Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çənəsizlər (lat. Agnatha) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin onurğalılar yarımtipinə aid heyvan infratipi.
| Çənəsizlər | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Çənəsizlər | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Xarakteristikası
Çənəsizlərə həm qazıntı halında tapılan, həm də müasir onurğalılar aiddir. Bu heyvanların xordası bütün ömur boyu qalaraq bədənə dayaq durur. Çənəsizlərin çox az nümayəndələrində fəqərələr əmələ gəlməyə başlayır. Kəllə qutusu qığırdaqdandır. O, beyni altdan və yanlardan əhatə edir. Bəzi qazıntı nümayəndələrində bu qutu qismən sümükləşmişdir. Kəllə skeletinin visseral hissəsi qəlsəmə qövslərindən ibarət olub qəlsəməətrafı toru əmələ gətirir. Bəzi qazıntı formalar nəzərə alınmazsa bu tor beyin qutusu ilə əlaqədar olmur. Adından göründüyü kimi, bu heyvanların çənələri yoxdur, ağız dəyirmi və ya üçkünc olub, sorucu ağızönü qıfın dibində yerləşir. Qoxu hissəsi təkdir, xaricə bir dəliklə açılır (keçmişdə yaşamış müxtəlif qalxanlılarda qoxu kisələrinin və burun dəliklərinin cüt olduğu güman edilir). Daxili qulaq bir, bəzən iki yarımdairəvi kanaldan ibarətdir. Quyruq üzgəci nisbətən yaxşı inkişaf edib, bir-iki bel üzgəci var, cüt üzgəcləri yoxdur. Qəlsəmə arakəsmələrinin sayı 720 olur, qəlsəmə kisələri də əmələ gəlir. Bu kisələrin daxili səthi entoderma qatı ilə örtülür, onların daxili qəlsəməlidir (adı da buradandır).
Çənəsizlər primitiv kəlləsizlərdən ordovikin sonu silurun əvvəllərində ayrılıb. Bu dövrün qazıntı qalıqlarında çənəsizlərə aid dəridə örtük sümüklərinin qalıqları tapılıb. Silurun axırları və devon dövründə yaxşı dəri skeleti olan çənəsizlər formalaşıb. Bunları keçmişdə yaşamış qalxanlılara və hazırda yaşayan çənəsizlərə ayıraraq hərəsini sərbəst sinif kimi göstəriblər.
Çənəsizlərin əmələ gəlməsi və təkamülü tam aydın deyil. Lakin güman edilir ki, çənəsizlər onurğalıların əcdadlarının dənizlərdən şirin sulara keçdiyi dövrün əvvəllərində, dənizlərin və körfəzlərin dayazlıqlarında, çay mənsəblərində axın olmayan yerlərdə formalaşıb.
Çənəsizlərin çoxu keçmişdə yaşayıb ölüb gediblər.
Əvvəllər devon dövründə nəsli kəsilmiş sinfini də çənəsizlərə aid edirdilər.
Təsnifatı
Müasir çənəsizlərin sistemi aşağıdakı kimidir:
- Çənəsizlər – Agnatha bölməsi
- Dəyirmiağızlılar (Cyclostomata) sinfi
- – Petromyzones yarımsinfi
- Miksinlər – Myxini yarımsinfi
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2003.
- Abbasov H.S., Mustafayev Q.T., Məmmədova S.Ə., İsmayıov R.Ə., Ali məktəblər üçün dərslik. Onurğalılar zoologiyası. Bakı-1999. “Təhsil” nəşriyyatı. səh. 88
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cenesizler lat Agnatha heyvanlar aleminin xordalilar tipinin onurgalilar yarimtipine aid heyvan infratipi CenesizlerElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarKlad Yarimtip OnurgalilarInfratip CenesizlerBeynelxalq elmi adiAgnatha Edward Drinker Cope 1889Sekil axtarisiITIS 914178EOL 55867450FW 91606XarakteristikasiCenesizlere hem qazinti halinda tapilan hem de muasir onurgalilar aiddir Bu heyvanlarin xordasi butun omur boyu qalaraq bedene dayaq durur Cenesizlerin cox az numayendelerinde feqereler emele gelmeye baslayir Kelle qutusu qigirdaqdandir O beyni altdan ve yanlardan ehate edir Bezi qazinti numayendelerinde bu qutu qismen sumuklesmisdir Kelle skeletinin visseral hissesi qelseme qovslerinden ibaret olub qelsemeetrafi toru emele getirir Bezi qazinti formalar nezere alinmazsa bu tor beyin qutusu ile elaqedar olmur Adindan gorunduyu kimi bu heyvanlarin ceneleri yoxdur agiz deyirmi ve ya uckunc olub sorucu agizonu qifin dibinde yerlesir Qoxu hissesi tekdir xarice bir delikle acilir kecmisde yasamis muxtelif qalxanlilarda qoxu kiselerinin ve burun deliklerinin cut oldugu guman edilir Daxili qulaq bir bezen iki yarimdairevi kanaldan ibaretdir Quyruq uzgeci nisbeten yaxsi inkisaf edib bir iki bel uzgeci var cut uzgecleri yoxdur Qelseme arakesmelerinin sayi 720 olur qelseme kiseleri de emele gelir Bu kiselerin daxili sethi entoderma qati ile ortulur onlarin daxili qelsemelidir adi da buradandir Cenesizler primitiv kellesizlerden ordovikin sonu silurun evvellerinde ayrilib Bu dovrun qazinti qaliqlarinda cenesizlere aid deride ortuk sumuklerinin qaliqlari tapilib Silurun axirlari ve devon dovrunde yaxsi deri skeleti olan cenesizler formalasib Bunlari kecmisde yasamis qalxanlilara ve hazirda yasayan cenesizlere ayiraraq heresini serbest sinif kimi gosteribler Cenesizlerin emele gelmesi ve tekamulu tam aydin deyil Lakin guman edilir ki cenesizler onurgalilarin ecdadlarinin denizlerden sirin sulara kecdiyi dovrun evvellerinde denizlerin ve korfezlerin dayazliqlarinda cay menseblerinde axin olmayan yerlerde formalasib Cenesizlerin coxu kecmisde yasayib olub gedibler Evveller devon dovrunde nesli kesilmis sinfini de cenesizlere aid edirdiler TesnifatiMuasir cenesizlerin sistemi asagidaki kimidir Cenesizler Agnatha bolmesi Deyirmiagizlilar Cyclostomata sinfi Petromyzones yarimsinfi Miksinler Myxini yarimsinfiIstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2003 Abbasov H S Mustafayev Q T Memmedova S E Ismayiov R E Ali mektebler ucun derslik Onurgalilar zoologiyasi Baki 1999 Tehsil nesriyyati seh 88Hemcinin bax