Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
Məhəmmədhəsən xan Fətəli xan oğlu Qovanlı-Qacar (1722, Qorqan – 1759) — Astrabad hakimi.
| Məhəmmədhəsən xan Qovanlı-Qacar | |
|---|---|
| Məhəmmədhəsən xan Fətəli xan oğlu Qovanlı-Qacar | |
 | |
Astrabad hakimi | |
| 1747 – 1759 | |
| Əvvəlki | Fətəli xan Qacar |
| Sonrakı | Ağa Məhəmməd xan Qacar |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1722 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1759 |
| Dəfn yeri | Astrabad |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Atası | Fətəli xan Qacar |
| Anası | Əminə bəyim |
| Uşaqları | oğulları: Ağa Məhəmməd xan, Hüseynqulu xan, Cəfərqulu xan, Mustafaqulu xan, Murtuzaqulu xan, , Əliqulu xan, , Abbasqulu xan. qızları: |
| Dini | Şiə (İslam) |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Məhəmmədhəsən xan Fətəli xan oğlu (bəzən onu ölmüş qardaşının şərəfinə Məhəmməd Hüseyn də adlandırırdılar) 1714-cü ildə Astrabad yörəsində dünyaya gəlmişdi. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Atasının ölümündən sonra Qovanlı oymağına başçılıq etmişdi.
1746-cı ildə Türkmanlarla birləşib, iki min Qacarın başında Nadir şaha qarşı qiyam qaldırmışdı. Ona ən çox kömək edən dayısı Bəgəncəli bəy Yomut idi. Məhəmməd Həsən xan Astrabadın valisi Məhəmmədzaman bəyi qovub çıxarmışdı.
Nadir şah onun qiyamını yatırmış, Məhəmməd Həsən xan yenidən yomutların yanına qaçmışdı.
Məhəmməd Həsən xan Nadir şahın ölümündən sonra Astrabadı, Gilanı, Mazandaranı almışdı. Azad xan Əfqanı məğlub etmişdi.
Pənahəli xan Məhəmmədhəsən xan Qacara Azad xan Əfqanı yenmək üçün kömək etdi. Məhəmmədhəsən xanın 18 min nəfərlik qoşununda Pənahəli xan Sarıcalı-Cavanşir oğlu Mehrəli bəyin başçılığı ilə 3 min Qarabağ süvarisi iştirak edirdi. Lakin Məhəmmədhəsən xan Qacar işi həyata keçirə bilmədi və Astrabada geri çəkildi.
Məhəmmədhəsən xan Gəncə hakimi Şahverdi xanla eldaş olduğundan ona yardım göstərirdi. Şahverdi xan tez-tez Məhəmmədhəsən xana elçi göndərib Qarabağa hücum etməyə təhrik edirdi.
1757-ci ildə Məhəmmədhəsən xan ağır bir qoşunla Şuşaya yürüş edir. Xatunarxı adlanan yerdə düşərgə salır. Elə birinci gecədə düşərgəsi qarabağlılar tərəfindən talan olunur. Bu cür cavabdan sarsılan Məhəmmədhəsən xan geri dönür. Üstəlik də Fətəli xan Avşarın və Kərim xan Zəndin baş qaldırdığını eşitmişdi. Qayıdarkən düşərgədə xeyli ağır top buraxır…
1757-ci ildə Məhəmmədhəsən xan Urmiyaya hücum etdi. Əhalinin mərdliklə müqavimət göstərməsinə baxmayaraq, lazımi miqdarda qoşun və döyüş vəsaiti olmadığından şəhər Məhəmmədhəsən xanın zərbələrinə uzun müddət davam gətirə bilmədi.
Urmiya şəhəri alınar-alınmaz Fətəli xan oraya yaxınlaşdı. Lakin Məhəmmədhəsən xan uzaq səfərdən qayıdan döyüşçülərə istirahət etmək, hərbi düşərgə yaratmaq imkanı vermədi və dərhal hücuma keçdi. Bir neçə gün davam edən qanlı döyüşdə hər iki tərəfdən çoxlu adam tələf oldu. Müharibənin uzanmasından və Məhəmmədhəsən xanın qalib gələcəyini ehtiaml edən bir sıra sərkərdələr xəyanət edərək Fətəli xanı tərk etdilər. O cümlədən əfqanlı Azad xan Əfqanlı döyüşçülərlə birlikdə Bağdada qaçdı. Xoy qoşunları ilə düşmən tərəfinə keçdi. Belə bir xəyanətkarlıq Fətəli xanın sarsılmasına və Məhəmmədhəsən xan Qacardan asılı vəziyyətə düşməsinə səbəb oldu.
