Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Proqramlaşdırma dilləri və ya alqoritmik dil – proqram modullarından ibarət olub, məsələnin həll mərhələsinə hazırlığını təmin edir. Proqramlaşdırma dili kompüterin alqoritmi qəbul etməsi üçün istifadə edilir.
Proqramlaşdırma dilləri adi dillərdən "sözlərin" (ancaq translyatorun başa düşdüyü) sayına və əmrlərin ciddi yazılış qaydasına görə fərqlənir. EHM-də proqram yazmaq üçün istifadə olunan formallaşmış dillərə proqramlaşdırma dilləri deyilir. Proqramlaşdırma dili süni dil olub, təbii dillərdən məhdud sayda sözlərin olması ilə fərqlənirlər. Bu dillərlə hazır proqramlar deyil, yalnız proqramın mətni yaradılır. Proqram dilini kompüterin başa düşdüyü maşın dilinə çevirmək üçün translyatorlardan (translator – tərcüməçi) və kompilyatorlardan (compiler – tərtibatçı) istifadə edilir. Hər bir proqramlaşdırma dilinin öz translyatoru (kompilyatoru) olur. Məsələ həll edərkən əvvəlcə yerinə yetiriləcək əməliyyatların alqoritmi tərtib edilir, daha sonra bu əməliyyatlar hər-hansı alqoritm (proqramlaşdırma) dilində əmrlər şəklində yazılır. Tərtib olunmuş proqram xüsusi əlavələr (translyator proqramlar) vasitəsilə yerinə yetirilir və ya maşın koduna çevrilir.
İstənilən proqramlaşdırma dilinin əsas elementləri bunlardır: dilin əlifbası, sintaksisi və semantikası.
- Dilin əlifbası dedikdə, həmin dildə işlənən bütün simvollar nəzərdə tutulur.
- Sintaksis – əlifbada olan simvollardan dilin ayrı-ayrı konstruksiyalarının (komandaların, operatorların) düzəldilməsinin formal qaydalarıdır. Bu qaydalar müxtəlif həll alqoritmlərini proqramlaşdırmağa imkan verir.
- Semantika – dilin bu və ya digər sintaksis konstruksiyalarının təsviridir. Məsələn, əgər proqramın bu yerində y =a*(b+c) ifadəsinin hesablanması yazılıbsa, onda semantika qaydaları maşına "göstərir" ki, əvvəlcə (b+c) cəmini tapsın, sonra həmin cəmi a-ya vursun.
Beləliklə, hər hansı verilənlərin emalı prosesini birbaşa həyata keçirməyə imkan verən proqramlar, dili təyin edən sintaksis qaydalara uyğun olaraq əlifbadakı simvolların birləşməsi nəticəsində və semantika qaydalarını nəzərə almaqla işlənib hazırlanır.
Translyator və kompilyatorlar
Proqramlaşdırma dili vasitəsilə hazır proqram yox, ancaq qurulmuş alqoritmi təsvir edən mətn yaradılır. Proqramçınınn başa düşdüyü dildə olan bu proqram maşının başa düşdüyü dilə çevrilməlidir. Bunun üçün kompüterdə translyatorlar və kompilyatorlar olur.
Proqram ancaq onların translyatorları olan halda icra oluna bilərlər. Translyatordan fərqli olaraq kompilyatorlar exe-faylların yaradılması üçün istifadə olunur ki, onlar da sərbəst icra oluna bilərlər (yəni, proqpamin yazildiğı mühitdən (sistemdən) asılı olmadan). Proqramlaşdırma dillərinin səviyyələri. Müxtəlif tip prosessorlar müxtəlif tip əmrlər sisteminə malikdir. Əgər proqramlaşdırma dili konkret prosessor tipinə yönəlibsə və onun xüsusiyyətlərini nəzərə alırsa, onda ona aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dili deyirlər. Assembler aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dilidir. Çünki o, bir əmri mnemonika adlanan simvol işarəmələrinin köməyilə ədədlər şəklində yox, maşın kodları şəklində verir. Assemblerin köməyilə çox səmərəli və kompakt proqramlar yaratmaq mümkündür. Assemblerdən adətən, sistem əlavələrin, drayver-proqramların, kompüterin aparat resurslarına müraciət edən proqram modullarının hazırlanması üçün istifadə olunur. Aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dillərindən, adətən yüksək səviyyəli peşəkar proqramçılar istifadə edir. Bu dillərdə tutulan proqramlar yaddaşda az yer tutmaqla yanaşı, daha sürətlə icra olunurlar. Yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dilləri isə adi dilə daha yaxın və insan üçün daha aydın başa düşüləndir. Çox yayılmış, bəzi proqramlaşdırma dilləri haqqında məlumat verək
Proqramlaşdırma dilləri iki hissəyə bölünür:
- Aşağı səviyyəli dillər (Assembler, Avtokod və s.),
- Yüksək səviyyəli dillər (Fortran, Alqol, Kobol, Basic, Pascal, Ci və s.).
Aşağı səviyyəli proqramlaşdırma dillərində hər operatora bir maşın əmri uyğun gəlir. Bu dildə yazılan proqram az yer tutur və tez yerinə yetirilir. Aşağı səviyyəli dillərdən sistem proqramçılar istifadə edir. Yuxarı səviyyəli proqramlaşdırma dillərində hər operator bir neçə maşın əmri ilə əvəz edilə bilər, bu isə yaddaşda çox yer tutur. Yüksək səviyyəli dillərdən isə tətbiqi proqramçılar istifadə edir.
Proqramlaşdırma dilləri
- Ada — Ada proqramlaşdırma dilinin yaranma tarixi 1974–1980-ci illərə təsadüf edir.
- Assembler – bu proqram vasitəsilə effektiv və kompakt proqramlar yaradılır. Assemblerlərdən sistem proqramlarının, drayverlərin, kompüterin aparat resurslarına müraciət üçün və s. proqramların yaradılmasında istifadə edilir.
- Basic – Bu dil üçün kompilyator və interpretatorlar mövcuddur. 60-cı illərdə yaradılmışdır və öyrənilməsi sadədir.
- C – Bell laboratoriyasında yaradılmışdır və assembler dilini əvəz etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Assemblerdən fərqli olaraq konkret tip prosessordan asılı deyil.
- – 1980-ci ildə Byörn Straustrup tərəfindən yaradılmışdır. Proqramın imkanları proqramçının işinin məhsuldarlığını artırmış olur.
- C# — C#(C Sharp) – Microsoft. Net platformu ilə birlikdə təqdim olunan C ailəsinə aid yeni obyekt orientasıyalı dillərdən biridir.
- Fortran – 50-ci illərdə Cim Bekus tərəfindən yaradılmış ilk kompilyasiya dilidir. Bu dildən hal-hazırda da bütün dünyada istifadə edilir. 2000-ci ildə Fortranın yeni versiyası yaradılmışdır: F2k.
- — Wouter Van Ooijen tərəfindən 16F84 ,16C84,16F877 , Scenix SX18 ve SX28 kimi mikrokontrollerləri proqramlaşdırmaq üçün yaradılmış dildir.
- Java – 90-cı illərdə Sun kompaniyası tərəfindən С++ proqram dili əsasında yaradılmışdır.
- LISP — List Processing (siyahıların emalı) sözlərindən götürülmüşdür. 1958-ci ildə yaradılmışdır
- Lua — 1993-cü ildə yaradılmış açıq qaynaq kodlu dildir.
- Objective-C — yuxarı səviyyəli, Obyekt yönümlü proqramlaşdırma dilidir.
- Pascal – 70-ci illərdə Niklaus Birt tərəfindən yaradılıb, dilinə daha çox oxşayır.
