Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qəşəng böcək (lat. Calosoma sycophanta) — sərtqanadlılar dəstəsinə, karabidlər fəsiləsinə aid növ. Təhlükə həddinə yaxınlaşır, yaxın gələcəkdə təhlükəli vəziyyətə düşə bilər. Azsaylı növdür.
| Qəşəng böcək | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Qəşəng böcək | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Təsviri
Böcəyin bədənin uzunluğu 21 – 35 mm-dir; qanadüstlükləri qızılı yaşıl rəngdə olub metal parıltısına malikdir. , , baldırları və pəncərələri qara rəngdə olub parlaqdır; ətrafları nadir hallarda qırmızımtıl rəngdə ola bilər.
Yayılmasıvə Sayı
Avropa, Asiya və Qafqaz meşələrində yayılmışlar. Azərbaycanda düzən və dağətəyi meşə sahələrində rast gəlinir. 2000-ci ildə İ.Q.Kərimova tərəfindən Şabran rayonunda 1 fərd, 2004-cü ildə İ.A.Nuriyeva tərəfindən Şabran rayonunda 15 fərd, 2012-ci ildə 1 fərd qeydə alınmışdır. Tək ipəksarıyanın kütləvi artdığı illərdə böcəyin sayında da yüksəliş nəzərə çarpır.
Həyat tərzi
Gözəlbədən böcək (Coleoptera, Carabidae) bir çox kənd təsərrüfatı, və kol bitkilərinə, meşə və meyvə ağaclarına zərərverən cücülərin yumurta, kiçik yaşlı sürfə və tırtılları ilə qidalanaraq, onların sayının tənzimlənməsində böyük rol oynayır. İmaqo mərhələsində torpaqda qışlayır. Böcəklər may ayında qışlamadan çıxırlar, bu vaxt tək ipəksarıyanın və başqa zərərvericilərin tırtılları artıq orta yaş mərhələsində olurlar.
Qışlama yerlərindən çıxan böcəklər iyunun əvvəlində, bir neçə gün mayalandıqdan sonra yumurta qoymağa başlayırlar. Yumurtalar tək-tək və ya 2-5 ədəd olmaqla torpağın 2-5 sm dərinliyinə qoyulur. Yumurtanın inkişafı temperaturdan (22-28oC) asılı olaraq 4-12 gün çəkir. Bir dişi fərd orta hesabla 100-110 yumurta qoya bilir.
Yumurtadan çıxan sürfələrin rəngi ağımtıl olur. Onlar torpaqda boru şəkilli yuvacıq içərisində 2-3 gün qaldıqdan sonra rəngləri qara və ya tünd boz olur. Sürfələr iki dəfə qabıq dəyişir. Temperaturdan (22-28oC) və qidalanmadan asılı olaraq, sürfələrin inkişafı birinci yaşda 3-4 gün, ikinci yaşda 3-5 gün və üçüncü yaşda 7-10 gün çəkir. Sürfənin ümumi inkişaf mərhələsi isə 15-18 gün çəkir. Üçüncü yaşda torpağa keçir və orada 8-10 gün ərzində puplaşır. Beləliklə, sürfə mərhələsi 24-28 gün çəkir. Ədəbiyyat məlumatına əsasən sürfə mərhələsi 21-34 gün çəkir. Təbii şəraitdə kalozamanın sürfələri üzərində aparılan müşahidələr nəticəsində qeyd olunmuşdur ki, kiçikliyinə baxmayaraq, onlar cəsarətlə böyük kəpənək və böcəklərin tırtıl, pup və sürfələrinə hücum edib yeyirlər. Sürfələr ən böyük bir tırtılın bədəninin yan tərəfindən ağız qarmaqları ilə tutur və sancır, sonra onun bədən daxili möhtəviyyatı ilə qidalanır. Qidalanma ərəfəsində sürfə ağız aparatı ilə sahibin bədən daxilini gəmirə-gəmirə onu tamam yeyir. Sürfənin belə qidalanma xüsusiyyəti həm də sahibin pup mərhələsi üçün qeyd edilmişdir.
Kolozoma yırtıcısının sürfə mərhələsi olduqca acgöz və yeyimcildir. Beləki, bir sürfə inkişaf müddətində tək ipəksarıyanın 40-50 kiçik yaşlı tırtılını məhv edir. Qidalanma gündüz və gecələr, hava şəraitinin münasib vaxtlarında gedir. Sürfələr sahibin tırtıllarını axtarıb tapmaq üçün ağacın 20–30 m hündürlüyünə kimi çıxa bilirlər. Yığılan materiallara əsasən, kolozomanın sürfə mərhələsinin təbii düşməninə və xəstəliyinə rast gəlinməmişdir. Puplaşma torpağın 15-20 sm dərinliyimdə və bəzən ağac qabığının dərin qatlarında gedir. Pupun uzunluğu 25 mm, eni isə 12 mm olmaqla, əvvəlcədən sürfə tərəfindən düzəldilmiş ipək borucuq içərisində yerləşir. Yaşlı fərdlərin pupdan çıxması yay aylarına təsadüf etməsinə baxmayaraq, onlar torpaqdan çıxmır, elə orada da qışlayırlar. Kolozoma böcəyi ildə bir nəsil verir. Böcəklər 2-4 il yaşayırlar. Onların fəal həyat fəaliyyəti tək ipəksarıyanın böyük yaşlı və pup mərhələsinə düşür. Bu vaxt yaşlı böcəklərin hər biri bir sutkada 300-325 tırtıl və pup ilə qidalanırlar. Ədəbiyyat məlumatına görə, kolozoma həyat fəaliyyətinin birinci ilinin yay müddətində tək ipəksarıyanın orta hesabla 180 böyük yaşlı tırtılını və 105 pupunu məhv edir. Bir kolozoma böcəyi bir mövsüm ərzində təkipəksarıyanın 239 tırtılını yeyir. Onun sürfəsi 14 gündə təkipəksarıyanın 50-60 kiçik yaşlı tırtılını yeyir. Azərbaycanda kolosoma böcəyi bir çox zərərverici ilə qidalanır, onların içərisində ən çox üstünlük verdiyi təkipəksarıyandır. Təkipəksarıyandan başqa, , qış qarışlayıcısı, qızılqarın kəpənək, ilə də qidalandığı müşahidə edilmişdir. Olduqca faydalı böcəkdir. Zərərvericilərin sayının azalmasında mühüm rol oynayır.[4,5,6]
Məhdudlaşdırıcı amillər
, zərərvericilərə qarşı insektisidlərdən plansız surətdə istifadə, böcəklərin kolleksiyaçılar tərəfindən toplanması.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Avropanın Qırmızı Siyahısına, Çexiya, Polşa Almaniya, Rusiya Federasiyasının, Ukraynanın Qırmızı kitabı]]na və Azərbaycanın Qırmızı kitabının I nəşrinə daxil edilmişdir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Böcəklərin yaşayış areallarına yaxın tarla sahələrinin insektisidlərlə emalını məhdudlaşdırmaq.
Təsərrüfat əhəmiyyəti
Olduqca faydalı böcəkdir. Zərərvericilərin sayının azalmasında mühüm rol oynayır.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- Azərbayca Qırmızı Kitabı. I cild, 1989 ci-il
- Богачев А.В. Животный мир Азербайджана, Академия Наук Азербайджанской ССР, Баку, 1951, с. 321;
- E.F.Səfərova. Abşeronda bəzək bitkilərinə zərərverən cücülər, onların biotənzimlənməsində entomofaqların rolu. Bakı, 2013.
4. Nuriyeva İ.A. Azərbaycanın karabid böcəklər (Coleoptera ,Carabidae) faunasına dair. AMEA Xəbərlər cild 63 №5-6 Bakı “Elm” 2008. s.81-86.
5.Nuriyeva İ.A. Azərbaycanın Böyük Qafqazın Cənub-Şərq və Lənkəran vilayətlərinin karabid böcəklərinin (Carabidae) ekoloji xüsusiyyətləri. Azərbaycan Zooloqlar cəmiyyətinin əsərləri. II cild Bakı “Elm” 2010. s.384-389.
6. Нуриева И.А. Данные о жужелицах различных районов Азербайджана. Научно-практический конференция I-ых международных Беккеровских чтений Волгоград -2010. с.473-476
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qeseng bocek lat Calosoma sycophanta sertqanadlilar destesine karabidler fesilesine aid nov Tehluke heddine yaxinlasir yaxin gelecekde tehlukeli veziyyete duse biler Azsayli novdur Qeseng bocekElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Qeseng bocekBeynelxalq elmi adiCalosoma sycophanta L 1758Sekil axtarisiITIS 109380NCBI 287701EOL 1036427FW 292514TesviriBoceyin bedenin uzunlugu 21 35 mm dir qanadustlukleri qizili yasil rengde olub metal pariltisina malikdir baldirlari ve pencereleri qara rengde olub parlaqdir etraflari nadir hallarda qirmizimtil rengde ola biler Yayilmasive SayiTirtil Avropa Asiya ve Qafqaz meselerinde yayilmislar Azerbaycanda duzen ve dageteyi mese sahelerinde rast gelinir 2000 ci ilde I Q Kerimova terefinden Sabran rayonunda 1 ferd 2004 cu ilde I A Nuriyeva terefinden Sabran rayonunda 15 ferd 2012 ci ilde 1 ferd qeyde alinmisdir Tek ipeksariyanin kutlevi artdigi illerde boceyin sayinda da yukselis nezere carpir Heyat terziGozelbeden bocek Coleoptera Carabidae bir cox kend teserrufati ve kol bitkilerine mese ve meyve agaclarina zererveren cuculerin yumurta kicik yasli surfe ve tirtillari ile qidalanaraq onlarin sayinin tenzimlenmesinde boyuk rol oynayir Imaqo merhelesinde torpaqda qislayir Bocekler may ayinda qislamadan cixirlar bu vaxt tek ipeksariyanin ve basqa zerervericilerin tirtillari artiq orta yas merhelesinde olurlar Qislama yerlerinden cixan bocekler iyunun evvelinde bir nece gun mayalandiqdan sonra yumurta qoymaga baslayirlar Yumurtalar tek tek ve ya 2 5 eded olmaqla torpagin 2 5 sm derinliyine qoyulur Yumurtanin inkisafi temperaturdan 22 28oC asili olaraq 4 12 gun cekir Bir disi ferd orta hesabla 100 110 yumurta qoya bilir Yumurtadan cixan surfelerin rengi agimtil olur Onlar torpaqda boru sekilli yuvaciq icerisinde 2 3 gun qaldiqdan sonra rengleri qara ve ya tund boz olur Surfeler iki defe qabiq deyisir Temperaturdan 22 28oC ve qidalanmadan asili olaraq surfelerin inkisafi birinci yasda 3 4 gun ikinci yasda 3 5 gun ve ucuncu yasda 7 10 gun cekir Surfenin umumi inkisaf merhelesi ise 15 18 gun cekir Ucuncu yasda torpaga kecir ve orada 8 10 gun erzinde puplasir Belelikle surfe merhelesi 24 28 gun cekir Edebiyyat melumatina esasen surfe merhelesi 21 34 gun cekir Tebii seraitde kalozamanin surfeleri uzerinde aparilan musahideler neticesinde qeyd olunmusdur ki kicikliyine baxmayaraq onlar cesaretle boyuk kepenek ve boceklerin tirtil pup ve surfelerine hucum edib yeyirler Surfeler en boyuk bir tirtilin bedeninin yan terefinden agiz qarmaqlari ile tutur ve sancir sonra onun beden daxili mohteviyyati ile qidalanir Qidalanma erefesinde surfe agiz aparati ile sahibin beden daxilini gemire gemire onu tamam yeyir