Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mustafaqulu xan (?-1791) – Toxmaqlı oymağının məşhur simalarından biri. Qaradağ xanı (1763-1782, 1786-1791). Kazım xan Qaradağlının oğlu, , , Məhəmmədqulu xan, atasıdır.
| Mustafaqulu xan Qaradağlı | |
|---|---|
| Mustafaqulu xan Kazım xan oğlu Qaradağlı | |
| 1763 – 1782 | |
| Əvvəlki | Kazım xan Qaradağlı |
| Sonrakı | İsmayıl xan Qaradağlı |
| 1786 – 1791 | |
| Əvvəlki | Nəcəfqulu xan Qaradağlı |
| Sonrakı | İsmayıl xan Qaradağlı |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum yeri | Əhər, Qaradağ vilayəti |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Əhər, Qaradağ xanlığı |
| Atası | Kazım xan Qaradağlı |
| Uşaqları |
|
| Dini | Şiə İslam |
Həyatı
Əhər şəhərində doğulmuşdu. Mükəmməl saray təhsili almışdı. 1763-cü ildə, atasından sonra Qaradağda taxta çıxmışdı. Xanlığa yiyələnəndən sonra paytaxtı Dizmar mahalının kəndinə köçürdü. Kürdəşt kəndində ərzaq və sursatla tam təmin olunmuş qala vardı. Mustafaqulu xan Xoy qalasının zindanında yatıb. 1786-cı ildə Əhməd xan Dünbilinin öldürülməsi ilə bağlı azad olunmuşdu. Qaradağ xanlığı savaş zamanı yenilib, Qarabağ xanlığından asılı vəziyyətə düşmüşdü. Bu savaş haqqında tarixçi Mirzə Adıgözəl bəy Qarabaği yazır: "O (İbrahimxəlil xan Sarıcalı-Cavanşir—Ə.Ç) öz qoşunu və zəfər nişanəli Dağıstan əsgərlərinin köməyilə Qaradağ mahalını aldı və Kürdəşt vilayətini… alt-üst etdi. Bu vilayətin divar, bürc və hasarlarının xarabalıqları indi də durur. Əhalisi qaçıb Əhərdə yerləşdi. Kürdəşt xanı Mustafa xan isə əsir düşdü. Qaradağ-Qarabağ savaşı barəsində tarixçi Mirzə Yusif Qarabaği yazır: "İbrahimxəlil xan Qaradağ vilayətini də həmin ləzgi qoşununun köməyi ilə zəbt etdi. Araz kənarında bir çox binaları və avadanlıqları olan və eyni zamanda Qaradağ vilayəti hakiminin əyləşdiyi yeri – Guruşt qalasını (Kürdəşt qalası-Ə.Ç.) dibindən dağıdıb yerlə-yeksan etdi, oranın əhalisini başqa vilayətlərə köçürərək pərən-pərən saldı. İbrahimxəlil xan Guruşt (Kürdəşt-Ə.Ç.) hakimi Mustafa xanı tutub özü ilə gətirdi və Şuşa qalasında həbs etdi. Qaradağın bəzi mahallarını hədiyyə və bəxşiş olaraq sərkərdələrinə bağışladı ki, onun gəlirindən və xeyrindən istifadə etsinlər. Tarixçi Əhməd bəy Cavanşir də bu savaş haqqında danışıb. O yazır: "İbrahim xan Qaradağlı Mustafa xanın Qarabağ üzərinə hücum etməsindən xəbər tutub Naxçıvanın mühasirəsindən əl çəkib və geri çəkilməyə hazırlaşır. Lakin onun köməyinə gələn müttəfiqlərdən xoylu Cəfərqulu xan, balbaslı və başqaları ilə birlikdə Qarabağlılar üzərinə yürüyüb süvariləri geri çəkilməyə məcbur edir, piyada qoşunu əzir və düşərgəyə soxulurlar. (Sarıcalı-Cavanşir—Ə.Ç.) az miqdarda nökərlərlə onların qarşısına çıxır və düşmənlərin hücumunu dayandırır, təkbətək vuruşmada Məhəmmədşərif sultanı öldürür və axşama qədər vuruşmanı davam etdirib ara-sıra müvəffəqiyyət qazandırıb, nəhayət, onları geri çəkilməyə məcbur edir. Gecə İbrahim xan da geri çəkilir. Məhəmməd bəy isə bir neçə nəfər nökərdən ibarət kiçik bir dəstə ilə 100 verstdən çox at çapıb, ertəsi gün axşamçağı Araz çayı sahilində hücumdan qayıdan Qaradağlıların yolunu kəsir, onların bütün talayıb gətirdikləri qəniməti, əsirləri, Mustafa xanın öz xüsusi yüklərini əllərindən alır və təkbətək vuruşmada başçılardan biri olan Səfərqulu bəyi öldürür, onun ardınca meydanda qardaşı yaralayıb əsir tutur. Bir müddətdən sonra İbrahimxəlil xan Sarıcalı-Cavanşir Mustafaqulu xanı bağışlayıb yenidən Qaradağa hakim təyin edir. Mustafaqulu xan zindanda olduğu dönəmdə yerinə taxta əyləşən oğluna maneçilik etdiyi üçün qardaşı Nəcəfəli xanı tutmasını İbrahimxəlil xandan xahiş edir. İbrahimxəlil xan Nəcəfəli xanı tutub Şuşa şəhərində zindana atır. Mustafaqulu xan Qarabağ xanının müttəfiqi idi. 1786-cı ildə rus qoşunlarının baş komandanı Qlaxa İbrahimxəlil xanın yanına göndərmiş və onun İranla münasibətini öyrənmək istəmişdi. İbrahimxəlil xan ona bildirmişdi ki, o, Xoy və Qaradağ xanları ilə birlikdə Təbriz üzərinə yürüş etmək fikrindədir. Osmanlı sultanı 1788-ci ildə Mustafaqulu xana hökm göndərib Rusiya dövlətinə qarşı yürüşə çağırırdı. Mustafaqulu xan sonra İbrahimxəlil xanın vassallığından çıxıb Qovanlı-Qacarla əlaqə qurdu. 1791-ci ildə Təbrizə doğru irəliləyən Ağaməhəmməd xan yolu üstündəki Seyidabad adlı yerdə dayandı və xanlara elçilər göndərərək, öz uşaqları, qardaşları və arvadlarını ona itaət əlaməti olaraq girov göndərmələrini tələb etdi. Naxçıvan xanı öz qardaşını, Xoy xanı arvadlarından birini və qardaşını, Təbriz xanı 15 əyanını və varlı adamını, Ərdəbil xanı arvadını və qardaşını, Qaradağ xanı öz arvadını və oğlunu girov verdi. Marağa xanı öz arvadı və uşaqları, Şəqaqi Sadıq xan isə öz qoşunu ilə birlikdə Ağaməhəmməd xanın düşərgəsinə gəldilər. Ağaməhəmməd xan xanların üzərinə illik xərac təyin etdi. Qars mühafizi Nüman paşanın yazdığına görə, Ağaməhəmməd xan Təbrizə 6 saatlıq məsafədə olan Müşkənbər (Qaradağdadır-Ə.Ç.) çölünə gələrək Azərbaycan xanlarından Qaradağlı Mustafa xanı, Marağalı Əhməd xanı, Xoylu Hüseynqulu xanı, Urmiyalı Məhəmmədqulu xanı və bəzi bir neçə ayrı xanları özünə itaətə razı salmışdı.
Mənbə
- Ənvər Çingizoğlu. Qarşı yatan Qaradağ. Bakı, "Ozan", 1998.– 192 səh.
- Ənvər Çingizoğlu,Qaradağlılar. Bakı, "Şuşa" nəşriyatı, 2008. – 160 səh.
- Ənvər Çingizoğlu, Qaradağ xanlığı, Bakı, "Mütərcim", 2011. – 212 səh.
- Qarabağnamələr, 1-ci kitab, Mirzə Adıgözəl bəy, Qarabağnamə. Bakı, 1989. səh.49.
- Qarabağnamələr. 2-ci kitab. Bakı, 1991, Mirzə Yusif Qarabaği. Tarixi-Safi. Səh. 24-25.
- Qarabağnamələr. 1-ci kitab, Əhməd bəy Cavanşir. Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair. Bakı.1989. səh. 177-178. Ətək yazısı.
- , 1-ci cild, Ankara, 1992, səh.134.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mustafaqulu xan 1791 Toxmaqli oymaginin meshur simalarindan biri Qaradag xani 1763 1782 1786 1791 Kazim xan Qaradaglinin oglu Mehemmedqulu xan atasidir Mustafaqulu xan Qaradagli Mustafaqulu xan Kazim xan oglu QaradagliQaradag xanliginin II xani1763 1782EvvelkiKazim xan QaradagliSonrakiIsmayil xan QaradagliQaradag xanliginin xani1786 1791EvvelkiNecefqulu xan QaradagliSonrakiIsmayil xan QaradagliSexsi melumatlarDogum yeri Eher Qaradag vilayetiVefat tarixi 1791Vefat yeri Eher Qaradag xanligiAtasi Kazim xan QaradagliUsaqlari Ismayil xan Abbasqulu xan Mehemmedqulu xan Sadatqulu xanDini Sie IslamHeyatiEher seherinde dogulmusdu Mukemmel saray tehsili almisdi 1763 cu ilde atasindan sonra Qaradagda taxta cixmisdi Xanliga yiyelenenden sonra paytaxti Dizmar mahalinin kendine kocurdu Kurdest kendinde erzaq ve sursatla tam temin olunmus qala vardi Mustafaqulu xan Xoy qalasinin zindaninda yatib 1786 ci ilde Ehmed xan Dunbilinin oldurulmesi ile bagli azad olunmusdu Qaradag xanligi savas zamani yenilib Qarabag xanligindan asili veziyyete dusmusdu Bu savas haqqinda tarixci Mirze Adigozel bey Qarabagi yazir O Ibrahimxelil xan Saricali Cavansir E C oz qosunu ve zefer nisaneli Dagistan esgerlerinin komeyile Qaradag mahalini aldi ve Kurdest vilayetini alt ust etdi Bu vilayetin divar burc ve hasarlarinin xarabaliqlari indi de durur Ehalisi qacib Eherde yerlesdi Kurdest xani Mustafa xan ise esir dusdu Qaradag Qarabag savasi baresinde tarixci Mirze Yusif Qarabagi yazir Ibrahimxelil xan Qaradag vilayetini de hemin lezgi qosununun komeyi ile zebt etdi Araz kenarinda bir cox binalari ve avadanliqlari olan ve eyni zamanda Qaradag vilayeti hakiminin eylesdiyi yeri Gurust qalasini Kurdest qalasi E C dibinden dagidib yerle yeksan etdi oranin ehalisini basqa vilayetlere kocurerek peren peren saldi Ibrahimxelil xan Gurust Kurdest E C hakimi Mustafa xani tutub ozu ile getirdi ve Susa qalasinda hebs etdi Qaradagin bezi mahallarini hediyye ve bexsis olaraq serkerdelerine bagisladi ki onun gelirinden ve xeyrinden istifade etsinler Tarixci Ehmed bey Cavansir de bu savas haqqinda danisib O yazir Ibrahim xan Qaradagli Mustafa xanin Qarabag uzerine hucum etmesinden xeber tutub Naxcivanin muhasiresinden el cekib ve geri cekilmeye hazirlasir Lakin onun komeyine gelen muttefiqlerden xoylu Ceferqulu xan balbasli ve basqalari ile birlikde Qarabaglilar uzerine yuruyub suvarileri geri cekilmeye mecbur edir piyada qosunu ezir ve dusergeye soxulurlar Saricali Cavansir E C az miqdarda nokerlerle