- Perl — 1987-ci ildə Lary Wall tərəfindən yaradılmış dinamik proqramlaşdırma dilidir.
- PHP — (Hypertext Preprocessor) dinamik veb səhifələr yaratmaq üçün 1995-ci ildə yaradılıb.
- Prolog — Proloq məntiqi proqramlaşdırma dilidir ki Süni intellekt və Hesablamalı dilçilik ilə əlaqədardır.
- Python — 1991-ci ildə Guido van Rossum tərəfindən yaradılmışdır. Dilinin sintaksisi çox aydın və anlaşıqlıdır.
- Ruby — Yukihiro Matsumoto tərəfindən Perl, Smalltalk və Eiffel dillərindən yararlanaraq yaradılmışdır.
- Scheme — Funksional proqramlaşdırma dili olub. 1975–1980-ci illər ərzində MİT süni intellekt laboratoriyasında yaradılmışdır.
- Delphi — Pascal dilinin əsasında yaradılmış dildir.
- Cobol – 60-cı illərdə yaradılıb, iqtisadi sahədə, biznes məsələlərin həllində istifadə edilir. Bu proqramın operatorları adi ingilis cümlələrinə çox bənzəyir.
- Swift– Apple tərəfindən WWDC 14 də təqdim edilmiş proqramlaşdırma dili.
- ASD–2020-də yaradılmış Azərbaycanca proqramlaşdırma dilidir. "yaz", "sorğu", "mesaj", "dəyişən", "get" və "əgər" açar sözlərinə, hesab operatorlarına malikdir. Sadə proqramların yazılmasına və proqramların öyrənilməsinə xidmət edir.
Mənbə
- "Alqoritmləşdirmə və proqramlaşdırmanın əsasları", KAZIMOV TOFİQ, f.-r.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları
- Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat. R. Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
Ədəbiyyat
- Соломенчук В.Г. Аппаратные средства персональных компьютеров – СПБ.: БХВ –Петербург, 2003 – 512с.
- Колесниченко О.В., Шишичин И.В. Аппаратные средства ПК – СПБ.: БХВ – Санкт-Петербург, 2000
Həmçinin bax
İstinadlar
- Алгоритмик дил // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 223.
Xarici keçidlər
- Definition of "Computer Program" at dictionary.com
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Proqramlasdirma dilleri ve ya alqoritmik dil proqram modullarindan ibaret olub meselenin hell merhelesine hazirligini temin edir Proqramlasdirma dili komputerin alqoritmi qebul etmesi ucun istifade edilir C proqramlasdirma dilinde yazilmis bir proqramin menbe kodu Proqramlasdirma dilleri adi dillerden sozlerin ancaq translyatorun basa dusduyu sayina ve emrlerin ciddi yazilis qaydasina gore ferqlenir EHM de proqram yazmaq ucun istifade olunan formallasmis dillere proqramlasdirma dilleri deyilir Proqramlasdirma dili suni dil olub tebii dillerden mehdud sayda sozlerin olmasi ile ferqlenirler Bu dillerle hazir proqramlar deyil yalniz proqramin metni yaradilir Proqram dilini komputerin basa dusduyu masin diline cevirmek ucun translyatorlardan translator tercumeci ve kompilyatorlardan compiler tertibatci istifade edilir Her bir proqramlasdirma dilinin oz translyatoru kompilyatoru olur Mesele hell ederken evvelce yerine yetirilecek emeliyyatlarin alqoritmi tertib edilir daha sonra bu emeliyyatlar her hansi alqoritm proqramlasdirma dilinde emrler seklinde yazilir Tertib olunmus proqram xususi elaveler translyator proqramlar vasitesile yerine yetirilir ve ya masin koduna cevrilir Istenilen proqramlasdirma dilinin esas elementleri bunlardir dilin elifbasi sintaksisi ve semantikasi Dilin elifbasi dedikde hemin dilde islenen butun simvollar nezerde tutulur Sintaksis elifbada olan simvollardan dilin ayri ayri konstruksiyalarinin komandalarin operatorlarin duzeldilmesinin formal qaydalaridir Bu qaydalar muxtelif hell alqoritmlerini proqramlasdirmaga imkan verir Semantika dilin bu ve ya diger sintaksis konstruksiyalarinin tesviridir Meselen eger proqramin bu yerinde y a b c ifadesinin hesablanmasi yazilibsa onda semantika qaydalari masina gosterir ki evvelce b c cemini tapsin sonra hemin cemi a ya vursun Belelikle her hansi verilenlerin emali prosesini birbasa heyata kecirmeye imkan veren proqramlar dili teyin eden sintaksis qaydalara uygun olaraq elifbadaki simvollarin birlesmesi neticesinde ve semantika qaydalarini nezere almaqla islenib hazirlanir Translyator ve kompilyatorlarProqramlasdirma dili vasitesile hazir proqram yox ancaq qurulmus alqoritmi tesvir eden metn yaradilir Proqramcininn basa dusduyu dilde olan bu proqram masinin basa dusduyu dile cevrilmelidir Bunun ucun komputerde translyatorlar ve kompilyatorlar olur Proqram ancaq onlarin translyatorlari olan halda icra oluna bilerler Translyatordan ferqli olaraq kompilyatorlar exe fayllarin yaradilmasi ucun istifade olunur ki onlar da serbest icra oluna bilerler yeni proqpamin yazildigi muhitden sistemden asili olmadan Proqramlasdirma dillerinin seviyyeleri Muxtelif tip prosessorlar muxtelif tip emrler sistemine malikdir Eger proqramlasdirma dili konkret prosessor tipine yonelibse ve onun xususiyyetlerini nezere alirsa onda ona asagi seviyyeli proqramlasdirma dili deyirler Assembler asagi seviyyeli proqramlasdirma dilidir Cunki o bir emri mnemonika adlanan simvol isaremelerinin komeyile ededler seklinde yox masin kodlari seklinde verir Assemblerin komeyile cox semereli ve kompakt proqramlar yaratmaq mumkundur Assemblerden adeten sistem elavelerin drayver proqramlarin komputerin aparat resurslarina muraciet eden proqram modullarinin hazirlanmasi ucun istifade olunur Asagi seviyyeli proqramlasdirma dillerinden adeten yuksek seviyyeli pesekar proqramcilar istifade edir Bu dillerde tutulan proqramlar yaddasda az yer tutmaqla yanasi daha suretle icra olunurlar Yuksek seviyyeli proqramlasdirma dilleri ise adi dile daha yaxin ve insan ucun daha aydin basa dusulendir Cox yayilmis bezi proqramlasdirma dilleri haqqinda melumat verek Proqramlasdirma dilleri iki hisseye bolunur Asagi seviyyeli diller Assembler Avtokod ve s Yuksek seviyyeli diller Fortran Alqol Kobol Basic Pascal Ci ve s Asagi seviyyeli proqramlasdirma dillerinde her operatora bir masin emri uygun gelir Bu dilde yazilan proqram az yer tutur ve tez yerine yetirilir Asagi seviyyeli dillerden sistem proqramcilar istifade edir Yuxari seviyyeli proqramlasdirma dillerinde her operator bir nece masin emri ile evez edile biler bu ise yaddasda cox yer tutur Yuksek seviyyeli dillerden ise tetbiqi proqramcilar istifade edir Proqramlasdirma dilleriAda Ada proqramlasdirma dilinin yaranma tarixi 1974 1980 ci illere tesaduf edir Assembler bu proqram vasitesile effektiv ve kompakt proqramlar yaradilir Assemblerlerden sistem proqramlarinin drayverlerin komputerin aparat resurslarina muraciet ucun ve s proqramlarin yaradilmasinda istifade edilir Basic Bu dil ucun kompilyator ve interpretatorlar movcuddur 60 ci illerde yaradilmisdir ve oyrenilmesi sadedir C Bell laboratoriyasinda yaradilmisdir ve assembler dilini evez etmek ucun nezerde tutulmusdur Assemblerden ferqli olaraq konkret tip prosessordan asili deyil C 1980 ci ilde Byorn Straustrup terefinden yaradilmisdir Proqramin imkanlari proqramcinin isinin mehsuldarligini artirmis olur C C C Sharp Microsoft Net platformu ile birlikde teqdim olunan C ailesine aid yeni obyekt orientasiyali dillerden biridir Fortran 50 ci illerde Cim Bekus terefinden yaradilmis ilk kompilyasiya dilidir Bu dilden hal hazirda da butun dunyada istifade edilir 2000 ci ilde Fortranin yeni versiyasi yaradilmisdir F2k Wouter Van Ooijen terefinden 16F84 16C84 16F877 Scenix SX18 ve SX28 kimi mikrokontrollerleri proqramlasdirmaq ucun yaradilmis dildir Java 90 ci illerde Sun kompaniyasi terefinden S proqram dili esasinda yaradilmisdir LISP List Processing siyahilarin emali sozlerinden goturulmusdur 1958 ci ilde yaradilmisdir Lua 1993 cu ilde yaradilmis aciq qaynaq kodlu dildir Objective C yuxari seviyyeli Obyekt yonumlu proqramlasdirma dilidir Pascal 70 ci illerde Niklaus Birt terefinden yaradilib diline daha cox oxsayir Perl 1987 ci ilde Lary Wall terefinden yaradilmis dinamik proqramlasdirma dilidir PHP Hypertext Preprocessor dinamik veb sehifeler yaratmaq ucun 1995 ci ilde yaradilib Prolog Proloq mentiqi proqramlasdirma dilidir ki Suni intellekt ve Hesablamali dilcilik ile elaqedardir Python 1991 ci ilde Guido van Rossum terefinden yaradilmisdir Dilinin sintaksisi cox aydin ve anlasiqlidir Ruby Yukihiro Matsumoto terefinden Perl Smalltalk ve Eiffel dillerinden yararlanaraq yaradilmisdir Scheme Funksional proqramlasdirma dili olub 1975 1980 ci iller erzinde MIT suni intellekt laboratoriyasinda yaradilmisdir Delphi Pascal dilinin esasinda yaradilmis dildir Cobol 60 ci illerde yaradilib iqtisadi sahede biznes meselelerin hellinde istifade edilir Bu proqramin operatorlari adi ingilis cumlelerine cox benzeyir Swift Apple terefinden WWDC 14 de teqdim edilmis proqramlasdirma dili ASD 2020 de yaradilmis Azerbaycanca proqramlasdirma dilidir yaz sorgu mesaj deyisen get ve eger acar sozlerine hesab operatorlarina malikdir Sade proqramlarin yazilmasina ve proqramlarin oyrenilmesine xidmet edir Menbe Alqoritmlesdirme ve proqramlasdirmanin esaslari KAZIMOV TOFIQ f r e n AMEA Informasiya Texnologiyalari Hesablama masinlari ve komputerler haqqinda umumi melumat R Q Elekberov t e n AMEA Informasiya Texnologiyalari InstitutuEdebiyyatSolomenchuk V G Apparatnye sredstva personalnyh kompyuterov SPB BHV Peterburg 2003 512s Kolesnichenko O V Shishichin I V Apparatnye sredstva PK SPB BHV Sankt Peterburg 2000Hemcinin baxSkriptlesdirme dili Donmek proqramlasdirma dillerinde Baza verilenlerin proqramlasdirma dilleri Maska informatika Mnemonik sxem IstinadlarAlgoritmik dil Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 223 Xarici kecidlerDefinition of Computer Program at dictionary com