin yasadigi tesdiq edilir Qipcaq menseli turkdilli tayfalar Qacagan erazisinde III esrden etibaren yasamaga baslayiblar Qipcaq tayfalarinin Qacagan erazisine kutlevi sekilde gelmesi ise 1118 ci ile tesaduf edir Milliyetce Azerbaycan turkleri olan nesiller ise Qacagana ilkin olaraq 1552 ci ilde Sefevi Sahi I Tehmasibin zamaninda kocub gelibler 1850 ci ilden sonra esasen Cenubi Azerbaycanin Tebriz ve Maku bolgelerinden gelerek burada daimi meskunlasiblar Hazirda Qacagan kendinin ehalisinin 85 i qipcaq menseli qarapapaq turkleri 14 ni ise oguz menseli Azerbaycan turkleri teskil edir Dini mensubiyyetine gore Qacagan ehalisnin 99 9 i muselmanlardan ibaretdir Kend ehalisinin 97 i Islamin ceferi 2 9 i ise ise sunni mehzebini ozunun inanci hesab edir 1869 cu ilde heyata kecirilmis kameral aile ve ya tustu ev sayina gore siyahiya alinmaya esasen Tiflis quberniyasinin Borcali qezasinin Qacagan kendinde Qafqaz tatarlarindan ibaret 35 aile yasayirdi 2002 ci il siyahiya almasinin neticelerine esasen Qacagan kendinin ehalisinin sayi 8 124 nefer rayon ehalisinin 6 5 i olmusdur ki onlardan da 50 2 i kisiler 49 6 i ise qadinlardir Kend ehalisinin 99 9 i turkdilli ehaliden ibaretdir Qacagan ehalisinin sayina gore Borcalinin turkler yasayan en iri kendlerinden biri hesab olunur IqtisadiyyatiRusiya Imperiyas geeneral leytenanti Israfil bey Yadigarov 1815 1884 Qacagan Marneuli rayonunun aqrar sahede inkisaf etmis kendlerinden biridir Esas mesgulluq saheleri kend teserufati istehsal saheleri heyvandarliq terevezcilik ve ariciliqdir Taxilciliq terevezcilik kartofculuq maldarliq ariciliq ve s inkisaf etmisdir 1921 ci ile qeder kendin etraf erazileri ekin saheleri lokal meselikler ve dag otlaqlari mulkedarlara mexsus idi Erazide yerli mulkedarlar General leytenant Israfil bey Yadigarovun ve General mayor Hesen bey Yadigarovun mulkleri ekin saheleri Mantasevin tut baglari ve diger mulkedarlarin torpaq saheleri var idi 1927 ci ilin dekabrinda SSRI de Umumittifaq Kommunist Bolsevikler Partiyasinin XV Qurultayinda kollektivlesdirme ve sexsi mulkiyyetde olan torpaqlarin millilesdirilmesi haqinda qerar qebul edildi Bu qerar esasinda Gurcustan SSR Xalq Komissarlari Soveti kollektivlesdirmenin heyata kecirilmesine basladi Qacagan kendi erazisinde Kommunizm kolxozu yaradildi ve sexsi mulkiyyetde olan butun torpaqlar dovletin nefine musadire edildi Yerli kolxoz 1960 ci ilde Qacaganda sturuktur islahati aparilmasi neticesinde Qacagan sudculuk terevezcilik sovxozuna cevrildi 1991 ci ilde SSRI nin dagilmasi ile elaqedar olaraq Qacagan sovxozu tamaiyle iflasa ugradi 1995 ci ilde Gurcustan Respublikasinda torpaq islahatinin baslandi ve sovxoza mexsus saheler ozellesdirildi 1995 ci ile qeder Qacaganda kend tesserufati mehsullarinin istehsali saheleri movcud idi Ancaq musteqilliyini yeni elan etmis Gurcustan Respublikasinda bas veren derin siyasi ve iqtisadi bohran butun istehsal sahelerinin mehv olmasina sebeb oldu 1998 ci ilden etibaren ise Qacagan Sudculuk terevezcilik sovxozuna mexsus olan torpaqlar ve istehsal saheleri ozellesdirildi Hazirda kend sakinlerine ve icaredarlara mexsus torpaqlarda kend tesserufati mehsullari o cumleden tutun qargadali gunebaxan pomidor taxil arpa diger texniki bitkiler ve meyve becerilir Yalniz tutun qurudulamsi ve ilkin istehsali heyata kecirilir Yerli ehali enenevi usullarla kend torpaqlarinda becerilen uzumden qirmizi ve ag serab istehsal edirler Qacagan kendinin simal erazisinde Babaker daginin eteyindeki das karxanalarda qirma usulla tikinti materiali olan ag das cixarilir Son dovrlerde Qacaganda xalq usulubu ile serabciliq istehsali genis sekilde inkisaf etmekdedir Qacaganda serabciligin esasi 19 cu esrde hele