Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qarakənd faciəsi və ya 20 noyabr faciəsi — 1991-ci il 20 noyabrda Xocavənd rayonunun Qarakənd kəndinin yaxınlığında, Ağdam rayonunun Mərzili kəndi ərazisində erməni hərbi dəstələri tərəfindən vurulan Azərbaycan hərbi helikopter hadisəsi. Hesablamalara görə, Qarakənd üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan Mİ-8 N72 helikopteri 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 radələrində vurulub. Həlak olanlar arasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov, baş nazirin müavini Zülfü Hacıyev, Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist Osman Mirzəyev, Qazaxıstan Respublikası Daxili İşlər nazirinin müavini Saylau Serikov, Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti Alı Mustafayev var idi. Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.
| Qarakənd faciəsi | |
|---|---|
 Mİ-8 qəzadan əvvəl | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Tarix |
|
| Qəza səbəbi | Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən vurulub |
| Yer | Qarakəndin üç kilometr yaxınlığı |
| Sərnişin sayı | 22 |
| Ölü sayı | 22 |
| Helikopter | |
| Helikopter modeli | Mİ-8 helikopteri |
| Havayolu şirkəti | Aeroflot |
| Qalxma yeri | Ağdam |
| İstiqamət | Xocavənd |
| Uçuş nömrəsi | N72 |
Tarix
1991-ci il noyabrın 7-də Bakıda Qazaxıstan, Azərbaycan, Türkmənistan, Rusiya və Ermənistan həmsədrlərinin görüşü keçirildi. Görüşün səbəbi Qarabağ müharibəsi və hansı xalqın (Azərbaycan türkləri və ya ermənilər) sıxışdırıldığı məlum edilməsi idi. Bu səbəbdən də həmsədrlər razılaşdılar ki, hadisələri öz gözləri ilə görsünlər və Xankəndiyə getsinlər.
1991-ci il noyabrın 18-də Mixail Qorbaçovun şəxsi köməkçisi Kremldən Bakıya zəng vurur və Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ rəhbərliyindən xahiş edir ki, Təhlükəsizlik Şurasının növbəti iclasını Dağlıq Qarabağda keçirsin çünki ərazidəki torpaq iddiasında olan erməni liderlərinin və Moskva nümayəndələrinin də bu iclasda iştirakı nəzərdə tutulur. Bu telefon zəngindən sonra Bakıda siyahı tərtib olunur. Siyahıya Viktor Polyaniçko rəhbərlik etməli idi. Nümayəndələr, ancaq güc nazirliklərindən və Təhlükəsizlik Şurasının rəhbər orqanlarından ibarət olmalıydı.
Rayon komendantı Nikolay Jinkinin müavini, polkovnik 1991-ci il noyabrın 18-də tərtib etdiyi və Bakı ilə razılaşdırılmış siyahısına "Aşanak" kolxozunun Heyvandarlıq Birliyinin sədri , Vladimir Kuşnarikin özü, beynəlxalq erməni diasporu (əsasən Fransa və Kaliforniya erməni kilsələri) tərəfindən maliyyələşdirilən "Krunk" təşkilatının Dağlıq Qarabağdakı ideoloqlarından , "Yevkrapa" cəmiyyətinin maliyyə məsələlərinə baxan, onun Livan erməni diasporu ilə əlaqələndiricisi Leonard Petrosyan, zabit və bir də qərara alınmışdı ki, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin Ağdam, Xocavənd, Füzuli, Cəbrayıl, Xocalı, Əsgəran rayon şöbələrinin liderləri və onların Bakı nümayəndəsi daxil olsun. Məşvərət lentə alınmalı və respublika televiziyasının "Günün ekranı" xəbərlər proqramında göstərilməli idi. Saat 13:40 dəqiqədə Ağdam hava limanına verilən xəbərdən sonra bu adamlar helikopterə minmirlər.
Rəsmi Moskva iclasda dövlət katibi Tofiq İsmayılov və baş prokuror İsmət Qayıbovun hökmən iştirakını xahiş edir. Bu xahişi isə məhz polkovnik çatdırır. 1991-ci il noyabrın 19-u saat 19.05-də siyahı tərtib olunur. İlkin siyahı Tofiq İsmayılovun rəhbərliyilə müzakirə edilir. Millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov siyahıdan çıxarılır. Onların yerinə güc nazirliklərinin, qoşun birləşmələrinin rütbəli məmurları salınır. Siyahıya Viktor Polyaniçkonun başçılıq etməsi qüvvədə qalır.
Ancaq 1991-ci il noyabrın 19-da gecədən xeyli keçmiş siyahı təzələnir. Viktor Polyaniçkonun, güc nazirliklərindən seçilmiş şəxslərin adları siyahıdan çıxarılır. Millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov siyahıya daxil edilir. Tofiq İsmayılov tərtib olunmuş siyahıya başçılıq etməli, Ağdamda Təhlükəsizlik Şurasının səyyar iclası keçirməliydi. Yeni siyahını Ayaz Mütəllibov 1991-ci il noyabrın 19-u, saat 23:00-da təsdiqləyir. Siyahıdakıların bəzilərinə hazırlıq üçün telefon zəngləri olunur. Dağlıq Qarabağa gedəcək adamların siyahısı DQ rəhbərliyinə, , hərbi komendanta və Moskvaya göndərilir. Qrupun Dağlıq Qarabağ ərazisindəki fəaliyyətinə isə üçlük nəzarət edir — Dağlıq Qarabağ təhlükəsizlik rəisi, polkovnik Georgi Septa, hərbi komendantın müavini, polkovnik və Xocavənd milis rəisi, polkovnik .
