Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qrız — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd.
| Qrız | |
|---|---|
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | Quba rayonu |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Mərkəzin hündürlüyü | 2.016 m |
| Saat qurşağı | |
| Əhalisi | |
| Əhalisi | 274 (2009) nəfər |
| Milli tərkibi | Qrızlar |
| Rəsmi dili | Azərbaycan dili |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Adı
"Qrız" sözü haqqında əsası olmayan rəvayətlər söyləyənlər olmuşdur. Belə ki, Qrız-Qrıts sözü qırmaq feli ilə təsadüfən fonetik səsləşir və ona görə də, bu rəvayətlər uydurmadır. "Tök" (tökmək), "var", "gəldi", "gələcək", "gəlir" fellərinin Qrız dilində təsnifatını və s. verdikdə "Q" elementinə, daha doğrusu söz önlüyünə rast gəlinir. Həmin "Q" elementi yüksəklik, ucalıq, hündürlük, açıqlıq göstərir. "rıts" isə hamar, cila mənasını verir. Cilalanmış daş-ritsə xud, cilalanmış taxta-ritsə təxtə yer bildirir. Kəndin mövqeyinə görə belə adlanır. Qrızlı tədqiqatçı bu haqqda "Qrızlar və qrız dili" kitabında geniş məlumat vermişdir.
Tarixi
Yazılı mənbələrdə Qrız toponiminə ilk dəfə X əsrdə rast gəlinir. XVIII əsrdə Qrız Şeyxəli xanın Rusiya imperiyasına qarşı apardığı mübarizədə onun mərkəzi iqamətgahı olmuşdur. Kəndin ərazisində bir qədim dağılmış məscid var. Bəzi məlumatlara görə bu məscid Abbasi Xilafətinin banisi Abbasın məşhur sərkərdəsi Əbu Müslim Əl Xorasani tərəfindən təxminən VIII əsrdə inşa edilib. Məscid Əbu Müslimin adını daşıyır. Eyniadlı məsciddən yaxınlıqdakı Xınalıq və Cek kəndlərində də var.
Toponimikası
Qrız oyk., sada. Quba rayonunun Əlik i.ə.v.-də kənd. Baş Qafqaz silsiləsinin yamacındadır. Qnz etnooykonimdir. Dağıstan dillərinin ləzgi qrupunun Şahdağ yarımqrupuna məxsus dildə danışan qrızların əsas kəndidir. Yerli Qərəz adından təhrifdir. Qafqazdilli buduqların içərisində Qərəd, qnz dilinin dialektində danışan haputlular ara¬sında isə Hərəd formasındadır. Bütün hallarda oykonim (Qərəz, Qərəd və Hərəd) “hərlə¬rin yeri” mənasım verir. Qnzlılar özlərini har adlandırırlar. Mənşəcə ehtimal ki, Albaniyanın (Qafqaz) şm.-q.-ində qəd. gürcü mənbələrində Hereti (Her ölkəsi, yeri) mahalında yaşamış her tayfasının adım əks etdirir.
Əhalisi
Qrız kəndində hazırda 30-40 ev var. Kəndin əhalisi 368 nəfərdir. Yerli əhalinin bildirdiyinə görə vaxtilə burda 777 ev (bu evlər daş birmərtəbəli evlər olub, tavanı hamar və torpaqla örtülü olurdu) olub və orada 8000-ə yaxın əhali yaşayıb. Lakin onlar bir sıra amillərin təsiri altında miqrasiya etmişlər. Əhali əsasən heyvandarlıqla və dəmyə əkinçiliyi ilə məşğul olur. Xalça və palaz toxunması kimi sənətlər inkişaf etmişdi. Bundan başqa Qrızda vaxtilə yəhudilər də yaşamışlar, onları bura Fətəli xan köçürmüşdu. Bu gün də kənddə yəhudi qəbirstanlığı mövcuddur. Kənddə əhalisini qrızlar təşkil edir. Qrız kəndi qrızların mərkəzi iqamətgahıdır. 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kəndə 274 nəfər əhali yaşayır.
