Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orta Kür depresiyası - Orta Kür depresiyası Kür-Araz ovalığının mərkəzi hissəsində yayılmaqla qərbdən Kiçik Qafqaz dağlarının şərq ətəkləri, şərqdən və cənub şərqdən cənub-şərqi Şirvan düzənliyi və Araz çayı, cənub-qərbdən Harami düzənliyilə sərhədlənir. Tədqiq olunan bu ərazinin qonşu ərazilərlə qonşu olmasında diqqəti çəkən cəhət ondan ibarətdir ki, Kür-Araz ovalığının bu hissəsi şimal-şərqdən və cənub şərqdən Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərindən keçən 200 m horizontla qərbdən və şərqdən isə nisbətən alçaq horizontlara sərhədlənmişdir.
İqlimi
Orta Kür depresiyası təbii və antropogen landşaft baxımdan zəngin kontrastlığa malikdir. İqlimində yayı quraq zəif yağıntılı, qışı isə mülayim soyuq keçən yarımsəhra quru subtropik xassəlidir.
Morfo-genetik xüsusiyyətləri
Onun mərkəzi hissəsinin plastikasında sarmatın dəniz akkumulyativ, öndağlığın periferiyalarında akkumulyativ dəniz çöküntülərini örtmüş pliosen yaşlı prolüvial-allüvial çöküntülə üstünlük təşkil edir. Hidroloji şəraitində əsas rolu Kür çayı və ona sağdan və soldan daxil olan çaylar, ovalıq hissəsində yuxarı Şirvan və baş Mil-Qarabağ kanalları oynayır. Ovalığın mərkəzində müxtəlif minerallaşma dərəcələrinə malik və müxtəlif dərinlikdə qrunt suları geniş yayılmışdır ki, onlarda öz növbəsində torpaqəmələgəlmədə yarımhidromorf amil kimi çıxış edirlər.
Orta Kür deprasiyasına daxil olan ərazilər tarixən meliorativ baxımdan çətin və mürəkkəb bölgə hesab olunmuşdur. Keçən əsrin 50-ci illərindən başlayaraq drenak-kollektor şəbəkəsi yaradıldıqdan sonra bu ərazidə mədəniləşmiş aqrolandşaft ansamblı yaradılmağa başlandı.
Drenaj və suvarma sistemlərinin yaranması ilə bu ərazidə yayılmış torpaqlar intensiv formada kənd təsərrüfatı dövriyyəsinə daxil edildi. Odur ki, bu ərazidə yuxarıda göstərilən təbii və antropogen amillərin təsiri ilə mürəkkəb və müxtəlif fiziki-kimyəvi və meliorativ xassəli aşağıda göstərilən torpaq taksonomik vahidləri (tiplər, yarımtiplər və cinslər) yayılmışdır (1957, 1991 və 2000-ci il tarixli 1:500 000, 1:600 000 və 1:100000 miqyaslı xəritəsi əsasən).
Torpaq taksonomik vahidlərinə aid aşağıdakı təsnifat sxemin daxil edilmiş torpaqlar 1957, 1991 və 2000-ci illərdə müxtəlif torpaqşünas (V.R.Volobuyev, H.Ə.Əliyev, M.E.Salayev, Q.Ş.Məmmədov) alimlər tərəfindən tərtib edilmiş 1:500000, 1:600000, 1:100000 miqyaslı Azərbaycanın torpaq xəritələrinə istinad olunmuşdur.
Torpaqları
Çəmən boz-qəhvəyi
Qədimdən suvarılan boz-qəhvəyi
Bu torpaqlar əlverişli suvarma imkanlarına malik boz qəhvəyi torpaqların daxilində yayılmışlar. Morfoloji-genetik baxımdan formalaşmasında bundan əvvəlki torpaqlarda olduğu kimi ekoloji mühit rol oynamışdır. Qədimdən suvarma ilə əlaqədar bu torpaqların genezisində fərqli dəyişiklik yaranmışdır. Suvarma ilə əlaqədar profil də genetik qatların aydın differenləşməsində monotomlik yaratmaqla mexanik fraksiyaların bir növ bərabər paylanması baş vermişdir. Profilin üst yarımmetrlik qatında humusun miqdarına, suvarma ilə yaranan mədənləşmə, dərəcələrinə, qranulometrik tərkiblərinə görə bu torpaqlarda bir sıra yarımtiplərə, cinslərə, növ və növmüxtəlifliklərinə ayrılırlar. Kənd təsərrüfatında bu torpaqlar suvarma şəraitində əsasən pambıq və tərəvəz qismən taxıl və yem bitkiləri altında becərilir.
Qədimdən suvarılan adi-boz
Bu torpaqlar öyrənilən obyektin ovalıq hissəsinin yayılma arealına görə kiçik sahəsinə əhatə etməklə yalnız Tərtər və Beyləqan rayolarının ərazisində yayılmışlar. Torpaqların morfoloji-genetik quruluşunda becərmənin uzun müddət aparılmasının izi qalmışdır. Suvarma nəticəsində qranulometrik tərkibi kiçik fraksiyaları profildə aşağıya miqrasiya etmiş, humus həmin qaydada aşağıya dartılmışdır. Bir çox sahələrdə genetik formada bu torpaqlarda bu və ya digər dərəcədə şorakətləşmə əlamətləri müşahidə olunmuşdur. Profilin aşağı qatlarında şorlaşmanın və şoranlaşmanın miqdarı yol verilən həddən (<0,25%) yüksəkdir.
Kənd təsərrüfatında bu torpaqların hamısı suvarma şəraitində əsasən pambıq, tərəvəz, qismən taxıl və yem bitkiləri altında becərilir.
Adi çəmən-boz
İbtidai boz
Şorakətləşmiş bərkimiş boz-çəmən
Bərkimiş qaysaqlı orta və yüksəkhumuslu çəmən-boz
Yüksək humuslu boz-çəmən
Az humuslu ibtidai çəmən-boz
Az humuslu ibtidai çəmən-boz torpaqlar əsasən Küryanı ovalıq ərazilərdə yovşanlı-efemerli, şoranlı-efemerli bitkilik altında karbonatlı allüvial şöküüntülər üzərində qrunt suları hesabına zəif dərəcədə olsa da nəmlənmə şəraitində formalaşmışlar. Bu və ya digər torpaqəmələgələnə amillərinin aşağılamasının təsiri altında torpaq profilindəki genetik qatların diferenləşməsi zəif getmiş, bitki və digər üzvi mineral bitki çöküntülərinin toplanması ilə humusla az təmin olunmuşlar. Allüvial çöküntülər tərkibində zəif aşınmanın zəifliyi ilə biogen elementlər az toplanmış və nəticədə münbitlik aşağı düşmüşdür. Kənd təsərrüfatında əsasən otlaq, qismən taxıl və tərəvəz bitkiləri altında istifadə olunur.
Şorakətləşmiş çəmən-boz
Sazalı orta və yüksək humuslu, çəmən-boz
Sazalı orta və yüksək humuslu boz-çəmən torpaqlar öyrənilən obyektin yalnız Bərdə rayonu ərazisində bundan əvvəlki torpaqlara nisbətən az sahəni əhatə edir. Torpaqəmələgəlmədə bundan əvvəlki torpaqlarda müşahidə olunmayan əlamət və xassə ondan ibarətdir ki, delüvial formada toplanan qrunt suları su keçirməyən və kaymalılıq əlamətli yüksək lillilik xassəli çöküntülər üzərində yaylalığı üçün torpağın profili həmişə qrunt suları hesabına nəmlənirlər. Nəticədə aşağı qatlarda biogen elementlərin oksigenli birləşmələri içərisində FeO (getit) mineralının çoxluğu ilə mavi paslar çoxluq təşkil etməklə bu qatlarda qleyləşmə prosesi intensiv formada olur. İzafi nəmlənmə hesabına torpağın üst qatlarında çəmənəmələgətirən bitki növlərinin çoxluğu ilə humusun yüksək miqdarda toplanması baş vermişdir. Torpaqəmələgətirən süxurların hesabına bu torpaqlarda zəif dərəcədə şorlaşma əlaməti müşahidə olunmuşdur. Kənd təsərrüfatında bu torpaqlardakı taxıl bitkiləri və otlaqaltında istifadə olunur.
