Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Postmodernizm — XX yüzilliyin ikinci yarısında fəlsəfədə, incəsənətdə, ədəbiyyatda bütün formaları, qaydaları, ehkamları inkar edən, onları sintetik və qarışıq şəkildə təqdim edən cərəyandır. Müasir dünyada informasiya texnologiyaların inkişafı nəticəsində daha da inkişaf etmişdir və dünyanın aparıcı cərəyanına çevirilmişdir.
Bir vaxtlar modernizm klassik, akademik dəyərləri inkar edib yeni bədii formalar yaratdığı kimi postmodernizm (almanca "moderndən sonra gələn") də modernizmi inkar edərək ədəbiyyatda xaos, elementlər müxtəlifliyi yaradır. Postmodernist amerika yazıçısı Con Bartın fikrincə, postmodernizm – keçmişin mədəniyyətindən şirə çəkən bədii təcrübədir.
Postmodernizm nəzəriyyəsi məşhur filosof J.Liotarın, Jak Derridanın və digərlərinin fəlsəfi konsepsiyası əsasında yaranıb. Onun fəlsəfəsinə görə "dünya-mətndir", "mətn-reallığın yeganə mümkün modelidir". Postmodernizmin əsasında duran ideya mənbələrindən bri olan Poststrukturalizmin nəzəri əsaslarının hazırlanmasına filosof-kulturoloq Mişel Fukonun və başqalarının böyük rolu olmuşdur. C.Bart, T.Pinçon, C.P.Danlivi, D.Bartel ("Qara yumor məktəbi"nin nümayəndələri), D.Delillo, J.Dölöz, F.Qatari, U.Eko, U.Gibson,C.Barns, İ.Kalvino və b. postmodernizmin görkəmli nümayəndələri hesab olunurlar.
Postmodernizmin mahiyyəti
XX yüzilliyin 2-ci yarısından başlayaraq öndər ölkələrdə modernizm böhran keçirmiş, postmodernizmə keçmişdir. Günümüzdə də mədəniyyətin və fəlsəfənin çeşidli sahələrində postmodernizm özümü göstərməkdədir.
Postmodernizmdə bütün sərhədlər ortalıqdan götürülür. Fəlsəfə, mədəniyyət, incəsənət, memarlıq və başqa anlayışlar bir-biri ilə qarışır. Artıq bunların ayrı-ayrı cərəyanları deyil, özləri bir-dirinə qarışır, sinkretikaya çevrilir. Postmodernizmdə varlığın və şeylərin mahiyyətinə varılmır, hər şey dərinliklərinə və incəliklərə önəm vermədən qavranılır. Dünya olduğu kimi qəbul edilir. Modernizm köhnə baxışları yeniləri ilə dəyişirdisə, postmodernizmdə bu yeniliklərin də dağılması, hər şeyin sadə, bəsit, aydın və olması ideyası ortalığa goyulmuşdur.
Modernizm köhnə anlayışları yeniləri ilə dəyişib, yeni cərəyanlar yadadırdısa, postmodernnizmdə bu məqsəd güdülmür. Burada elitar anlayışlarla kütləvilik eyniləşir, birləşir, oyun kateqoriyalarında ortalığa qoyulur. Burada sistemlikdən xaotikliyə, qarışıqlığa doğru yönəlmələr duyulur. Uzun və çətin kateqoriyalar ən sadə anlayışlarda verilir. Elmlər, fəlsəfə, sənətlər və başqa sahələr təkcə peşəkarların deyil, bütün insanlara məxsus olur. Onların arasında sərhədlər silinir, sinkretik anlayışlar yaranır. Burada, modernizmdə olduğu kimi, adətlər tam danılmır, onlara qismən dönüş də ola bilər. Plüralizm, ciddilikdən aralanma və dünyaya ironik baxış, həqiqətin olmaması, yazının obyektiv realığı əks etdirməməsi və yeni reallığın yaratması prinsipləri, , İnternet və başqa informasiya məkanlarının yaranması postmodernizmin özəlliklərindəndirlər. Postmodernizm çoxşaxəlilikdir, “isveç masasına” bənzəyir. Kimə oradan nə gərəkdirsə, onu da aparır.
Postmodernizmin düşünürlərindən biri olan J. Derrida bütün ənənəvi anlayışların yanlış olmasını, onların dağıdılmasını (dekonstruksiyasında) zəruri hesab edirdi. Onun dediklərinə görə, həqiqət kimi dəyərləndirilən qaydalar vardır. Bu “söz mərkəzçiliyidir” (loqosentrizm). Burada hər şey çütlük kimi önə çıxarılır: hərfi-məcazi, ciddi-bayağı, transsendent-empirik. Burada birincisi ilkin, ikincisi isə onun özəl durumu kimi anlaşılır. Bu düzən pozulmalı, birinci anlayışlar ikincilərin törəməsi kimi önə çıxarılmalıdır. Örnək üçün məcazi olan anlayış hərfi mənanın deyil, hərfi məcazinin özəl durumudur.
Daha sonra Derrida, hamının önəm verdiyi dilə və danışığa deyil, yazının önəmli olsasında dururdu. Çünki dildə olan simvollardırsa, onların saxlanması yazıda olur. Buna görə də dil və danışıq yanlış yazının bir çeşididir, ondan törəmədir.
Beləliklə Derrida bütün öyrəncəli anlayışları sübhə altına qoyur. Onun fikrincə onlar heç də həqiqət və təməl deyillər, yalnız törəmədirlər.
Müxtəlif sahələrdə postmodernizm
Fəlsəfənin, ədəbiyyatın, sənətin, arxitekturanın və bir çox başqa sahələrin öz postmodernizm anlayışları mövcuddur və intellektual əməyin ən müxtəlif sahələrində postmodernizm barədə ciddidən tutmuş anekdot səviyyəsinə qədər söz-söhbətlər, mübahisələr aparılmaqdadır. Riyaziyyatda modernizm hərəkatı 20-ci əsrin əvvəllərində başlayıb, bu hərəkatın nəticəsində çoxlu sayda çox böyük, uzun, o vaxt üçün vərdiş edilməmiş bir dərəcədə abstrakt nəzəriyyələr meydana gəldi, və deyək ki, günün bu günündə də bizim Bakı universitetlərində həmin bu qrandioz nəzəriyyələrin elementləri belə tədris olunmur (funksional analiz istisna olmaqla). Amma 20-ci əsrin sonlarından başlayaraq riyaziyyatçılar uzun nəzəriyyələri yox, daha çox konkret nümunələri öyrənməyə meylləndilər.
Ədəbiyyatda postmodernizm fəlsəfi mənada postmodernizmlə və daha geniş sosial mənada işlənən "postmodernizm"lə sıx bağlıdır. "Biz postmodern insanlarıq", "biz postmodern dövrdə yaşayırıq" kimi cümlələr işlədə bilərik, və həqiqəti demiş olarıq.
Modernizm incəsənət, ədəbiyyat, siyasət, fəlsəfə, cəmiyyətin bütün sahələrində ənənəvi dəyərlərə etiraz edib, dünyanın yenidən təzə prinsiblər əsasında qurmaq arzusunun ifadəsi oldu, dünyanı olduğu kimi təsvie edən mimetizmdən imtina edib, yaradıcı müəllifin maksimal subyektivliyini məqsəd kimi görən üslub kultu gətirdi. Postmodernistlər isə bir qədər də irəli gedib, özlərini nəinki ənənəvi dünya fəlsəfəsi, elmi və mədəniyyətinə, həmçinin modernizmin özünə qarşı qoydular, dəyərlərin inkarını yox, yenidən dəyərləndirilməsini, onlarla oyun prinsibini gündəmə gətirdilər. Modernistlər tarixi ənənənin radikal inkarçısı kimi çıxış edirdilərsə,postmodernistlər tolerant şəkildə tarixi ənənəni yenidən başqa cür dərk etməyin tərəfdarı kimi çıxış etdilər.
Postmodernizm ədəbi janr yox, müxtəlif ədəbi janrları, stilləri özündə birləşdirən geniş bir ədəbi hərəkatdır. Intertekstuallıq, haşiyə çıxma, imitasiya, eklektisizm, dekonstruksiya postmodernizmin ÇOXLU SAYDA xarakterisitkalarından bir neçəsidir, amma postmodernizm həm də müxtəlif çox ciddi ədəbi janrları əhatə edir. Bu janrlardan biri də sehrli realizmdir (magical realism). Terminin tarixi qədimdir, amma daha çox Markesin əsərlərindən sonra populyarlaşdığı üçün bəzən müəyyən dövr Latın Amerikası ədəbiyyatına aid edilisə də, əlbəttə, bir ciddi ədəbi janr kimi ayrıca tərifi verilir, və təbii, hər hansı məkana və zamana məhdudlaşdırıla bilməz. Horhe Borhes, Toni Morrison, Salman Rüşdü kimi məşhur sehrli realist yazıçılar həm də məşhur postmodern yazıçılardır.
İstinadlar
- Postmodernism. Precursors 2018-09-27 at the Wayback Machine / Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- Postmodernism. Deconstruction 2018-09-27 at the Wayback Machine / Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- . 2008-08-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-06-05.
Mənbə
- Aydın Əlizadə. Modernizm, postmodernizm və müasir Azərbaycan // "Dövlət və din" jurnalı N 5 (25) 2011. (1. "Postmodenizmin mahiyyəti" fəsilinin mənbəyi)
- "e-Dalğa". Şəbəkə Dərgisi. II sayı. KULTUROLOGİYA. "Postmodernizm"
Əlaqəli ədəbiyyat
- . Umberto Eko və Postmodernizm fəlsəfəsi. Bakı: Qanun, 2008, 208 s.
- Qorxmaz Quliyev. Postmodernizm. Elmikulturoloji, ədəbi-tənqidi yazılar toplusu]
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Postmodernizm XX yuzilliyin ikinci yarisinda felsefede incesenetde edebiyyatda butun formalari qaydalari ehkamlari inkar eden onlari sintetik ve qarisiq sekilde teqdim eden cereyandir Muasir dunyada informasiya texnologiyalarin inkisafi neticesinde daha da inkisaf etmisdir ve dunyanin aparici cereyanina cevirilmisdir Bir vaxtlar modernizm klassik akademik deyerleri inkar edib yeni bedii formalar yaratdigi kimi postmodernizm almanca modernden sonra gelen de modernizmi inkar ederek edebiyyatda xaos elementler muxtelifliyi yaradir Postmodernist amerika yazicisi Con Bartin fikrince postmodernizm kecmisin medeniyyetinden sire ceken bedii tecrubedir Postmodernizm nezeriyyesi meshur filosof J Liotarin Jak Derridanin ve digerlerinin felsefi konsepsiyasi esasinda yaranib Onun felsefesine gore dunya metndir metn realligin yegane mumkun modelidir Postmodernizmin esasinda duran ideya menbelerinden bri olan Poststrukturalizmin nezeri esaslarinin hazirlanmasina filosof kulturoloq Misel Fukonun ve basqalarinin boyuk rolu olmusdur C Bart T Pincon C P Danlivi D Bartel Qara yumor mektebi nin numayendeleri D Delillo J Doloz F Qatari U Eko U Gibson C Barns I Kalvino ve b postmodernizmin gorkemli numayendeleri hesab olunurlar Postmodernizmin mahiyyetiXX yuzilliyin 2 ci yarisindan baslayaraq onder olkelerde modernizm bohran kecirmis postmodernizme kecmisdir Gunumuzde de medeniyyetin ve felsefenin cesidli sahelerinde postmodernizm ozumu gostermekdedir Postmodernizmde butun serhedler ortaliqdan goturulur Felsefe medeniyyet incesenet memarliq ve basqa anlayislar bir biri ile qarisir Artiq bunlarin ayri ayri cereyanlari deyil ozleri bir dirine qarisir sinkretikaya cevrilir Postmodernizmde varligin ve seylerin mahiyyetine varilmir her sey derinliklerine ve inceliklere onem vermeden qavranilir Dunya oldugu kimi qebul edilir Modernizm kohne baxislari yenileri ile deyisirdise postmodernizmde bu yeniliklerin de dagilmasi her seyin sade besit aydin ve olmasi ideyasi ortaliga goyulmusdur Modernizm kohne anlayislari yenileri ile deyisib yeni cereyanlar yadadirdisa postmodernnizmde bu meqsed gudulmur Burada elitar anlayislarla kutlevilik eynilesir birlesir oyun kateqoriyalarinda ortaliga qoyulur Burada sistemlikden xaotikliye qarisiqliga dogru yonelmeler duyulur Uzun ve cetin kateqoriyalar en sade anlayislarda verilir Elmler felsefe senetler ve basqa saheler tekce pesekarlarin deyil butun insanlara mexsus olur Onlarin arasinda serhedler silinir sinkretik anlayislar yaranir Burada modernizmde oldugu kimi adetler tam danilmir onlara qismen donus de ola biler Pluralizm ciddilikden aralanma ve dunyaya ironik baxis heqiqetin olmamasi yazinin obyektiv realigi eks etdirmemesi ve yeni realligin yaratmasi prinsipleri Internet ve basqa informasiya mekanlarinin yaranmasi postmodernizmin ozelliklerindendirler Postmodernizm coxsaxelilikdir isvec masasina benzeyir Kime oradan ne gerekdirse onu da aparir Postmodernizmin dusunurlerinden biri olan J Derrida butun enenevi anlayislarin yanlis olmasini onlarin dagidilmasini dekonstruksiyasinda zeruri hesab edirdi Onun dediklerine gore heqiqet kimi deyerlendirilen qaydalar vardir Bu soz merkezciliyidir loqosentrizm Burada her sey cutluk kimi one cixarilir herfi mecazi ciddi bayagi transsendent empirik Burada birincisi ilkin ikincisi ise