Borcalinin Coruk Qemerli bolgesinde meskunlasdirilmis almanlar terefinden qoyulmusdur MedeniyyetiQacagan kend Medeniyyet eviAzerbaycan SSR in dovlet xadimi Azerbaycan SSR Nazirler Sovetinin sedri 1981 1989 Hesen Seyidovun Qacagan kendindeki bustu 2003 cu il Qacagan erazisi hele qedim dovrlerden medeniyyet ocagi sayilir SSRI dovrunde Gurcustan SSR EA Arxeologiya Institunun emekdaslari defelerle erazide arxeoloji qazintilar apariblr Qacagan erazisinde ilkin quldarliq dovrune aid edilen coxsayli kurqanlar movcuddur Qacagan kendinde hele SSRI dovrunden Medeniyyet evi movcud olub Ilk klub 1927 ci ilde Gurcustan SSR Medeniyyet Xalq Komissarliginin qerari ile yardilib 1956 ci ilde Qacaganda yeni medeniyyet evi ve kino klub binasi tikilmisdir Kendde usaq bagcasi ve mektebeqeder tedris merkezi var idi Zulal Seyidov adina Qacagan kend xestexanasinin esasi 1926 ci ilde Borcali qezasi Sehiyye idaresine tabe feldser menteqesi kimi qoyulmusdur M H Mollayev adina Qacagan orta mektebi 1916 ci ilden movcuddur Hazirda Qacagan kendinde 1 ve 2 nomreli iki 12 illik Belediyye orta mektebi fealiyyet gosterir Tehsil Qacaganda ilk tehsil muessisesi 1673 cu ilde Boyuk Qacagan cemiyyetinin yerli sakini Haci Eli Deryaoglu terfinden teskil edilmisdir Haci Eli Deryaoglu Necefde dini tehsil almis ve sonra dogma yurduna donmus ve Qacaganda dini mekteb acmaga nail olmusdur Hemin mektebde esasen Quran dersleri qiraet ve ereb elifbasi ile yazma tedris edilirdi Bu barede Osmanli Imperiyasinin Tiflis pasaliginin vergi ve qeydiyyat defterlerinde mufessel melumat verilir Edebiyyat Qacaganda xalq folkloru asiq seneti ve poeziya genis inkisaf etmisdir Qacagan kendinin sakinleri ve bir cox numayendesi Azerbaycan Turkiye ve Gurcustan edebi dairelerinde ve dovri metbuatinda taninmislar Qacaganda edebi yardiciligin tarixi 16 ci esre gedib cixir XX esrin evvelerinde Qacaganda Osmanli Imperiyasinin Qars seherinden gelmis Sair Agacan yasayib yaratmisdir Sair hem heca vezninde seirler yazmis hem de mukemmel asiq olmusdur Sair 1911 ci ilde Qacagan kendinde Asiq mektebi teskil etmis ve bir cox taninmis Borcali asiqlarinin ustadi olmusdur XVIII esrden etibaren Qacaganda Borcali asiq mektebine daxil olan ve onun enenelerini davam etdiren Qacagan asiq cerayani movcuddur Azerbaycanda Turkiyede ve Borcalinin ozunde kifaye qeder taninmis Qacagan asiqlari yasayib yaradiblar Borcalinin ve Qacaganin XX esrde yasiyib yaratmis gorkemli numayendesi Azerbaycan ve Borcalida taninmis ustad senetkar O Borcalinin cox ulu bir senetkari kimi yaddaslarda yasayir Onun gozleri sikest olsa da her seyi yaxsi goren duyan qavrayan ustadlarindan oyrenen ve ozude seyirdler yetisdirib bir cox serlerin muellifidir Onun bir nece taninmis asiqlarla deyismeleri olmusdur O 84 asiq havasini ve 61 xalq dastanini mukemmel bilib Onu Borcalinin Homeri adlandiriblar Onun senetini oglu davam etdirir O oz sazi sozuyle Beynelxalq folklor festivallarinda ugurlu cixislar etmekde davam edir Asiq Resul ve Asiq Veli 20 ci esrin meshur asiqlardandirlar Qacaganin el sairi ve Asiq esasen heca vezninde qosma ve geraylilar yazir Eserleri Azerbaycanin bezi dovru metbuatinda derc edilmisdir 20 ci esrin evveleri ve ortalarinda Qacaganda yasamis iki qardas Ekber Eliyev ve Isa Eliyev heca vezninde qosma gerayli ve tecnisler yazmislar Bayati janri ise Qacagan kendinin agbircek xanimlarinin deyimlerinde genis yayilmisdir En meshur bayatilari Telli Eliyeva demisdir Telli Eliyevanin dediyi bir cox bayatilar indi de xalq arasinda xatirladilir Qacaganin el sairi resami ve heykeltersi Novruz Ismayilov ozunun yaradiciliqi ile Borcalida ve Qazaxda taninmisdir Onun Azerbaycanin Xalq sairi Osman Sarivelli ile yaxin munasibetleri olmusdur Qacaganin el sairlerinden biride dur O coxlu duzlu mezeli serlerin muellifidir Onun serleri Gurcustanin dovru metbuatinda derc edilmisdir Taninmis Azerbaycan yazicisi ve publisiti Tahir Huseynov Qacaganda dunyaya gelmis ve ilk publisitik ve edebi eserlerini mehz Qacaganda yazmisdir Tahir Huseynovun yazdigi Borcali hekayeleri toplusu ve Yaniq Abdullanin yuxlari povestini Qacagan kendinin tarixine hesr olunub ve 30 cu illerin represiya dovrunu ehate edir Qacaganin muasir dovrde edebi fealiyyetli ile taninan jurnalist sair Azerbaycan Yazicilar ve Jurnalistler birliklerinin uzvu Emircanov Qacaganda dogulmusdur O bir nece serler kitabinin Qacagan eli kitabinin ve Qacaganda yasayan nesillerin tarixlerine dair bir nece kitabin muellifidir Onun seirine bestelenmis mahni Azerbaycanin Xalq artisti Zeyneb Xanlarova terefinden ifa olunub edebi yaradiciligi Azerbaycan dovri metbuatinda derc edilib Xalcaciliq Qacaganda xalcaciliq seneti 16 ci esrden inkisaf etmeye baslayib 17 ci esrde toxunmus Qacagan xalcasi melumdur Hemcinin kilim ve milli ornamentli naxislarla bezedilmis xurcun toxunmasi genis yayilmisdir Xalcaciliq 1960 65 ci illerden sonra iflasa ugramisdir 1991 ci ilden sonra Qacaganda xalca toxunmasi cox zeif sekilde inkisaf etmekdedir Cox az sayda senetkar movcuddur Taninmis sexsleriHesen SeyidovMemid Musayev 1922 1932 ci illerde ZSFSR XDIK Bas Siyasi Idaresinin Borcali Qezasi uzre muvekkiliAzerbaycan SSR Nazirler Sovetinin sedri Azerbaycan SSR ve SSRI Ali Sovetinin deputati Hesen Seyidov Azerbaycan yazicisi Tahir Huseynov Sosialist Emeyi Qehremanlari Mehemmed Qocayev Sefer Humbetov Semed Sadiqov Imran Memmedov Dursun Ehmedov Oruc Bayramov XX esrin birinci yarisinda Qacaganda Osmanli Imperiyasinin Qars seherinde kocub gelmis sair Sair Agacan yasayib yardib Merkezi Komitesinin MK uzvu Gurcustan SSR Qarayazi rayon partiya komitesinin 2 ci katibi Qizil Qarayazi qezetinin bas redaktoru Musa Eliyev Qacaganda dunyaya gelmis ve orta tehsilini de dogma kendinde almisdir Taninmis Azerbaycan yazicisi ve publisisti Tahir Huseynov 1930 1993 Qacagan kendinin toponimleri Qacagan kendinde tarixen movcud olmus ve hazirda xalq lekisikonunda isledilen toponimler turk menselidir ve birbasa Qipcaq hemcinin Oguz soz koklerinden toreyib Qacagan kendinin mehelle adlari texminen 16 ci esrden movcuddur Qaradaslar Tofculu Ceygara Ojaxverdi Ortaliq ve sair mehelle adlari indi de xalq leksikonunda aktiv sekilde isledilir Istinadlar PDF 2020 09 20 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 04 28 2013 12 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 02 PDF 2012 10 15 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 02 2012 05 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 07 31 2012 04 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 03 2012 05 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 07 31 Princ krovi iz roda Gyul realnyj kandidat v prezidenty Gruzii potomu chto ego lobbiruet Gyuli www saqinform ge 2016 03 04 tarixinde Istifade tarixi 2013 07 31 2016 03 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 07 31 Voennyj obzor Tiflisskoj Gubernii i Zakatalskogo okruga sostavlen podpolkovnikom Generalnogo shtaba V N Filipovym Vosproizvedeno v originalnoj avtorskoj orfografii izdaniya 1872 goda izdatelstvo Sanktpeterburg Tovarishestva Obshestvennaya polza str 145 Xarici kecidlerGurcustanda 2002 ci il ehali siyahiyaalmasinin neticeleri 2009 03 06 at the Wayback Machine Gurcustanda kend ehalisinin statistik icmali 2007 11 24 at the Wayback Machine Gurcustanda en iri kend yasayis menteqelerinin siyahisi 2009 11 13 at the Wayback Machine Borcali haqqinda melumatlar 2021 02 27 at the Wayback Machine