Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İlanbalığı (lat. Petromyzon) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin i̇lanbalığıkimilər dəstəsinin i̇lanbalıqları fəsiləsinə aid heyvan cinsi.
| İlanbalığı | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Sinifüstü: Sinif: Dəstə: Fəsilə: Cins: İlanbalığı | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Skeleti
Skeleti xorda-dan və qığırdaqdan ibarətdir. O, ox skeletə, kəllə skeletinə və tək üzgəc skeletinə ayrılır. Ox skeleti xordadandır. Xordanı birləşdirici toxuma qatı əhatə etmişdir.
Kəllə skeleti qığırdaqdan olub çox sadə quruluşdadır. Bu skelet natamam beyin qutusundan, ağız qıfı skeletindən və visseral skeletdən ibarətdir. Beyin qutusu beyni altdan və yanlardan əhatə edir, qutunun üstünü birləşdirici toxuma qatı örtür.
Ağız qıfı skeleti ağız qıfını üstdən və yanlardan, dili isə altdan saxlayan bir neçə qığırdaqdan ibarətdir. Bunların ən vaciblisi ağız boşluğu divarlarını və dili saxlayan qığırdaqlardır.
Visseral skelet uzununa, eninə yerləşən və kəsişmə yerlərində bir-biri ilə birləşən çərçivədən və gözaltı qövsdən əmələ gəlib. Tək üzgəc skeleti uzun, nazik qığırdaq şüalardan ibarətdir. Bu şüalar üzgəc pərdəsini saxlayır.
Həzm orqanları
Bu orqanlar ağızönü qıfdan, ağız boşluğundan, udlaqdan, qida borusu və bağırsaqlardan ibarətdir. Bağırsaq xaricə anal dəliklə açılır. Qara ciyər və mədəaltı vəzi də həzm orqanıdır.
Tənəffüs orqanları
Bu orqanlar tənəffüs borusundan və qəlsəmə aparatından ibarətdir. Tənəffüs borusu kor qurtarır. Bu boruya başın yanlarından hər tərəfdən 7 dəlik açılır. Bunlar həm də xariclə ələqələnir. İlanbalığına ən yaxın olan miksinin qəlsəmə dəlikİərinin ümumi boşluğu var. Bu boşluq xaricə yalnız bir dəlikİə açılır. Bu, miksinin parazitliyi ilə əlaqədardır. Qəlsəmə dəlikİərinin divarı əzəzləli olduğu üçün yığılıb açıla bilir. Bu zaman su tənəffüs borusuna, oradan qəlsəmə dəliklərinə gəlir və xaricə çıxır. Su qəlsəmə dəliklərində olduqda suda həll olmuş oksigen qana keçir və heyvan tənəffüs edir.
Qan-damar sistemi
Bu sistem ürəkdən, arteriya və vena damaralarından ibarətdir. Ürəkdə bir qulaqcıq və bir mədəcik var. Qarın qan damarının genişlənmiş hissəsi orta soğanacağı adlanır. Arteriya ürəkdən gedən, vena ürəyə gələn damarlara deyilir. Arteriyalarla təmiz və ya arterial, venalarla oksigensiz və ya venoz qan axır. Bir qan dövranı var, ürəkdə venoz qandır.
İfrazat orqanları
İfrazat orqanları bir cüt böyrəkdir. Rüşeymində baş böyrək, yaşlısında bədən böyrəyi olur, Bu böyrək bədən boşluğunda yerləşir. Hər böyrəkdən bir sidik axarı çıxır. Sidik axarları sidik-cinsi dəliklə xaricə açılır.
Cinsiyyət sistemi
Erkəyi və dişisi var. Dişinin yumurtalığı, erkəyin toxumluğu olur. Yumurtalıq və toxumluq bədən boşluğunda yerləşir. Bunların axarları yoxdur. Yetişmiş cinsiyyət hüceyrəsi (kürü və ya toxum mayesi) bədən boşluğuna düşür. Oradan xüsusi dəliklə xaricə çıxır, mayalanma suda gedir.
Sinir sistemi
Sinir sistemi baş-beyindən və onurğa beynindən ibarətdir. Baş beyin kiçikdir. O, 5 hissədən ibarətdir: ön beyin, aralıq beyin, orta beyin, uzunsov beyin və beyincik. Baş beyinin ənsə hissəsi inkişaf etməyib. Onurğa beyni lentvaridir. Ondan bel və qarın sinir telləri çıxır. Bu sinirlər sonrakı onurğalılardan fərqli olaraq bir-biri ilə birləşir. Hiss orqanları da var. Bunlara qoxu, görmə, eşitmə, yan xətt orqanları, dəridə olan sinir ucları daxildir.