Qəza
1991-ci il noyabrın 20-də saat 12.57-də Ağdam uçuş zolağındakı Mİ-8 tipli iki helikopterin 69 və 72 nömrəli yanacaq bakları doldurulur. Mİ-8 N69 helikopteri əsas helikopter olmalı, onu iki nəfər — 1981-ci ildə Əfqanıstan döyüşlərində iştirak etmiş kapitan və kapitan idarə etməliydi. İkinci helikopter — Mİ-8 N72 isə birincini müşayiət etməli idi. Amma ikinci helikopter müşayiət olunmadan, yəni təhlükəsizliyi təmin edilmədən 13.48-də birincinin yerinə havaya qalxır.
Bəzi araşdırmalarda göstərilir ki, 1991-ci ilin noyabrın 20-də helikopteri idarə edən 26 saylı Mİ-8 helikopterini idarə edən kapitan Gennadi Domov adlı pilot 1984-cü il martın 26-da Əfqanıstanda Cəlalabadın "İslam cəmiyyəti"-nin dəstəsi tərəfindən idarə etdiyi Mİ-8 helikopteri ilə birgə vurularaq öldürülüb.
Həmin ərəfədə Gülablı və Yenikənd istiqamətlərində hərbi maşınlarda qurulmuş (M-16–26 və MS-22–22 nömrəli) və Ağdam, Xocalı hava limanlarının uçuş və enmə zolaqlarını nəzarətə götürən radarlar vasitəsilə saat 14:05-də Ağdamdan Qarakənd istiqamətinə uçan Mİ-8 N72 helikopterin rabitə əlaqələri kəsilir. Qırılmış rabitə ilə bağlı ilkin məlumatlar Xocavənd istiqamətində ötürülür, lakin törədilən faciə haqqında ilkin məlumat təqribən altı saatdan sonra verilir. Ağdam, Xankəndi və Xocavənd hərbi birləşmələrinin komandanlığı susurdu.
Hesablamalara görə, Qarakənd üzərində üç yüz metr yüksəklikdə uçan Mİ-8 N72 helikopteri 1991-ci il noyabrın 20-də saat 14:42 dəqiqədə vurulub. Faciə haqqında ilkin məlumat Prezident Aparatına saat 19:55-də çatıb, lakin bu faciə haqqında xəbər Xankəndidən erməni dilində yayımlanan "Vətən və vətəndaş" verilişinin xəbərlər bölümündə, saat 15:30-da yayımlanmışdı. Həmin gün Yerevan radiosu saat 16:15-də həmin xəbərin "qəza" kimi şərhini verdi. Saat 16:40-da Tehran radiosu, 17:00-da Moskva radiosu açıqladı.
Həlak olanlar arasında Azərbaycan Respublikasının Dövlət katibi Tofiq İsmayılov, baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri, sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov və Vəli Məmmədov, baş nazirin müavini Zülfü Hacıyev, Prezident Aparatının şöbə müdiri və jurnalist Osman Mirzəyev, Qazaxıstan daxili işlər nazirinin müavini Saylau Serikov, Azərbaycan Dövlət Televiziyasının jurnalisti Alı Mustafayev var idi. Ümumilikdə qəza nəticəsində 22 nəfər həlak olub.
İlkin olaraq Azərbaycanın nümayəndə heyətinin məlumatına görə, cəsədlərdən 12-si tam şəkildə tanınırdı, 3-cü qismən tanınırdı, qalanlarının şəxsiyyəti isə ekspertiza nəticəsində müəyyən edildi. İsmət Qayıbovun oğlu İsmayıl Qayıbovun sözlərinə görə, ilk və son dəfə onun atası ailə üzvlərinə vida etməmişdi. İsmət Qayıbovun geyindiyi pencəyin cibində isə Ömər Xəyyamın rübaisi var idi:
Из допущенных в рай и низвергнутых в ад
Никогда и никто не вернулся назад.
Грешен ты или свят, беден или богат,
Уходя, не надейся и ты на возврат.
Qəzanın səbəbləri
Rusiyanın İTAR-TASS agentliyindən DQMV-nin komandirin xüsusi sahəsi istinadına görə, helikopter dumanlı havada qayalara çırpılmışdı. 1991-ci ildə The New York Times-da nəşr olunan məqalədə qeyd olunur ki, helikopter heyətinin üzvü Sovet televeziyasına "biz heç nə görmürük" və "buludlar qatıdı" olduğunu deyib. Lakin istintaq zamanı, helikopterdə raket partlayışına müvafiq gövdə deşikləri aşkar olunmuşdu.
Həlak olanların siyahısı
Həlak olanların dəfni 1991-ci ildə noyabrın 22-də Bakıda keçirilib.
