Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nura çayı (qaz. Нұра) — Qazaxıstan ərazisindən axan çay. Nura-Sarısu hövzəsinin ən böyük çayı. Nura çayının axınının çox hissəsi daxili drenaj Aral-Xəzər hövzəsinə aiddir, bəzi gursulu illərdə su axınının bir hissəsi İşim çayına, sonra İrtış çayına, Ob çayına daha sonra Kara dənizinə axır.
| Nura çayı | |
|---|---|
| qaz. Нұра | |
 | |
| Ölkə |  Qazaxıstan |
| Mənbəyi | |
| • Yüksəkliyi | 900 m |
| Mənsəbi | Tengiz gölü |
| • Yüksəkliyi | 305 m |
| Uzunluğu | 978 km |
| Hövzəsinin sahəsi | 60.800 km² |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Coğrafiya
Nura çayı Qızıltas dağlarının qərb hissəsindən başlayır və Tengiz gölünə axır.
Çayın uzunluğu 978 km, hövzəsinin sahəsi 58.1 min km²-dir. Qazaxın kiçik təpələri içərisindən axır.
Nura çayının əsas qolları Şerubay-Nura, Ulkenkundızdı və Akbastau çaylarıdır.
Bəzi rütubətli illərdə su axınının bir hissəsi Astananın yaxınlığındakı İşim çayına aşğıda çaylar vastəsi ilə axır: Sarkırama, Mukır, Kozıkoş.
Çay hövzəsinin ərazisi qeyri-kafi nəmli ərazilərə aiddir. Çayın özəlliyi ondadır ki, illik axımın əsas həcmi (90% və daha yüksək) qısa müddətdə bahar daşqınlarında keçir. Yaz-payız-qış aylarında çayların aşağı axınlarda axın tempi əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Yaz aylarında yuxarı axarlar quruyur, qışda isə donur. Suyu aşağı axarlarda yayda şor təhər olur. Noyabrın əvvəlində donur, apreldə isə dondan açılır.
Hidroqurğular
1941-ci ildə çayda Səmərqənd su anbarı tikilir. İrtiş-Karaqanda kanalı Nuru çayını kəsərək keçir. Nura - İşim kanalı iki çayı birləşdirir. Nura çayı üzərindəki İntumak su anbarında gücü 0,6 MVt olan İntumak Su Elektrik Stansiyası yerləşir.
Kirlənməsi
20-ci əsrin ikinci yarısında Temirtauda yerləşən Karbid kimya zavodu, Nuraya katalizator olaraq istifadə edilən 300-1000 ton civə atdı. Çayın bəzi hissələrində civə ilə çox çirkləndiyinə görə tutulmuş balıqları istehlak etmək tövsiyə edilmir. "Xoşbəxtlikdən" civə "bağlı" vəziyyətdədir. bu səbəbdən Yaponiyanın Minamata şəhərində baş verdiyi kimi kəskin zəhərlənmə təhlükəsi yaratmır. Yaponiyada bir çox yerli sakinlərin sağlamlığı təhlükə altına düşmüşdür.
2001-ci ildən bəri Qazaxıstan hökumətinin təşəbbüsü ilə çayda civə yataqlarının təmizlənməsi üzrə MDB məkanında ilk genişmiqyaslı layihə həyata keçirilmişdir. Layihə Qazaxıstan və Dünya Bankı tərəfindən maliyyələşdirilir. Layihə plandan çox geri qalır. İşlərin podratçısı olan Avstriya və Çin tikinti təşkilatları ətraf mühitə və yerli əhaliyə ziyan vuran iş texnologiyasının əhəmiyyətli pozuntularını qəbul edirlər. 2009-cu ilin payızında işin sifarişçisi olan Qazaxıstan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Su Ehtiyatları Komitəsinin sədri üzərində məhkəmə başladı.
Nuranı civədən təmizləmək üçün layihənin icrası, layihənin icraçıları - Çin şirkəti CGS Overseas və Avstriyanın Posch & tərəfdaşları barədə çoxsaylı şikayətlərlə müşayiət olunur. Qanun pozuntuları, layihə nəticəsində əhalinin yaşayış şəraitinin pisləşməsi və civə yataqlarının onlara artan təsirindən qaynaqlanır.
İstinadlar
- Rivers basins of Nura and Ishim — Drainage network (Xəritə) (Russian). Cartography by United Nations. United Nations Development Programme in Kazakhstan. 2013-02-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-03-21.
