Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Böyük Moskva knyazlığı — orta əsr rus feodal dövləti. Əvvəlcə, Vladimir knyazlığının mirası, XIV əsrin ortalarından etibarən Vladimir şəhərinin Moskva knyazlarının irsi mülkiyyətinə keçməsi nəticəsində böyük mübarizə aparmışdılar. 1330-cu ildən 1480-ci ilə qədər Moskva knyazları, nadir istisna olmaqla, Xanın möhtəşəm dukal etiketinin sahibləri idilər, bunun üçün digər iki əsas knyazlıqlarla mübarizə apardılar: Tver və Nijni Novqorod-Suzdal.
| Tarixi dövlət | |||||
| Böyük Moskva knyazlığı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
 | |||||
| | |||||
| Paytaxt | Moskva | ||||
| Dilləri | qədim rus dili, kilsə slavyan dili | ||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Dövlət dini | şərqi ortodoks xristianlıq | ||||
| Əhalisi |
| ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
Böyük Moskva knyazlığı 1263-cü ildə yaranmışdır. XIV əsrin əvvəllərində Moskva knyazlığı təsərrüfat, sənət və ticarət sahəsində özünün yüksəliş dövrünü keçirirdi. Qərbi Avropa və Şərq ölkələri ilə ticarətdə uğurlar qazanan Moskva Qızıl Ordu xanlarından "Böyük knyaz" titulu almaq üçün Tver knyazlığı ilə mübarizəyə başladı. Moskva knyazı İvan Kalita (rus dilində pul kisəsi deməkdir; olduqca xəsis və dövlətli knyaz verilən ləqəb) hiylə yolu ilə öz rəqibini aradan qaldırıb, Qızıl Orda xanından "yarlıq" aldı. İvan Kalita böyük knyaz titulunu ələ keçirdikdən sonra Qızıl Orda xanları xeyli müddət rus torpaqlarına yürüşlər etmədilər. Bu da rus torpaqlarının dirçəlməsinə, Moskvanın varlanıb başqa knyazlıqları özündən asılı vəziyyətə salmasına imkan yaratdı. Moskva knyazlığının güclənməsi birləşdirilmə üçün ilkin şərait yaratdı. Artıq Moskva və başqa knyazlıqlar Qızıl Ordu ilə hesablaşmır, xəracı vaxtlı-vaxtında ödəmir, bəzən isə tamamilə imtina edirdilər. Kulikovo döyüşündən sonra isə Moskva knyazı Qızıl Ordaya xərac verməkdən tamamilə imtina etdi.
Moskva knyazı III İvanın dövründə rus torpaqlarının Moskva ətpafında birləşdirilməsi çox sürətlə davam edirdi. O, və knyazlıqlarının varlığına son qoydu. Böyük Novqorod boyarları isə hər vasitə ilə öz müstəqilliklərini qoruyu saxlamağa çalışırdılar.
Onların Böyük Litva knyazından kömək istəməsi III İvanın Novqorod üzərinə yürüşünə səbəb oldu. 1471-ci ildə baş vermiş Moskva knyazı III İvan qalib gəldi. 1478-ci ildə Böyük Novqorod torpağı Moskva tərəfindən tamamilə işğal edildi. Moskva knyazlığı geniş işğallar yolu ilə öz ərazisini genişləndirmək siyasəti yeritməyə başladı. Növbəti işğal hədəfi şimalda və Volqaboyunda yaşayan türk xalqları oldu. Öz müstəqilliyini və istiqlaliyyətini itirən həmin xalqlar ruslaşdırma və siyasəti ilə üz-üzə qalmalı oldular. Moskva knyazlığı ətpafında birləşən rus knyazlıqları öz müstəqilliklərini tam itirdilər. Mərkəzləşmiş dövlət yarandı. Mərkəzi dövlətdə böyük knyaz və boyar duması idarə edirdi.
Dumanın tərkibi keçmiş knyazlardan və onların varislərindən ibarət idi. Böyük knyaz 1497-ci ildə təhkimçilik hüququnun tətbiq edilməsi üçün fərman verdi. Fərmana görə kəndlinin öz ağasının torpağından ancaq ildə bir dəfə, bir həftə qalmış, yaxud bir həftə sonra çıxıb getmək hüququ var idi. Beləliklə, ümumdövlət təhkimçlik sistemi yaradılmasının əsası qoyuldu.
Böyük Moskva knyazlığı 1547-ci ildə süqut etmişdir. 1463-cü ildə Yaroslavl knyazlığı III İvanın malikanələri tərkibinə daxil oldu. Rostov knyazı 1474-cü ildə öz knyazlığını Moskva knyazlığına satdı və özü onun yanında xidmət etməyə başladı.
Novqorod respublikası və Tver knyazlığı Rusiya torpaqlarının siyasi cəhətdən birləşdirilməsinin başa çatdırılması yolunda dayanmışdılar. 70-ci illərdə Moskva hökuməti Novqorod respublikasının birləşdirilməsini hazırladı və həyata keçirdi. Bu zaman Novqorodda boyarlar və tacirlər arasında iki qruplaşma mübarizə aparırdı. Knyaz canişinin dul arvadı Marfa Boretskaya başda olmaqla Moskvanın əleyhinə çıxan birinci qruplaşma Litvaya, onun vasitəsilə isə Polşaya tabe olmağa hazır idi. Boyarların və tacirlərin bir qismi Litvaya tabe olmağın əleyhinə idi.
Novqorodda sinfi mübarizənin kəskinləşməsi və Moskvanın qüvvətlənməsi Moskvanın əleyhinə olan qruplaşmanın Litva ilə sazişə girməsini sürətləndirdi, halbuki ruhanilər də daxil olmaqla, ikinci qruplaşma , Moskva feodalları tərəfindən kömək almaq ümidində idi. Xalq kütlələri Moskva ilə birləşməyə can ataraq, ümid edirdilər ki, böyük Moskva knyazı onları boyarlardan müdafiə edəcəkdir. Novqorod boyarları Rus dövlətinə xəyanət etmək yoluna qədəm qoydular. Novqorodu idarə edən bir qrup boyar 1471-ci ilin yazında Polşa knyazı və Litva knyazı IV Kazimiri öz ağası saydı və onunla saziş bağladı. Kazimir Moskva ilə mübarizədə Novqoroda kömək edəcəyinə söz verdi. Moskva hökuməti təhlükəni nəzərə aldı və qəti tədbirlərə əl atdı. Mitropolit Novqorod boyarlarının xəyanətini məzəmmətləmişdi, hökumət Novqorod üzərinə yürüşə milli tədbir xarakteri verməyə çalışırdı.
Müşavirə dərhal yürüşə başlamağı qərara alır. III İvan başda olmaqla qoşun Pskov qoşunu ilə birləşməyi təmin etmək və lazım gəldikdə Litvadan qoşunların yaxınlaşmasına yol verməmək məqsədilə qərb tərəfdən İlmen gölünün yanından ötərək Novqoroda tərəf hərəkət etdi. 1471-ci ildə döyüş baş verdi. Novqorodlular darmadağın edildi. Novqorod artıq Moskva knyazlığın votçinası adlanmağa başladı. Getdikcə daha çox Tver knyazı və zadəganı Moskvaya xidmət etməyə gedirdi. Tver tacirləri daim Moskva ilə ticarət əlaqələri saxlayırdılar. Moskva ilə birləşmənin qarşısını almaqda aciz olan Tver knyazı Mixail Borisoviç 1483-cü ildə kömək üçün IV Kazimirə müraciət etdi və onunla ittifaq bağladı. III İvan dərhal Tverə qoşun yeritdi və knyaz Mixaili Litva ilə ittifaqdan və əlaqə saxlamaqdan imtina etməyə məcbur etdi.
1485-ci ildə Tver knyazının IV Kazimirlə yenidən əlaqə yaratması cəhdinin qarşısını almaq üçün III İvan Tverə qoşun yeritdi. Tver udel knyazları və boyarları böyük Moskva knyazının yanında xidmət etməyə getdilər, Mixail isə Litvaya qaçır.
İstinadlar
- "История России", т. II, стр. 24
- "Юридические Древности" I, 58–59
- БРЭ, том "Россия", с.280
- "Юридические Древности", т. I, стр. 53–55
- "Собр. Госуд. Гр. и Догов.", I, № 28
- "Собр. Госуд. Грам. и Дог." I, № 43, 44, 49, 55
- . Archived from the original on 2010-11-27. İstifadə tarixi: 2020-03-10.
- "Собр. Госуд. Грам. и Дог.", I, № 33
- // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.
- История отечественного государства и права / Под ред. О. И. Чистякова; Издание 3-е, переработанное и дополненное. М. : МГУ имени М. В. Ломоносова, 2005. Часть 1. 430 с.
Ədəbiyyat
Rus tarixinə dair ümumi ilə yanaşı:
- Сергеевич В. И. Лекции, исследования и заметки по истории русского права
- Сергеевич В. И. Русские юридические древности
- Владимирский-Буданов, Михаил Флегонтович Обзор истории русского права
- Станкевич, Николай Владимирович О причинах постепенного возвышения Москвы // Учёные записки Московского университета, 1834.
- Вешняков В. О причинах возвышения Московского княжества. — СПб., 1851.
- Соловьёв С. М. Взгляд на историю установления госуд. порядка в России до Петра Великого // Сочинения. — СПб., 1882.
- Костомаров, Николай Иванович Начало единодержавия в России // Монографии, т. XII и "Вестник Европы", 1870, 11 и 12.
- Полежаев П. В. Московское княжество в первой половине XIV века. — СПб., 1878.
- Кузьмин А. Г. Объединение княжеств Северо-Восточной Руси вокруг Москвы.
- Забелин, Иван Егорович Взгляд на развитие М. единодержавия. // "Исторический Вестник", 1881, № 2–4.
- Самоквасов, Дмитрий Яковлевич Главнейшие моменты в государственном развитии древней Руси и происхождение Московского государства // "Варшавские университетские известия", 1886, № 1–3.
- Самоквасов Д. Я. Происхождение Московского государства // там же, 1886, № 3.
- Дьяконов, Михаил Александрович Власть Московских государей. — 1889.
- Градовский, Александр Дмитриевич История местного управления в России. — СПб., 1868.
- Ключевский, Василий Осипович Боярская дума древней Руси. — М., 1882.
- Загоскин, Николай Павлович Очерки организации и происхождения служилого сословия в допетровской Руси. — Каз., 1876.
Xarici keçidlər
- Багалей Дмитрий Иванович. Очерки из истории колонизации степной окраины Московского государства
- Духовные грамоты великих князей московских XIV–XVI вв.
- Города Московского государства в XVI веке
- Словарь обиходного русского языка Московской Руси XVI–XVII вв.
- Каталог научных Интернет-ресурсов, посвящённых Древней Руси (разделы "Словари и справочно-библиографические издания" и "Журналы и сериальные издания").
- Россия в Средние века и раннее Новое время
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Boyuk Moskva knyazligi orta esr rus feodal dovleti Evvelce Vladimir knyazliginin mirasi XIV esrin ortalarindan etibaren Vladimir seherinin Moskva knyazlarinin irsi mulkiyyetine kecmesi neticesinde boyuk mubarize aparmisdilar 1330 cu ilden 1480 ci ile qeder Moskva knyazlari nadir istisna olmaqla Xanin mohtesem dukal etiketinin sahibleri idiler bunun ucun diger iki esas knyazliqlarla mubarize apardilar Tver ve Nijni Novqorod Suzdal Tarixi dovletBoyuk Moskva knyazligiBayraq Gerb d 1263 1547Paytaxt MoskvaDilleri qedim rus dili kilse slavyan diliResmi dilleri qedim rus diliDovlet dini serqi ortodoks xristianliqEhalisi 3 000 000 nef 1460 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiBoyuk Moskva knyazligi 1263 cu ilde yaranmisdir XIV esrin evvellerinde Moskva knyazligi teserrufat senet ve ticaret sahesinde ozunun yukselis dovrunu kecirirdi Qerbi Avropa ve Serq olkeleri ile ticaretde ugurlar qazanan Moskva Qizil Ordu xanlarindan Boyuk knyaz titulu almaq ucun Tver knyazligi ile mubarizeye basladi Moskva knyazi Ivan Kalita rus dilinde pul kisesi demekdir olduqca xesis ve dovletli knyaz verilen leqeb hiyle yolu ile oz reqibini aradan qaldirib Qizil Orda xanindan yarliq aldi Ivan Kalita boyuk knyaz titulunu ele kecirdikden sonra Qizil Orda xanlari xeyli muddet rus torpaqlarina yurusler etmediler Bu da rus torpaqlarinin dircelmesine Moskvanin varlanib basqa knyazliqlari ozunden asili veziyyete salmasina imkan yaratdi Moskva knyazliginin guclenmesi birlesdirilme ucun ilkin serait yaratdi Artiq Moskva ve basqa knyazliqlar Qizil Ordu ile hesablasmir xeraci vaxtli vaxtinda odemir bezen ise tamamile imtina edirdiler Kulikovo doyusunden sonra ise Moskva knyazi Qizil Ordaya xerac vermekden tamamile imtina etdi Moskva knyazi III Ivanin dovrunde rus torpaqlarinin Moskva etpafinda birlesdirilmesi cox suretle davam edirdi O ve knyazliqlarinin varligina son qoydu Boyuk Novqorod boyarlari ise her vasite ile oz musteqilliklerini qoruyu saxlamaga calisirdilar Onlarin Boyuk Litva knyazindan komek istemesi III Ivanin Novqorod uzerine yurusune sebeb oldu 1471 ci ilde bas vermis Moskva knyazi III Ivan qalib geldi 1478 ci ilde Boyuk Novqorod torpagi Moskva terefinden tamamile isgal edildi Moskva knyazligi genis isgallar yolu ile oz erazisini genislendirmek siyaseti yeritmeye basladi Novbeti isgal hedefi simalda ve Volqaboyunda yasayan turk xalqlari oldu Oz musteqilliyini ve istiqlaliyyetini itiren hemin xalqlar ruslasdirma ve siyaseti ile uz uze qalmali oldular Moskva knyazligi etpafinda birlesen rus knyazliqlari oz musteqilliklerini tam itirdiler Merkezlesmis dovlet yarandi Merkezi dovletde boyuk knyaz ve boyar dumasi idare edirdi Dumanin terkibi kecmis knyazlardan ve onlarin varislerinden ibaret idi Boyuk knyaz 1497 ci ilde tehkimcilik huququnun tetbiq edilmesi ucun ferman verdi Fermana gore kendlinin oz agasinin torpagindan ancaq ilde bir defe bir hefte qalmis yaxud bir hefte sonra cixib getmek huququ var idi Belelikle umumdovlet tehkimclik sistemi yaradilmasinin esasi qoyuldu Boyuk Moskva knyazligi 1547 ci ilde suqut etmisdir 1463 cu ilde Yaroslavl knyazligi III Ivanin malikaneleri terkibine daxil oldu Rostov knyazi 1474 cu ilde oz knyazligini Moskva knyazligina satdi ve ozu onun yaninda xidmet etmeye basladi Novqorod respublikasi ve Tver knyazligi Rusiya torpaqlarinin siyasi cehetden birlesdirilmesinin basa catdirilmasi yolunda dayanmisdilar 70 ci illerde Moskva hokumeti Novqorod respublikasinin birlesdirilmesini hazirladi ve heyata kecirdi Bu zaman Novqorodda boyarlar ve tacirler arasinda iki qruplasma mubarize aparirdi Knyaz canisinin dul arvadi Marfa Boretskaya basda olmaqla Moskvanin eleyhine cixan birinci qruplasma Litvaya onun vasitesile ise Polsaya tabe olmaga hazir idi Boyarlarin ve tacirlerin bir qismi Litvaya tabe olmagin eleyhine idi Novqorodda sinfi mubarizenin keskinlesmesi ve Moskvanin quvvetlenmesi Moskvanin eleyhine olan qruplasmanin Litva ile sazise girmesini suretlendirdi halbuki ruhaniler de daxil olmaqla ikinci qruplasma Moskva feodallari terefinden komek almaq umidinde idi Xalq kutleleri Moskva ile birlesmeye can ataraq umid edirdiler ki boyuk Moskva knyazi onlari boyarlardan mudafie edecekdir Novqorod boyarlari Rus dovletine xeyanet etmek yoluna qedem qoydular Novqorodu idare eden bir qrup boyar 1471 ci ilin yazinda Polsa knyazi ve Litva knyazi IV Kazimiri oz agasi saydi ve onunla sazis bagladi Kazimir Moskva ile mubarizede Novqoroda komek edeceyine soz verdi Moskva hokumeti tehlukeni nezere aldi ve qeti tedbirlere el atdi Mitropolit Novqorod boyarlarinin xeyanetini mezemmetlemisdi hokumet Novqorod uzerine yuruse milli tedbir xarakteri vermeye calisirdi Musavire derhal yuruse baslamagi qerara alir III Ivan basda olmaqla qosun Pskov qosunu ile birlesmeyi temin etmek ve lazim geldikde Litvadan qosunlarin yaxinlasmasina yol vermemek meqsedile qerb terefden Ilmen golunun yanindan oterek Novqoroda teref hereket etdi 1471 ci ilde doyus bas verdi Novqorodlular darmadagin edildi Novqorod artiq Moskva knyazligin votcinasi adlanmaga basladi Getdikce daha cox Tver knyazi ve zadegani Moskvaya xidmet etmeye gedirdi Tver tacirleri daim Moskva ile ticaret elaqeleri saxlayirdilar Moskva ile birlesmenin qarsisini almaqda aciz olan Tver knyazi Mixail Borisovic 1483 cu ilde komek ucun IV Kazimire muraciet etdi ve onunla ittifaq bagladi III Ivan derhal Tvere qosun yeritdi ve knyaz Mixaili Litva ile ittifaqdan ve elaqe saxlamaqdan imtina etmeye mecbur etdi 1485 ci ilde Tver knyazinin IV Kazimirle yeniden elaqe yaratmasi cehdinin qarsisini almaq ucun III Ivan Tvere qosun yeritdi Tver udel knyazlari ve boyarlari boyuk Moskva knyazinin yaninda xidmet etmeye getdiler Mixail ise Litvaya qacir Istinadlar Istoriya Rossii t II str 24 Yuridicheskie Drevnosti I 58 59 BRE tom Rossiya s 280 Yuridicheskie Drevnosti t I str 53 55 Sobr Gosud Gr i Dogov I 28 Sobr Gosud Gram i Dog I 43 44 49 55 Archived from the original on 2010 11 27 Istifade tarixi 2020 03 10 Sobr Gosud Gram i Dog I 33 Rossiya Russkoe pravo Istoriya russkogo prava Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop SPb 1890 1907 Istoriya otechestvennogo gosudarstva i prava Pod red O I Chistyakova Izdanie 3 e pererabotannoe i dopolnennoe M MGU imeni M V Lomonosova 2005 Chast 1 430 s EdebiyyatRus tarixine dair umumi ile yanasi Sergeevich V I Lekcii issledovaniya i zametki po istorii russkogo prava Sergeevich V I Russkie yuridicheskie drevnosti Vladimirskij Budanov Mihail Flegontovich Obzor istorii russkogo prava Stankevich Nikolaj Vladimirovich O prichinah postepennogo vozvysheniya Moskvy Uchyonye zapiski Moskovskogo universiteta 1834 Veshnyakov V O prichinah vozvysheniya Moskovskogo knyazhestva SPb 1851 Solovyov S M Vzglyad na istoriyu ustanovleniya gosud poryadka v Rossii do Petra Velikogo Sochineniya SPb 1882 Kostomarov Nikolaj Ivanovich Nachalo edinoderzhaviya v Rossii Monografii t XII i Vestnik Evropy 1870 11 i 12 Polezhaev P V Moskovskoe knyazhestvo v pervoj polovine XIV veka SPb 1878 Kuzmin A G Obedinenie knyazhestv Severo Vostochnoj Rusi vokrug Moskvy Zabelin Ivan Egorovich Vzglyad na razvitie M edinoderzhaviya Istoricheskij Vestnik 1881 2 4 Samokvasov Dmitrij Yakovlevich Glavnejshie momenty v gosudarstvennom razvitii drevnej Rusi i proishozhdenie Moskovskogo gosudarstva Varshavskie universitetskie izvestiya 1886 1 3 Samokvasov D Ya Proishozhdenie Moskovskogo gosudarstva tam zhe 1886 3 Dyakonov Mihail Aleksandrovich Vlast Moskovskih gosudarej 1889 Gradovskij Aleksandr Dmitrievich Istoriya mestnogo upravleniya v Rossii SPb 1868 Klyuchevskij Vasilij Osipovich Boyarskaya duma drevnej Rusi M 1882 Zagoskin Nikolaj Pavlovich Ocherki organizacii i proishozhdeniya sluzhilogo sosloviya v dopetrovskoj Rusi Kaz 1876 Xarici kecidlerBagalej Dmitrij Ivanovich Ocherki iz istorii kolonizacii stepnoj okrainy Moskovskogo gosudarstva Duhovnye gramoty velikih knyazej moskovskih XIV XVI vv Goroda Moskovskogo gosudarstva v XVI veke Slovar obihodnogo russkogo yazyka Moskovskoj Rusi XVI XVII vv Katalog nauchnyh Internet resursov posvyashyonnyh Drevnej Rusi razdely Slovari i spravochno bibliograficheskie izdaniya i Zhurnaly i serialnye izdaniya Rossiya v Srednie veka i rannee Novoe vremya