onun ozel durumu kimi anlasilir Bu duzen pozulmali birinci anlayislar ikincilerin toremesi kimi one cixarilmalidir Ornek ucun mecazi olan anlayis herfi menanin deyil herfi mecazinin ozel durumudur Daha sonra Derrida haminin onem verdiyi dile ve danisiga deyil yazinin onemli olsasinda dururdu Cunki dilde olan simvollardirsa onlarin saxlanmasi yazida olur Buna gore de dil ve danisiq yanlis yazinin bir cesididir ondan toremedir Belelikle Derrida butun oyrenceli anlayislari subhe altina qoyur Onun fikrince onlar hec de heqiqet ve temel deyiller yalniz toremedirler Muxtelif sahelerde postmodernizmFelsefenin edebiyyatin senetin arxitekturanin ve bir cox basqa sahelerin oz postmodernizm anlayislari movcuddur ve intellektual emeyin en muxtelif sahelerinde postmodernizm barede ciddiden tutmus anekdot seviyyesine qeder soz sohbetler mubahiseler aparilmaqdadir Riyaziyyatda modernizm herekati 20 ci esrin evvellerinde baslayib bu herekatin neticesinde coxlu sayda cox boyuk uzun o vaxt ucun verdis edilmemis bir derecede abstrakt nezeriyyeler meydana geldi ve deyek ki gunun bu gununde de bizim Baki universitetlerinde hemin bu qrandioz nezeriyyelerin elementleri bele tedris olunmur funksional analiz istisna olmaqla Amma 20 ci esrin sonlarindan baslayaraq riyaziyyatcilar uzun nezeriyyeleri yox daha cox konkret numuneleri oyrenmeye meyllendiler Edebiyyatda postmodernizm felsefi menada postmodernizmle ve daha genis sosial menada islenen postmodernizm le six baglidir Biz postmodern insanlariq biz postmodern dovrde yasayiriq kimi cumleler islede bilerik ve heqiqeti demis olariq Modernizm incesenet edebiyyat siyaset felsefe cemiyyetin butun sahelerinde enenevi deyerlere etiraz edib dunyanin yeniden teze prinsibler esasinda qurmaq arzusunun ifadesi oldu dunyani oldugu kimi tesvie eden mimetizmden imtina edib yaradici muellifin maksimal subyektivliyini meqsed kimi goren uslub kultu getirdi Postmodernistler ise bir qeder de ireli gedib ozlerini neinki enenevi dunya felsefesi elmi ve medeniyyetine hemcinin modernizmin ozune qarsi qoydular deyerlerin inkarini yox yeniden deyerlendirilmesini onlarla oyun prinsibini gundeme getirdiler Modernistler tarixi enenenin radikal inkarcisi kimi cixis edirdilerse postmodernistler tolerant sekilde tarixi eneneni yeniden basqa cur derk etmeyin terefdari kimi cixis etdiler Postmodernizm edebi janr yox muxtelif edebi janrlari stilleri ozunde birlesdiren genis bir edebi herekatdir Intertekstualliq hasiye cixma imitasiya eklektisizm dekonstruksiya postmodernizmin COXLU SAYDA xarakterisitkalarindan bir necesidir amma postmodernizm hem de muxtelif cox ciddi edebi janrlari ehate edir Bu janrlardan biri de sehrli realizmdir magical realism Terminin tarixi qedimdir amma daha cox Markesin eserlerinden sonra populyarlasdigi ucun bezen mueyyen dovr Latin Amerikasi edebiyyatina aid edilise de elbette bir ciddi edebi janr kimi ayrica terifi verilir ve tebii her hansi mekana ve zamana mehdudlasdirila bilmez Horhe Borhes Toni Morrison Salman Rusdu kimi meshur sehrli realist yazicilar hem de meshur postmodern yazicilardir IstinadlarPostmodernism Precursors 2018 09 27 at the Wayback Machine Stanford Encyclopedia of Philosophy Postmodernism Deconstruction 2018 09 27 at the Wayback Machine Stanford Encyclopedia of Philosophy 2008 08 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 06 05 MenbeAydin Elizade Modernizm postmodernizm ve muasir Azerbaycan Dovlet ve din jurnali N 5 25 2011 1 Postmodenizmin mahiyyeti fesilinin menbeyi e Dalga Sebeke Dergisi II sayi KULTUROLOGIYA Postmodernizm Elaqeli edebiyyat Umberto Eko ve Postmodernizm felsefesi Baki Qanun 2008 208 s Qorxmaz Quliyev Postmodernizm Elmikulturoloji edebi tenqidi yazilar toplusu Hemcinin baxModernizm Postmodernizmin tenqidi