Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qızıl Kəngərli (Yeni Marağa) — Azərbaycan Respublikasının Ağdam rayonunun Boyəhmədli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd.
| Qızıl Kəngərli | |
|---|---|
 | |
| Ölkə | |
| Region | Ağdam rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 1.183 m |
| Saat qurşağı | |
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | 994 22 |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarix
Ağdam rayonunun Qızıl Kəngərli kəndi rayon mərkəzi Ağdam şəhərindən 14 km. şimalda, Xaçın çayının sol sahilində, Qarabağ silsiləsinə daxil olan Qaraman dağının ətəyində və Qarabağ düzündə, Ağdam – Ağdərə yolunun üstündə yerləşir. Qızıl Kəngərli kəndi şimaldan Boyəhmədli, şərqdən Salahlı Kəngərli, cənubdan isə Xaçın çayının sağ sahilində yerləşən Maqsudlu və Şahbulaq kəndləri, eləcə də Şahbulaq Qalasıyla qonşudur.
1727-ci ilə aid "maliyyə dəftəri"ndə qeyd edilir ki, vaxtı ilə kəngərlilərin Qarabağda qışlaqları olmuş, Arasbar və Bayad torpaqlarında mal, mülk, üzüm bağlarına sahib imişlər. Qarabağda qışlayır, Naxçıvanda yaylayırlar.
1930-cu ilə qədərki dövrdə Qızıl Kəngərli kəndi Yelizavetpol quberniyasının Cavanşir qəzasının tərkibində olub.
Birinci Qarabağ Müharibəsində Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən 26 iyul 1993-cü ildə işğalı nəticəsində Qızıl Kəngərli kəndi 27 il işğal altında qalmışdır. Bu müddət ərzində kənd, keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin keçmiş Ağdərə rayonunun Marağa (erm. Maraqaşen) kəndindən olan ermənilərlə məskunlaşdırılmışdı. İşğal dövründə kənd, erməni inzibati bölgüsündə "Nor Marağa" (Yeni Marağa) adlandırılırdı. İkinci Qarabağ Müharibəsində, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiyanın imzaladığı 9 noyabr 2020 tarixli üçtərəfli razılaşmaya əsasən, 20 noyabr 2020-ci il tarixində Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin bölmələri kənddəki mövqelərini tərk etmişdir.
Toponimikası
Kəndin əsl adı "Qızıllı Kəngərli" – dir. Oğuz türklərinin peçeneq qolundan olan kəngərlərin(kanqarlar) çoxsaylı tirələrindən biri də Qzıllıdır. Kəndin adı(Qızıllı Kəngərli oykonimi) da bunu ifadə edir: kəngərlərin qızıllı tirəsindən olan elin yaşayış məskəni – Qızıllı Kəngərli. Kəngərlilər Azərbaycanın, əsasən, Naxçıvan bölgəsində yaşasalar da – o bölgədə bütöv bir rayon Kəngərli adlanır – , digər bölgələrdə də, məsələn, Qazaxda, Borçalıda, Qarabağda və s. məskunlaşıblar. O səbəbdən də Azərbaycanda çoxlu Kəngərli kəndi var; tək elə Ağdam rayonu ərazisində üç Kəngərli kəndi var: Qızıl Kəngərli, Salahlı Kəngərli və Kəngərli (bu kəndə Pirhəsən Kəngərlisi də deyirlər). Nəzərə almaq lazımdır ki, Pirhəsənli Kəngərlisinin yerləşdiyi Uzundərə ərazisinin sol cinahındakı daha iki kəndin(Şirvanlı və Qaraqaşlı, – Qaraağaclı da mümkündür) camaatı da faktiki olaraq kəngərlilərdən ibarətdir və 1963-cü ilə qədərki dövrdə Kəngərli kəndləri adlanıblar, o halda məlum olur ki, Ağdam rayonu ərazisində beş Kəngərli kəndi var. Yaşayış məskənlərinin adları (oykonimlər) həm də Azərbaycan xalqının tarixidir, odur ki, onlarla çox ehtiyatla davranmaq lazımdır; toponimlərin dəyişdirilməsi qədimliyə xələl gətirirsə, buna heç cür yol vermək olmaz.
Mədəniyyət
Erməni işğalına qədərki dövrdə Qızıl Kəngərli kəndində məktəb, kitabxana, klub, tibb məntəqəsi və müxtəlif ticarət-iaşə obyektləri var idi. Kənddə orta əsrlərə aid qədim qəbiristanlıq, şimal-şərqdə, üç qonşu kəndin (Boyəhmədli, Qızıl Kəngərli və Salahlı Kəngərli) arasında qalan ərazidə yerləşən Boyəhmədli kurqanları (80-ə yaxın kurqan – ilk tunc dövrü) var.
Əhalisi
1933-cü ildəki siyahıya alma nəticələrinə əsasən Qızıl Kəngərlidə 445 nəfər əhali yaşayırdı, bunların 98,5%-i azərbaycanlılar idi.
İşğaldan əvvəl, 1993-cü ildə Qızıl Kəngərli kəndində yaşayan əhalinin sayı 1219 nəfər idi.
Erməni işğalı dövründə kəndin yerli azərbaycanlı əhalisi qovulmuş və bura ermənilər köçürülmüşdü. 2015-ci ildə burada 529 nəfər erməni əhali yaşayırdı. 2020-ci il noyabr ayında erməni əhali kəndi tərk edərkən kənddəki evləri yandırmışdır.
Əhalinin əsas məşquliyyəti maldarlıq, bağçılq, taxılçılq və üzümçülük olub.
Həmçinin bax
Ədəbiyyat
- M. S. Ordubadi, "Qanlı illər", Bakı – 1911;
- M. N. Qarabaği, "1905 – 1906-cı illərdə erməni-müsəlman davası", Bakı – 1993;
- R. Abbaslı, "Umudlu qətliyamı. Papravənd müharibəsi";
- B. Abbasoölu, "Ağdam ağrıları", Bakı – 1993.
- A. Məmmədov, "Kəngərlər". Bakı – 1996.
İstinadlar
- Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. "İnzibati ərazi bölgüsü təsnifatı, 2024" (PDF) (az.). stat.gov.az. 2024-02-28. 2024-03-14 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2024-04-05.
- AzSSR İnzibati-Ərazi Bölgüsü. Bakı: Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı Uçotu İdarəsi. 1933. səh. 5.
- B. Abbasoölu, "Ağdam ağrıları, Bakı – 1993
- Hakob Qəhrəmanyan. "Qarabağ inzibati-ərazi vahidlərinin sosial-iqtisadi xüsusiyyətlərinin kataloqu (2015)". 2019-10-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-12-20.
- Ağdam rayonunun Qızıl Kəngərli kəndindən videogörüntülər
 | Ağdam rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Kənd ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Maraga deqiqlesdirme Qizil Kengerli Yeni Maraga Azerbaycan Respublikasinin Agdam rayonunun Boyehmedli kend inzibati erazi dairesinde kend Qizil Kengerli40 06 sm e 46 54 s u Olke AzerbaycanRegion Agdam rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 1 183 mSaat qursagi UTC 04 00Reqemsal identifikatorlarTelefon kodu 994 22Xeriteni goster gizle Qizil Kengerli Qizil Kengerli Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixAgdam rayonunun Qizil Kengerli kendi rayon merkezi Agdam seherinden 14 km simalda Xacin cayinin sol sahilinde Qarabag silsilesine daxil olan Qaraman daginin eteyinde ve Qarabag duzunde Agdam Agdere yolunun ustunde yerlesir Qizil Kengerli kendi simaldan Boyehmedli serqden Salahli Kengerli cenubdan ise Xacin cayinin sag sahilinde yerlesen Maqsudlu ve Sahbulaq kendleri elece de Sahbulaq Qalasiyla qonsudur 1727 ci ile aid maliyye defteri nde qeyd edilir ki vaxti ile kengerlilerin Qarabagda qislaqlari olmus Arasbar ve Bayad torpaqlarinda mal mulk uzum baglarina sahib imisler Qarabagda qislayir Naxcivanda yaylayirlar 1930 cu ile qederki dovrde Qizil Kengerli kendi Yelizavetpol quberniyasinin Cavansir qezasinin terkibinde olub Birinci Qarabag Muharibesinde Ermenistan Silahli Quvveleri terefinden 26 iyul 1993 cu ilde isgali neticesinde Qizil Kengerli kendi 27 il isgal altinda qalmisdir Bu muddet erzinde kend kecmis Dagliq Qarabag Muxtar Vilayetinin kecmis Agdere rayonunun Maraga erm Maraqasen kendinden olan ermenilerle meskunlasdirilmisdi Isgal dovrunde kend ermeni inzibati bolgusunde Nor Maraga Yeni Maraga adlandirilirdi Ikinci Qarabag Muharibesinde Azerbaycan Ermenistan ve Rusiyanin imzaladigi 9 noyabr 2020 tarixli ucterefli razilasmaya esasen 20 noyabr 2020 ci il tarixinde Ermenistan Silahli Quvvelerinin bolmeleri kenddeki movqelerini terk etmisdir ToponimikasiKendin esl adi Qizilli Kengerli dir Oguz turklerinin peceneq qolundan olan kengerlerin kanqarlar coxsayli tirelerinden biri de Qzillidir Kendin adi Qizilli Kengerli oykonimi da bunu ifade edir kengerlerin qizilli tiresinden olan elin yasayis meskeni Qizilli Kengerli Kengerliler Azerbaycanin esasen Naxcivan bolgesinde yasasalar da o bolgede butov bir rayon Kengerli adlanir diger bolgelerde de meselen Qazaxda Borcalida Qarabagda ve s meskunlasiblar O sebebden de Azerbaycanda coxlu Kengerli kendi var tek ele Agdam rayonu erazisinde uc Kengerli kendi var Qizil Kengerli Salahli Kengerli ve Kengerli bu kende Pirhesen Kengerlisi de deyirler Nezere almaq lazimdir ki Pirhesenli Kengerlisinin yerlesdiyi Uzundere erazisinin sol cinahindaki daha iki kendin Sirvanli ve Qaraqasli Qaraagacli da mumkundur camaati da faktiki olaraq kengerlilerden ibaretdir ve 1963 cu ile qederki dovrde Kengerli kendleri adlaniblar o halda melum olur ki Agdam rayonu erazisinde bes Kengerli kendi var Yasayis meskenlerinin adlari oykonimler hem de Azerbaycan xalqinin tarixidir odur ki onlarla cox ehtiyatla davranmaq lazimdir toponimlerin deyisdirilmesi qedimliye xelel getirirse buna hec cur yol vermek olmaz MedeniyyetErmeni isgalina qederki dovrde Qizil Kengerli kendinde mekteb kitabxana klub tibb menteqesi ve muxtelif ticaret iase obyektleri var idi Kendde orta esrlere aid qedim qebiristanliq simal serqde uc qonsu kendin Boyehmedli Qizil Kengerli ve Salahli Kengerli arasinda qalan erazide yerlesen Boyehmedli kurqanlari 80 e yaxin kurqan ilk tunc dovru var Ehalisi1933 cu ildeki siyahiya alma neticelerine esasen Qizil Kengerlide 445 nefer ehali yasayirdi bunlarin 98 5 i azerbaycanlilar idi Isgaldan evvel 1993 cu ilde Qizil Kengerli kendinde yasayan ehalinin sayi 1219 nefer idi Ermeni isgali dovrunde kendin yerli azerbaycanli ehalisi qovulmus ve bura ermeniler kocurulmusdu 2015 ci ilde burada 529 nefer ermeni ehali yasayirdi 2020 ci il noyabr ayinda ermeni ehali kendi terk ederken kenddeki evleri yandirmisdir Ehalinin esas mesquliyyeti maldarliq bagcilq taxilcilq ve uzumculuk olub Hemcinin baxSixarxEdebiyyatM S Ordubadi Qanli iller Baki 1911 M N Qarabagi 1905 1906 ci illerde ermeni muselman davasi Baki 1993 R Abbasli Umudlu qetliyami Papravend muharibesi B Abbasoolu Agdam agrilari Baki 1993 A Memmedov Kengerler Baki 1996 IstinadlarAzerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Inzibati erazi bolgusu tesnifati 2024 PDF az stat gov az 2024 02 28 2024 03 14 tarixinde PDF Istifade tarixi 2024 04 05 AzSSR Inzibati Erazi Bolgusu Baki Azerbaycan Xalq Teserrufati Ucotu Idaresi 1933 seh 5 B Abbasoolu Agdam agrilari Baki 1993 Hakob Qehremanyan Qarabag inzibati erazi vahidlerinin sosial iqtisadi xususiyyetlerinin kataloqu 2015 2019 10 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 12 20 Agdam rayonunun Qizil Kengerli kendinden videogoruntuler Agdam rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Kend ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin