Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Plov və ya aş — düyü əsasında xörək.
| Plov | |
|---|---|
 | |
| Aid olduğu milli mətbəxlər | |
| Mənşəyi | |
| Müəllif | Türk xalqları |
| Tərkibi | |
| Əsas | |
| Təfərrüatları | |
| Tipi | Plovlar |
| Digər mətbəxlərdə | |
| Digər mətbəxlərdə |
|
Azərbaycanda plovun 200 növü var və plov Azərbaycan və Özbək mətbəxinin şahı sayılır. Özbək plovu kök, soğan və digər məhsulların qarışığı ilə hazırlanır. Özbək plovundan fərqli olaraq Azərbaycanda plovlar qarışıq olmur (çəkmə plovlar istisna olmaqla). Azərbaycan plovu — ayrıca zəfəranla (və ya sarıköklə) dəmlənmiş düyü və plovun yanında verilən xuruşdan ibarətdir.
Xuruş əsasən quş və ya qoyun ətindən hazırlanır. Üzərinə albuxara, şabalıd, kişmiş, ərik qurusu əlavə edilir.
Plovun qarasına mütləq turş meyvələrdən qatılır, fisincan plov bişiriləndə isə plovun qarasına abqora, sirkə, nar ya sumaq suyu tökülür. Əlavə olaraq bir çox plovların yanında turşu xiyar, badımcan, sarımsaq da verilir. 1850-ci ildə Azərbaycanda plov yemiş İ. Berezni yazır ki: "Hörmətli adamlar plova vacib əlavə kimi, badam, mixək, darçınla doldurulmuş badımcan və turşuya qoyulmuş sarımsaq verirlər". Plovun üstündən ya bir qab ayran içilir, ya bir fincan iskəncəbi. Bütün bunlar yağın tamam parçalanıb həzm edilməsinə müsbət təsir göstərir. Düyüdən ən mükəmməl və çoxsaylı plovlar, xörəklər, əlbəttə ki, Azərbaycandadır.[] Əsas səbəblərdən biri də Azərbaycanın dünyanın bu hissəsində çəltikçiliyin, çəltikçilik mədəniyyətinin təməlində durması, çəltiyin ən çox əkilib-biçildiyi yer olmasıdır. Çəltik də çox zəhmət tələb edən bitkidir. Yetişdiyi ölkələrdə mütləq müqəddəs, çox qiymətli məhsula dönüb, folklora, mifoloji təfəkkürə daxil olub. Yaponiyada düyü o qədər müqəddəsdir ki, Siz düyünü nə qədər boşqabınıza qoymuşsunuzsa, o qədər yeməlisiniz. Qabda bir dənə də düyü qalmamalıdır. Yoxsa yaponu təhqir etmiş və buna cavab verməli olacaqsınız. Yaponlar düyünü yastıqlara belə doldurub baş altına qoyurlar. Yaponiyada düyü istehsalı yüksək olsa da, onu heç vaxt ixrac etmək, ya başqa ölkələrdə yetişdirib ölkələrinə gətirmək istəmirlər.[] Yaponiyanın qədim paytaxtı Kiotda[] Funaoko təpəsində müqəddəs daş[] var. İki rəngarəng daş tülkü heykəli bu daşı qoruyur. Bu qurbanlıq altarın pilləkənlərində bir qab düyü, fisincan su və bir fincan duz qoyulur. Burada insanlar düyü ilahından arzu diləyir, arzunun həyata keçməsi üçün yüz dəfə bu altarın (minbərin) ətrafına dolanırlar. Yaponiyada təzə evlənənlərə düyü çörəkləri verirlər ki, doğumlu, uzunömürlü, varlı olsunlar. Düyü sözünün mənasını "Kənzul İsthani" tərcümə edən (XVIII əsr) Əhməd Cavid belə verir: "dügü – nəyinsə yağı alındıqdan sonra dibində qalan hissəyə və qazanın dibində yapışıb qalan yemək artığına deyilir". Düyü təmizləndikdən sonra əsasən yağsız nişastadan ibarətdir ki, əriyəndə, bişəndə yapışqanlıq yaradır. "Düyünün çox məşhur taxıl olduğunu bilmək lazımdır. Ərəbcə ona "ərrüz" deyərlər. Ərəblər "ərrüzz" sözünü yunan dilindən öyrəniblər". Sanskritcə düyü "urihi" adlanır. Tibet traktatı "Vaydurya — onbo" da (XVII əsr) düyüyə "So-ba" deyilir və ağrıyan yerlərin üzərinə dəmlənib qoyulması məsləhət görülür.[]Düyü plovu
- Faydaları: Bədəni kökəldir, beyinə, qəlbə və ciyərə qüvvət verir, sahih mizaçlılar üçün olduqca uyğun bir qidadır. Meniyi artırar, soyuqluğu və bəlğəmi bədəndən və mədədən atar, nəmli mizaçlılara və çalışanlarla qəhrəmanlara son dərəcə faydalı bir yeməkdir, bəlğəmi atır.