| Sıra nömrəsi | Ad | Məlumat |
|---|---|---|
| 1 | Tofiq İsmayılov | Azərbaycan Respublikasının Dövlət katibi |
| 2 | İsmət Qayıbov | Azərbaycan Respublikasının Baş prokuroru |
| 3 | Məhəmməd Əsədov | Azərbaycan Respublikasının müdafiə və dövlət təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Dövlət müşaviri |
| 4 | Vaqif Cəfərov | Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin millət vəkili |
| 5 | Vəli Məmmədov | Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin millət vəkili |
| 6 | Zülfü Hacıyev | Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin millət vəkili |
| 7 | Osman Mirzəyev | Azərbaycan Respublikasının Prezident Administrasiyasında şöbə müdiri |
| 8 | Alı Mustafayev | Telejurnalist |
| 9 | Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin prokuroru | |
| 10 | Saylau Serikov | Qazaxıstan Respublikası Daxili İşlər nazirinin müavini |
| 11 | Fəxrəddin Şahbazov | Video-operator |
| 12 | Arif Hüseynzadə | AzTV-nin işıqçısı |
| 13 | Azərbaycan Respublikası Dövlət katibinin köməkçisi | |
| 14 | Dağlıq Qarabağ üzrə Milli Təhlükəsizlik şöbəsinin rəisi | |
| 15 | Nikolay Jinkin | Fövqəladə vəziyyət rayonunun komendantı |
| 16 | Milis general-mayoru | |
| 17 | Oleq Koçerev | polkovnik-leytenant |
| 18 | Vladimir Kovalyov | Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Daxili İşlər İdarəsinin rəisi |
| 19 | Qurban Namazəliyev | Azərbaycan Respublikası Meliorasiya və Su Təsərrüfatı nazirinin 1-ci müavini |
| 20 | Vyaçeslav Kotov | Helikopter heyətinin komandiri |
| 21 | Gennadiy Domov | Helikopter heyətinin üzvü |
| 22 | Dmitri Yarovenko | Helikopter heyətinin üzvü |
Reaksiyalar
Helikopterin vurulmasından sonra Azərbaycan Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi hadisəni terror aktı və diversiya adlandırmışdı. Qarakənd faciəsindən sonra Bakıda Azərbaycan SSR Ali Soveti və Ayaz Mütəllibova qarşı Qarabağda asayişi bərpa və ya istefa şərti ilə kütləvi mitinqlər baş vermişdi.
2013-cü ildə ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibi Cen Psaki Qarakənd faciəsini Dağlıq Qarabağ münaqişəsini həll etmək səylərini geriyə atdığını qeyd etmişdi.
Araşdırma
Qarakənd faciəsi ilə bağlı bu günədək müxtəlif versiyalar səsləndirilir. Bəzi mənbələrə görə, Qarakənd faciəsi Rusiyanın törətdiyi təxribat idi. Diplomat Vəfa Quluzadənin sözlərinə görə, Qarakənd faciəsində Ayaz Mütəllibovun rolu olub və faciə nəticəsində Azərbaycan müqavimət qabiliyyətini itirdi.
Xankəndidəki rus qarnizonunun hərbi prokuroru İ. Lazutkin 248-ci maddə ilə (RF CM) ("Uçuşun düzgün idarə olunmaması və insan tələfatı") cinayət işi açdı. İ. Lazutkin ilkin istintaq materiallarını düzgün tərtib etmədiyindən heç nə anlamaq olmurdu. 1991-ci il noyabrın 24-də İrəvan televiziyasının xəbərlər proqramına müsahibə verən prokuror Lazutkin iddia edir ki, həlak olan azərbaycanlılara ilkin yardımı "ermənilər göstərib". Polkovnik bu terror aktını adi bir qəza kimi soyuqqanlıqla şərh edirdi. Lazutkin helikopterin "qara qutusu"-nu da əlinə keçirib, ona toxunmağı qadağan etmişdi. Onun sözlərinə görə, qara qutu "istidən", "yanğından" və "partlayışdan" sıradan çıxıb və əriyib. Bəzi araşdırmalara görə, Mİ-8 N72 hərbi helikopterinə ABŞ istehsalı olan Barret M81A1 və Barret M82-A1 silahından atəş açılıb. "Time" jurnalının 2009-cu il 20 iyul sayında "Qara qutular və qısa tarix" məqaləsində Mİ-8 N72 helikopterlərində olan qara qutuların yanma ehtimalının 0-a bərabər olduğu qeyd edilib.
1991-ci ildə Füzuli və Xocavənd rayonlarının hərbi komendantı olmuş general-leytenant 1991-ci il, noyabrın 20-də Xocavənd rayonunun Qarakənd faciəsinə münasibət bildirərkən qeyd etmişdi ki, əgər onun ezamiyyət müddətini artırsaydılar, Qarakənd səmasında vurulan helikopterdə o da olacaqdı. Həmin ildə Azərbaycan Respublika Prokurorluğunun istintaq idarəsinin rəisi Adil Ağayev qeyd edirdi:
 | Kimsə helikopterə avtomat silahdan atəş açmışdı və helikopter zədələnmişdi. Atəş zamanı helikopter idarə edən pilot iki güllə yarası almışdı. Pilot aldığı güllə yarası nəticəsində helikopteri idarə edə bilməmiş, yerə düşərək partlamışdı. |  |
Jurnalist Salman Alıoğlunun sözlərinə görə, Mərzilini keçəndə hərbçilər jurnalistləri saxladılar və o əraziyə bir sutka heç kəsi buraxmadılar. Alıoğluya görə, jurnalistlər əraziyə gedəndə ruslar və ermənilər ərazidə ciddi təmizləmə işi aparmışdılar. Onun fikrincə, helikopter yerə düşmüş və onlar helikopteri yerdə yandırmışdılar:
| | Helikopterdən təxminən 500-600 metr məsafədə nazir müavini Qurban Namazəliyevin cəsədi vardı. 700-800 metrlikdə Osman Mirzəyevin cəsədi vardı. Mən o vaxt dediyim versiyada qalıram ki, onlar helikopteri endirəndə içindəkilər sağ olublar. | |
Alıoğlunun sözlərinə görə, səfərdən əvvəl İsmət Qayıbov və Məhəmməd Əsədov kürk geyinmişdi və onların kürkünün altında İsrail istehsalı olan avtomatları var idi. Jurnalistin fikrincə, helikopterin içində atışma olub. Alıoğluya görə, meyitləri tabutlara yerləşdirəndə helikopterdə olanlarla, tabutda olanların sayı düz gəlmirdi və təxminən üç-dörd cəsəd yox idi.
2010-cu il noyabrın 20-də Qarakənd faciəsi cinayət işi üzrə istintaq dayandırılıb. Səbəb hadisənin baş verdiyi ərazinin Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunmasıdır. Cinayəti törədən şəxsləri müəyyənləşdirmək mümkün olmayıb.
2016-cı ildə Qarakənd faciəsində həlak olan jurnalist Osman Mirzəyevin qızı, Sevinc Osmanqızı Azərbaycan Ali Soveti sədrinin o dövrdəki müavini və istintaq komissiyasının sədri Tamerlan Qarayevi ittiham edib:
| | O vaxt belə bir versiya var idi ki, faciədə azərbaycanlıların yerli özünümüdafiə dəstəsinə rəhbərlik edən səhra komandiri "Qatır Məmməd"-in (Yaqub Rzayev) əli olub. "Qatır Məmməd" həbsxanada ifadə verib ki, helikopteri vurmağı bizə Tamerlan Qarayev tapşırıb və deyib ki, içərisində gələn ermənilərdir. Sonra "Qatır Məmməd" həbsxanada müəmmalı şəkildə öldü. Onun bu etirafından sonra Tamerlan Qarayev ən azı şübhəli qismində dindirilməli idi. Bu, baş vermədi... | |
Sevinc Osmanqızı hesab edir ki, istintaq və parlament təhqiqat komissiyasının işlərindən mühüm dəlillərin yoxa çıxması, ikinci helikopterin uçduğunu, yanan Mİ-8-ə yaxınlaşan maşın karvanını görən azərbaycanlı çobanın ifadəsinin silinməsi — bütün bunlar müstəqilliyini təzəcə qazanmış Azərbaycana qarşı yaxşı hazırlanmış terror aktının tərkib hissələridir.
İstinadlar
- Novruzoğlu, Rövşən. GENOSID......ECOCID. Bakı: «Adiloğlu» nəşriyyatı. 2005. 544. (#accessdate_missing_url)
- "20 Noyabr, 1991-ci il "Qarakənd faciəsi" kimi əbədi xatirələrdə qaldı". azl.abna24.com. azl.abna24.com. 2022-05-24 tarixində . İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . karabakhmedia.az. karabakhmedia.az. 2018-01-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Şirinova, Arzu. . anl.az. anl.az. Archived from the original on 2022-03-25. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Özbəkistan, Daşkənd Hərbi Dairəsi. Əfqanıstan-İran istiqamətindən polkovnik V. İ. Qurinin 1984-cü il dekabrın 12-də Moskvaya, MN BQ-a ünvanladığı 216/051 saylı məktubundan
- Makili-Aliyev, Kamal. . lup.lub.lu.se. lup.lub.lu.se. səh. 12. Archived from the original on 2021-05-01. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Əliyev, Zaur. . karabakhinfo.com. karabakhinfo.com. 2017-02-21 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Батыев, Бахрам. . vesti.az (rus). vesti.az. 2017-04-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- "Издательский дом «Коммерсантъ». Журнал «Власть», № 45 (89) от 25.11.1991. В Азербайджане сбит вертолет с VIP на борту". 2009-07-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2016-07-17.
- . www.nytimes.com. The New York Times. Archived from the original on 2018-01-22. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Croissant, Michael P. The Armenia-Azerbaijan conflict: causes and implications. Westport, CT: Praeger Publishers. 1998. səh. 45. ISBN . (#accessdate_missing_url)
- . www.nytimes.com. The New York Times. Archived from the original on 2018-01-22. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Kuznetsov, Oleq. "First Terrorist War: A Look from Russia (Transnational Armenian Terrorism and Nagorno-Karabakh Conflict of 1988-1994)" (PDF). . 2 (21). 2015: 54–63. 2021-07-19 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Белых, В. (rus). İzvestiya. 22 noyabr 1991. Archived from the original on 2022-03-28. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Qlebov, Roman. . www.kommersant.ru. Kommersant. Archived from the original on 2022-09-24. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . www.anspress.com. www.anspress.com. Archived from the original on 2018-01-22. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . karabakhinfo.com. karabakhinfo.com. Archived from the original on 2022-11-08. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Osmanqızı, Sevinc. . www.youtube.com. ANS. Archived from the original on 2022-03-28. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- Dəniz, Ramiz. (PDF). Bakı: “MM-S” müəssisəsi. 2014. səh. 41. ISBN . Archived from the original on 2018-01-22. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . www.anspress.com. www.anspress.com. Archived from the original on 2018-01-22. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . kulis.lent.az. kulis.lent.az. 2018-01-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . www.zeynebiye.com. www.zeynebiye.com. 2018-01-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- "Qarakənd faciəsi ilə bağlı yeni iddia". xitab.az. xitab.az. 17 iyul 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
- . koordinat.az. koordinat.az. Archived from the original on 2022-03-28. İstifadə tarixi: 17 iyul 2016.
Xarici keçidlər
- . Qarakənd: faciəyə gedən yol. (1-ci hissə) (2-ci hissə)
- Ən Yeni Tarix Qarakənd faciəsi 2001 (ANS)
- Qarabağ Döyüşləri 20 Noyabr FACIƏSI
- Ayaz Mütəllibovdan Hacı Əbdülün dediklərinə REAKSİYA: "Qarakənddə helikopteri Qatır Məmmədin vurmasını iddia etmək…"
- Hacı Əbdüllə hadisə kimi müsahibə: "Tamerlan Qarayev Qatır Məmmədə demişdi…"
- ""Qatır Məmməd"-in etirafından sonra Tamerlan Qarayev dindirilməli idi"
- Qarakənd faciəsinin gizli məqamları: Əslində nə baş vermişdi? — Şahidlər danışır 2021-01-20 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qarakend faciesi ve ya 20 noyabr faciesi 1991 ci il 20 noyabrda Xocavend rayonunun Qarakend kendinin yaxinliginda Agdam rayonunun Merzili kendi erazisinde ermeni herbi desteleri terefinden vurulan Azerbaycan herbi helikopter hadisesi Hesablamalara gore Qarakend uzerinde uc yuz metr yukseklikde ucan MI 8 N72 helikopteri 1991 ci il noyabrin 20 de saat 14 42 radelerinde vurulub Helak olanlar arasinda Azerbaycan Respublikasinin Dovlet katibi Tofiq Ismayilov bas prokuror Ismet Qayibov dovlet musaviri sabiq daxili isler naziri Mehemmed Esedov millet vekilleri Vaqif Ceferov ve Veli Memmedov bas nazirin muavini Zulfu Haciyev Prezident Aparatinin sobe mudiri ve jurnalist Osman Mirzeyev Qazaxistan Respublikasi Daxili Isler nazirinin muavini Saylau Serikov Azerbaycan Dovlet Televiziyasinin jurnalisti Ali Mustafayev var idi Umumilikde qeza neticesinde 22 nefer helak olub Qarakend faciesiMI 8 qezadan evvelUmumi melumatlarTarix 20 noyabr 1991Qeza sebebi Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden vurulubYer Qarakendin uc kilometr yaxinligiSernisin sayi 22Olu sayi 22HelikopterHelikopter modeli MI 8 helikopteriHavayolu sirketi AeroflotQalxma yeri AgdamIstiqamet XocavendUcus nomresi N72TarixOsman Mirzeyev qezadan evvel 1991 ci il noyabrin 7 de Bakida Qazaxistan Azerbaycan Turkmenistan Rusiya ve Ermenistan hemsedrlerinin gorusu kecirildi Gorusun sebebi Qarabag muharibesi ve hansi xalqin Azerbaycan turkleri ve ya ermeniler sixisdirildigi melum edilmesi idi Bu sebebden de hemsedrler razilasdilar ki hadiseleri oz gozleri ile gorsunler ve Xankendiye getsinler 1991 ci il noyabrin 18 de Mixail Qorbacovun sexsi komekcisi Kremlden Bakiya zeng vurur ve Azerbaycan Respublikasinin Dagliq Qarabag rehberliyinden xahis edir ki Tehlukesizlik Surasinin novbeti iclasini Dagliq Qarabagda kecirsin cunki erazideki torpaq iddiasinda olan ermeni liderlerinin ve Moskva numayendelerinin de bu iclasda istiraki nezerde tutulur Bu telefon zenginden sonra Bakida siyahi tertib olunur Siyahiya Viktor Polyanicko rehberlik etmeli idi Numayendeler ancaq guc nazirliklerinden ve Tehlukesizlik Surasinin rehber orqanlarindan ibaret olmaliydi Rayon komendanti Nikolay Jinkinin muavini polkovnik 1991 ci il noyabrin 18 de tertib etdiyi ve Baki ile razilasdirilmis siyahisina Asanak kolxozunun Heyvandarliq Birliyinin sedri Vladimir Kusnarikin ozu beynelxalq ermeni diasporu esasen Fransa ve Kaliforniya ermeni kilseleri terefinden maliyyelesdirilen Krunk teskilatinin Dagliq Qarabagdaki ideoloqlarindan Yevkrapa cemiyyetinin maliyye meselelerine baxan onun Livan ermeni diasporu ile elaqelendiricisi Leonard Petrosyan zabit ve bir de qerara alinmisdi ki Azerbaycan Xalq Cebhesinin Agdam Xocavend Fuzuli Cebrayil Xocali Esgeran rayon sobelerinin liderleri ve onlarin Baki numayendesi daxil olsun Mesveret lente alinmali ve respublika televiziyasinin Gunun ekrani xeberler proqraminda gosterilmeli idi Saat 13 40 deqiqede Agdam hava limanina verilen xeberden sonra bu adamlar helikoptere minmirler Resmi Moskva iclasda dovlet katibi Tofiq Ismayilov ve bas prokuror Ismet Qayibovun hokmen istirakini xahis edir Bu xahisi ise mehz polkovnik catdirir 1991 ci il noyabrin 19 u saat 19 05 de siyahi tertib olunur Ilkin siyahi Tofiq Ismayilovun rehberliyile muzakire edilir Millet vekilleri Vaqif Ceferov ve Veli Memmedov siyahidan cixarilir Onlarin yerine guc nazirliklerinin qosun birlesmelerinin rutbeli memurlari salinir Siyahiya Viktor Polyanickonun basciliq etmesi quvvede qalir Ancaq 1991 ci il noyabrin 19 da geceden xeyli kecmis siyahi tezelenir Viktor Polyanickonun guc nazirliklerinden secilmis sexslerin adlari siyahidan cixarilir Millet vekilleri Vaqif Ceferov ve Veli Memmedov siyahiya daxil edilir Tofiq Ismayilov tertib olunmus siyahiya basciliq etmeli Agdamda Tehlukesizlik Surasinin seyyar iclasi kecirmeliydi Yeni siyahini Ayaz Mutellibov 1991 ci il noyabrin 19 u saat 23 00 da tesdiqleyir Siyahidakilarin bezilerine hazirliq ucun telefon zengleri olunur Dagliq Qarabaga gedecek adamlarin siyahisi DQ rehberliyine herbi komendanta ve Moskvaya gonderilir Qrupun Dagliq Qarabag erazisindeki fealiyyetine ise ucluk nezaret edir Dagliq Qarabag tehlukesizlik reisi polkovnik Georgi Septa herbi komendantin muavini polkovnik ve Xocavend milis reisi polkovnik QezaQarakend faciesinden sonra helikopterin qaliqlari 1991 ci il noyabrin 20 de saat 12 57 de Agdam ucus zolagindaki MI 8 tipli iki helikopterin 69 ve 72 nomreli yanacaq baklari doldurulur MI 8 N69 helikopteri esas helikopter olmali onu iki nefer 1981 ci ilde Efqanistan doyuslerinde istirak etmis kapitan ve kapitan idare etmeliydi Ikinci helikopter MI 8 N72 ise birincini musayiet etmeli idi Amma ikinci helikopter musayiet olunmadan yeni tehlukesizliyi temin edilmeden 13 48 de birincinin yerine havaya qalxir Bezi arasdirmalarda gosterilir ki 1991 ci ilin noyabrin 20 de helikopteri idare eden 26 sayli MI 8 helikopterini idare eden kapitan Gennadi Domov adli pilot 1984 cu il martin 26 da Efqanistanda Celalabadin Islam cemiyyeti nin destesi terefinden idare etdiyi MI 8 helikopteri ile birge vurularaq oldurulub Hemin erefede Gulabli ve Yenikend istiqametlerinde herbi masinlarda qurulmus M 16 26 ve MS 22 22 nomreli ve Agdam Xocali hava limanlarinin ucus ve enme zolaqlarini nezarete goturen radarlar vasitesile saat 14 05 de Agdamdan Qarakend istiqametine ucan MI 8 N72 helikopterin rabite elaqeleri kesilir Qirilmis rabite ile bagli ilkin melumatlar Xocavend istiqametinde oturulur lakin toredilen facie haqqinda ilkin melumat teqriben alti saatdan sonra verilir Agdam Xankendi ve Xocavend herbi birlesmelerinin komandanligi susurdu Hesablamalara gore Qarakend uzerinde uc yuz metr yukseklikde ucan MI 8 N72 helikopteri 1991 ci il noyabrin 20 de saat 14 42 deqiqede vurulub Facie haqqinda ilkin melumat Prezident Aparatina saat 19 55 de catib lakin bu facie haqqinda xeber Xankendiden ermeni dilinde yayimlanan Veten ve vetendas verilisinin xeberler bolumunde saat 15 30 da yayimlanmisdi Hemin gun Yerevan radiosu saat 16 15 de hemin xeberin qeza kimi serhini verdi Saat 16 40 da Tehran radiosu 17 00 da Moskva radiosu aciqladi Helak olanlar arasinda Azerbaycan Respublikasinin Dovlet katibi Tofiq Ismayilov bas prokuror Ismet Qayibov dovlet musaviri sabiq daxili isler naziri Mehemmed Esedov millet vekilleri Vaqif Ceferov ve Veli Memmedov bas nazirin muavini Zulfu Haciyev Prezident Aparatinin sobe mudiri ve jurnalist Osman Mirzeyev Qazaxistan daxili isler nazirinin muavini Saylau Serikov Azerbaycan Dovlet Televiziyasinin jurnalisti Ali Mustafayev var idi Umumilikde qeza neticesinde 22 nefer helak olub Ilkin olaraq Azerbaycanin numayende heyetinin melumatina gore cesedlerden 12 si tam sekilde taninirdi 3 cu qismen taninirdi qalanlarinin sexsiyyeti ise ekspertiza neticesinde mueyyen edildi Ismet Qayibovun oglu Ismayil Qayibovun sozlerine gore ilk ve son defe onun atasi aile uzvlerine vida etmemisdi Ismet Qayibovun geyindiyi penceyin cibinde ise Omer Xeyyamin rubaisi var idi Iz dopushennyh v raj i nizvergnutyh v ad Nikogda i nikto ne vernulsya nazad Greshen ty ili svyat beden ili bogat Uhodya ne nadejsya i ty na vozvrat Omer Xeyyam Qezanin sebebleri Rusiyanin ITAR TASS agentliyinden DQMV nin komandirin xususi sahesi istinadina gore helikopter dumanli havada qayalara cirpilmisdi 1991 ci ilde The New York Times da nesr olunan meqalede qeyd olunur ki helikopter heyetinin uzvu Sovet televeziyasina biz hec ne gormuruk ve buludlar qatidi oldugunu deyib Lakin istintaq zamani helikopterde raket partlayisina muvafiq govde desikleri askar olunmusdu Helak olanlarin siyahisi Helak olanlarin defni 1991 ci ilde noyabrin 22 de Bakida kecirilib Sira nomresi Ad Melumat1 Tofiq Ismayilov Azerbaycan Respublikasinin Dovlet katibi2 Ismet Qayibov Azerbaycan Respublikasinin Bas prokuroru3 Mehemmed Esedov Azerbaycan Respublikasinin mudafie ve dovlet tehlukesizliyi meseleleri uzre Dovlet musaviri4 Vaqif Ceferov Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin millet vekili5 Veli Memmedov Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin millet vekili6 Zulfu Haciyev Azerbaycan Respublikasi Milli Meclisinin millet vekili7 Osman Mirzeyev Azerbaycan Respublikasinin Prezident Administrasiyasinda sobe mudiri8 Ali Mustafayev Telejurnalist9 Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin prokuroru10 Saylau Serikov Qazaxistan Respublikasi Daxili Isler nazirinin muavini11 Fexreddin Sahbazov Video operator12 Arif Huseynzade AzTV nin isiqcisi13 Azerbaycan Respublikasi Dovlet katibinin komekcisi14 Dagliq Qarabag uzre Milli Tehlukesizlik sobesinin reisi15 Nikolay Jinkin Fovqelade veziyyet rayonunun komendanti16 Milis general mayoru17 Oleq Kocerev polkovnik leytenant18 Vladimir Kovalyov Dagliq Qarabag Muxtar Vilayeti Daxili Isler Idaresinin reisi19 Qurban Namazeliyev Azerbaycan Respublikasi Meliorasiya ve Su Teserrufati nazirinin 1 ci muavini20 Vyaceslav Kotov Helikopter heyetinin komandiri21 Gennadiy Domov Helikopter heyetinin uzvu22 Dmitri Yarovenko Helikopter heyetinin uzvuReaksiyalarHelikopterin vurulmasindan sonra Azerbaycan Milli Tehlukesizlik Nazirliyi hadiseni terror akti ve diversiya adlandirmisdi Qarakend faciesinden sonra Bakida Azerbaycan SSR Ali Soveti ve Ayaz Mutellibova qarsi Qarabagda asayisi berpa ve ya istefa serti ile kutlevi mitinqler bas vermisdi 2013 cu ilde ABS Dovlet Departamentinin metbuat katibi Cen Psaki Qarakend faciesini Dagliq Qarabag munaqisesini hell etmek seylerini geriye atdigini qeyd etmisdi ArasdirmaHelikopterin vurulmasinda istifade olunmus silahinin bir modeli Qarakend faciesi ile bagli bu gunedek muxtelif versiyalar seslendirilir Bezi menbelere gore Qarakend faciesi Rusiyanin toretdiyi texribat idi Diplomat Vefa Quluzadenin sozlerine gore Qarakend faciesinde Ayaz Mutellibovun rolu olub ve facie neticesinde Azerbaycan muqavimet qabiliyyetini itirdi Xankendideki rus qarnizonunun herbi prokuroru I Lazutkin 248 ci madde ile RF CM Ucusun duzgun idare olunmamasi ve insan telefati cinayet isi acdi I Lazutkin ilkin istintaq materiallarini duzgun tertib etmediyinden hec ne anlamaq olmurdu 1991 ci il noyabrin 24 de Irevan televiziyasinin xeberler proqramina musahibe veren prokuror Lazutkin iddia edir ki helak olan azerbaycanlilara ilkin yardimi ermeniler gosterib Polkovnik bu terror aktini adi bir qeza kimi soyuqqanliqla serh edirdi Lazutkin helikopterin qara qutusu nu da eline kecirib ona toxunmagi qadagan etmisdi Onun sozlerine gore qara qutu istiden yangindan ve partlayisdan siradan cixib ve eriyib Bezi arasdirmalara gore MI 8 N72 herbi helikopterine ABS istehsali olan Barret M81A1 ve Barret M82 A1 silahindan ates acilib Time jurnalinin 2009 cu il 20 iyul sayinda Qara qutular ve qisa tarix meqalesinde MI 8 N72 helikopterlerinde olan qara qutularin yanma ehtimalinin 0 a beraber oldugu qeyd edilib 1991 ci ilde Fuzuli ve Xocavend rayonlarinin herbi komendanti olmus general leytenant 1991 ci il noyabrin 20 de Xocavend rayonunun Qarakend faciesine munasibet bildirerken qeyd etmisdi ki eger onun ezamiyyet muddetini artirsaydilar Qarakend semasinda vurulan helikopterde o da olacaqdi Hemin ilde Azerbaycan Respublika Prokurorlugunun istintaq idaresinin reisi Adil Agayev qeyd edirdi Kimse helikoptere avtomat silahdan ates acmisdi ve helikopter zedelenmisdi Ates zamani helikopter idare eden pilot iki gulle yarasi almisdi Pilot aldigi gulle yarasi neticesinde helikopteri idare ede bilmemis yere duserek partlamisdi Jurnalist Salman Alioglunun sozlerine gore Merzilini kecende herbciler jurnalistleri saxladilar ve o eraziye bir sutka hec kesi buraxmadilar Aliogluya gore jurnalistler eraziye gedende ruslar ve ermeniler erazide ciddi temizleme isi aparmisdilar Onun fikrince helikopter yere dusmus ve onlar helikopteri yerde yandirmisdilar Helikopterden texminen 500 600 metr mesafede nazir muavini Qurban Namazeliyevin cesedi vardi 700 800 metrlikde Osman Mirzeyevin cesedi vardi Men o vaxt dediyim versiyada qaliram ki onlar helikopteri endirende icindekiler sag olublar Alioglunun sozlerine gore seferden evvel Ismet Qayibov ve Mehemmed Esedov kurk geyinmisdi ve onlarin kurkunun altinda Israil istehsali olan avtomatlari var idi Jurnalistin fikrince helikopterin icinde atisma olub Aliogluya gore meyitleri tabutlara yerlesdirende helikopterde olanlarla tabutda olanlarin sayi duz gelmirdi ve texminen uc dord cesed yox idi 2010 cu il noyabrin 20 de Qarakend faciesi cinayet isi uzre istintaq dayandirilib Sebeb hadisenin bas verdiyi erazinin Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden isgal olunmasidir Cinayeti toreden sexsleri mueyyenlesdirmek mumkun olmayib 2016 ci ilde Qarakend faciesinde helak olan jurnalist Osman Mirzeyevin qizi Sevinc Osmanqizi Azerbaycan Ali Soveti sedrinin o dovrdeki muavini