Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Maxta abidələr kompIeksi - I Maxta və II Maxta abidərindən ibarətdir. I Maxta — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Maxta kəndi ərazisində dəniz səviyyəsində 803 metr yüksəklikdə yerləşən arxeoloji abidə. Araz çayının 2 km-də yerləşən I Maxta qədim yaşayış yeri əkinçilik təsərrüfatı üçün əlverişlidir. Həm Araz çayının yaxınlıqdan keçməsi, həm də Arpaçayın qollarından birinin abidəninin bir tərəfindən keçərək Araz çayına tökülməsi qədim dövrlərdə insanların məskunlaşmaq məqsədilə çox əlverişli yer seçdiklərini sübut edir. II Maxta yaşayış yeri Maxta və Kürkənd kəndləri arasında, I Maxta abidəsindən 1,5 km məsafədə yerləşir. Yaşayış yerinin cənub-qərbindən dəmir yolu xətti, şimalından isə Dəhnə çayı keçir. Yaşayış yerindən yerüstü materiallar: əmək alətləri, ox ucları, keramika məmulatı və s. toplanmışdır. Dövr etibarilə I Maxta abidəsinin materialları ilə eyniyyət təşkil edir.
| Maxta abidələr kompleksi | |
|---|---|
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər | Şərur |
| Yerləşir | Maxta kəndi |
| Aidiyyatı | Tunc dövrü-Antik dövr |
| Üslubu | |
| Sahəsi | 6 ha |
| İstinad nöm. | 37 1963 |
| Kateqoriya | Yaşayış yeri, Nekropol |
| Əhəmiyyəti | Dünya əhəmiyyətli |
| | |
Tədqiqat tarixi
Maxta abidələr kompleksinə aid edilən I Maxta abidəsində arxeoloji tədqiqatlar ardıcıl şəkildə aparılmışdır. Lakin II Maxta abidəsində tədqiqatlar aparılmamışdır. I Maxta abidədə ilk tədqiqatlar 1988-ci ildə Naxçıvan arxeoloji ekspedisiyası tərəfindən başlanılmış və 1989-cu ildə davam etdirilmişdir. Növbəti qazıntı işləri 2006-cı ildə Amerika-Azərbaycan birgə ekspedisiyası tərəfindən aparılmışdır. Lakin, bu tədqqiqatları suların üzə çıxması səbəbindən davam etdirmək mümkün olmamışdır. 2008-2015-ci illərdə isə AMEA-nın Arxeologiya və Etnoqrafoya institutu tərəfindən abidədə ardıcıl şəkildə tədqiqat işləri davam etdirilmişdir. I Maxta abidəsində arxeoloji tədiqatlar tanınmış arxeoloq Səfər Aşurov tərəfindən aparılmışdır.
Tikinti xüsusiyyəti
I Maxta abidəsi üçün adətən dairəvi və dörkünc tikililər xarakterikdir. Dairəvi və dördkünc tikililər yalnız funksiyasına görə bir-birindən fərqlənmişlər. Tikililərin hamısı möhrə və çiy kərpic ilə inşa olunmuşdur. Möhrədən olan divarlar bir kərpic enindədir. Baxmayaraq ki, abidə yaxınlığında kifayət qədər daş yataqları var, ancaq qeydə alınan tikili qalıqlarının heç birinin inşasında daşlardan istifadə edilməmişdir. Bunu qədim Maxta sakinlərinin təsərrüfatında oturaq əkinçiliyin üstünlük təşkil etməsi ilə əlaqələndirmək olar. Abidədə aparılan tədqiqatlar nəticəsində ibadətgahlar da aşkar olunmuşdur. Əldə edilən tikililərin daxilindən sürtgəc, dən daşı, heyvan sümüyünün qalıqları, nalşəkilli ocaq qurğuları, keramika məmulatları və s. aşkar olunmuşdur. I Maxta qədim yaşayış yerində dairəvi və dördkünc tikililərin birlikdə aşkar edilməsi ilk tunc dövrünün bütün mərhələlərində dairəvi tikililərlə yanaşı dörkünc tikililərin də inşa olunduğunu təsdiq edir.