Bataqlı-çəmən
Çəmən-bataqlı torpaqlar əsasən Orta Kür depresiyasının şərq yarısında Kürdəmir, qismən isə ayrı-ayrı ləkələr halında Mil-Qarabağ düzənliyində yayılmışdır. Keçən əsrin ortalarına qədərki dövrlərdə bu torpaqlar qamışlı, gilli, çığlı və digər su-bataqlıq bitkilərindən ibarət cəngəlliklərlə örtülü olmuşlar. Lakin keçən əsrin ortalarında indiki dövrə qədər iqlimdə istiləşmənin yüksələn xəttlə davam etdiyinə görə bataqlıqlarda quruma və qrunt sularının səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə bataqlıqlarda quruma prosesi intensivləşdiyinə görə bataqlaşmada çəmən-bataqlaşma ilə əvəzlənmişdir. Hal-hazırda həmin torpaqlarda keçilməz qamışlığın yerində yolğun, yolğin-yovşan formasiyasının yaranması ilə bataqlı-çəmən bitkiliyə seyrəklərək yerlərini taxıl və şorangələr fəsiləsinə aid növlərə vermişlər. Bu torpaqlar bu və digər dərəcədə şorlaşma və şorakətləşməyə məruz qalmamışlar, lakin karbonatlıdırlar. Hazırda bu torpaqlar Dövlət mülkiyyətində olub qış otlaqları altında istifadə olunur.
Subasar çəmən-meşə (Tuqay meşə)
Tipik şoran
Mənbə
- 1
- 2
- http://gsaz.az/ci/Kitabxana/Mətanət_Əsgərova_II_hiss_d.pdf
Ədəbiyyat
- Əzizov Q.Z. Kür-Araz ovalığının meliorasiya olunan torpaq-qruntlarının su-duz balansı və onun nəticələrinin elmi təhlili. Bakı, Elm, 2006, 258 s.
- Salayev M.E. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və və klasifikasiyası. Bakı, Elm, 1991.
- Volobuyev V.R. Kür-Araz ovalığının şoran torpaqlarının genetik formaları. Bakı, 1965, 248 s.
İstinadlar
- Əzizov Q.Z. Kür-Araz ovalığının meliorasiya olunan torpaq-qruntlarının su-duz balansı və onun nəticələrinin elmi təhlili. Bakı, Elm, 2006, 258 s.
- Əzizov Q.Z. Kür-Araz ovalığının meliorasiya olunan torpaq-qruntlarının su-duz balansı və onun nəticələrinin elmi təhlili. Bakı, Elm, 2006, 258 s.
- Salayev M.E. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və və klasifikasiyası. Bakı, Elm, 1991.
- Volobuyev V.R. Kür-Araz ovalığının şoran torpaqlarının genetik formaları. Bakı, 1965, 248 s.
- Volobuyev V.R. Kür-Araz ovalığının şoran torpaqlarının genetik formaları. Bakı, 1965, 248 s.
- Salayev M.E. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və və klasifikasiyası. Bakı, Elm, 1991.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Orta Kur depresiyasi Orta Kur depresiyasi Kur Araz ovaliginin merkezi hissesinde yayilmaqla qerbden Kicik Qafqaz daglarinin serq etekleri serqden ve cenub serqden cenub serqi Sirvan duzenliyi ve Araz cayi cenub qerbden Harami duzenliyile serhedlenir Tedqiq olunan bu erazinin qonsu erazilerle qonsu olmasinda diqqeti ceken cehet ondan ibaretdir ki Kur Araz ovaliginin bu hissesi simal serqden ve cenub serqden Boyuk ve Kicik Qafqaz daglarinin eteklerinden kecen 200 m horizontla qerbden ve serqden ise nisbeten alcaq horizontlara serhedlenmisdir IqlimiOrta Kur depresiyasi tebii ve antropogen landsaft baximdan zengin kontrastliga malikdir Iqliminde yayi quraq zeif yagintili qisi ise mulayim soyuq kecen yarimsehra quru subtropik xasselidir Morfo genetik xususiyyetleriOnun merkezi hissesinin plastikasinda sarmatin deniz akkumulyativ ondagligin periferiyalarinda akkumulyativ deniz cokuntulerini ortmus pliosen yasli proluvial alluvial cokuntule ustunluk teskil edir Hidroloji seraitinde esas rolu Kur cayi ve ona sagdan ve soldan daxil olan caylar ovaliq hissesinde yuxari Sirvan ve bas Mil Qarabag kanallari oynayir Ovaligin merkezinde muxtelif minerallasma derecelerine malik ve muxtelif derinlikde qrunt sulari genis yayilmisdir ki onlarda oz novbesinde torpaqemelegelmede yarimhidromorf amil kimi cixis edirler Orta Kur deprasiyasina daxil olan eraziler tarixen meliorativ baximdan cetin ve murekkeb bolge hesab olunmusdur Kecen esrin 50 ci illerinden baslayaraq drenak kollektor sebekesi yaradildiqdan sonra bu erazide medenilesmis aqrolandsaft ansambli yaradilmaga baslandi Drenaj ve suvarma sistemlerinin yaranmasi ile bu erazide yayilmis torpaqlar intensiv formada kend teserrufati dovriyyesine daxil edildi Odur ki bu erazide yuxarida gosterilen tebii ve antropogen amillerin tesiri ile murekkeb ve muxtelif fiziki kimyevi ve meliorativ xasseli asagida gosterilen torpaq taksonomik vahidleri tipler yarimtipler ve cinsler yayilmisdir 1957 1991 ve 2000 ci il tarixli 1 500 000 1 600 000 ve 1 100000 miqyasli xeritesi esasen Torpaq taksonomik vahidlerine aid asagidaki tesnifat sxemin daxil edilmis torpaqlar 1957 1991 ve 2000 ci illerde muxtelif torpaqsunas V R Volobuyev H E Eliyev M E Salayev Q S Memmedov alimler terefinden tertib edilmis 1 500000 1 600000 1 100000 miqyasli Azerbaycanin torpaq xeritelerine istinad olunmusdur TorpaqlariCemen boz qehveyi Qedimden suvarilan boz qehveyi Bu torpaqlar elverisli suvarma imkanlarina malik boz qehveyi torpaqlarin daxilinde yayilmislar Morfoloji genetik baximdan formalasmasinda bundan evvelki torpaqlarda oldugu kimi ekoloji muhit rol oynamisdir Qedimden suvarma ile elaqedar bu torpaqlarin genezisinde ferqli deyisiklik yaranmisdir Suvarma ile elaqedar profil de genetik qatlarin aydin differenlesmesinde monotomlik yaratmaqla mexanik fraksiyalarin bir nov beraber paylanmasi bas vermisdir Profilin ust yarimmetrlik qatinda humusun miqdarina suvarma ile yaranan medenlesme derecelerine qranulometrik terkiblerine gore bu torpaqlarda bir sira yarimtiplere cinslere nov ve novmuxtelifliklerine ayrilirlar Kend teserrufatinda bu torpaqlar suvarma seraitinde esasen pambiq ve terevez qismen taxil ve yem bitkileri altinda becerilir Qedimden suvarilan adi boz Bu torpaqlar oyrenilen obyektin ovaliq hissesinin yayilma arealina gore kicik sahesine ehate etmekle yalniz Terter ve Beyleqan rayolarinin erazisinde yayilmislar Torpaqlarin morfoloji genetik qurulusunda becermenin uzun muddet aparilmasinin izi qalmisdir Suvarma neticesinde qranulometrik terkibi kicik fraksiyalari profilde asagiya miqrasiya etmis humus hemin qaydada asagiya dartilmisdir Bir cox sahelerde genetik formada bu torpaqlarda bu ve ya diger derecede soraketlesme elametleri musahide olunmusdur Profilin asagi qatlarinda sorlasmanin ve soranlasmanin miqdari yol verilen hedden lt 0 25 yuksekdir Kend teserrufatinda bu torpaqlarin hamisi suvarma seraitinde esasen pambiq terevez qismen taxil ve yem bitkileri altinda becerilir Adi cemen boz Ibtidai boz Soraketlesmis berkimis boz cemen Berkimis qaysaqli orta ve yuksekhumuslu cemen boz Yuksek humuslu boz cemen Az humuslu ibtidai cemen boz Az humuslu ibtidai cemen boz torpaqlar esasen Kuryani ovaliq erazilerde yovsanli efemerli soranli efemerli bitkilik altinda karbonatli alluvial sokuuntuler uzerinde qrunt sulari hesabina zeif derecede olsa da nemlenme seraitinde formalasmislar Bu ve ya diger torpaqemelegelene amillerinin asagilamasinin tesiri altinda torpaq profilindeki genetik qatlarin diferenlesmesi zeif getmis bitki ve diger uzvi mineral bitki cokuntulerinin