Coğrafiyası
Qrız kəndi Ağ dağın ətəyində, dəniz səviyyəsindən 2000–2050 m yüksəklikdə, Qudyalçayın sahilində yerləşir. Kəndin ətrafında bir necə bulaq, şəlalə, mağara və çay var. Kəndin yaxınlığında Bab bəy – Bab ata (Pir Qirim Şam baba) və Pir Cəlal türbəsi kimi müqəddəs yerlər var. Qrız kəndi Azərbaycan ərazisində ən çox qar düşən yaşayış məntəqələrindəndir. Bundan başqa kənddə o qədər də yaxşı vəziyyətdə olmayan məktəb, bələdiyyə binası və yeni məscid var. Kəndə gedən yol yoxdur. Digər dağ kəndlərinə (Qrızdəhnə, Əlik, Cek, Haput) nisbətən Qrıza getmək daha çətindir.
Təhsili
Qrız kəndindəki məktəb 9 illikdir. Qəzalı vəziyyətdə olan binası 1936-cı ildə tikilib. Həmin bina Sovet vaxtında sovxozun mədəniyyət binası olub, sonradan məktəbə verilib.
Turizm
Kənd ərazisində dağ turizminin müxtəlif növlərinin inkişafı üçün böyük imkanlar var. Qrız və Qalayxudat kəndlərini birləşdirən yolun kənarında geniş, enli qaya divarı da böyük əhəmiyyət daşıyır. Qayaların hündürlüyü 15–20 m-ə yaxındır, ətəklərdə çadır düşərgələri salmaq üçün yerlər var.
Şəkillər
-
![image]()
-
![image]()
Qrız kəndinin doğası qışda -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Qrızda "Əbu Müslim" məscidinin qalıqları -
![image]()
Ədəbiyyat
- "IRS" Jurnalı — ГРЫЗЫ – ОТГОЛОСКИ ЭТНИЧЕСКОЙ ИСТОРИИ АЗЕРБАЙДЖАНА
- Mustafazadə Tofiq – Quba Xanlığı
- John M. Clifton, Janfer Mak, Gabriela Deckinga, Laura Lucht, and Calvin Tiessen – The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan (SIL International 2005) 2012-10-13 at the Wayback Machine
- "Qrız" adlı xalça[ölü keçid]
- "Qrız" xovlu xalça, XVIII əsr
- Musavat – Əfqan Muxtarlı – Qrız haqqında[ölü keçid]
- Şahmurad Qrızlı (Rəşidov). Qrız və Qrızlılar. Bakı: Azərnəşr, 1996
- Şıxbala Qrızlı (Süleymanov). Qrızlar və Qrız dili. Bakı: 2002
- "İbrahim Qrızi haqqında nə bilirik?". "Azərbaycan", 1999, 17 avqust.
- Н.Зейдлиц – "Списки населенных мест Российской Империи по Кавказскому краю"
- Ш.М.Саадиев . "Лингвистический энциклопедический словарь. Крызский язык."
- Б.Б.Талибов . "Языки Российской федерации и соседних государств. Том. II. Крызский язык."
- Хидиров В.С. Глагол в крызском языке. Баку, 2007. 386 с.
- БСЭ, издание 2_е, том 23, стр 535.
- Народы Кавказа, т. 2, М., 1962.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Azərbaycan Respublikası Quba Rayon İcra Hakimiyyəti
İstinadlar
- Azərbaycan Toponimlərinin Ensiklopedik Lüğəti. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası. Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Şərq-qərb Bakı-2007. səh.427
- Azərbaycan Respublikası Əhalisinin Siyahıyaalınması. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi. Bakı-2010. Səh.629
- Azərbaycandakı bu məktəbdə heç kim işləmək istəmir – FOTO 2016-04-19 at the Wayback Machine. azadliq.info, 13.04.2016 (az.)
