Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Növlərin mənşəyi (ing. The Origin of Species) — Çarlz Darvin tərəfindən 1859-cu ildə çap olunmuş əsər.
| Növlərin mənşəyi | |
|---|---|
| ing. On the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favored races in the struggle for life | |
 | |
| Müəllif | Çarlz Darvin |
| Janrlar | Elmi kütləvi ədəbiyyat, traktat |
| Orijinalın dili | ingilis dili |
| Ölkə | |
| Orijinalın nəşr ili | 24 noyabr 1859 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
24 noyabr 1859-cu ildə ingilis təbiətşünası Çarlz Darvinin "Təbii seçim yolu ilə növlərin mənşəyi və yaşamaq uğrunda mübarizədə üstün irqlərin qorunması" adlı kitabı çap edilib. Əsərin adı 1871-ci ildə dəyişdirilərək "Növlərin mənşəyi" olmuşdur. Elm tarixinin ən böyük çalışmalarından sayılan əsər Darvinin 1831-36-cı illər ərzində Biql gəmisi ilə səyahəti, xüsusilə də Qalapaqos adasındakı təcrübələrə əsaslanan təkamül anlayışı ilə qələmə alınıb. Bununla məşhur Təkamül nəzəriyyəsinin elmi əsası qoyulurdu. Əsərdə irəli sürülən tezislər müasir təkamül nəzəriyyəsinin özəyi kimi hələ də öz aktuallığını saxlayır.
Kitab çap olunarkən geniş oxucu kütləsi və ictimaiyyətin böyük marağına səbəb olmuşdur. Əsərin 1250-lik tirajla çap olunan ilk kitab nüsxələrinin hamısı elə həmin gündəcə satılmışdı. Darvinin bu əsəri Karl Marks və Fridrix Engels kimi alimlərin də diqqətindən yayınmamışdı. Darvinin əsəri yayımlanan kimi Engels dostu Marksa belə bir məktub yazır: "Hal-hazırda kitabını oxuduğum Darvin, bircə sözlə desək, mükəmməldir!" Marks da əsərə laqeyd qalmayıb bunları yazmışdı: "Təbii tarix baxımından bizim fikirlərin özülünü əhatə edən kitab, bax, elə budur!"
Darvinin fikrincə, təbiətdəki bütün növlər təbii seçim əsasında yaranaraq inkişaf edə-edə, yəni təkamül yolu ilə indiki hallarına gəlib çıxmışdır. O, öz tədqiqatı əsasında növlərin sabit olmadığını, hətta uzun müddət davam etsə belə, yaşadıqları mühitin xüsusiyyətlərinə görə onlarda dəyişikliklər əmələ gəldiyini yazırdı. Ancaq bu gedişatda hərəkətverici amilin nə olduğunu açıqlaya bilməmişdi. İngilis demoqrafı "Demoqrafik təcrübə" adlı əsərindəki fikirlərin Darvinə təsirləri güclü olmuşdu. Maltus həmin əsərində yazrdı: "Bütün canlılar ölüm-qalım savaşındadır. Bunun da səbəbi say artımıdır, çünki qidalanma ehtiyatları məhduddur və bunları əldə etmək üçün mütəmadi olaraq mübarizə aparmaq lazım olur. Bu mübarizədə isə güclülər zəifləri əzib keçir." Maltusun bu tipli tezislərini öz müşahidə və təcrübələri ilə sintez edən Darvin təkamül nəzəriyyəsinin hərəkətverici qüvvəsinin nə olduğu sualına cavab tapır. Və bunu yaşamaq uğrunda mübarizə nəticəsində formalaşan "təbii seçim" adlandıraraq öz nəzəriyyəsinin əsas anlayışlarından birinə çevirmişdir. Təbiətşünas alim olan Darvin öz fikirlərinə görə din və kilsədən ayrılmış, öz nəzəriyyəsini bütünlüklə ictimaiyyətə açıqlamaqdan çəkinmişdir. Bəzi qeydlərini bir paketə yığaraq üzərinə "ölümümdən sonra açılsın" yazmışdı. Bu paket və sonradan əlavə etdiyi yeni qeydlər təxminən 20 il evindəki zirzəmidə qalmışdır.
Təkamül nəzəriyyəsi haqda ən böyük yanılmalardan biri, Darvinin insanların meymundan törədiyinə dair edilən iddialardır. Əksinə, Darvin özü bu barədə bir xəbərdarlıq vermişdir. Onun fikirlərinə görə, insan meymunlarla eyni bir növdən yaranıb, lakin meymunların təkamülü nəticəsində yaranmayıb. Söhbət ortaq bir əcdaddan nə zamansa baş verən bir ayrılmadan gedir.
Darvin nəzəriyyəsinin ən asas anlayışlarından biri mövcud olmasıdır. O deyirdi ki, təbii seçim əsasında bir növdən digərinin yaranması zamanı mütləq hər ikisinin ortaq cəhətlərini daşıyan aralıq tiplər mövcud olmalıdır. Belə bir tiplərin çoxdankı dövrlərə aid fosillər arasından tapılacağına ümidi olan Darvin öz nəzəriyyəsinin doğru və ya yanlış olmasını bundan asılı sayırdı.
Qeydlər
- Tam adı: Təbii seçim yolu ilə növlərin mənşəyi ya da həyat mübarizəsində üstünlüyü olan irqlərin qorunması haqqında ing. On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life
İstinadlar
- http://www.bbc.co.uk/programmes/b00hd1mr.
- Vikimənbə. 2003.
- Ч.Дарвин Происхождение видов путём естественного отбора или сохранение благоприятных рас в борьбе за жизнь. — Перевод с шестого издания (Лондон, 1872). — Санкт-Петербург: Наука, 1991. — «С другой стороны, некоторые натуралисты полагали, что виды подвергаются модификации и что существующие формы жизни произошли путем подлинного зарождения (true generation) от ранее существовавших форм. Не останавливаясь на неопределенных намеках по данному вопросу у классических авторов…».
- The Origin of Species.[1] 2022-03-21 at the Wayback Machine
- Türlerin Kökeni.[2] 2021-01-15 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Novlerin menseyi ing The Origin of Species Carlz Darvin terefinden 1859 cu ilde cap olunmus eser Novlerin menseyiing On the origin of species by means of natural selection or the preservation of favored races in the struggle for lifeMuellif Carlz DarvinJanrlar Elmi kutlevi edebiyyat traktatOrijinalin dili ingilis diliOlke Birlesmis KralliqOrijinalin nesr ili 24 noyabr 1859 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi24 noyabr 1859 cu ilde ingilis tebietsunasi Carlz Darvinin Tebii secim yolu ile novlerin menseyi ve yasamaq ugrunda mubarizede ustun irqlerin qorunmasi adli kitabi cap edilib Eserin adi 1871 ci ilde deyisdirilerek Novlerin menseyi olmusdur Elm tarixinin en boyuk calismalarindan sayilan eser Darvinin 1831 36 ci iller erzinde Biql gemisi ile seyaheti xususile de Qalapaqos adasindaki tecrubelere esaslanan tekamul anlayisi ile qeleme alinib Bununla meshur Tekamul nezeriyyesinin elmi esasi qoyulurdu Eserde ireli surulen tezisler muasir tekamul nezeriyyesinin ozeyi kimi hele de oz aktualligini saxlayir Kitab cap olunarken genis oxucu kutlesi ve ictimaiyyetin boyuk maragina sebeb olmusdur Eserin 1250 lik tirajla cap olunan ilk kitab nusxelerinin hamisi ele hemin gundece satilmisdi Darvinin bu eseri Karl Marks ve Fridrix Engels kimi alimlerin de diqqetinden yayinmamisdi Darvinin eseri yayimlanan kimi Engels dostu Marksa bele bir mektub yazir Hal hazirda kitabini oxudugum Darvin birce sozle desek mukemmeldir Marks