toplanmasi ile humusla az temin olunmuslar Alluvial cokuntuler terkibinde zeif asinmanin zeifliyi ile biogen elementler az toplanmis ve neticede munbitlik asagi dusmusdur Kend teserrufatinda esasen otlaq qismen taxil ve terevez bitkileri altinda istifade olunur Soraketlesmis cemen boz Sazali orta ve yuksek humuslu cemen boz Sazali orta ve yuksek humuslu boz cemen torpaqlar oyrenilen obyektin yalniz Berde rayonu erazisinde bundan evvelki torpaqlara nisbeten az saheni ehate edir Torpaqemelegelmede bundan evvelki torpaqlarda musahide olunmayan elamet ve xasse ondan ibaretdir ki deluvial formada toplanan qrunt sulari su kecirmeyen ve kaymaliliq elametli yuksek lillilik xasseli cokuntuler uzerinde yaylaligi ucun torpagin profili hemise qrunt sulari hesabina nemlenirler Neticede asagi qatlarda biogen elementlerin oksigenli birlesmeleri icerisinde FeO getit mineralinin coxlugu ile mavi paslar coxluq teskil etmekle bu qatlarda qleylesme prosesi intensiv formada olur Izafi nemlenme hesabina torpagin ust qatlarinda cemenemelegetiren bitki novlerinin coxlugu ile humusun yuksek miqdarda toplanmasi bas vermisdir Torpaqemelegetiren suxurlarin hesabina bu torpaqlarda zeif derecede sorlasma elameti musahide olunmusdur Kend teserrufatinda bu torpaqlardaki taxil bitkileri ve otlaqaltinda istifade olunur Bataqli cemen Cemen bataqli torpaqlar esasen Orta Kur depresiyasinin serq yarisinda Kurdemir qismen ise ayri ayri lekeler halinda Mil Qarabag duzenliyinde yayilmisdir Kecen esrin ortalarina qederki dovrlerde bu torpaqlar qamisli gilli cigli ve diger su bataqliq bitkilerinden ibaret cengelliklerle ortulu olmuslar Lakin kecen esrin ortalarinda indiki dovre qeder iqlimde istilesmenin yukselen xettle davam etdiyine gore bataqliqlarda quruma ve qrunt sularinin seviyyesinin asagi dusmesi ile bataqliqlarda quruma prosesi intensivlesdiyine gore bataqlasmada cemen bataqlasma ile evezlenmisdir Hal hazirda hemin torpaqlarda kecilmez qamisligin yerinde yolgun yolgin yovsan formasiyasinin yaranmasi ile bataqli cemen bitkiliye seyreklerek yerlerini taxil ve sorangeler fesilesine aid novlere vermisler Bu torpaqlar bu ve diger derecede sorlasma ve soraketlesmeye meruz qalmamislar lakin karbonatlidirlar Hazirda bu torpaqlar Dovlet mulkiyyetinde olub qis otlaqlari altinda istifade olunur Subasar cemen mese Tuqay mese Tipik soranMenbe1 2 http gsaz az ci Kitabxana Metanet Esgerova II hiss d pdfEdebiyyat Ezizov Q Z Kur Araz ovaliginin meliorasiya olunan torpaq qruntlarinin su duz balansi ve onun neticelerinin elmi tehlili Baki Elm 2006 258 s Salayev M E Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve ve klasifikasiyasi Baki Elm 1991 Volobuyev V R Kur Araz ovaliginin soran torpaqlarinin genetik formalari Baki 1965 248 s Istinadlar Ezizov Q Z Kur Araz ovaliginin meliorasiya olunan torpaq qruntlarinin su duz balansi ve onun neticelerinin elmi tehlili Baki Elm 2006 258 s Ezizov Q Z Kur Araz ovaliginin meliorasiya olunan torpaq qruntlarinin su duz balansi ve onun neticelerinin elmi tehlili Baki Elm 2006 258 s Salayev M E Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve ve klasifikasiyasi Baki Elm 1991 Volobuyev V R Kur Araz ovaliginin soran torpaqlarinin genetik formalari Baki 1965 248 s Volobuyev V R Kur Araz ovaliginin soran torpaqlarinin genetik formalari Baki 1965 248 s Salayev M E Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve ve klasifikasiyasi Baki Elm 1991