onlarin qarsisina cixir ve dusmenlerin hucumunu dayandirir tekbetek vurusmada Mehemmedserif sultani oldurur ve axsama qeder vurusmani davam etdirib ara sira muveffeqiyyet qazandirib nehayet onlari geri cekilmeye mecbur edir Gece Ibrahim xan da geri cekilir Mehemmed bey ise bir nece nefer nokerden ibaret kicik bir deste ile 100 verstden cox at capib ertesi gun axsamcagi Araz cayi sahilinde hucumdan qayidan Qaradaglilarin yolunu kesir onlarin butun talayib getirdikleri qenimeti esirleri Mustafa xanin oz xususi yuklerini ellerinden alir ve tekbetek vurusmada bascilardan biri olan Seferqulu beyi oldurur onun ardinca meydanda qardasi yaralayib esir tutur Bir muddetden sonra Ibrahimxelil xan Saricali Cavansir Mustafaqulu xani bagislayib yeniden Qaradaga hakim teyin edir Mustafaqulu xan zindanda oldugu donemde yerine taxta eylesen ogluna manecilik etdiyi ucun qardasi Necefeli xani tutmasini Ibrahimxelil xandan xahis edir Ibrahimxelil xan Necefeli xani tutub Susa seherinde zindana atir Mustafaqulu xan Qarabag xaninin muttefiqi idi 1786 ci ilde rus qosunlarinin bas komandani Qlaxa Ibrahimxelil xanin yanina gondermis ve onun Iranla munasibetini oyrenmek istemisdi Ibrahimxelil xan ona bildirmisdi ki o Xoy ve Qaradag xanlari ile birlikde Tebriz uzerine yurus etmek fikrindedir Osmanli sultani 1788 ci ilde Mustafaqulu xana hokm gonderib Rusiya dovletine qarsi yuruse cagirirdi Mustafaqulu xan sonra Ibrahimxelil xanin vassalligindan cixib Qovanli Qacarla elaqe qurdu 1791 ci ilde Tebrize dogru irelileyen Agamehemmed xan yolu ustundeki Seyidabad adli yerde dayandi ve xanlara elciler gondererek oz usaqlari qardaslari ve arvadlarini ona itaet elameti olaraq girov gondermelerini teleb etdi Naxcivan xani oz qardasini Xoy xani arvadlarindan birini ve qardasini Tebriz xani 15 eyanini ve varli adamini Erdebil xani arvadini ve qardasini Qaradag xani oz arvadini ve oglunu girov verdi Maraga xani oz arvadi ve usaqlari Seqaqi Sadiq xan ise oz qosunu ile birlikde Agamehemmed xanin dusergesine geldiler Agamehemmed xan xanlarin uzerine illik xerac teyin etdi Qars muhafizi Numan pasanin yazdigina gore Agamehemmed xan Tebrize 6 saatliq mesafede olan Muskenber Qaradagdadir E C colune gelerek Azerbaycan xanlarindan Qaradagli Mustafa xani Maragali Ehmed xani Xoylu Huseynqulu xani Urmiyali Mehemmedqulu xani ve bezi bir nece ayri xanlari ozune itaete razi salmisdi MenbeEnver Cingizoglu Qarsi yatan Qaradag Baki Ozan 1998 192 seh Enver Cingizoglu Qaradaglilar Baki Susa nesriyati 2008 160 seh Enver Cingizoglu Qaradag xanligi Baki Mutercim 2011 212 seh Qarabagnameler 1 ci kitab Mirze Adigozel bey Qarabagname Baki 1989 seh 49 Qarabagnameler 2 ci kitab Baki 1991 Mirze Yusif Qarabagi Tarixi Safi Seh 24 25 Qarabagnameler 1 ci kitab Ehmed bey Cavansir Qarabag xanliginin siyasi veziyyetine dair Baki 1989 seh 177 178 Etek yazisi 1 ci cild Ankara 1992 seh 134 Hemcinin baxQaradag xanligiXarici kecidler