- Azərbaycanda dağ turizmi: imkanlar və perspektivlər.[ölü keçid] 01.11.2013. (az.)
 | Quba rayonu ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qriz Azerbaycan Respublikasinin Quba rayonunun inzibati erazi vahidinde kend Qriz41 12 56 sm e 48 14 48 s u Olke AzerbaycanRayon Quba rayonuTarixi ve cografiyasiMerkezin hundurluyu 2 016 mSaat qursagi UTC 04 00EhalisiEhalisi 274 2009 neferMilli terkibi QrizlarResmi dili Azerbaycan diliXeriteni goster gizle Qriz Vikianbarda elaqeli mediafayllarAdi Qriz sozu haqqinda esasi olmayan revayetler soyleyenler olmusdur Bele ki Qriz Qrits sozu qirmaq feli ile tesadufen fonetik seslesir ve ona gore de bu revayetler uydurmadir Tok tokmek var geldi gelecek gelir fellerinin Qriz dilinde tesnifatini ve s verdikde Q elementine daha dogrusu soz onluyune rast gelinir Hemin Q elementi yukseklik ucaliq hundurluk aciqliq gosterir rits ise hamar cila menasini verir Cilalanmis das ritse xud cilalanmis taxta ritse texte yer bildirir Kendin movqeyine gore bele adlanir Qrizli tedqiqatci bu haqqda Qrizlar ve qriz dili kitabinda genis melumat vermisdir TarixiYazili menbelerde Qriz toponimine ilk defe X esrde rast gelinir XVIII esrde Qriz Seyxeli xanin Rusiya imperiyasina qarsi apardigi mubarizede onun merkezi iqametgahi olmusdur Kendin erazisinde bir qedim dagilmis mescid var Bezi melumatlara gore bu mescid Abbasi Xilafetinin banisi Abbasin meshur serkerdesi Ebu Muslim El Xorasani terefinden texminen VIII esrde insa edilib Mescid Ebu Muslimin adini dasiyir Eyniadli mescidden yaxinliqdaki Xinaliq ve Cek kendlerinde de var Xinaliq mahaliToponimikasiQriz oyk sada Quba rayonunun Elik i e v de kend Bas Qafqaz silsilesinin yamacindadir Qnz etnooykonimdir Dagistan dillerinin lezgi qrupunun Sahdag yarimqrupuna mexsus dilde danisan qrizlarin esas kendidir Yerli Qerez adindan tehrifdir Qafqazdilli buduqlarin icerisinde Qered qnz dilinin dialektinde danisan haputlular ara sinda ise Hered formasindadir Butun hallarda oykonim Qerez Qered ve Hered herle rin yeri menasim verir Qnzlilar ozlerini har adlandirirlar Mensece ehtimal ki Albaniyanin Qafqaz sm q inde qed gurcu menbelerinde Hereti Her olkesi yeri mahalinda yasamis her tayfasinin adim eks etdirir EhalisiQriz kendinde hazirda 30 40 ev var Kendin ehalisi 368 neferdir Yerli ehalinin bildirdiyine gore vaxtile burda 777 ev bu evler das birmertebeli evler olub tavani hamar ve torpaqla ortulu olurdu olub ve orada 8000 e yaxin ehali yasayib Lakin onlar bir sira amillerin tesiri altinda miqrasiya etmisler Ehali esasen heyvandarliqla ve demye ekinciliyi ile mesgul olur Xalca ve palaz toxunmasi kimi senetler inkisaf etmisdi Bundan basqa Qrizda vaxtile yehudiler de yasamislar onlari bura Feteli xan kocurmusdu Bu gun de kendde yehudi qebirstanligi movcuddur Kendde ehalisini qrizlar teskil edir Qriz kendi qrizlarin merkezi iqametgahidir 2009 cu ilin siyahiyaalinmasina esasen kende 274 nefer ehali yasayir CografiyasiQriz kendinin qarli daglari Qriz kendi Ag dagin eteyinde deniz seviyyesinden 2000 2050 m yukseklikde Qudyalcayin sahilinde yerlesir Kendin etrafinda bir nece bulaq selale magara ve cay var Kendin yaxinliginda Bab bey Bab ata Pir Qirim Sam baba ve Pir Celal turbesi kimi muqeddes yerler var Qriz kendi Azerbaycan erazisinde en cox qar dusen yasayis menteqelerindendir Bundan basqa kendde o qeder de yaxsi veziyyetde olmayan mekteb belediyye binasi ve yeni mescid var Kende geden yol yoxdur Diger dag kendlerine Qrizdehne Elik Cek Haput nisbeten Qriza getmek daha cetindir TehsiliQriz kendindeki mekteb 9 illikdir Qezali veziyyetde olan binasi 1936 ci ilde tikilib Hemin bina Sovet vaxtinda sovxozun medeniyyet binasi olub sonradan mektebe verilib TurizmKend erazisinde dag turizminin muxtelif novlerinin inkisafi ucun boyuk imkanlar var Qriz ve Qalayxudat kendlerini birlesdiren yolun kenarinda genis enli qaya divari da boyuk ehemiyyet dasiyir Qayalarin hundurluyu 15 20 m e yaxindir eteklerde cadir dusergeleri salmaq ucun yerler var SekillerPir Celal Turbesi Qriz kendinin dogasi qisda Qrizda Ebu Muslim mescidinin qaliqlariEdebiyyat IRS Jurnali GRYZY OTGOLOSKI ETNIChESKOJ ISTORII AZERBAJDZhANA Mustafazade Tofiq Quba Xanligi John M Clifton Janfer Mak Gabriela Deckinga Laura Lucht and Calvin Tiessen The Sociolinguistic Situation of the Kryz in Azerbaijan SIL International 2005 2012 10 13 at the Wayback Machine Qriz adli xalca olu kecid Qriz xovlu xalca XVIII esr Musavat Efqan Muxtarli Qriz haqqinda olu kecid Sahmurad Qrizli Residov Qriz ve Qrizlilar Baki Azernesr 1996 Sixbala Qrizli Suleymanov Qrizlar ve Qriz dili Baki 2002 Ibrahim Qrizi haqqinda ne bilirik Azerbaycan 1999 17 avqust N Zejdlic Spiski naselennyh mest Rossijskoj Imperii po Kavkazskomu krayu Sh M Saadiev Lingvisticheskij enciklopedicheskij slovar Kryzskij yazyk B B Talibov Yazyki Rossijskoj federacii i sosednih gosudarstv Tom II Kryzskij yazyk Hidirov V S Glagol v kryzskom yazyke Baku 2007 386 s BSE izdanie 2 e tom 23 str 535 Narody Kavkaza t 2 M 1962 Hemcinin baxQrizlar Qriz dili Ibrahim Qrizi Quba rayonuXarici kecidlerVikianbarda Qriz ile elaqeli mediafayllar var Azerbaycan Respublikasi Quba Rayon Icra HakimiyyetiIstinadlarAzerbaycan Toponimlerinin Ensiklopedik Lugeti Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi Nesimi adina Dilcilik Institutu Serq qerb Baki 2007 seh 427 Azerbaycan Respublikasi Ehalisinin Siyahiyaalinmasi Azerbaycan Respublikasinin Dovlet Statistika Komitesi Baki 2010 Seh 629 Azerbaycandaki bu mektebde hec kim islemek istemir FOTO 2016 04 19 at the Wayback Machine azadliq info 13 04 2016 az Azerbaycanda dag turizmi imkanlar ve perspektivler olu kecid 01 11 2013 az Quba rayonu ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin