Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Nikolay Nikolayeviç Semyonov (3 (15) aprel 1896, Saratov, Saratov quberniyası[d], Rusiya imperiyası – 25 sentyabr 1986[…], Moskva) — rus və sovet fiziki –kimyaçı və pedaqoqu, kimyəvi –fizikanın banislərindən biri. Kimyəvi kinetikanın inkişafına əhəmiyyətli töhfə gətirdi.SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiki (1932 il, müxbir üzvi 1929 il), kimyadan yeganə Nobel mükafatı olan Sovet Laureatıdır (1956-cı ildə Siril Xinşelvudla birlikdə təltif olunmuşdur). İki dəfə sosialist Əməyi Qəhrəmanıdır.
| Nikolay Semyonov | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 3 (15) aprel 1896 |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 25 sentyabr 1986[…](90 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Elmi adları |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Tanınmış yetirmələri | Yakov Zeldoviç, Yuli Xariton |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı və fəaliyyəti
Saratovda anadan olmuşdu, valideynləri Nikolay Aleksandrovic və Yelena Aleksandrovna Semyonovlardır.Ailəsi atası, Semyonov Nikolay, istefada olan zabit, daha sonra məmur ömrünün sonunda isə şəxsi zadaqənlıq və dövlət müşaviri rütbəsini tutdu. Anası, Yelena Aleksandrovna, aristokrat ailədən idi. Onun atası, A.D. Dmitriyev, çar kənd qulluqçusu idi. 1921 –ci ildə, Semyonov N. filoloq-romanist, Dantenin tərcüməçisi , Petroqrad universitetinin professoru M.J.Boreyş –Liverovskaya (1879-1923) ilə evləndi. O, Semyonovdan çox böyük idi, birinci nigahdan onun dörd böyük uşağı var idi. 1923-cü ildə Liverovskaya xərçəngdən vəfat etdi. 1924-cü ildə Semyonov N.N. onun qardaşı qızı, musiqi müəllimi N.N.Burtseva ilə ailə qurdu. Bu evlilikdən iki uşaq anadan oldu: oğlu Yuriy (1925-ci ildə doğuldu) və qızı Lyudmila (1928-ci ildə doğum tarixi). 1971-ci ildə Semyonov ayrıldı və Lyudmila Şerbakova ilə(öz assistenti) evləndi. Bu evlilik uşaqsız qaldı. 1913-cü ildə Nikolay Samara real məktəbini qızıl lövhəyə daxil olmaqla başa vurdu. Məktəbin 7-ci sinifində onun fizika müəllimi (1912-1913 illər) Karmilov V.İ. universitetinin məzunu, cavan Semyonovun öz həyatını elmə həsr etmə istəyini dəstəklədi və sonrakı illərdə möhkəm dostluğa çevrildi. 1913-cü ilin iyulunda Petroqrad universitetinin riyazi söbəsinin fizika-riyaziyyat fakültəsinə daxil oldu. Keçmişdə zabit olan atası ümid edirdi ki, oğlu hərbi karyeranı seçəcək və Nikolayın universitetə daxil olması ailədə narazılığa və ata oğul arasında bir neçə il davam edən yadlaşmağa səbəb oldu. Hələ ikinci kursdan başlayaraq, A.F. İoffenin rəhbərliyi altında elmlə məşğul olmağa başladı, qaz boşalmalarında elektron zərbəsinin təsirindən atom və molekulların ionlaşmasına aid bir neçə iş yerinə yetirdi. 1917-ci ildə universiteti birinci dərəcəli diplom ilə bitirdi və universitetdə professor təqaüdçü (aspirantın analoqu) kimi qaldı. 1918-ci il yazında Samaraya tətil zamanı, valideynlərinin yanına gedərkən, Semyonov Cexoslovakiya korpusunun üsyanı ilə rastlaşdı. İyulda Semyonov könüllü ağqvardiya xalq ordusuna daxil oldu. Artilleriya batareyasında at bələdçisi kimi xidmət etdi. Üç həftə xidmət etdiyindən sonra Semyonov atasının ağır xəstələnməsinin xəbərini alaraq, məzuniyyət alıb evə getdi. İki ilə qədər sentyabr 1918-ci ildən mart 1920-ci ilə qədər (arada fasilə olaraq) alim Tomsk universitetində və Tomsk Texnoloji İnstitutunda işlədi. 1919 –cu ildə Semyonov kolçak ordusuna səfərbər olundu. Əvvəl Tomskartilleriya bölməsində xidmət etdi və ancaq Tomsk universitet professorlarının vəsadətlərinə əsaslanaraq radiobatalyona keçirilıdi , ondan sonra Texnoloji instituta ezam olundu və elmi tədqiqatlarını davam etdirdi. Dekabr, 1919-cu ildə Tomsk şəhərini Qızıl Ordu işğal etdi və bununla da radiobatalyon ordunun tərkibinə keçdi , Semyonov isə Tomsk komendantın sərəncamına görə xidmətdən kənarlaşdırıldı və elmi-praktiki işini davam etdirdi. May, 1920-ci ildə fiziki-texnoloji rentgenoloji institutunun yaranması ilə məşgul olan A.F.Joffedən dəvət alaraq , Semyonov Petroqrada qayıtdı və elektron hadisələri laboratoriyasının rəhbəri təyin olundu və bununla bərabər Petroqrad Politexnik İnstitutunda pedaqoji fəaliyyətinə başladı. 1922-ci ildə Fiziki-texniki İnstitutunun direktor müavini vəzifəsini tutdu. 1922-ci ildə N.N.Semyonov Pyotr Kapisa ilə birlikdə qeyri bircins maqnit sahəsində atomun maqnit anının ölçmə üsulunu təklif etdi. Eyni ildə bu üsul uğurla Otto Ştern və Valter Herlax tərəfindən inkişaf etdirilmişdir. (Stern-Herlax Eksperimenti) 1928 –ci ildə Semyonov həm də Leninqrad Politexnik İnstitutunun professoru təyin olundu.1928-ci ildən 1932-ci ilə qədər fiziki-mexaniki fakültəsinin dekan müavini vəzifəsində çalışırdı və bu institutda o Moskvaya köçənəcən işlədi. 1931-ci ildə SSRİ EA –da kimyəvi -fizika institutunu yaratdı (indiki KFJ REA) və ömrünün sonuna qədər onun əzəvsiz rektoru oldu. Yaranmasından bir neçə il sonra institut Moskvaya köçürüldü. 1929-cu ildə müxbir üzv, 1932-ci ildə isə SSRİ EA-nın həqiqi üzvi seçildi. 1934-cü ildə “Kimyəvi kinetika və zəncirvari reaksiyalar” monoqrafiyasını nəşr etdirdi və zəncirvari reaksiyalarının mexanizminin varlığını əsaslandırdı. Bu mexanizm bir çox kimyəvi proseslərin, polimerləşmə reaksiyaya daxil olmaqla cavabdehdir. 1941-ci ildə, Böyük Vətən müharibəsi başlayanda , Semyonov Kazana təxliyə olunaraq yanma və partlayış problemləri ilə məşğul oldu. 1943-cü ildə kimyəvi -fizika İnstitutu ilə təxliyə edilərək Moskvaya qayıtdı. 1944- cü ildə MDU də yeni təxliyədən qayıtmışdı, Semyonov burada dərs deməyə başladı. Onu nüfuzlu institutda çox soyuq qarşıladılar və bu vəziyyət bir mənfi misal kimi A. İoffe və dörd akademiklə birlikdə V.M. Molotova 1944-cü ilin yayında məktubda göndərildiyi göstərildi. 1944-cü ildə alim MDU-in kimya fakültəsində kimyəvi kinetika kafedrasını təşkil etdi və 40 –ildən çox onun rəhbəri oldu. 1946 –cı ildə P. Kapitsiya ilə birlikdə o, Moskva fiziki-texniki institutunun təsisçilərindən biri oldu, molekulyar və kimyəvi fizika fakültəsinin yaradıcısı və rəhbəri oldu. 1940-1950-ci illərdə Sovet atom layihəsində iştirak etmişdir. 1947-ci ildə Sovet İttifaqının kommunist partiyasına daxil olur, 1961-ci ildən 1966-cı ilə qədər Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvliyinə namizəd seçildi, üç dəfə SSRİ-in Ali Sovetinə deputat seçildi. 1958-ci ildə Semyonov XII –ci Mendeleyev oxucusu oldu. SSRİ-nin EA-nın kimya elmləri şöbəsinin akademik-katib (1957-1971), vitse-prezident (1963-1971) vəzifələrini tutmuşdu. Maarifləndirici cəmiyyət olan “Elm” idarəsinin sədri olmuşdu. (1960-1963) 1981-ci ildən “ Kimyəvi fizika” jurnalının baş redaktoru təyin olundu. N.Semyonov bir sıra alimlərin nüvə müharibəsi təhlükəsinə qarşı (Paquoş hərəkətı) aktiv iştirak edirdi. Semyonovun elmi məktəbinə bir sıra görkəmli fiziklər və kimyaçılar aiddir: Zeldoviç Y.B. Kondratyev V.N., Xariton Y.B., Şelkin K.İ., Emanuel N.M. və digərləri. M. Semyonov Moskvada, Novodeviçye qəbirstanlığında dəfn edilmişdir. Qəbirüstü daşının müəllifi- heykəltaraş , əməkdar rəssam V.A. Fyodorovdur.
Elmi fəaliyyəti
Zəncirvari kimyəvi reaksiyalarının kəmiyyət nəzəriyyəsi, istilik partlayış nəzəriyyəsi, qaz qarışıqılarının yanması alimin əsas elmi naliyyətlərindəndir. İlk dəfə hələ 1916-cı ildə Semyonov qazların ionlaşma problemi ilə məşgul olmağa başladı: 1920-ci illərin əvvəllərində dielektriklərin qırılma mexanizmi işə məşğul olmağa başladı ki, onun da nəticəsində istilik qızılma nəzəriyyəsi yarandı. O da alovlanma nəzəriyyəsinin əsasını təşkil etdi. (1930-1940) Bu nəzəriyyənin sonrakı inkişafı öz əksini yanma və istilik partlayış nəzəriyyəsi işlərində öz əksini tapdı. Alovun yayılması, detonasiya, partlayış maddələrin yanması proseslərin, nəzərdən keçirilməsinə imkan yaratdı. 1920-ci ildə P.L.Kapitsiya ilə birlikdə müxtəlif cinsli maqnit sahəsində paramaqnit atomlar selinin meylənməsini, kənara çıxmasını hesablamışdı. 1921-ci ildə O.Stern və Herlax tərəfindən aparılan oxşar təcrübələr fəza kvantlaşma haqqında təsərrürata gətirdi. 1924-cü ildə Xariton ilə birlikdə kritik sıxlıq və kondensləşmə temperaturunu aşkar etdi. Sonralar, bir sıra maddələrin (1926-1928) oksidləşmə prosesin kimyəvi reaksiyaların gedişinin həddini müəyyənləşdirən kritik hadisələr aşkar edilmişdir. 1928- ci ildə alim tərəfindən kəşf olunmuş eksonensial sürətlənməni və sonrakı alovlanmanı xarakterizə edən şaxələnmiş reaksiyaya aid olan işlər, Semyonovun ümumi zəncirvari reaksiya nəzəriyyəsində ona daha çox şöhrət qazandırdı. 1920-cı illərin axırı 1930-cü illərin əvvəlində alim zəncirvari prosesin radikal mexanizmini göstərdi, onun bütün əsas xüsusiyyətlərini (aktivləşmə enerjinin kiçik qiyməti, zəncirin qırılmasında qarışıqların rolu) əsaslandırdı. Bu da kimyəvi proseslərinin idarə etməsi üçün geniş perspektivlər açdı. 1963-cü ildə A.Şılov ilə birlikdə yüksək temperaturda zəncirvari reaksiyalarının imkişafında energetik proseslərin sırasını təyin etdi. 1956-ci ildə zəncirvari reaksiyaları nəzəriyyəsinin inkişafına Semyanov (Siril Xinşelvud ilə) Nobel mükafatına layiq görüldü. N.N. Semyonov "Kimyəvi reaksiyalarda zəncirin energetik şaxələnmə hadisəsi" adlı elmi kəşfin müəllifidir ki, o da Dövlət kəşf reyesterində (№172) qeyd edilmişdir. Uzun müddət praktiki kinetik hesablamalar aparmaq üçün yeganə üsul olan Bodenşteyn kvazistasionar qatılıqlarının üsulunu təkmilləşdirdi. Bodenşteynə görə bütün aralıq hissəciklərin miqdarının dəyişmə sürəti sıfıra bərabərdirsə, Semyonov göstərdi ki, bu qayda ancaq yüksək reaksiya qabiliyyətli olan hissəciklərə (radikallar, ionlar) tətbiq olunmalıdır. Bodenşteyn-Semyonov üsulu kimyəvi kinetikanın riyazi modellərində vaxt cədvəlini ayırmaq üçün ilk cəhd idi. N. N. Semyonovun bir sıra işləri katalitik proseslərin tədqiqatlarına həsr olunmuşdu; o, ionheterogen tipli katalizi kəşf etdi, Heterogen katalizin nəzəriyyəsini qurdu (V.V. Voyevodski və F.İ. Volkenşteynlə birlikdə , 1955-ci il). N.N. Semyonovun müxtəlif elmi istiqamətlərdə əldə etmiş nəticələri praktikada özünün geniş tətbiqini tapdı.
Mükafatları
![image]()
— Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (2dəfə)
![image]()
— (9 dəfə)
![image]()
— 
![image]()
— 
![image]()
— 
![image]()
— - M.V. Lomonosov adına Böyük Qızıl medalı
- İngilis kimya cəmiyyətinin fəxri üzvü
- Hindistan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü
- London Kral Cəmiyyəti nin xarici üzvü
- "Leopoldino" Alman Akademiyasının üzvü
- Macar Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü
- Nyu-York Elmlər Akademiyasının fəxri üzvi
- Ruminiya Elmlər Akademiyasının fəxri üzvi
- ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının xarici üzvi
- Bir neçə ali təhsil ocaqlarının fəxri doktoru: Oksford, Brüssel, London, Budapeşt Texniki Universitetlərin, Milan politexnik İnstitutunun və s.
Xatirələr
- 1990-cı ildə Rusiya Elmlər Akademiyasının Kimyəvi Fizika İnstitutu N.N.Semyonovun adını aldı.
- Moskvanın bir küçəsinə 27 iyul 1996-cı ildə “Akademik Semyonov” adı verildi.
- Saratovda bir küçə Semyonovun adını daşıyır.
- Tyumendə bir küçə Semyonovun adını daşıyır.
- 5 aprel 2019-cu ildə Moskvada, “MİFİ” Elmi-tədqiqat nüvə universitetinin ərazisində heykəltaraş A.Mironovun alimə həsr olunmuş iş abidəsi ucaldılmışdı.
- Aeroflot aviaşirkətinin bir layneri “N.N.Semyonov” adını daşıyır.
- Rusiya Elmlər Akademiyasının rəyasət heyətində akademik Semyonovun elmi mirasının inkişafına yönəlmiş Komissiya işləyir.
Ədəbiyyat
- B.H. Koндратьев, Н.Н. Семенов (к 70- летию со дня рождения) // УФН- 1966.- т.88, в 4
- B.H. Koндратьев, М.А.Садовский, - Н.Н. Семенов (к 80-летию со дня рождения ) // УФН.-1966. – т. 118, в 4
- В.И. Гольданский, Н.С. Ениколонов- Н. Н. Семенов ( к 90- летию со дня
рождения ) // УФН.-1986. – т. 148, в 4
İstinadlar
- Nikolay Nikolayevich Semyonov // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Nikolai Nikolajewitsch Semjonow // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Семёнов Николай Николаевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Nikolay Nikolayevic Semyonov 3 15 aprel 1896 Saratov Saratov quberniyasi d Rusiya imperiyasi 25 sentyabr 1986 Moskva rus ve sovet fiziki kimyaci ve pedaqoqu kimyevi fizikanin banislerinden biri Kimyevi kinetikanin inkisafina ehemiyyetli tohfe getirdi SSRI Elmler Akademiyasinin akademiki 1932 il muxbir uzvi 1929 il kimyadan yegane Nobel mukafati olan Sovet Laureatidir 1956 ci ilde Siril Xinselvudla birlikde teltif olunmusdur Iki defe sosialist Emeyi Qehremanidir Nikolay SemyonovDogum tarixi 3 15 aprel 1896Dogum yeri Saratov Saratov quberniyasi d Rusiya imperiyasiVefat tarixi 25 sentyabr 1986 1986 09 25 90 yasinda Vefat yeri Moskva RSFSR SSRIDefn yeri Novodevicye qebiristanligiElmi adlari SSRI EA nin heqiqi uzvleri d Is yerleri Moskva Dovlet Universiteti 1944 A F Ioffe adina Fizika Texnologiya Institutu d Moskva Fizika ve Texnologiya Institutu Tomsk Politexnik Universiteti Sankt Peterburq Politexnik Universiteti 1928 Tehsili Sankt Peterburq Imperator Universiteti d 1913 1917 Taninmis yetirmeleri Yakov Zeldovic Yuli XaritonUzvluyu London Kral Cemiyyeti QDR Elmler Akademiyasi d 1966 Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi 1955 Fransa Elmler Akademiyasi 1978 ABS Milli Elmler Akademiyasi 1963 SSRI Elmler Akademiyasi 1929 SSRI Elmler Akademiyasi 1932 Macaristan Elmler Akademiyasi 1961 Nyu York Elmler Akademiyasi 1962 Bolqaristan Elmler Akademiyasi 1969 Polsa Elmler Akademiyasi d 1974 Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati ve fealiyyetiSaratovda anadan olmusdu valideynleri Nikolay Aleksandrovic ve Yelena Aleksandrovna Semyonovlardir Ailesi atasi Semyonov Nikolay istefada olan zabit daha sonra memur omrunun sonunda ise sexsi zadaqenliq ve dovlet musaviri rutbesini tutdu Anasi Yelena Aleksandrovna aristokrat aileden idi Onun atasi A D Dmitriyev car kend qulluqcusu idi 1921 ci ilde Semyonov N filoloq romanist Dantenin tercumecisi Petroqrad universitetinin professoru M J Boreys Liverovskaya 1879 1923 ile evlendi O Semyonovdan cox boyuk idi birinci nigahdan onun dord boyuk usagi var idi 1923 cu ilde Liverovskaya xercengden vefat etdi 1924 cu ilde Semyonov N N onun qardasi qizi musiqi muellimi N N Burtseva ile aile qurdu Bu evlilikden iki usaq anadan oldu oglu Yuriy 1925 ci ilde doguldu ve qizi Lyudmila 1928 ci ilde dogum tarixi 1971 ci ilde Semyonov ayrildi ve Lyudmila Serbakova ile oz assistenti evlendi Bu evlilik usaqsiz qaldi 1913 cu ilde Nikolay Samara real mektebini qizil lovheye daxil olmaqla basa vurdu Mektebin 7 ci sinifinde onun fizika muellimi 1912 1913 iller Karmilov V I universitetinin mezunu cavan Semyonovun oz heyatini elme hesr etme isteyini destekledi ve sonraki illerde mohkem dostluga cevrildi 1913 cu ilin iyulunda Petroqrad universitetinin riyazi sobesinin fizika riyaziyyat fakultesine daxil oldu Kecmisde zabit olan atasi umid edirdi ki oglu herbi karyerani sececek ve Nikolayin universitete daxil olmasi ailede naraziliga ve ata ogul arasinda bir nece il davam eden yadlasmaga sebeb oldu Hele ikinci kursdan baslayaraq A F Ioffenin rehberliyi altinda elmle mesgul olmaga basladi qaz bosalmalarinda elektron zerbesinin tesirinden atom ve molekullarin ionlasmasina aid bir nece is yerine yetirdi 1917 ci ilde universiteti birinci dereceli diplom ile bitirdi ve universitetde professor teqaudcu aspirantin analoqu kimi qaldi 1918 ci il yazinda Samaraya tetil zamani valideynlerinin yanina gederken Semyonov Cexoslovakiya korpusunun usyani ile rastlasdi Iyulda Semyonov konullu agqvardiya xalq ordusuna daxil oldu Artilleriya batareyasinda at beledcisi kimi xidmet etdi Uc hefte xidmet etdiyinden sonra Semyonov atasinin agir xestelenmesinin xeberini alaraq mezuniyyet alib eve getdi Iki ile qeder sentyabr 1918 ci ilden mart 1920 ci ile qeder arada fasile olaraq alim Tomsk universitetinde ve Tomsk Texnoloji Institutunda isledi 1919 cu ilde Semyonov kolcak ordusuna seferber olundu Evvel Tomskartilleriya bolmesinde xidmet etdi ve ancaq Tomsk universitet professorlarinin vesadetlerine esaslanaraq radiobatalyona kecirilidi ondan sonra Texnoloji instituta ezam olundu ve elmi tedqiqatlarini davam etdirdi Dekabr 1919 cu ilde Tomsk seherini Qizil Ordu isgal etdi ve bununla da radiobatalyon ordunun terkibine kecdi Semyonov ise Tomsk komendantin serencamina gore xidmetden kenarlasdirildi ve elmi praktiki isini davam etdirdi May 1920 ci ilde fiziki texnoloji rentgenoloji institutunun yaranmasi ile mesgul olan A F Joffeden devet alaraq Semyonov Petroqrada qayitdi ve elektron hadiseleri laboratoriyasinin rehberi teyin olundu ve bununla beraber Petroqrad Politexnik Institutunda pedaqoji fealiyyetine basladi 1922 ci ilde Fiziki texniki Institutunun direktor muavini vezifesini tutdu 1922 ci ilde N N Semyonov Pyotr Kapisa ile birlikde qeyri bircins maqnit sahesinde atomun maqnit aninin olcme usulunu teklif etdi Eyni ilde bu usul ugurla Otto Stern ve Valter Herlax terefinden inkisaf etdirilmisdir Stern Herlax Eksperimenti 1928 ci ilde Semyonov hem de Leninqrad Politexnik Institutunun professoru teyin olundu 1928 ci ilden 1932 ci ile qeder fiziki mexaniki fakultesinin dekan muavini vezifesinde calisirdi ve bu institutda o Moskvaya kocenecen isledi 1931 ci ilde SSRI EA da kimyevi fizika institutunu yaratdi indiki KFJ REA ve omrunun sonuna qeder onun ezevsiz rektoru oldu Yaranmasindan bir nece il sonra institut Moskvaya kocuruldu 1929 cu ilde muxbir uzv 1932 ci ilde ise SSRI EA nin heqiqi uzvi secildi 1934 cu ilde Kimyevi kinetika ve zencirvari reaksiyalar monoqrafiyasini nesr etdirdi ve zencirvari reaksiyalarinin mexanizminin varligini esaslandirdi Bu mexanizm bir cox kimyevi proseslerin polimerlesme reaksiyaya daxil olmaqla cavabdehdir 1941 ci ilde Boyuk Veten muharibesi baslayanda Semyonov Kazana texliye olunaraq yanma ve partlayis problemleri ile mesgul oldu 1943 cu ilde kimyevi fizika Institutu ile texliye edilerek Moskvaya qayitdi 1944 cu ilde MDU de yeni texliyeden qayitmisdi Semyonov burada ders demeye basladi Onu nufuzlu institutda cox soyuq qarsiladilar ve bu veziyyet bir menfi misal kimi A Ioffe ve dord akademikle birlikde V M Molotova 1944 cu ilin yayinda mektubda gonderildiyi gosterildi 1944 cu ilde alim MDU in kimya fakultesinde kimyevi kinetika kafedrasini teskil etdi ve 40 ilden cox onun rehberi oldu 1946 ci ilde P Kapitsiya ile birlikde o Moskva fiziki texniki institutunun tesiscilerinden biri oldu molekulyar ve kimyevi fizika fakultesinin yaradicisi ve rehberi oldu 1940 1950 ci illerde Sovet atom layihesinde istirak etmisdir 1947 ci ilde Sovet Ittifaqinin kommunist partiyasina daxil olur 1961 ci ilden 1966 ci ile qeder Kommunist Partiyasinin Merkezi Komitesinin uzvliyine namized secildi uc defe SSRI in Ali Sovetine deputat secildi 1958 ci ilde Semyonov XII ci Mendeleyev oxucusu oldu SSRI nin EA nin kimya elmleri sobesinin akademik katib 1957 1971 vitse prezident 1963 1971 vezifelerini tutmusdu Maariflendirici cemiyyet olan Elm idaresinin sedri olmusdu 1960 1963 1981 ci ilden Kimyevi fizika jurnalinin bas redaktoru teyin olundu N Semyonov bir sira alimlerin nuve muharibesi tehlukesine qarsi Paquos hereketi aktiv istirak edirdi Semyonovun elmi mektebine bir sira gorkemli fizikler ve kimyacilar aiddir Zeldovic Y B Kondratyev V N Xariton Y B Selkin K I Emanuel N M ve digerleri M Semyonov Moskvada Novodevicye qebirstanliginda defn edilmisdir Qebirustu dasinin muellifi heykeltaras emekdar ressam V A Fyodorovdur Elmi fealiyyetiZencirvari kimyevi reaksiyalarinin kemiyyet nezeriyyesi istilik partlayis nezeriyyesi qaz qarisiqilarinin yanmasi alimin esas elmi naliyyetlerindendir Ilk defe hele 1916 ci ilde Semyonov qazlarin ionlasma problemi ile mesgul olmaga basladi 1920 ci illerin evvellerinde dielektriklerin qirilma mexanizmi ise mesgul olmaga basladi ki onun da neticesinde istilik qizilma nezeriyyesi yarandi O da alovlanma nezeriyyesinin esasini teskil etdi 1930 1940 Bu nezeriyyenin sonraki inkisafi oz eksini yanma ve istilik partlayis nezeriyyesi islerinde oz eksini tapdi Alovun yayilmasi detonasiya partlayis maddelerin yanmasi proseslerin nezerden kecirilmesine imkan yaratdi 1920 ci ilde P L Kapitsiya ile birlikde muxtelif cinsli maqnit sahesinde paramaqnit atomlar selinin meylenmesini kenara cixmasini hesablamisdi 1921 ci ilde O Stern ve Herlax terefinden aparilan oxsar tecrubeler feza kvantlasma haqqinda teserrurata getirdi 1924 cu ilde Xariton ile birlikde kritik sixliq ve kondenslesme temperaturunu askar etdi Sonralar bir sira maddelerin 1926 1928 oksidlesme prosesin kimyevi reaksiyalarin gedisinin heddini mueyyenlesdiren kritik hadiseler askar edilmisdir 1928 ci ilde alim terefinden kesf olunmus eksonensial suretlenmeni ve sonraki alovlanmani xarakterize eden saxelenmis reaksiyaya aid olan isler Semyonovun umumi zencirvari reaksiya nezeriyyesinde ona daha cox sohret qazandirdi 1920 ci illerin axiri 1930 cu illerin evvelinde alim zencirvari prosesin radikal mexanizmini gosterdi onun butun esas xususiyyetlerini aktivlesme enerjinin kicik qiymeti zencirin qirilmasinda qarisiqlarin rolu esaslandirdi Bu da kimyevi proseslerinin idare etmesi ucun genis perspektivler acdi 1963 cu ilde A Silov ile birlikde yuksek temperaturda zencirvari reaksiyalarinin imkisafinda energetik proseslerin sirasini teyin etdi 1956 ci ilde zencirvari reaksiyalari nezeriyyesinin inkisafina Semyanov Siril Xinselvud ile Nobel mukafatina layiq goruldu N N Semyonov Kimyevi reaksiyalarda zencirin energetik saxelenme hadisesi adli elmi kesfin muellifidir ki o da Dovlet kesf reyesterinde 172 qeyd edilmisdir Uzun muddet praktiki kinetik hesablamalar aparmaq ucun yegane usul olan Bodensteyn kvazistasionar qatiliqlarinin usulunu tekmillesdirdi Bodensteyne gore butun araliq hisseciklerin miqdarinin deyisme sureti sifira beraberdirse Semyonov gosterdi ki bu qayda ancaq yuksek reaksiya qabiliyyetli olan hisseciklere radikallar ionlar tetbiq olunmalidir Bodensteyn Semyonov usulu kimyevi kinetikanin riyazi modellerinde vaxt cedvelini ayirmaq ucun ilk cehd idi N N Semyonovun bir sira isleri katalitik proseslerin tedqiqatlarina hesr olunmusdu o ionheterogen tipli katalizi kesf etdi Heterogen katalizin nezeriyyesini qurdu V V Voyevodski ve F I Volkensteynle birlikde 1955 ci il N N Semyonovun muxtelif elmi istiqametlerde elde etmis neticeleri praktikada ozunun genis tetbiqini tapdi Mukafatlari Sosialist Emeyi Qehremani 2defe Lenin ordeni 9 defe Oktyabr inqilabi ordeni Qirmizi Emek Bayragi ordeni Lenin mukafati Stalin mukafati M V Lomonosov adina Boyuk Qizil medali Kimya uzre Nobel mukafati Ingilis kimya cemiyyetinin fexri uzvu Hindistan Milli Elmler Akademiyasinin fexri uzvu London Kral Cemiyyeti nin xarici uzvu Leopoldino Alman Akademiyasinin uzvu Macar Elmler Akademiyasinin fexri uzvu Nyu York Elmler Akademiyasinin fexri uzvi Ruminiya Elmler Akademiyasinin fexri uzvi ABS Milli Elmler Akademiyasinin xarici uzvi Bir nece ali tehsil ocaqlarinin fexri doktoru Oksford Brussel London Budapest Texniki Universitetlerin Milan politexnik Institutunun ve s Xatireler1990 ci ilde Rusiya Elmler Akademiyasinin Kimyevi Fizika Institutu N N Semyonovun adini aldi Moskvanin bir kucesine 27 iyul 1996 ci ilde Akademik Semyonov adi verildi Saratovda bir kuce Semyonovun adini dasiyir Tyumende bir kuce Semyonovun adini dasiyir 5 aprel 2019 cu ilde Moskvada MIFI Elmi tedqiqat nuve universitetinin erazisinde heykeltaras A Mironovun alime hesr olunmus is abidesi ucaldilmisdi Aeroflot aviasirketinin bir layneri N N Semyonov adini dasiyir Rusiya Elmler Akademiyasinin reyaset heyetinde akademik Semyonovun elmi mirasinin inkisafina yonelmis Komissiya isleyir EdebiyyatB H Kondratev N N Semenov k 70 letiyu so dnya rozhdeniya UFN 1966 t 88 v 4 B H Kondratev M A Sadovskij N N Semenov k 80 letiyu so dnya rozhdeniya UFN 1966 t 118 v 4 V I Goldanskij N S Enikolonov N N Semenov k 90 letiyu so dnya rozhdeniya UFN 1986 t 148 v 4IstinadlarNikolay Nikolayevich Semyonov Encyclopaedia Britannica ing Nikolai Nikolajewitsch Semjonow Brockhauz Ensiklopediyasi alm Semyonov Nikolaj Nikolaevich Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969