ve istintaq komissiyasinin sedri Tamerlan Qarayevi ittiham edib O vaxt bele bir versiya var idi ki faciede azerbaycanlilarin yerli ozunumudafie destesine rehberlik eden sehra komandiri Qatir Memmed in Yaqub Rzayev eli olub Qatir Memmed hebsxanada ifade verib ki helikopteri vurmagi bize Tamerlan Qarayev tapsirib ve deyib ki icerisinde gelen ermenilerdir Sonra Qatir Memmed hebsxanada muemmali sekilde oldu Onun bu etirafindan sonra Tamerlan Qarayev en azi subheli qisminde dindirilmeli idi Bu bas vermedi Sevinc Osmanqizi hesab edir ki istintaq ve parlament tehqiqat komissiyasinin islerinden muhum delillerin yoxa cixmasi ikinci helikopterin ucdugunu yanan MI 8 e yaxinlasan masin karvanini goren azerbaycanli cobanin ifadesinin silinmesi butun bunlar musteqilliyini tezece qazanmis Azerbaycana qarsi yaxsi hazirlanmis terror aktinin terkib hisseleridir IstinadlarNovruzoglu Rovsen GENOSID ECOCID Baki Adiloglu nesriyyati 2005 544 accessdate missing url 20 Noyabr 1991 ci il Qarakend faciesi kimi ebedi xatirelerde qaldi azl abna24 com azl abna24 com 2022 05 24 tarixinde Istifade tarixi 17 iyul 2016 karabakhmedia az karabakhmedia az 2018 01 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2016 Sirinova Arzu anl az anl az Archived from the original on 2022 03 25 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Ozbekistan Daskend Herbi Dairesi Efqanistan Iran istiqametinden polkovnik V I Qurinin 1984 cu il dekabrin 12 de Moskvaya MN BQ a unvanladigi 216 051 sayli mektubundan Makili Aliyev Kamal lup lub lu se lup lub lu se seh 12 Archived from the original on 2021 05 01 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Eliyev Zaur karabakhinfo com karabakhinfo com 2017 02 21 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2016 Batyev Bahram vesti az rus vesti az 2017 04 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2016 Izdatelskij dom Kommersant Zhurnal Vlast 45 89 ot 25 11 1991 V Azerbajdzhane sbit vertolet s VIP na bortu 2009 07 26 tarixinde Istifade tarixi 2016 07 17 www nytimes com The New York Times Archived from the original on 2018 01 22 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Croissant Michael P The Armenia Azerbaijan conflict causes and implications Westport CT Praeger Publishers 1998 seh 45 ISBN 0 275 96241 5 accessdate missing url www nytimes com The New York Times Archived from the original on 2018 01 22 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Kuznetsov Oleq First Terrorist War A Look from Russia Transnational Armenian Terrorism and Nagorno Karabakh Conflict of 1988 1994 PDF 2 21 2015 54 63 2021 07 19 tarixinde PDF Istifade tarixi 17 iyul 2016 Belyh V rus Izvestiya 22 noyabr 1991 Archived from the original on 2022 03 28 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Qlebov Roman www kommersant ru Kommersant Archived from the original on 2022 09 24 Istifade tarixi 17 iyul 2016 www anspress com www anspress com Archived from the original on 2018 01 22 Istifade tarixi 17 iyul 2016 karabakhinfo com karabakhinfo com Archived from the original on 2022 11 08 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Osmanqizi Sevinc www youtube com ANS Archived from the original on 2022 03 28 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Deniz Ramiz PDF Baki MM S muessisesi 2014 seh 41 ISBN 978 9952 8230 9 7 Archived from the original on 2018 01 22 Istifade tarixi 17 iyul 2016 www anspress com www anspress com Archived from the original on 2018 01 22 Istifade tarixi 17 iyul 2016 kulis lent az kulis lent az 2018 01 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2016 www zeynebiye com www zeynebiye com 2018 01 22 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2016 Qarakend faciesi ile bagli yeni iddia xitab az xitab az 17 iyul 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 17 iyul 2016 koordinat az koordinat az Archived from the original on 2022 03 28 Istifade tarixi 17 iyul 2016 Xarici kecidler Qarakend facieye geden yol 1 ci hisse 2 ci hisse En Yeni Tarix Qarakend faciesi 2001 ANS Qarabag Doyusleri 20 Noyabr FACIESI Ayaz Mutellibovdan Haci Ebdulun dediklerine REAKSIYA Qarakendde helikopteri Qatir Memmedin vurmasini iddia etmek Haci Ebdulle hadise kimi musahibe Tamerlan Qarayev Qatir Memmede demisdi Qatir Memmed in etirafindan sonra Tamerlan Qarayev dindirilmeli idi Qarakend faciesinin gizli meqamlari Eslinde ne bas vermisdi Sahidler danisir 2021 01 20 at the Wayback Machine