Surfenin bele qidalanma xususiyyeti hem de sahibin pup merhelesi ucun qeyd edilmisdir Kolozoma yirticisinin surfe merhelesi olduqca acgoz ve yeyimcildir Beleki bir surfe inkisaf muddetinde tek ipeksariyanin 40 50 kicik yasli tirtilini mehv edir Qidalanma gunduz ve geceler hava seraitinin munasib vaxtlarinda gedir Surfeler sahibin tirtillarini axtarib tapmaq ucun agacin 20 30 m hundurluyune kimi cixa bilirler Yigilan materiallara esasen kolozomanin surfe merhelesinin tebii dusmenine ve xesteliyine rast gelinmemisdir Puplasma torpagin 15 20 sm derinliyimde ve bezen agac qabiginin derin qatlarinda gedir Pupun uzunlugu 25 mm eni ise 12 mm olmaqla evvelceden surfe terefinden duzeldilmis ipek borucuq icerisinde yerlesir Yasli ferdlerin pupdan cixmasi yay aylarina tesaduf etmesine baxmayaraq onlar torpaqdan cixmir ele orada da qislayirlar Kolozoma boceyi ilde bir nesil verir Bocekler 2 4 il yasayirlar Onlarin feal heyat fealiyyeti tek ipeksariyanin boyuk yasli ve pup merhelesine dusur Bu vaxt yasli boceklerin her biri bir sutkada 300 325 tirtil ve pup ile qidalanirlar Edebiyyat melumatina gore kolozoma heyat fealiyyetinin birinci ilinin yay muddetinde tek ipeksariyanin orta hesabla 180 boyuk yasli tirtilini ve 105 pupunu mehv edir Bir kolozoma boceyi bir movsum erzinde tekipeksariyanin 239 tirtilini yeyir Onun surfesi 14 gunde tekipeksariyanin 50 60 kicik yasli tirtilini yeyir Azerbaycanda kolosoma boceyi bir cox zererverici ile qidalanir onlarin icerisinde en cox ustunluk verdiyi tekipeksariyandir Tekipeksariyandan basqa qis qarislayicisi qizilqarin kepenek ile de qidalandigi musahide edilmisdir Olduqca faydali bocekdir Zerervericilerin sayinin azalmasinda muhum rol oynayir 4 5 6 Mehdudlasdirici amiller zerervericilere qarsi insektisidlerden plansiz suretde istifade boceklerin kolleksiyacilar terefinden toplanmasi Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerAvropanin Qirmizi Siyahisina Cexiya Polsa Almaniya Rusiya Federasiyasinin Ukraynanin Qirmizi kitabi na ve Azerbaycanin Qirmizi kitabinin I nesrine daxil edilmisdir Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerBoceklerin yasayis areallarina yaxin tarla sahelerinin insektisidlerle emalini mehdudlasdirmaq Teserrufat ehemiyyetiOlduqca faydali bocekdir Zerervericilerin sayinin azalmasinda muhum rol oynayir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 Azerbayca Qirmizi Kitabi I cild 1989 ci il Bogachev A V Zhivotnyj mir Azerbajdzhana Akademiya Nauk Azerbajdzhanskoj SSR Baku 1951 s 321 E F Seferova Abseronda bezek bitkilerine zererveren cuculer onlarin biotenzimlenmesinde entomofaqlarin rolu Baki 2013 4 Nuriyeva I A Azerbaycanin karabid bocekler Coleoptera Carabidae faunasina dair AMEA Xeberler cild 63 5 6 Baki Elm 2008 s 81 86 5 Nuriyeva I A Azerbaycanin Boyuk Qafqazin Cenub Serq ve Lenkeran vilayetlerinin karabid boceklerinin Carabidae ekoloji xususiyyetleri Azerbaycan Zooloqlar cemiyyetinin eserleri II cild Baki Elm 2010 s 384 389 6 Nurieva I A Dannye o zhuzhelicah razlichnyh rajonov Azerbajdzhana Nauchno prakticheskij konferenciya I yh mezhdunarodnyh Bekkerovskih chtenij Volgograd 2010 s 473 476Hemcinin bax