Urmiya şəhərinə girən Məhəmmədhəsən xan illərdən bəri burada toplaşan xəzinəni ələ keçirdi. Lakin o, Kərim xan Zəndlə qarşılaşmağa tələsdiyi üçün burada uzun müddət qalmadı. Məhəmmədhəsən xan Azərbaycan xanlarını və onlara mənsub olan qoşunları öz döyüşçüləri tərkibinə daxil edərək cənuba doğru yola düşdü.
Onun Azərbaycandakı qələbəsini eşidən Kərim xan Zənd öz qardaşı Şeyxəli xan və sərkərdəsi Məhəmməd xanın başçılığı ilə öhdəsindəki bütün qoşunu Məhəmmədhəsən xana qarşı göndərdi. Iki ordu Astarabad vilayətində üz-üzə gəldi. Məhəmmədhəsən xan ordusunun əsas cinahlarını Azərbaycan-Türk döyüşçülər təşkil edirdi. Baş verən müharibədə Zənd qoşunları darmadağın edildi. Şeyxəli xan çətinliklə xilas olaraq qaçdı.
Vəziyyəti belə görən Kərim xan artıq Məhəmmədhəsən xanla döyüşməyə cəsarət etmədi. O, Şiraza çəkilərək şəhər darvazalarını bağladı və müdafiəyə hazırlaşdı. Məhəmmədhəsən xan Fətəli xan Araşlı-Avşarla birləşib Şiraza Kərim xan Zəndin üstünə hücuma keçdi. Şirazın yaxınlığında Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanla mübahisə edib geri qayıtdı. Sonra əfqanların bir hissəsi də ayrıldı.
Təklənən Qacar sərkərdəsi savaşdan əl çəkməyə və yenidən qoşun toplamaq məqsədilə Mazandarana qayıtmağa məcbur oldu. Qəzvin ətrafında onları izləyən Zənd qoşunu ilə təkrar savaş baş verdi. Sərkərdə Məhəmməd xan öldürüldü.
Çox keçmədi ki, Dəvəli oymağı da xəyanət yolunu tutdu. Məhəmmədvəli xan qardaşı Hüseyn xanı öyrətdi ki, Məhəmmədhəsən xanı Mazandarana buraxmasın. Hüseyn xan da Məhəmmədhəsən xanla vuruşa bilməyəcəyini düşünüb Damğana qaçdı. Burda bir neçə xanla birləşdi. Onlar da (Ibrahim xan Buğayiri və başqaları) Məhəmmədhəsən xandan yanıqlı idilər.
Məhəmmədhəsən xan Damğanı mühasirə etdi. Şeyxəli xan Zəndin Firuzkuha çatdığını eşidib mühasirəni buraxdı. Qorxdu ki, Şeyxəli xan Astrabadı tutar, onun ev-eşiyinə, qohum-qəbiləsinə ziyanlıq vurar. Əmisioğlu Məhəmməd xanı Astrabada hakim təyin etmişdi. Astarabada getdiyini görüb ətrafındakı qoşun yenidən qaçıb-dağıldı. Yanında qalanlar aşağıbaşlılar idilər. Astarabada gəlib qoşun yığmağa, müdafini möhkəmlətməyə girişdi. Hüseyn xan Dəvəli Sariyə gəlib, Şeyxəli xanla birləşdi. Birlikdə Astrabada hücuma keçdilər. İlk vuruşmada tərəflər itki vermədən ayrıldılar. Şeyxəli xan sahil tərəfdən hücuma keçməyi planlaşdırdı. Məhəmmədhəsən xan da Astrabadın içindən sahilə getdi. Dənizin sahilində, Gülabad adlı yerdə savaş olmuşdu. Fərli bir sonuc, nəticə alınmamışdı. Şeyxəli xan Sariyə çəkilmiş, Məhəmmədhəsən xan Astarabada qayıtmışdı.
Məhəmmədhəsən xan Astrabad ətrafından, Gəraylı, Hacılar, Kəfşilər, Kətul və başqa oymaqlardan 18 min nəfərlik qoşun topladı. Sonra Astarabadda bütün Qacar elinin ağsaqqalarını məşvərətə çağırmış, Hüseyn xanı da dəvət etmişdi. Dəvəli başçılarının hamısı məşvərətdən sonra, Məhəmmədhəsən xanın göstərişi ilə Səbzəli xanın adamları tərəfindən öldürülmüşdü.
Məhəmmədhəsən xan Mazandaranda Şeyxəli xan Zəndlə döyüşdə məğlub oldu. Astrabada qaçarkən, Sınıqkörpü ətrafında, 1759-ci idə suiqəst nəticədində ölduruldu.Onu Məhəmməd Dəvəli xan Sarı şəhər yaxınlığındakı döyüşdə Sınıq körpüdən qaçarkən başını kəsib,qətl edib.
Həmçinin bax
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu, Qacarlar və Qacar kəndi, Bakı, "Şuşa", 2008, 334 səh.
- Jan Gevr, Xacə şah. Tarixi roman. Bakı-2012.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Mehemmedhesen xan Feteli xan oglu Qovanli Qacar 1722 Qorqan 1759 Astrabad hakimi Mehemmedhesen xan Qovanli QacarMehemmedhesen xan Feteli xan oglu Qovanli QacarAstrabad hakimi1747 1759EvvelkiFeteli xan QacarSonrakiAga Mehemmed xan QacarSexsi melumatlarDogum tarixi 1722Dogum yeri Qorqan Qorqan sehristani Gulustan ostani IranVefat tarixi 1759Defn yeri AstrabadFealiyyeti siyasetciAtasi Feteli xan QacarAnasi Emine beyimUsaqlari ogullari Aga Mehemmed xan Huseynqulu xan Ceferqulu xan Mustafaqulu xan Murtuzaqulu xan Eliqulu xan Abbasqulu xan qizlari Dini Sie Islam Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMehemmedhesen xan Feteli xan oglu bezen onu olmus qardasinin serefine Mehemmed Huseyn de adlandirirdilar 1714 cu ilde Astrabad yoresinde dunyaya gelmisdi Mukemmel medrese tehsili almisdi Atasinin olumunden sonra Qovanli oymagina basciliq etmisdi 1746 ci ilde Turkmanlarla birlesib iki min Qacarin basinda Nadir saha qarsi qiyam qaldirmisdi Ona en cox komek eden dayisi Begenceli bey Yomut idi Mehemmed Hesen xan Astrabadin valisi Mehemmedzaman beyi qovub cixarmisdi Nadir sah onun qiyamini yatirmis Mehemmed Hesen xan yeniden yomutlarin yanina qacmisdi Mehemmed Hesen xan Nadir sahin olumunden sonra Astrabadi Gilani Mazandarani almisdi Azad xan Efqani meglub etmisdi Penaheli xan Mehemmedhesen xan Qacara Azad xan Efqani yenmek ucun komek etdi Mehemmedhesen xanin 18 min neferlik qosununda Penaheli xan Saricali Cavansir oglu Mehreli beyin basciligi ile 3 min Qarabag suvarisi istirak edirdi Lakin Mehemmedhesen xan Qacar isi heyata kecire bilmedi ve Astrabada geri cekildi Mehemmedhesen xan Gence hakimi Sahverdi xanla eldas oldugundan ona yardim gosterirdi Sahverdi xan tez tez Mehemmedhesen xana elci gonderib Qarabaga hucum etmeye tehrik edirdi 1757 ci ilde Mehemmedhesen xan agir bir qosunla Susaya yurus edir Xatunarxi adlanan yerde duserge salir Ele birinci gecede dusergesi qarabaglilar terefinden talan olunur Bu cur cavabdan sarsilan Mehemmedhesen xan geri donur Ustelik de Feteli xan Avsarin ve Kerim xan Zendin bas qaldirdigini esitmisdi Qayidarken dusergede xeyli agir top buraxir 1757 ci ilde Mehemmedhesen xan Urmiyaya hucum etdi Ehalinin merdlikle muqavimet gostermesine baxmayaraq lazimi miqdarda qosun ve doyus vesaiti olmadigindan seher Mehemmedhesen xanin zerbelerine uzun muddet davam getire bilmedi Urmiya seheri alinar alinmaz Feteli xan oraya yaxinlasdi Lakin Mehemmedhesen xan uzaq seferden qayidan doyusculere istirahet etmek herbi duserge yaratmaq imkani vermedi ve derhal hucuma kecdi Bir nece gun davam eden qanli doyusde her iki terefden coxlu adam telef oldu Muharibenin uzanmasindan ve Mehemmedhesen xanin qalib geleceyini ehtiaml eden bir sira serkerdeler xeyanet ederek Feteli xani terk etdiler O cumleden efqanli Azad xan Efqanli doyusculerle birlikde Bagdada qacdi Xoy qosunlari ile dusmen terefine kecdi Bele bir xeyanetkarliq Feteli xanin sarsilmasina ve Mehemmedhesen xan Qacardan asili veziyyete dusmesine sebeb oldu Urmiya seherine giren Mehemmedhesen xan illerden beri burada toplasan xezineni ele kecirdi Lakin o Kerim xan Zendle qarsilasmaga telesdiyi ucun burada uzun muddet qalmadi Mehemmedhesen xan Azerbaycan xanlarini ve onlara mensub olan qosunlari oz doyusculeri terkibine daxil ederek cenuba dogru yola dusdu Onun Azerbaycandaki qelebesini esiden Kerim xan Zend oz qardasi Seyxeli xan ve serkerdesi Mehemmed xanin basciligi ile ohdesindeki butun qosunu Mehemmedhesen xana qarsi gonderdi Iki ordu Astarabad vilayetinde uz uze geldi Mehemmedhesen xan ordusunun esas cinahlarini Azerbaycan Turk doyusculer teskil edirdi Bas veren muharibede Zend qosunlari darmadagin edildi Seyxeli xan cetinlikle xilas olaraq qacdi Veziyyeti bele goren Kerim xan artiq Mehemmedhesen xanla doyusmeye cesaret etmedi O Siraza cekilerek seher darvazalarini bagladi ve mudafieye hazirlasdi Mehemmedhesen xan Feteli xan Arasli Avsarla birlesib Siraza Kerim xan Zendin ustune hucuma kecdi Sirazin yaxinliginda Feteli xan Mehemmedhesen xanla mubahise edib geri qayitdi Sonra efqanlarin bir hissesi de ayrildi Teklenen Qacar serkerdesi savasdan el cekmeye ve yeniden qosun toplamaq meqsedile Mazandarana qayitmaga mecbur oldu Qezvin etrafinda onlari izleyen Zend qosunu ile tekrar savas bas verdi Serkerde Mehemmed xan olduruldu Cox kecmedi ki Develi oymagi da xeyanet yolunu tutdu Mehemmedveli xan qardasi Huseyn xani oyretdi ki Mehemmedhesen xani Mazandarana buraxmasin Huseyn xan da Mehemmedhesen xanla vurusa bilmeyeceyini dusunub Damgana qacdi Burda bir nece xanla birlesdi Onlar da Ibrahim xan Bugayiri ve basqalari Mehemmedhesen xandan yaniqli idiler Mehemmedhesen xan Damgani muhasire etdi Seyxeli xan Zendin Firuzkuha catdigini esidib muhasireni buraxdi Qorxdu ki Seyxeli xan Astrabadi tutar onun ev esiyine qohum qebilesine ziyanliq vurar Emisioglu Mehemmed xani Astrabada hakim teyin etmisdi Astarabada getdiyini gorub etrafindaki qosun yeniden qacib dagildi Yaninda qalanlar asagibaslilar idiler Astarabada gelib qosun yigmaga mudafini mohkemletmeye girisdi Huseyn xan Develi Sariye gelib Seyxeli xanla birlesdi Birlikde Astrabada hucuma kecdiler Ilk vurusmada terefler itki vermeden ayrildilar Seyxeli xan sahil terefden hucuma kecmeyi planlasdirdi Mehemmedhesen xan da Astrabadin icinden sahile getdi Denizin sahilinde Gulabad adli yerde savas olmusdu Ferli bir sonuc netice alinmamisdi Seyxeli xan Sariye cekilmis Mehemmedhesen xan Astarabada qayitmisdi Mehemmedhesen xan Astrabad etrafindan Gerayli Hacilar Kefsiler Ketul ve basqa oymaqlardan 18 min neferlik qosun topladi Sonra Astarabadda butun Qacar elinin agsaqqalarini mesverete cagirmis Huseyn xani da devet etmisdi Develi bascilarinin hamisi mesveretden sonra Mehemmedhesen xanin gosterisi ile Sebzeli xanin adamlari terefinden oldurulmusdu Mehemmedhesen xan Mazandaranda Seyxeli xan Zendle doyusde meglub oldu Astrabada qacarken Siniqkorpu etrafinda 1759 ci ide suiqest neticedinde olduruldu Onu Mehemmed Develi xan Sari seher yaxinligindaki doyusde Siniq korpuden qacarken basini kesib qetl edib Hemcinin baxQovanli oymagiMenbeEnver Cingizoglu Qacarlar ve Qacar kendi Baki Susa 2008 334 seh Jan Gevr Xace sah Tarixi roman Baki 2012 Xarici kecidler