Əhəmiyyəti
Elə yerlərdə yaşayır ki, orada digər balıqlar, demək olar ki, olmur. O, həm də xüsusi qida obyektlərini yeyir, onları insan üçün xeyirli məhsula çevirir. Yüksək keyfiyyətli əti var. Əvvəllər Xəzər dənizində çox idi. Onun tutulması ilə məşğul olan xüsusi vətəgə var idi. Balıqlara yapışaraq onları sorur və zərər verir. Son vaxtlarda ehtiyatı azalmışdır. Ona görə də Azərbaycan Qırmızı Kitabına daxil edilib.
Status
Nisbətən az rast gələn, sayca getdikcə azalan növdür.
Yayılması
Keçici balıqdır. Yalamadan Astaraya kimi hər yerdə rast gəlinir.
Yaşayış yeri
Ən çox Xəzər dənizinin sahillərində olur və qidalanır. Çaylara yalnız çoxalma məqsədilə girir, bu müddətdə qidalanmır. Elə buna görə də çoxalmadan sonra hər iki cins halsızlıqdan ölür. Hazırda Kürdə təkcə Əlincəçayda kürüləmə yeri vadır.
Sayı
Kürüləmənin aşağı olması və cəmi bir dəfə nəsil verməsi ilə əlaqədar azsaylıdır.
Çoxalması
Çoxalma məqsədilə çaylara girir. Çayagirmə qışda, adətən dekabrdan fevrala qədər davam edir. Bu vaxt onun cinsi vəziləri III-IV yetginlik mərhələsində olur. Çoxalması mayda başlayır, iyulda qurtarır. Kürüsünü qumlu-çınqıllı yerlərdə tökür. Kürülərin sayı orta hesabla 31 min olur.
Sayının dəyişilmə səbəbləri
Xəzər dənizinin səviyyəsinin dəyişilməsi, neft, kimya sənayesi və məişət tullantıları ilə çirklənməsi nəticəsində ekoloji şəraitin pisləşməsi.
Qorunması üçün zəruri olan tədbirlər
Kür çayı hövzəsində təkcə çoxalma yeri olan Əlincəçayı qorumaq. Onun süni surətdə artırılması biotexnikasını işləyib hazırlamaq, körpələrini süni yolla yetişdirib təbii sulara buraxmaq lazımdır.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2013.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ilanbaligi lat Petromyzon heyvanlar aleminin xordalilar tipinin suauzgecliler sinfinin i lanbaligikimiler destesinin i lanbaliqlari fesilesine aid heyvan cinsi IlanbaligiElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip CenesizlerSinifustu Sinif HiperoartiyalarDeste IlanbaligikimilerFesile IlanbaliqlariCins IlanbaligiBeynelxalq elmi adiPetromyzon L 1758Sekil axtarisiITIS 159721NCBI 7756FW 103980SkeletiSkeleti xorda dan ve qigirdaqdan ibaretdir O ox skelete kelle skeletine ve tek uzgec skeletine ayrilir Ox skeleti xordadandir Xordani birlesdirici toxuma qati ehate etmisdir Kelle skeleti qigirdaqdan olub cox sade qurulusdadir Bu skelet natamam beyin qutusundan agiz qifi skeletinden ve visseral skeletden ibaretdir Beyin qutusu beyni altdan ve yanlardan ehate edir qutunun ustunu birlesdirici toxuma qati ortur Agiz qifi skeleti agiz qifini ustden ve yanlardan dili ise altdan saxlayan bir nece qigirdaqdan ibaretdir Bunlarin en vaciblisi agiz boslugu divarlarini ve dili saxlayan qigirdaqlardir Visseral skelet uzununa enine yerlesen ve kesisme yerlerinde bir biri ile birlesen cerciveden ve gozalti qovsden emele gelib Tek uzgec skeleti uzun nazik qigirdaq sualardan ibaretdir Bu sualar uzgec perdesini saxlayir Hezm orqanlariBu orqanlar agizonu qifdan agiz boslugundan udlaqdan qida borusu ve bagirsaqlardan ibaretdir Bagirsaq xarice anal delikle acilir Qara ciyer ve medealti vezi de hezm orqanidir Teneffus orqanlariBu orqanlar teneffus borusundan ve qelseme aparatindan ibaretdir Teneffus borusu kor qurtarir Bu boruya basin yanlarindan her terefden 7 delik acilir Bunlar hem de xaricle eleqelenir Ilanbaligina en yaxin olan miksinin qelseme delikIerinin umumi boslugu var Bu bosluq xarice yalniz bir delikIe acilir Bu miksinin parazitliyi ile elaqedardir Qelseme delikIerinin divari ezezleli oldugu ucun yigilib acila bilir Bu zaman su teneffus borusuna oradan qelseme deliklerine gelir ve xarice cixir Su qelseme deliklerinde olduqda suda hell olmus oksigen qana kecir ve heyvan teneffus edir Qan damar sistemiBu sistem urekden arteriya ve vena damaralarindan ibaretdir Urekde bir qulaqciq ve bir medecik var Qarin qan damarinin genislenmis hissesi orta soganacagi adlanir Arteriya urekden geden vena ureye gelen damarlara deyilir Arteriyalarla temiz ve ya arterial venalarla oksigensiz ve ya venoz qan axir Bir qan dovrani var urekde venoz qandir Ifrazat orqanlariIfrazat orqanlari bir cut boyrekdir Ruseyminde bas boyrek yaslisinda beden boyreyi olur Bu boyrek beden boslugunda yerlesir Her boyrekden bir sidik axari cixir Sidik axarlari sidik cinsi delikle xarice acilir Cinsiyyet sistemiErkeyi ve disisi var Disinin yumurtaligi erkeyin toxumlugu olur Yumurtaliq ve toxumluq beden boslugunda yerlesir Bunlarin axarlari yoxdur Yetismis cinsiyyet huceyresi kuru ve ya toxum mayesi beden bosluguna dusur Oradan xususi delikle xarice cixir mayalanma suda gedir Sinir sistemiSinir sistemi bas beyinden ve onurga beyninden ibaretdir Bas beyin kicikdir O 5 hisseden ibaretdir on beyin araliq beyin orta beyin uzunsov beyin ve beyincik Bas beyinin ense hissesi inkisaf etmeyib Onurga beyni lentvaridir Ondan bel ve qarin sinir telleri cixir Bu sinirler sonraki onurgalilardan ferqli olaraq bir biri ile birlesir Hiss orqanlari da var Bunlara qoxu gorme esitme yan xett orqanlari deride olan sinir uclari daxildir EhemiyyetiEle yerlerde yasayir ki orada diger baliqlar demek olar ki olmur O hem de xususi qida obyektlerini yeyir onlari insan ucun xeyirli mehsula cevirir Yuksek keyfiyyetli eti var Evveller Xezer denizinde cox idi Onun tutulmasi ile mesgul olan xususi vetege var idi Baliqlara yapisaraq onlari sorur ve zerer verir Son vaxtlarda ehtiyati azalmisdir Ona gore de Azerbaycan Qirmizi Kitabina daxil edilib StatusNisbeten az rast gelen sayca getdikce azalan novdur YayilmasiKecici baliqdir Yalamadan Astaraya kimi her yerde rast gelinir Yasayis yeriEn cox Xezer denizinin sahillerinde olur ve qidalanir Caylara yalniz coxalma meqsedile girir bu muddetde qidalanmir Ele buna gore de coxalmadan sonra her iki cins halsizliqdan olur Hazirda Kurde tekce Elincecayda kuruleme yeri vadir SayiKurulemenin asagi olmasi ve cemi bir defe nesil vermesi ile elaqedar azsaylidir CoxalmasiCoxalma meqsedile caylara girir Cayagirme qisda adeten dekabrdan fevrala qeder davam edir Bu vaxt onun cinsi vezileri III IV yetginlik merhelesinde olur Coxalmasi mayda baslayir iyulda qurtarir Kurusunu qumlu cinqilli yerlerde tokur Kurulerin sayi orta hesabla 31 min olur Sayinin deyisilme sebebleriXezer denizinin seviyyesinin deyisilmesi neft kimya senayesi ve meiset tullantilari ile cirklenmesi neticesinde ekoloji seraitin pislesmesi Qorunmasi ucun zeruri olan tedbirlerKur cayi hovzesinde tekce coxalma yeri olan Elincecayi qorumaq Onun suni suretde artirilmasi biotexnikasini isleyib hazirlamaq korpelerini suni yolla yetisdirib tebii sulara buraxmaq lazimdir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2013 Hemcinin bax