Plovlar []
Hazırlanma qaydası []
Plov bişirmək üçün düyü arıdılır və 7–8 saat islağa qoyulur. Həmin suya duz tokülür. Böyük qazanda su qaynadılır və duzlanır. Düyü duzlu suda bişirilməlidir. Bunun üçün 1 kq düyüyə 6 litr su və 50 qram duz götürülür. Düyü qaynadıqda onun kəfi alınır. Bir qədər qaynadıqdan sonra düyüdən kəfkirlə götürülüb iki barmaq arasında əzilir. Əgər düyünün içi az da olsa əzilirsə, düyü süzülür. Düyü həlimlidirsə üstünə qaynar su gəzdirilir.
Süzmə plovlar
Süzmə plovlar bir qayda olaraq, qazmaqla hazırlanır. Qazmaqlar müxtəlif olur. Yumurta qazmağı hazırlamaq üçün bir neçə yumurta çalınır, içinə bir qaşıq xama tökülür və süzülmüş düyü qatılıb qarışdırılır. Qazanda yağ qızdırılır və həmin qarışıq qazanın dibinə yayılır. Qazmaq özünü tutduqdan sonra süzülmüş düyü yavaş-yavaş qazana tökülür, zəfəran dəmlənir (1 qr zəfəran 100 qr suya tökülür və 60–70 dərəcəyə qədər qızdırılır) və düyünün üstünə çilənir. Bundan sonra plov dəmə qoyulur. Buxar qazana tökülməsin deyə, qazanın qapağı dəsmalla tutulur.
Çox vaxt plov üçün yuxa qazmaq hazırlanır. Bunun üçün bir qədər un, bir az yağ, su və duz ilə xəmir yoğrulur. 1–2 sm qalınlıqda yayılır və qazanın dibindəki dağ olunmuş yağın üzərinə salınır. Yuxa özünü tutandan sonra plov dəmə qoyulur.
İstinadlar
- Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity, Liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l’humanité, Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad (ing.).
- . 2012-06-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-08-26.
- Tahir Əmiraslanov
Həmçinin bax
 | Kulinariya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Plov ve ya as duyu esasinda xorek PlovAid oldugu milli metbexlerAzerbaycan metbexi Iran metbexiMenseyi Ozbekistan TacikistanMuellif Turk xalqlariTerkibiEsas duyu yerkoku d Adi sogan Bitki yagi d etTeferruatlariTipi PlovlarDiger metbexlerdeDiger metbexlerde Sesendaz plov Suyud plov Toyuq plov Fisincan plov Sudlu plov Kuku plov Qiyme cigirtma plov Azerbaycanda plovun 200 novu var ve plov Azerbaycan ve Ozbek metbexinin sahi sayilir Ozbek plovu kok sogan ve diger mehsullarin qarisigi ile hazirlanir Ozbek plovundan ferqli olaraq Azerbaycanda plovlar qarisiq olmur cekme plovlar istisna olmaqla Azerbaycan plovu ayrica zeferanla ve ya sarikokle demlenmis duyu ve plovun yaninda verilen xurusdan ibaretdir Xurus esasen qus ve ya qoyun etinden hazirlanir Uzerine albuxara sabalid kismis erik qurusu elave edilir Azerbaycan poctu terefinden buraxilmis poct markasi 2005 Plovun qarasina mutleq turs meyvelerden qatilir fisincan plov bisirilende ise plovun qarasina abqora sirke nar ya sumaq suyu tokulur Elave olaraq bir cox plovlarin yaninda tursu xiyar badimcan sarimsaq da verilir 1850 ci ilde Azerbaycanda plov yemis I Berezni yazir ki Hormetli adamlar plova vacib elave kimi badam mixek darcinla doldurulmus badimcan ve tursuya qoyulmus sarimsaq verirler Plovun ustunden ya bir qab ayran icilir ya bir fincan iskencebi Butun bunlar yagin tamam parcalanib hezm edilmesine musbet tesir gosterir Duyuden en mukemmel ve coxsayli plovlar xorekler elbette ki Azerbaycandadir neytralliq Esas sebeblerden biri de Azerbaycanin dunyanin bu hissesinde celtikciliyin celtikcilik medeniyyetinin temelinde durmasi celtiyin en cox ekilib bicildiyi yer olmasidir Celtik de cox zehmet teleb eden bitkidir Yetisdiyi olkelerde mutleq muqeddes cox qiymetli mehsula donub folklora mifoloji tefekkure daxil olub Yaponiyada duyu o qeder muqeddesdir ki Siz duyunu ne qeder bosqabiniza qoymussunuzsa o qeder