Məhəmmədəli Fərzanə 1923 Təbriz 17 yanvar 2006 Göteborq Azərbaycanlı yazıçı tədqiqatçı dilçi folklorçu Məhəmmədəli Fərza

Məhəmmədəli Fərzanə (1923, Təbriz – 17 yanvar 2006, Göteborq) — Azərbaycanlı yazıçı, tədqiqatçı, dilçi, folklorçu.

Məhəmmədəli Fərzanə

Doğum tarixi	1923
Doğum yeri	Təbriz
Vəfat tarixi	17 yanvar 2006
Vəfat yeri	Göteborq İsveç
Həyat yoldaşı	Əxtər Bədustani
Fəaliyyəti	yazıçı

İsveç Krallıq Akademiyasının, İsveç Yazıçılar Birliyinin üzvü və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü olub.

Həyatı və təhsili

Məhəmmədəli Fərzanə 1923-cü ildə Təbrizin Çayqırağı məhəlləsində anadan olub. İlk təhsilini məhəllə məktəbində və mədrəsədə fars dilində alıb. Təbriz Universitetindəki pedaqoji kurslarda təhsilini fars dilində davam etdirib.

Mədrəsəni bitirdikdən sonra burada qalıb müəllim edib və 1942-ci ildə Təbrizdə kitabхanada işləməyə başlayıb. Burada işləyərkən latın və kiril əlifbalarını öyrənib. Kitabxanada işləyərkən təsadüfən üstündə "məhv ediləcək kitablar" yazılmış bağlama tapır. Bu bağlamada alim Məhəmmədəli Tərbiyətin kitabxanaya bağışladığı Kitabi-Dədə Qorqud dastanı və "Divanü Lüğat-it-Türk" kimi kitablar olub.

Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə Təbrizdə nəşr olunan "Azərbaycan" və "Vətən yolunda" qəzetlərində "M.Ə.Qövsi" təxəllüsü ilə çıxış edirdi. İlk əsərləri olan "Füzuli lirikasına bir baхış" və "Divani-lüğət-it-türk" əsərində atalar sözü və məsəllər" məqalələri "Vətən yоlunda" qəzеtində çap оlunub. Bu qəzetin redaksiyasında yaradılmış "Şairlər məclisi"-nin üzvü olub. Azərbaycan Milli Hökuməti dövründə bir il ərzində ana dilində 40-a yaxın elmi-publisistik məqalə çap etdirir və folklor nümunələri eləcə də ədəbiyyat tariximizə dair materiallar toplayır.

1964-cü ildə "Bayatılar" və iki cildlik "Azərbaycan dilinin qrammatikası" kitabları nəşr edilib.

1977-ci ildə qardaşı Yusiflə birlikdə “Fərzanə” nəşriyyat evi yaradır. Burada 50-dən artıq dərslik, ədəbiyyat və tarix kitabları, o cümlədən milli hökumət dövründə özünün yazdığı “Ədəbi qiraət” adlı dərsliyi, S.C.Pişəvərinin məqalə və nitqləri, M.Ə.Sabirin “Hophopnamə”si, üçcildlik “Klassik şeirlərdən seçmələr”, “Səməd Vurğun”, Ə.Babayevanın “Haradasan, dost, harada?”, N.Axundovun “Azərbaycan satirik ruznamələri” bu nəşriyyatda çap olunur.

1979-cu ildən nəşr olunan Varlıq jurnalının heyətinin ilk üzvlərindən olub və daima bu jurnal üçün məqalələr yazıb.

İsveç Krallıq Akademiyasının, İsveç Yazıçılar Birliyinin üzvü və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvü olub.

Professor Məhəmmədəli Fərzanə 2006-cı il yanvarın 17-də İsveçdə vəfat edib. O öz vəsiyyətinə uyğun Təbriz şəhərində dəfn olunub.

Ailəsi

Atası Təbrizili, anası isə Qaradağda yaşayan Çobanilər tayfasından olub. Atası Əkbər Fərzanə Məşrutə inqilabının iştirakçısı olub.

1976-cı ildə Əxtər Bədustani ilə ailə qurub. Əxtər xanım Məhəmmədəli Fərzanənin ölümündən sonra onun əsərlərinin nəşr etdirib, illərlə radio proqramlar hazırlayıb və Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatını təbliğ edib. Ömrünün son illərində Avropa və Amerikada yayımlanan azərbaycandilli radio və televiziyalarda Azərbaycan mədəniyyəti barədə proqramlar hazırlayıb və müsahibələr verib. Bir neçə il İsveçdə Azərbaycan radiosunda mədəniyyət və ədəbiyyata aid proqramlar hazırlayıb. 2017-ci il dekabrın 8-də Tehranın Kəsra xəstəxanasında boynundan əməliyyat olunub və xəstəxanada dünyasını dəyişib.

Əsərləri

Nəşr olunmuş kitabları

Məqalələr
Bayatılar
Dədəmin kitabı
Təmsillər və məsəllər
Azərbaycan el sözlərı
Azərbaycan el mahnıları
Azərbaycan uşaq folkloru
Molla Nəsrəddin lətifələri
Azərbaycan aşıqları antologiyası
Mirzə Baqir Hacizadədən çap olunmuş xatirələr
Ana dilimiz və milli varlığımız haqqında xatirələr

Fars dilinə tərcümələri

Zəbani dəstur zəbane Azərbaycan (farsca)
Gozidehayi əz Təranehaye (tərcumə) (farsca)
Çenin bud əmma çenin nəxahəd bud (tərcumə) (farsca)
Guşehayi əz Xaterat Və çənd dastan əz Cəlil Məmmədquluzadə (farsca)
Şəhriyar və Heydər Baba (farsca)
Rəsul Rzanın şerlərinin farsca tərcüməsi (farsca)
Torkane Parsiquy (farsca şeir yazmış türk şairlərinin antologiyası) (farsca)
Azərbaycan dilinin qirameri (qrammatikası)
Vajenameye Avayi (Azərbaycan dili barəsində) (farsca)
Fərhənge Loğate Azərbaycan

İstinadlar

"İran azərbaycanlı ziyalı, ictimai xadim Əxtər xanım Bedəvistani vəfat edib". amerikaninsesi.org. 15 dekabr 2011. 2021-08-03 tarixində .
"Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvləri". mediateka.musigi-dunya.az. 2020-09-24 tarixində .
Pərvanə Məmmədli. Cәnubi Azәrbaycan: әdәbi şәxsiyyәtlәr, portretlәr (PDF). Bakı: Sabah. 2015. səh. 93. 2023-04-06 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-06.
Uğur. "Bəhlul Bəhcət sovet hakimiyyətinə qarşı savaş elan etmişdi…". Xalq Cəbhəsi. 20 iyun 2012. 2023-08-04 tarixində .
Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 122. 2018-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.
Savalan Fərəcov. "Milli düşüncə və xalq yaddaşının keşiyində" (az.). medeniyyet.az. 2021-04-21. 2023-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-28.
Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 147. 2018-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.
Guləddin İsmayilov. "Folklorşünas alim Məhəmmədəli Fərzanə (Qövsi)" (az.). aze.adfmk.com. 2021-09-09. 2022-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.
"Məhəmmədəli Fərzanənin həyat yoldaşı dünyasını dəyişib" (azərb. ‎). d-a-k.org. 11 dekabr 2011.^{[ölü keçid]}
Esmira Fuad. "Məhəmmədəli Fərzanə: "Oxudum bülbül oldum…"" (az.). senet.az. 2015-03-04. 2022-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.
Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri (PDF). Bakı: Sabah. 2015. səh. 46. 2022-03-19 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-28.

Ədəbiyyat

Pərvanə Məmmədli. Cәnubi Azәrbaycan: әdәbi şәxsiyyәtlәr, portretlәr (PDF). Bakı: Sabah nəşriyyatı. 2015. 200. ISBN .

Xarici keçidlər

Ustad Məhəmməd Əli Fərzanə-nin vəfatının 8. ildönümü. Dr. Sidiqə Ədalati

[:0-1] "İran azərbaycanlı ziyalı, ictimai xadim Əxtər xanım Bedəvistani vəfat edib". amerikaninsesi.org. 15 dekabr 2011. 2021-08-03 tarixində .

[2] "Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin fəxri üzvləri". mediateka.musigi-dunya.az. 2020-09-24 tarixində .

[3] Pərvanə Məmmədli. Cәnubi Azәrbaycan: әdәbi şәxsiyyәtlәr, portretlәr (PDF). Bakı: Sabah. 2015. səh. 93. 2023-04-06 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-06.

[4] Uğur. "Bəhlul Bəhcət sovet hakimiyyətinə qarşı savaş elan etmişdi…". Xalq Cəbhəsi. 20 iyun 2012. 2023-08-04 tarixində .

[5] Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 122. 2018-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.

[6] Savalan Fərəcov. "Milli düşüncə və xalq yaddaşının keşiyində" (az.). medeniyyet.az. 2021-04-21. 2023-04-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-04-28.

[7] Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan mətbuatı tarixi: XIX-XX-XXI yüzilliklər. Bakı: Elm nəşriyyatı. 2009. səh. 147. 2018-10-23 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.

[8] Guləddin İsmayilov. "Folklorşünas alim Məhəmmədəli Fərzanə (Qövsi)" (az.). aze.adfmk.com. 2021-09-09. 2022-07-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.

[9] "Məhəmmədəli Fərzanənin həyat yoldaşı dünyasını dəyişib" (azərb. ‎). d-a-k.org. 11 dekabr 2011.^{[ölü keçid]}

[10] Esmira Fuad. "Məhəmmədəli Fərzanə: "Oxudum bülbül oldum…"" (az.). senet.az. 2015-03-04. 2022-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-04-28.

[11] Pərvanə Məmmədli. Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı məsələləri (PDF). Bakı: Sabah. 2015. səh. 46. 2022-03-19 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2023-04-28.