da esere laqeyd qalmayib bunlari yazmisdi Tebii tarix baximindan bizim fikirlerin ozulunu ehate eden kitab bax ele budur Darvinin fikrince tebietdeki butun novler tebii secim esasinda yaranaraq inkisaf ede ede yeni tekamul yolu ile indiki hallarina gelib cixmisdir O oz tedqiqati esasinda novlerin sabit olmadigini hetta uzun muddet davam etse bele yasadiqlari muhitin xususiyyetlerine gore onlarda deyisiklikler emele geldiyini yazirdi Ancaq bu gedisatda hereketverici amilin ne oldugunu aciqlaya bilmemisdi Ingilis demoqrafi Demoqrafik tecrube adli eserindeki fikirlerin Darvine tesirleri guclu olmusdu Maltus hemin eserinde yazrdi Butun canlilar olum qalim savasindadir Bunun da sebebi say artimidir cunki qidalanma ehtiyatlari mehduddur ve bunlari elde etmek ucun mutemadi olaraq mubarize aparmaq lazim olur Bu mubarizede ise gucluler zeifleri ezib kecir Maltusun bu tipli tezislerini oz musahide ve tecrubeleri ile sintez eden Darvin tekamul nezeriyyesinin hereketverici quvvesinin ne oldugu sualina cavab tapir Ve bunu yasamaq ugrunda mubarize neticesinde formalasan tebii secim adlandiraraq oz nezeriyyesinin esas anlayislarindan birine cevirmisdir Tebietsunas alim olan Darvin oz fikirlerine gore din ve kilseden ayrilmis oz nezeriyyesini butunlukle ictimaiyyete aciqlamaqdan cekinmisdir Bezi qeydlerini bir pakete yigaraq uzerine olumumden sonra acilsin yazmisdi Bu paket ve sonradan elave etdiyi yeni qeydler texminen 20 il evindeki zirzemide qalmisdir Tekamul nezeriyyesi haqda en boyuk yanilmalardan biri Darvinin insanlarin meymundan torediyine dair edilen iddialardir Eksine Darvin ozu bu barede bir xeberdarliq vermisdir Onun fikirlerine gore insan meymunlarla eyni bir novden yaranib lakin meymunlarin tekamulu neticesinde yaranmayib Sohbet ortaq bir ecdaddan ne zamansa bas veren bir ayrilmadan gedir Darvin nezeriyyesinin en asas anlayislarindan biri movcud olmasidir O deyirdi ki tebii secim esasinda bir novden digerinin yaranmasi zamani mutleq her ikisinin ortaq cehetlerini dasiyan araliq tipler movcud olmalidir Bele bir tiplerin coxdanki dovrlere aid fosiller arasindan tapilacagina umidi olan Darvin oz nezeriyyesinin dogru ve ya yanlis olmasini bundan asili sayirdi QeydlerTam adi Tebii secim yolu ile novlerin menseyi ya da heyat mubarizesinde ustunluyu olan irqlerin qorunmasi haqqinda ing On the Origin of Species by Means of Natural Selection or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for LifeIstinadlarhttp www bbc co uk programmes b00hd1mr Vikimenbe 2003 Ch Darvin Proishozhdenie vidov putyom estestvennogo otbora ili sohranenie blagopriyatnyh ras v borbe za zhizn Perevod s shestogo izdaniya London 1872 Sankt Peterburg Nauka 1991 S drugoj storony nekotorye naturalisty polagali chto vidy podvergayutsya modifikacii i chto sushestvuyushie formy zhizni proizoshli putem podlinnogo zarozhdeniya true generation ot ranee sushestvovavshih form Ne ostanavlivayas na neopredelennyh namekah po dannomu voprosu u klassicheskih avtorov The Origin of Species 1 2022 03 21 at the Wayback Machine Turlerin Kokeni 2 2021 01 15 at the Wayback Machine