Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Naxçıvançay - Araz çayının sol qolu. Şahbuz rayonu və Naxçıvan şəhəri ərazisindən axır.
| Naxçıvançay | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Region | |
| Rayon | |
| Şəhər | |
| Mənsəbi | Araz su anbarı |
| Uzunluğu | 81 km |
| Su sərfi | 5,23 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 1630 km² |
Naxçıvan Muxtar Respublikasının ən böyük və ən sulu çayı hesab edilir. Uzunluğu 81 km, hövzəsinin sahəsi 1630 km²-dir. Başlanğıcını Keçəldağın cənub yamacından (2720 m) alır. Başlıca qolları sağdan, (uzunluğu 15 km), (uzunluğu 19 km), Cəhriçay (uzunluğu 45 km), soldan, Şahbuz (uzunluğu 27 km), Kükü (uzunluğu 20 km), Qahabçay (uzun-luğu 21 km) çaylarıdır. Axımı qar (38%), yağış (22%) və yeraltı (40%) sulardan əmələ gəlir.
İllik su sərfi 5,23 kub m/san-dir. Bunun da 60%-i yaz, 20%-i yay, 9%-i payız, 11%-i isə qış fəslində keçir. İntensiv suvarma dövründə illik axımının 8-10%-i axıdılır. Yayda yağan güclü yağışlar çayda tez-tez dəhşətli sel əmələ gətirir.
Çayın orta illik asılı gətirmələr sərfi 3,67 kq/san, suyunun orta lillənməsi 700 q/kub m-dir. Daşqın dövründə suyunun lillənməsi 1000 q/kub m-ə qədər, artır. Suyu hidrokarbonatlı kalsiumlu olmaqla, minerallaşması, yuxarı axınında 150-mq/l, mənsəb hissəsində isə 300-500 mq/l-ə çatır. Naxçıvançayın suyundan suvarma işlərində geniş istifadə edilir.
Naxçıvan çayının hövzəsi
Onun mənbəyi Dərələyəz silsiləsinin cənub yamacında 2720 m mütləq hündürlükdə yerləşir. Çay yatağının ümumi enişi (düşmə meyilliyi) 1972 m-ə bərabərdir. Dağlıq ərazilərdə hövzənin uzununa meyilliyi 83% təşkil edir. Çayın ümumi meyilliyi 24%-ə bərabərdir. Çay mənbədən Biçənək məntəqəsinədək intensiv-parçalanmış yüksəkdağlıqdan keçir və cənub-şərq istiqamətli axına malikdir. Çay Biçənək məntəqəsindən sonra şimal-şərq istiqamətindən cənub-qərb istiqamətinə axır və burada subasar əmələ gəlir. Yataq orta və alçaq axınlarda müxtəlif tərkibli yaxşı cilalanmış valunlu-çaydaşı çöküntüləri ilə doldurulub. Terraslar dərənin geniş hissələrində və yan qolların mənsəblərində daha yaxşı qorunublar.
Naxçıvançayın əsas sağ sahil qolları , , Kükü, , , Cəyirçay çaylarıdır, sol sahil qolları – Gümrü, , Şahbuz, Sirab, Qahab çaylarıdır və onların da üzərində altı terras yaxşı inkişaf edib. Naxçıvançayın bütün qolları sellidirlər.
Naçıvançayın əsas sel ocaqları morfoloji baxımdan geniş, əsasən düz olmayan qıfvari formalarda olur və yüksəkdağlıq ərazidə, 2400–3500 m və daha yüksək mütləq hündürlüklərdə yerləşirlər. Əlavə sel ocaqları morfoloji baxımdan çay hövzəsinin orta axınını tuturlar və 1400–2400 m mütləq hündürlükdə yerləşirlər. Alçaqda olan seləmələgətirici ocaqlar çay hövzəsinin aşağı axınında, alçaqdağlıq ərazidə 1200–1400 m mütləq hündürlükdə yerləşirlər.
Əsas sel ocağı ərazisində qırılma materialının hazırlığı və toplanması intensiv baş verir, bu səbəbdən bu ocaq, sel axınları üçün ovuntu materialının əsas təmsilçisidir. Əlavə sel ocaqları, qırıntı materiallarının nisbətən az toplanması ərazisidir. Burada gillicəli material da toplanır, hansı ki, sellərin qidalanmasında fəal iştirak edir və delluvial çöküntülərlə bərkidilibdir.
Naxçıvançayın qollarında sellərin formalaşma şəraiti və intensivliyi fərqlidir. Zəngəzur silsiləsinin intensiv parçalanmış qərb qayalıq yamaclarında altı sel ocağı yerləşir. Bu selli əraziyə Salvard, Gömür, Nursu, Şahbuz, Sirabçay və Qahabçay çaylarının hövzələri daxildir. Bu çay dərələri üzrə sellərin keçməsi eyni olmur, bu leysan yağışlarının yağması vaxtının müxtəlifliyindən asılıdır. Leysan yağışları nadir hallarda olur və bəzən kiçik əraziləri tutmaqla məhdudlaşır. İntensiv sel hadisələri Salvard, Gömür, Nursu və Şahbuz çaylarının dərələrində müşahidə olunurlar. ,,,,
İstinadlar
- Рустамов С.Г. – Реки Азербайджанской ССР и их гидрологические особенности. Диссер. на соиск. уч. степени доктора географ. наук. Москва-Баку, 1957, 453 с.
- Рустамов С.Г. – Селевые потоки в Азербайджане // Труды Ин-та географии АН Азерб. ССР. т. VII. Баку, 1957, с. 36-41
- Рустамов С.Г. – Классификация и районирование селевых потоков на примере Азербайджана // Труды IV Всесоюз. конф. по селевым потокам. Алма-Ата, 1959, с. 54-59
- Рустамов С.Г. – Реки Азербайджанской ССР и их гидрологические особенности. Баку: Изд-во АН Азерб. ССР, 1960, 196 с.
- Рустамов С.Г. - О состоянии изучения селей в Азербайджанской ССР и направление дальнейших исследований // Материалы Научно-технического совещания по вопросам методики изучения и прогноза селей, обвалов и оползней (тезисы докладов). Душанбе, 1970, с. 120-123
Mənbə
- Azərbaycan çayları Arxivləşdirilib 2008-02-23 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Naxcivancay Araz cayinin sol qolu Sahbuz rayonu ve Naxcivan seheri erazisinden axir Naxcivancay Olke Azerbaycan Region Naxcivan MR Rayon Sahbuz rayonu Seher Naxcivan Mensebi Araz su anbari Uzunlugu 81 km Su serfi 5 23 m s Hovzesinin sahesi 1630 km Naxcivan Muxtar Respublikasinin en boyuk ve en sulu cayi hesab edilir Uzunlugu 81 km hovzesinin sahesi 1630 km dir Baslangicini Keceldagin cenub yamacindan 2720 m alir Baslica qollari sagdan Tapidasqara uzunlugu 15 km Selesuzcay uzunlugu 19 km Cehricay uzunlugu 45 km soldan Sahbuz uzunlugu 27 km Kuku uzunlugu 20 km Qahabcay uzun lugu 21 km caylaridir Aximi qar 38 yagis 22 ve yeralti 40 sulardan emele gelir Illik su serfi 5 23 kub m san dir Bunun da 60 i yaz 20 i yay 9 i payiz 11 i ise qis feslinde kecir Intensiv suvarma dovrunde illik aximinin 8 10 i axidilir Yayda yagan guclu yagislar cayda tez tez dehsetli sel emele getirir Cayin orta illik asili getirmeler serfi 3 67 kq san suyunun orta lillenmesi 700 q kub m dir Dasqin dovrunde suyunun lillenmesi 1000 q kub m e qeder artir Suyu hidrokarbonatli kalsiumlu olmaqla minerallasmasi yuxari axininda 150 mq l menseb hissesinde ise 300 500 mq l e catir Naxcivancayin suyundan suvarma islerinde genis istifade edilir Mundericat 1 Naxcivan cayinin hovzesi 2 Istinadlar 3 Menbe 4 Xarici kecidler 5 Hemcinin baxNaxcivan cayinin hovzesiredakteOnun menbeyi Dereleyez silsilesinin cenub yamacinda 2720 m mutleq hundurlukde yerlesir Cay yataginin umumi enisi dusme meyilliyi 1972 m e beraberdir Dagliq erazilerde hovzenin uzununa meyilliyi 83 teskil edir Cayin umumi meyilliyi 24 e beraberdir Cay menbeden Bicenek menteqesinedek intensiv parcalanmis yuksekdagliqdan kecir ve cenub serq istiqametli axina malikdir Cay Bicenek menteqesinden sonra simal serq istiqametinden cenub qerb istiqametine axir ve burada subasar emele gelir Yataq orta ve alcaq axinlarda muxtelif terkibli yaxsi cilalanmis valunlu caydasi cokuntuleri ile doldurulub Terraslar derenin genis hisselerinde ve yan qollarin menseblerinde daha yaxsi qorunublar Naxcivancayin esas sag sahil qollari Qislaqderesi Qaludasqara Kuku Saluz Tirkescay Ceyircay caylaridir sol sahil qollari Gumru Nors Sahbuz Sirab Qahab caylaridir ve onlarin da uzerinde alti terras yaxsi inkisaf edib Naxcivancayin butun qollari sellidirler Nacivancayin esas sel ocaqlari morfoloji baximdan genis esasen duz olmayan qifvari formalarda olur ve yuksekdagliq erazide 2400 3500 m ve daha yuksek mutleq hundurluklerde yerlesirler Elave sel ocaqlari morfoloji baximdan cay hovzesinin orta axinini tuturlar ve 1400 2400 m mutleq hundurlukde yerlesirler Alcaqda olan selemelegetirici ocaqlar cay hovzesinin asagi axininda alcaqdagliq erazide 1200 1400 m mutleq hundurlukde yerlesirler Esas sel ocagi erazisinde qirilma materialinin hazirligi ve toplanmasi intensiv bas verir bu sebebden bu ocaq sel axinlari ucun ovuntu materialinin esas temsilcisidir Elave sel ocaqlari qirinti materiallarinin nisbeten az toplanmasi erazisidir Burada gilliceli material da toplanir hansi ki sellerin qidalanmasinda feal istirak edir ve delluvial cokuntulerle berkidilibdir Naxcivancayin qollarinda sellerin formalasma seraiti ve intensivliyi ferqlidir Zengezur silsilesinin intensiv parcalanmis qerb qayaliq yamaclarinda alti sel ocagi yerlesir Bu selli eraziye Salvard Gomur Nursu Sahbuz Sirabcay ve Qahabcay caylarinin hovzeleri daxildir Bu cay dereleri uzre sellerin kecmesi eyni olmur bu leysan yagislarinin yagmasi vaxtinin muxtelifliyinden asilidir Leysan yagislari nadir hallarda olur ve bezen kicik erazileri tutmaqla mehdudlasir Intensiv sel hadiseleri Salvard Gomur Nursu ve Sahbuz caylarinin derelerinde musahide olunurlar 1 2 3 4 5 Istinadlarredakte Rustamov S G Reki Azerbajdzhanskoj SSR i ih gidrologicheskie osobennosti Disser na soisk uch stepeni doktora geograf nauk Moskva Baku 1957 453 s Rustamov S G Selevye potoki v Azerbajdzhane Trudy In ta geografii AN Azerb SSR t VII Baku 1957 s 36 41 Rustamov S G Klassifikaciya i rajonirovanie selevyh potokov na primere Azerbajdzhana Trudy IV Vsesoyuz konf po selevym potokam Alma Ata 1959 s 54 59 Rustamov S G Reki Azerbajdzhanskoj SSR i ih gidrologicheskie osobennosti Baku Izd vo AN Azerb SSR 1960 196 s Rustamov S G O sostoyanii izucheniya selej v Azerbajdzhanskoj SSR i napravlenie dalnejshih issledovanij Materialy Nauchno tehnicheskogo soveshaniya po voprosam metodiki izucheniya i prognoza selej obvalov i opolznej tezisy dokladov Dushanbe 1970 s 120 123MenberedakteAzerbaycan caylari Arxivlesdirilib 2008 02 23 at the Wayback MachineXarici kecidlerredaktehttp www coqrafiya info 2014 08 naxcvan caylari html http www serqqapisi az index php ictimai siaysi 11363 nakhch van chaylar rezhionumuzun haeyat maenbaeyiHemcinin baxredakte Menbe https az wikipedia org w index php title Naxcivancay amp oldid 6511378