Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Osmanlı Ərəbistanı (ərəb. الدولة العثمانية في شبه الجزيرة العربية; türk. Osmanlı Arabistanı) — Ərəbistan yarımadasının 1517-ci ildən 1918-ci ilə qədər davam edən dövrdəki adı. Bu dövrdə, Ərəbistan torpaqlar Osmanlı imperiyasının tərkibində olduğuna görə belə adlandırılmışdır. Regionda osmanlıların nəzarəti mərkəzi hakimiyyətin gücü zəiflədikcə azalmağa başladı.
Tarixi
Erkən dövr
XVI əsrdə Osmanlı imperiyası Qırmızı dənizindən Fars körfəzinə qədər olan torpaqlarda (Hicaz, və əl-Xasa) öz hakimiyyətlərini qurdular. Qırmızı dənizi və Hind okeanı sahillərində portuqaliyalıların güclənməsinin qarşısını almaq üçün bu fəthlər çox önəmli idi. Hələ 1548-ci ildə Məkkə şərifi Nəcd və Hicaz tayfalarını cəzalandırmaq məqsədilə basqınlar təşkil edirdi.
Səudiyyə dövlətlərinin yaranması
XVIII əsrdə Ərəbistan yarımadasının mərkəzi bölgələrində güclənməyə başlamışdı. Bu sülalə müstəqil ərəb dövlətlərinin formalaşmasına önəmli rol oynamışdı. 1744-cü ildə Dəriyyə əmiri ilahiyyatçı Məhəmməd ibn Əbdülvahabın təsiri ilə vahhabi dini təlimini qəbul etdi. vəhhabilərin dini imanlarına güvənərək, bütün Nəcdi, Qərbi Ərəbistanı və Şərqi Ərəbistanı işğal etməyi bacardılar. Bu dövr Ərəbistan tarixində Birinci Səudiyyə dövləti kimi adlandırılmışdı. 1792-ci ildə Məhəmməd ibn Əbdülvahabın ölümündən sonra bütün dünyəvi və mənəvi hakimiyyəti öz əllərində birləşdirdilər. Səud sülaləsi 1803-cü ildə Məkkəni, 1804-cü ildə isə Mədinəni və bütün Hicazı ələ keçirdilər. Ancaq onların hakimiyyəti çox az müddət davam etdi. Səud sülaləsinə qarşı Osmanlı sultanının əmri ilə 1811-ci ildə Misir hakimi mübarizəyə başladı. Səud sülaləsinin 7 il davam edən mübarizəsi 1818-ci ildə sona çatdı. Misirlilər onların mərkəzi olan şəhərini ələ keçirdilər. Səud əmiri isə İstanbula göndərildi və orda öldürüldü.
1821-ci ildə Ər-Riyadı mərkəz seçərək osmanlılara qarşı müharibəyə başladı. 1824-cü ildə paytaxtı Ər-Riyad olan İkinci Səudiyyə dövləti yarandı. İkinci Səudiyyə dövləti 67 il yaşadı və onlar əzəli rəqibləri olan Xail bölgəsində məhv etdilər.
Osmanlı hakimiyyətinin sonu
XX əsrin əvvəllərində Osmanlılar Ərəbistan yarımadasının çox hissəsinə hökmranlıq edirdi. Bəzi bölgələr isə müstəqilləşməkdə idi. Yerli sülalələr öz mülklərində hökmranlıqlarını qorumaqda davam edirdi. Məsələn, Məkkə şərifləri Hicazda hələ də söz sahibi idilər.
1902-ci ildə Səud sülaləsi Ər-Riyadı və bütün Nəcdi öz nəzarəti altına alaraq, sülalənin Nəcddə hakimiyyətə qayıdışını təmin etdilər. Səud oğulları dəstəyi ilə, vahhab dini ilə ruhlanmış qoşunla 1913-cü ildə əl-Xasanı Osmanlılardan geri aldı.
1916-cı ildə Məkkə şərifi Böyük Britaniyanın dəstəyi ilə Osmanlı İmperiyasına qarşı ərəb hərəkatını başlatdı. Üsyançılar müstəqil Ərəb dövlətini yaratmaq məqsədində idilər. Ancaq 1916-1918-ci illərdə üsyançılar zəif idi. Ancaq, I Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının süqutu ilə üsyançılar istəklərinə çatdılar .
İstinadlar
- Wayne H. Bowen. The History of Saudi Arabia. — Greenwood Publishing Group, 2008. — P. 68.
- William J. Bernstein. A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World. — Grove Press, 2008. — P. 191.
- James Wynbrandt. A Brief History of Saudi Arabia. — Infobase Publishing, 2010. — P. 101
- Murphy David. The Arab Revolt 1916–18: Lawrence Sets Arabia Ablaze. — 2008. — P. 5–8.