yemelisiniz Qabda bir dene de duyu qalmamalidir Yoxsa yaponu tehqir etmis ve buna cavab vermeli olacaqsiniz Yaponlar duyunu yastiqlara bele doldurub bas altina qoyurlar Yaponiyada duyu istehsali yuksek olsa da onu hec vaxt ixrac etmek ya basqa olkelerde yetisdirib olkelerine getirmek istemirler ne vaxt Yaponiyanin qedim paytaxti Kiotda harada Funaoko tepesinde muqeddes das ne var Iki rengareng das tulku heykeli bu dasi qoruyur Bu qurbanliq altarin pillekenlerinde bir qab duyu fisincan su ve bir fincan duz qoyulur Burada insanlar duyu ilahindan arzu dileyir arzunun heyata kecmesi ucun yuz defe bu altarin minberin etrafina dolanirlar Yaponiyada teze evlenenlere duyu corekleri verirler ki dogumlu uzunomurlu varli olsunlar Duyu sozunun menasini Kenzul Isthani tercume eden XVIII esr Ehmed Cavid bele verir dugu neyinse yagi alindiqdan sonra dibinde qalan hisseye ve qazanin dibinde yapisib qalan yemek artigina deyilir Duyu temizlendikden sonra esasen yagsiz nisastadan ibaretdir ki eriyende bisende yapisqanliq yaradir Duyunun cox meshur taxil oldugunu bilmek lazimdir Erebce ona erruz deyerler Erebler erruzz sozunu yunan dilinden oyrenibler Sanskritce duyu urihi adlanir Tibet traktati Vaydurya onbo da XVII esr duyuye So ba deyilir ve agriyan yerlerin uzerine demlenib qoyulmasi meslehet gorulur etibarsiz menbe Duyu plovu Faydalari Bedeni kokeldir beyine qelbe ve ciyere quvvet verir sahih mizaclilar ucun olduqca uygun bir qidadir Meniyi artirar soyuqlugu ve belgemi bedenden ve mededen atar nemli mizaclilara ve calisanlarla qehremanlara son derece faydali bir yemekdir belgemi atir Plovlar harada Sesendaz plov Suyud plov Toyuq plov Fisincan plov Sudlu plov Kuku plov Qiyme cigirtma plov Sah plovHazirlanma qaydasi harada Asqara Plov bisirmek ucun duyu aridilir ve 7 8 saat islaga qoyulur Hemin suya duz tokulur Boyuk qazanda su qaynadilir ve duzlanir Duyu duzlu suda bisirilmelidir Bunun ucun 1 kq duyuye 6 litr su ve 50 qram duz goturulur Duyu qaynadiqda onun kefi alinir Bir qeder qaynadiqdan sonra duyuden kefkirle goturulub iki barmaq arasinda ezilir Eger duyunun ici az da olsa ezilirse duyu suzulur Duyu helimlidirse ustune qaynar su gezdirilir Azerbaycan plovu duyunun suzulmesi ve zeferan vurulduqdan sonra deme qoyulmasi Azerbaycan plovunun qarasi mal ve toyugun dos etinden sabalid qaysi qurusu kismisden hazirlanmis as qarasiSuzme plovlarSuzme plovlar bir qayda olaraq qazmaqla hazirlanir Qazmaqlar muxtelif olur Yumurta qazmagi hazirlamaq ucun bir nece yumurta calinir icine bir qasiq xama tokulur ve suzulmus duyu qatilib qarisdirilir Qazanda yag qizdirilir ve hemin qarisiq qazanin dibine yayilir Qazmaq ozunu tutduqdan sonra suzulmus duyu yavas yavas qazana tokulur zeferan demlenir 1 qr zeferan 100 qr suya tokulur ve 60 70 dereceye qeder qizdirilir ve duyunun ustune cilenir Bundan sonra plov deme qoyulur Buxar qazana tokulmesin deye qazanin qapagi desmalla tutulur Cox vaxt plov ucun yuxa qazmaq hazirlanir Bunun ucun bir qeder un bir az yag su ve duz ile xemir yogrulur 1 2 sm qalinliqda yayilir ve qazanin dibindeki dag olunmus yagin uzerine salinir Yuxa ozunu tutandan sonra plov deme qoyulur IstinadlarRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Liste representative du patrimoine culturel immateriel de l humanite Lista Representativa del Patrimonio Cultural Inmaterial de la Humanidad ing 2012 06 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 08 26 Tahir EmiraslanovHemcinin baxAzerbaycan metbexi Kulinariya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin