Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə arxeoloji mədəniyyət haqqındadır. Naxçıvan şəhərinin mədəniyyəti üçün Naxçıvan mədəniyyəti səhifəsinə baxın. |
Naxçıvan mədəniyyəti, Qızılvəng mədəniyyəti və ya Boyalı Qablar mədəniyyəti - əsasən Naxçıvan MR ərazisində yayılmış Tunc və İlk Dəmir dövrlərində (e.ə. II minillik – I minilliyin əvvəlləri) aid arxeoloji mədəniyyət. 1896, 1904 və 1926-cı illərdə Qızılvəng məbədi yaxınlığında Naxçıvan mədəniyyətinə aid daş qutu qəbir abidələri aşkar olunmuşdur. Naxçıvan mədəniyyətini səciyyələndirən əsas saxsı məmulatı həndəsi naxışlarla, insan, heyvan, quş rəsmləri, müxtəlif piktoqrafik işarələrlə bəzədilmiş və yüksək sənətkarlıqla hazırlanmış boyalı qablardır. Naxçıvan mədəniyyəti üçün erkən şəhər (Kültəpə, Qədim Naxçıvan, Oğlanqala, Qazançı qalası, Govurqala, Qalacıq), yaşayış yerləri (Şortəpə, Nəhəcir, Meydantəpə, Kərki, Vayxır, Dəmirçilər və s.) , siklopik tikililər, istehkamlar, torpaq və daş qutu qəbirlər, kurqanlar xarakterikdir.
| Naxçıvan mədəniyyəti | |
|---|---|
 | |
| Coğrafi region | Naxçıvan |
| Lokallaşdırılması | Təzəkənd, Qızılvəng, Qızılburun əraziləri |
| Təsərrüfat tipi | ticarət, əkinçilik, maldarlıq, metaləritmə, dulusçuluq, toxuculuq |
| Tədqiqatçılar | Vəli Əliyev |
Mərhələləri
Naxçıvan mədəniyyəti dörd inkişaf mərhələsi keçmişdir:
- 1-ci mərhələ: e.ə. 20-17-ci əsrlər
- 2-ci mərhələ: e.ə. 17-15-ci əsrlər
- 3-cü mərhələ: e.ə. 14-11-ci əsrlər
- 4-cü mərhələ: e.ə. 10-7-ci əsrlər
Tarixi
1896, 1904 və 1926-cı illərdə Qızılvəng monastırı yaxınlığında Naxçıvan mədəniyyətinə aid abidələri aşkar olunmuşdur. Naxçıvan mədəniyyətini səciyyələndirən əsas saxsı məmulatı həndəsi naxışlarla, insan, heyvan, quş rəsmləri, müxtəlif piktoqrafik işarələrlə bəzədilmiş və yüksək sənətkarlıqla hazırlanmış boyalı qablardır. Bu səbəbdən də, tədqiqatçılar Naxçıvan mədəniyyəti adı ilə yanaşı bu mədəniyyəti Boyalı Qablar mədəniyyəti də adlandırmışlar.
Bu mədəniyyət eyni zamanda yalnız erməni arxeoloji ədəbiyyatında bir müddət Qızılvəng mədəniyyəti kimi tanınmışdır. Bunun da əsas səbəbi Naxçıvan mədəniyyətinə aid olan ilk əşyaların ilk dəfə Qızılvəng monastırı yaxınlığında aşkarlanması olmuşdur.
Xüsusiyyətləri
Boyalı Qablar mədəniyyəti üçün erkən şəhər mədəniyyəti (Kültəpə, Qədim Naxçıvan, Oğlanqala, Qazançı qalası, Govurqala, Qalacıq və s), yaşayış yerləri (Şortəpə, Nəhəcir, Meydantəpə, Kərki, Əznəbürt, Vayxır, Dəmirçilər və s.), , istehkamlar, torpaq və daş qutu qəbirlər, kurqanlar xarakterikdir.
Naxçıvan mədəniyyəti dörd inkişaf mərhələsi keçmişdir.
I mərhələ (e.ə. XX – XVII əsrlər) üçün qırmızı rəngli monoxrom naxışlı (qara rəngli) qulpsuz küpə, çölmək, kasa və xeyrə tipli qablar səciyyəvidir. Qara və boz rəngli, qismən cilalı, cızma, çərtmə, basma və yapmanaxışlı sadə saxsı nümunələrinə də təsadüf edilmişdir. Boyalı qablar dalğalı, sınıq və düz xəttlər, bucaq, üçbucaq, trapesiya, romb və dairələrlə bəzədilmişdir. Bəzi qabların (Nəhəcir və Yaycı yaşayış yerləri) üzərində insan, keçi, maral və quş təsvirləri var.
II mərhələ (e.ə. XVII – XV əsrlər) mürəkkəb həndəsi motivlər, insan, heyvan və quş rəsmləri (II Kültəpə, Şahtaxtı, Qızılvəng) ilə zövqlə naxışlanmış boz və sarı rəngli, polixrom qablar yayılmışdır. Qabların üzəri açıq çəhrayı və sarı rənglə örtülmüş, tünd qırmızı, qəhvəyi, qara və ağ rənglərlə bəzədilmişdir.
III mərhələyə (e.ə. XIV – XI əsrlər) aid olan nisbətən səliqəsiz naxışlanmış çaydan, vaza, qədəh, küpə tipli polixrom boyalı qablar, eləcə də boz və qara rəngli sadə saxsı məmulatı aiddir.
IV mərhələyə (e.ə. X – VII əsrlər) aid qablar əvvəlki mərhələnin materiallarından fərqlənmir, lakin daha kobud və bəsit naxışlanmışdır.
Arxeoloji materiallar
Naxçıvan mədəniyyəti abidələrindən daş toppuzlar, tunc xəncərlər, ox ucluğu, biz, sancaq, quş və sair formalı girdə asmalar, bilərzik, sırğa və üzüklər, qızıl sırğa, əqiq və pastadan müxtəlif formalı muncuqlar, həmçinin dəmir bilərzik, xəncər və sair əşyalar tapılmışdır.
Əkinçi – maldar tayfalara aid Naxçıvan mədəniyyətinin əhalisi sənətkarlıq (metaləritmə, dulusçuluq, toxuculuq), duz, mis, dəmir və sair istehsalı ilə məşğul olmuşdur. Naxçıvan mədəniyyəti tayfaları Cənubi Qafqaz və Yaxın Şərq ölkələri ilə sıx iqtisadi, mədəni əlaqə saxlamışlar.
 |  |
İstinadlar
- Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 172.
- V.H.Əliyev. Azərbaycanda tunc dövrü boyalı qablar mədəniyyəti. Bakı, 1977
- А л и е в В.Г. Культура эпохи средный бронзы Азербайджана. Б., 1991
- V.B. Bahşaliyev - Nahçıvan arkeolojisi // Archaeology of Nahchivan. I., 1997
- O. Belli, V. Bahşaliyev - Nahçıvan bölgesinde Orta ve Son Tunc Çağı boya bezemeli çanak çömlek kültürü. I., 2001
- Əliyev V. Azərbaycanda tunc dövrünün boyalı qablar mədəniyyəti. Bakı, 1977
- Г. М. Ахмедов, И. А. Бабаев. Археологические культуры Азербайджана. — Баку, 1986. — С. 9.
- Həbibullayev O. H. Kültəpə arxeoloji qazıntılar. Bakı, 1959
- Aidə Məmmədova - NAXÇIVANIN BOYALIQABLAR MƏDƏNlYYƏTlNlN ÖYRƏNİLMƏ TARiXİ, Azerbaijan Archeology Vol.: 4 Num. 3-4
- Б.Б.Пиотровский. Архелогия Закавказья. Ленинград, с.43
- Həbibullayev O. H. Kültəpə arxeoloji qazıntıları. Bakı, 1959, s.56
- А.А.Иессен. Труды Азербайджанской экспедиции. М., 1965, №125, с.15
- B.Brown. Excavation in Azerbaijan. 1948, London, p.250
Ədəbiyyat
- V.H.Əliyev - Azərbaycanda tunc dövrü boyalı qablar mədəniyyəti, Bakı, 1977[ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale arxeoloji medeniyyet haqqindadir Naxcivan seherinin medeniyyeti ucun Naxcivan medeniyyeti sehifesine baxin Naxcivan medeniyyeti Qizilveng medeniyyeti ve ya Boyali Qablar medeniyyeti esasen Naxcivan MR erazisinde yayilmis Tunc ve Ilk Demir dovrlerinde e e II minillik I minilliyin evvelleri aid arxeoloji medeniyyet 1896 1904 ve 1926 ci illerde Qizilveng mebedi yaxinliginda Naxcivan medeniyyetine aid das qutu qebir abideleri askar olunmusdur Naxcivan medeniyyetini seciyyelendiren esas saxsi memulati hendesi naxislarla insan heyvan qus resmleri muxtelif piktoqrafik isarelerle bezedilmis ve yuksek senetkarliqla hazirlanmis boyali qablardir Naxcivan medeniyyeti ucun erken seher Kultepe Qedim Naxcivan Oglanqala Qazanci qalasi Govurqala Qalaciq yasayis yerleri Sortepe Nehecir Meydantepe Kerki Vayxir Demirciler ve s siklopik tikililer istehkamlar torpaq ve das qutu qebirler kurqanlar xarakterikdir Naxcivan medeniyyetiCografi region NaxcivanLokallasdirilmasi Tezekend Qizilveng Qizilburun erazileriTeserrufat tipi ticaret ekincilik maldarliq metaleritme dulusculuq toxuculuqTedqiqatcilar Veli EliyevMerheleleriNaxcivan medeniyyeti dord inkisaf merhelesi kecmisdir 1 ci merhele e e 20 17 ci esrler 2 ci merhele e e 17 15 ci esrler 3 cu merhele e e 14 11 ci esrler 4 cu merhele e e 10 7 ci esrlerTarixi1896 1904 ve 1926 ci illerde Qizilveng monastiri yaxinliginda Naxcivan medeniyyetine aid abideleri askar olunmusdur Naxcivan medeniyyetini seciyyelendiren esas saxsi memulati hendesi naxislarla insan heyvan qus resmleri muxtelif piktoqrafik isarelerle bezedilmis ve yuksek senetkarliqla hazirlanmis boyali qablardir Bu sebebden de tedqiqatcilar Naxcivan medeniyyeti adi ile yanasi bu medeniyyeti Boyali Qablar medeniyyeti de adlandirmislar Bu medeniyyet eyni zamanda yalniz ermeni arxeoloji edebiyyatinda bir muddet Qizilveng medeniyyeti kimi taninmisdir Bunun da esas sebebi Naxcivan medeniyyetine aid olan ilk esyalarin ilk defe Qizilveng monastiri yaxinliginda askarlanmasi olmusdur XususiyyetleriBoyali Qablar medeniyyeti ucun erken seher medeniyyeti Kultepe Qedim Naxcivan Oglanqala Qazanci qalasi Govurqala Qalaciq ve s yasayis yerleri Sortepe Nehecir Meydantepe Kerki Ezneburt Vayxir Demirciler ve s istehkamlar torpaq ve das qutu qebirler kurqanlar xarakterikdir Naxcivan medeniyyeti dord inkisaf merhelesi kecmisdir I merhele e e XX XVII esrler ucun qirmizi rengli monoxrom naxisli qara rengli qulpsuz kupe colmek kasa ve xeyre tipli qablar seciyyevidir Qara ve boz rengli qismen cilali cizma certme basma ve yapmanaxisli sade saxsi numunelerine de tesaduf edilmisdir Boyali qablar dalgali siniq ve duz xettler bucaq ucbucaq trapesiya romb ve dairelerle bezedilmisdir Bezi qablarin Nehecir ve Yayci yasayis yerleri uzerinde insan keci maral ve qus tesvirleri var II merhele e e XVII XV esrler murekkeb hendesi motivler insan heyvan ve qus resmleri II Kultepe Sahtaxti Qizilveng ile zovqle naxislanmis boz ve sari rengli polixrom qablar yayilmisdir Qablarin uzeri aciq cehrayi ve sari rengle ortulmus tund qirmizi qehveyi qara ve ag renglerle bezedilmisdir III merheleye e e XIV XI esrler aid olan nisbeten seliqesiz naxislanmis caydan vaza qedeh kupe tipli polixrom boyali qablar elece de boz ve qara rengli sade saxsi memulati aiddir IV merheleye e e X VII esrler aid qablar evvelki merhelenin materiallarindan ferqlenmir lakin daha kobud ve besit naxislanmisdir Arxeoloji materiallarNaxcivan medeniyyeti abidelerinden das toppuzlar tunc xencerler ox uclugu biz sancaq qus ve sair formali girde asmalar bilerzik sirga ve uzukler qizil sirga eqiq ve pastadan muxtelif formali muncuqlar hemcinin demir bilerzik xencer ve sair esyalar tapilmisdir Ekinci maldar tayfalara aid Naxcivan medeniyyetinin ehalisi senetkarliq metaleritme dulusculuq toxuculuq duz mis demir ve sair istehsali ile mesgul olmusdur Naxcivan medeniyyeti tayfalari Cenubi Qafqaz ve Yaxin Serq olkeleri ile six iqtisadi medeni elaqe saxlamislar IstinadlarAzerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә VII ҹild Misir Prado Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1983 S 172 V H Eliyev Azerbaycanda tunc dovru boyali qablar medeniyyeti Baki 1977 A l i e v V G Kultura epohi srednyj bronzy Azerbajdzhana B 1991 V B Bahsaliyev Nahcivan arkeolojisi Archaeology of Nahchivan I 1997 O Belli V Bahsaliyev Nahcivan bolgesinde Orta ve Son Tunc Cagi boya bezemeli canak comlek kulturu I 2001 Eliyev V Azerbaycanda tunc dovrunun boyali qablar medeniyyeti Baki 1977 G M Ahmedov I A Babaev Arheologicheskie kultury Azerbajdzhana Baku 1986 S 9 Hebibullayev O H rus Kultepe arxeoloji qazintilar Baki 1959 Aide Memmedova NAXCIVANIN BOYALIQABLAR MEDENlYYETlNlN OYRENILME TARiXI Azerbaijan Archeology Vol 4 Num 3 4 B B Piotrovskij Arhelogiya Zakavkazya Leningrad s 43 Hebibullayev O H rus Kultepe arxeoloji qazintilari Baki 1959 s 56 A A Iessen Trudy Azerbajdzhanskoj ekspedicii M 1965 125 s 15 B Brown Excavation in Azerbaijan 1948 London p 250EdebiyyatV H Eliyev Azerbaycanda tunc dovru boyali qablar medeniyyeti Baki 1977 olu kecid