- А. А. Соколов Гидрография СССР Гидрометеоиздат, Л., 1952)
Mənbə
- - Водный «чернобыль» — «Статья загрязнении реки Нуры ртутью и тяжелыми металлами»[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nura cayi qaz Nura Qazaxistan erazisinden axan cay Nura Sarisu hovzesinin en boyuk cayi Nura cayinin axininin cox hissesi daxili drenaj Aral Xezer hovzesine aiddir bezi gursulu illerde su axininin bir hissesi Isim cayina sonra Irtis cayina Ob cayina daha sonra Kara denizine axir Nura cayiqaz NuraOlke QazaxistanMenbeyi Yuksekliyi 900 mMensebi Tengiz golu Yuksekliyi 305 mUzunlugu 978 kmHovzesinin sahesi 60 800 km menbeyi mensebiNura cayi Qazaxistannin fiziki xeritesinde 49 20 23 sm e 74 44 04 s u 50 30 55 sm e 69 11 54 s u Vikianbarda elaqeli mediafayllarCografiyaNura cayi Qiziltas daglarinin qerb hissesinden baslayir ve Tengiz golune axir Cayin uzunlugu 978 km hovzesinin sahesi 58 1 min km dir Qazaxin kicik tepeleri icerisinden axir Nura cayinin esas qollari Serubay Nura Ulkenkundizdi ve Akbastau caylaridir Bezi rutubetli illerde su axininin bir hissesi Astananin yaxinligindaki Isim cayina asgida caylar vastesi ile axir Sarkirama Mukir Kozikos Cay hovzesinin erazisi qeyri kafi nemli erazilere aiddir Cayin ozelliyi ondadir ki illik aximin esas hecmi 90 ve daha yuksek qisa muddetde bahar dasqinlarinda kecir Yaz payiz qis aylarinda caylarin asagi axinlarda axin tempi ehemiyyetli derecede azalir Yaz aylarinda yuxari axarlar quruyur qisda ise donur Suyu asagi axarlarda yayda sor teher olur Noyabrin evvelinde donur aprelde ise dondan acilir Hidroqurgular1941 ci ilde cayda Semerqend su anbari tikilir Irtis Karaqanda kanali Nuru cayini keserek kecir Nura Isim kanali iki cayi birlesdirir Nura cayi uzerindeki Intumak su anbarinda gucu 0 6 MVt olan Intumak Su Elektrik Stansiyasi yerlesir Kirlenmesi20 ci esrin ikinci yarisinda Temirtauda yerlesen Karbid kimya zavodu Nuraya katalizator olaraq istifade edilen 300 1000 ton cive atdi Cayin bezi hisselerinde cive ile cox cirklendiyine gore tutulmus baliqlari istehlak etmek tovsiye edilmir Xosbextlikden cive bagli veziyyetdedir bu sebebden Yaponiyanin Minamata seherinde bas verdiyi kimi keskin zeherlenme tehlukesi yaratmir Yaponiyada bir cox yerli sakinlerin saglamligi tehluke altina dusmusdur 2001 ci ilden beri Qazaxistan hokumetinin tesebbusu ile cayda cive yataqlarinin temizlenmesi uzre MDB mekaninda ilk genismiqyasli layihe heyata kecirilmisdir Layihe Qazaxistan ve Dunya Banki terefinden maliyyelesdirilir Layihe plandan cox geri qalir Islerin podratcisi olan Avstriya ve Cin tikinti teskilatlari etraf muhite ve yerli ehaliye ziyan vuran is texnologiyasinin ehemiyyetli pozuntularini qebul edirler 2009 cu ilin payizinda isin sifariscisi olan Qazaxistan Respublikasi Kend Teserrufati Nazirliyinin Su Ehtiyatlari Komitesinin sedri uzerinde mehkeme basladi Nurani civeden temizlemek ucun layihenin icrasi layihenin icracilari Cin sirketi CGS Overseas ve Avstriyanin Posch amp terefdaslari barede coxsayli sikayetlerle musayiet olunur Qanun pozuntulari layihe neticesinde ehalinin yasayis seraitinin pislesmesi ve cive yataqlarinin onlara artan tesirinden qaynaqlanir IstinadlarRivers basins of Nura and Ishim Drainage network Xerite Russian Cartography by United Nations United Nations Development Programme in Kazakhstan 2013 02 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 03 21 A A Sokolov Gidrografiya SSSR Gidrometeoizdat L 1952 Menbe Vodnyj chernobyl Statya zagryaznenii reki Nury rtutyu i tyazhelymi metallami olu kecid