- Anderson Ewan W. The Middle East: geography and geopolitics. — 2000. — P. 106.
- Hourani Albert. A History of the Arab Peoples. — 2005. — P. 315–319.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Osmanli Erebistani ereb الدولة العثمانية في شبه الجزيرة العربية turk Osmanli Arabistani Erebistan yarimadasinin 1517 ci ilden 1918 ci ile qeder davam eden dovrdeki adi Bu dovrde Erebistan torpaqlar Osmanli imperiyasinin terkibinde olduguna gore bele adlandirilmisdir Regionda osmanlilarin nezareti merkezi hakimiyyetin gucu zeifledikce azalmaga basladi 1914 cu ilde Erebistan yarimadasi TarixiErken dovr XVI esrde Osmanli imperiyasi Qirmizi denizinden Fars korfezine qeder olan torpaqlarda Hicaz ve el Xasa oz hakimiyyetlerini qurdular Qirmizi denizi ve Hind okeani sahillerinde portuqaliyalilarin guclenmesinin qarsisini almaq ucun bu fethler cox onemli idi Hele 1548 ci ilde Mekke serifi Necd ve Hicaz tayfalarini cezalandirmaq meqsedile basqinlar teskil edirdi Seudiyye dovletlerinin yaranmasiEsas meqale Birinci Seudiyye emirliyi XVIII esrde Erebistan yarimadasinin merkezi bolgelerinde guclenmeye baslamisdi Bu sulale musteqil ereb dovletlerinin formalasmasina onemli rol oynamisdi 1744 cu ilde Deriyye emiri ilahiyyatci Mehemmed ibn Ebdulvahabin tesiri ile vahhabi dini telimini qebul etdi vehhabilerin dini imanlarina guvenerek butun Necdi Qerbi Erebistani ve Serqi Erebistani isgal etmeyi bacardilar Bu dovr Erebistan tarixinde Birinci Seudiyye dovleti kimi adlandirilmisdi 1792 ci ilde Mehemmed ibn Ebdulvahabin olumunden sonra butun dunyevi ve menevi hakimiyyeti oz ellerinde birlesdirdiler Seud sulalesi 1803 cu ilde Mekkeni 1804 cu ilde ise Medineni ve butun Hicazi ele kecirdiler Ancaq onlarin hakimiyyeti cox az muddet davam etdi Seud sulalesine qarsi Osmanli sultaninin emri ile 1811 ci ilde Misir hakimi mubarizeye basladi Seud sulalesinin 7 il davam eden mubarizesi 1818 ci ilde sona catdi Misirliler onlarin merkezi olan seherini ele kecirdiler Seud emiri ise Istanbula gonderildi ve orda olduruldu 1821 ci ilde Er Riyadi merkez secerek osmanlilara qarsi muharibeye basladi 1824 cu ilde paytaxti Er Riyad olan Ikinci Seudiyye dovleti yarandi Ikinci Seudiyye dovleti 67 il yasadi ve onlar ezeli reqibleri olan Xail bolgesinde mehv etdiler Osmanli hakimiyyetinin sonu XX esrin evvellerinde Osmanlilar Erebistan yarimadasinin cox hissesine hokmranliq edirdi Bezi bolgeler ise musteqillesmekde idi Yerli sulaleler oz mulklerinde hokmranliqlarini qorumaqda davam edirdi Meselen Mekke serifleri Hicazda hele de soz sahibi idiler 1902 ci ilde Seud sulalesi Er Riyadi ve butun Necdi oz nezareti altina alaraq sulalenin Necdde hakimiyyete qayidisini temin etdiler Seud ogullari desteyi ile vahhab dini ile ruhlanmis qosunla 1913 cu ilde el Xasani Osmanlilardan geri aldi 1916 ci ilde Mekke serifi Boyuk Britaniyanin desteyi ile Osmanli Imperiyasina qarsi ereb herekatini baslatdi Usyancilar musteqil Ereb dovletini yaratmaq meqsedinde idiler Ancaq 1916 1918 ci illerde usyancilar zeif idi Ancaq I Dunya muharibesinden sonra Osmanli imperiyasinin suqutu ile usyancilar isteklerine catdilar IstinadlarWayne H Bowen The History of Saudi Arabia Greenwood Publishing Group 2008 P 68 William J Bernstein A Splendid Exchange How Trade Shaped the World Grove Press 2008 P 191 James Wynbrandt A Brief History of Saudi Arabia Infobase Publishing 2010 P 101 Murphy David The Arab Revolt 1916 18 Lawrence Sets Arabia Ablaze 2008 P 5 8 Anderson Ewan W The Middle East geography and geopolitics 2000 P 106 Hourani Albert A History of the Arab Peoples 2005 P 315 319