Abidədən qeydə alınmış dairəvi tikililərin mərkəzində Kür-Araz mədəniyyəti üçün xarakterik olan ocaq qurğuları - manqallar təmizlənmişdir. Ocaqlar stasionar və daşınabilən olmaqla iki tipə ayrılır. Stasionar ocaqlar Kür-Araz mədəniyyəti daşıyıcılarının evlərinin mühüm bir hissəsini təşkil etmişdir. Dairəvi manqal formalı qurğular evin döşəməsində qazılmış çalada qurulurdu.
Saxsı məmulatı
Kür- Araz mədəniyyətinin spesifik xüsusiyyətlərini özündə birləşdirən I Maxta abidəsində dövr üçün səciyyəvi hesab edilən qara cilalı saxsı məmulatı, eyni zamanda boz, qırmızımtıl, boz və müxtəlif çalarlı cilalı qablar əldə olunmuşdur. I Maxta qədim yaşayış yerindən əldə olunan saxsı materialları içərisində küplər sayca üstünlük təşkil edir. Əksəriyyəti qalın divarlı olan bu saxsıların hazırlanması zamanı gilinin tərkibinə narın qum və xırda daş hissəcikləri qatılmışdır. Zəif bişirildiyindən en kəsiklərində qara zolaq aydın şəkildə görünür. Bu böyük küplərin hamısı sadə bad üsulu ilə hazırlanmışdır.Saxsı məmulatı içərisində kifayət qədər küpələr də əldə olunmuşdur. Onların da hazırlanmasında sadə bad üsulundun istifadı olunmuşdur. Bir qisminin üzərinə qara, qonur, boz rəngli anqob çəkilərək cilalanmışdır. Bundan əlavə abidədən çox sayda kasa, çölmək, qazan, tava əldə olunmuşdur. Tədqiqatlar zamanı həm də kiçik ölçülü miniatür qablar da aşkarlanmışdır. Abidədə bizə məlum keramika məmulatı içərisindı naxışlı keramika xüsusi yer tutur. Saxsı məmulatında ən çox rast gəlinən naxış motivi spirallardır. Abidən qeydə alınmış digər saxsı nümunələrinə misal olaraq yağdanları, asmalar, gil fiqurları və s. göstərmək olar. I Maxta abidəsinin saxsı qablarında Kür-Araz mədəniyyəti üçün xarakterik olan yarımşar formalı qulpların müxtəlif növlərinə rast gəlinmişdir. Həmçinin abidədən rudimentar qulpalara malik saxsı qab nümunələri də qeydə alınmışdır.
Sümük məmulatı
I Maxta abidəsindən həm də çoxsaylı sümük alətlər tapılmışdır ki, onların əksəriyyəti qoyun, keçi, iribuynuzlu mal-qara və s. heyvanların sümüklərindən hazırlanmışdır. Alətlərin hazırlanmasında sürtərək forma vermə, iki hissəyə ayırma, kəsmə, deşik açma yolu ilə forma vermə kimi müxtəlif texnikalardan istifadə edilmişdir. Əldə edilən sümük alətlər əsasən məişətdə istifadə üçün nəzərdə tutulmuşdur. Onlara misal olaraq bizlər, iynələr, iy başlıqları, cilalayıcılar və toxaları göstərmək olar. I Maxtadan üzə çıxarılmış sümük alətlər içərisində say etibarilə bizlər üstünlük təşkil edir. Bizlər güman edilir ki, deşiklərin açılması, həmçinin çərtmə naxışların vurulması və sənətkarlıqda dəri işlənməsi üçün istifadə edilmişdir. Qədim yaşayış yerindən cilalayıcılar, iy başlıqları, 2 ədəd toxa, ox ucluğu və alət hazırlaması üçün xammal da aşkarlanmışdır.
Həmçinin bax
İstinad
- Aşurov, Hüseynova, Əliyeva, Səfər, Sevinc, Fidan. I Maxta ilk tunc dövrü abidəsi (az. və en.). Bakı: Apostrof A. 2020.
Xarici keçidlər
- Aşurov Səfər, Hüseynova Sevinc, Əliyeva Fidan. I Maxta ilk tunc dövrü abidəsi - I kitab. Bakı, "Apostrof A", 2020, 147 səh
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Maxta abideler kompIeksi I Maxta ve II Maxta abiderinden ibaretdir I Maxta Naxcivan Muxtar Respublikasinin Serur rayonunun Maxta kendi erazisinde deniz seviyyesinde 803 metr yukseklikde yerlesen arxeoloji abide Araz cayinin 2 km de yerlesen I Maxta qedim yasayis yeri ekincilik teserrufati ucun elverislidir Hem Araz cayinin yaxinliqdan kecmesi hem de Arpacayin qollarindan birinin abideninin bir terefinden kecerek Araz cayina tokulmesi qedim dovrlerde insanlarin meskunlasmaq meqsedile cox elverisli yer secdiklerini subut edir II Maxta yasayis yeri Maxta ve Kurkend kendleri arasinda I Maxta abidesinden 1 5 km mesafede yerlesir Yasayis yerinin cenub qerbinden demir yolu xetti simalindan ise Dehne cayi kecir Yasayis yerinden yerustu materiallar emek aletleri ox uclari keramika memulati ve s toplanmisdir Dovr etibarile I Maxta abidesinin materiallari ile eyniyyet teskil edir Maxta abideler kompleksiOlke AzerbaycanSeher SerurYerlesir Maxta kendiAidiyyati Tunc dovru Antik dovrUslubuSahesi 6 haAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 37 1963KateqoriyaYasayis yeri NekropolEhemiyyetiDunya ehemiyyetliMaxta abideler kompleksiTedqiqat tarixiMaxta abideler kompleksine aid edilen I Maxta abidesinde arxeoloji tedqiqatlar ardicil sekilde aparilmisdir Lakin II Maxta abidesinde tedqiqatlar aparilmamisdir I Maxta abidede ilk tedqiqatlar 1988 ci ilde Naxcivan arxeoloji ekspedisiyasi terefinden baslanilmis ve 1989 cu ilde davam etdirilmisdir Novbeti qazinti isleri 2006 ci ilde Amerika Azerbaycan birge ekspedisiyasi terefinden aparilmisdir Lakin bu tedqqiqatlari sularin uze cixmasi sebebinden davam etdirmek mumkun olmamisdir 2008 2015 ci illerde ise AMEA nin Arxeologiya ve Etnoqrafoya institutu terefinden abidede ardicil sekilde tedqiqat isleri davam etdirilmisdir I Maxta abidesinde arxeoloji tediqatlar taninmis arxeoloq Sefer Asurov terefinden aparilmisdir Tikinti xususiyyetiI Maxta abidesi ucun adeten dairevi ve dorkunc tikililer xarakterikdir Dairevi ve dordkunc tikililer yalniz funksiyasina gore bir birinden ferqlenmisler Tikililerin hamisi mohre ve ciy kerpic ile insa olunmusdur Mohreden olan divarlar bir kerpic enindedir Baxmayaraq ki abide yaxinliginda kifayet qeder das yataqlari var ancaq qeyde alinan tikili qaliqlarinin hec birinin insasinda daslardan istifade edilmemisdir Bunu qedim Maxta sakinlerinin teserrufatinda oturaq ekinciliyin ustunluk teskil etmesi ile elaqelendirmek olar Abidede aparilan tedqiqatlar neticesinde ibadetgahlar da askar olunmusdur Elde edilen tikililerin daxilinden surtgec den dasi heyvan sumuyunun qaliqlari nalsekilli ocaq qurgulari keramika memulatlari ve s askar olunmusdur I Maxta qedim yasayis yerinde dairevi ve dordkunc tikililerin birlikde askar edilmesi ilk tunc dovrunun butun merhelelerinde dairevi tikililerle yanasi dorkunc tikililerin de insa olundugunu tesdiq edir Abideden qeyde alinmis dairevi tikililerin merkezinde Kur Araz medeniyyeti ucun xarakterik olan ocaq qurgulari manqallar temizlenmisdir Ocaqlar stasionar ve dasinabilen olmaqla iki tipe ayrilir Stasionar ocaqlar Kur Araz medeniyyeti dasiyicilarinin evlerinin muhum bir hissesini teskil etmisdir Dairevi manqal formali qurgular evin dosemesinde qazilmis calada qurulurdu Saxsi memulatiKur Araz medeniyyetinin spesifik xususiyyetlerini ozunde birlesdiren I Maxta abidesinde dovr ucun seciyyevi hesab edilen qara cilali saxsi memulati eyni zamanda boz qirmizimtil boz ve muxtelif calarli cilali qablar elde olunmusdur I Maxta qedim yasayis yerinden elde olunan saxsi materiallari icerisinde kupler sayca ustunluk teskil edir Ekseriyyeti qalin divarli olan bu saxsilarin hazirlanmasi zamani gilinin terkibine narin qum ve xirda das hissecikleri qatilmisdir Zeif bisirildiyinden en kesiklerinde qara zolaq aydin sekilde gorunur Bu boyuk kuplerin hamisi sade bad usulu ile hazirlanmisdir Saxsi memulati icerisinde kifayet qeder kupeler de elde olunmusdur Onlarin da hazirlanmasinda sade bad usulundun istifadi olunmusdur Bir qisminin uzerine qara qonur boz rengli anqob cekilerek cilalanmisdir Bundan elave abideden cox sayda kasa colmek qazan tava elde olunmusdur Tedqiqatlar zamani hem de kicik olculu miniatur qablar da askarlanmisdir Abidede bize melum keramika memulati icerisindi naxisli keramika xususi yer tutur Saxsi memulatinda en cox rast gelinen naxis motivi spirallardir Abiden qeyde alinmis diger saxsi numunelerine misal olaraq yagdanlari asmalar gil fiqurlari ve s gostermek olar I Maxta abidesinin saxsi qablarinda Kur Araz medeniyyeti ucun xarakterik olan yarimsar formali qulplarin muxtelif novlerine rast gelinmisdir Hemcinin abideden rudimentar qulpalara malik saxsi qab numuneleri de qeyde alinmisdir Sumuk memulatiI Maxta abidesinden hem de coxsayli sumuk aletler tapilmisdir ki onlarin ekseriyyeti qoyun keci iribuynuzlu mal qara ve s heyvanlarin sumuklerinden hazirlanmisdir Aletlerin hazirlanmasinda surterek forma verme iki hisseye ayirma kesme desik acma yolu ile forma verme kimi muxtelif texnikalardan istifade edilmisdir Elde edilen sumuk aletler esasen meisetde istifade ucun nezerde tutulmusdur Onlara misal olaraq bizler iyneler iy basliqlari cilalayicilar ve toxalari gostermek olar I Maxtadan uze cixarilmis sumuk aletler icerisinde say etibarile bizler ustunluk teskil edir Bizler guman edilir ki desiklerin acilmasi hemcinin certme naxislarin vurulmasi ve senetkarliqda deri islenmesi ucun istifade edilmisdir Qedim yasayis yerinden cilalayicilar iy basliqlari 2 eded toxa ox uclugu ve alet hazirlamasi ucun xammal da askarlanmisdir Hemcinin baxArxeologiya Kur Araz medeniyyeti Tunc dovruIstinadAsurov Huseynova Eliyeva Sefer Sevinc Fidan I Maxta ilk tunc dovru abidesi az ve en Baki Apostrof A 2020 Xarici kecidlerAsurov Sefer Huseynova Sevinc Eliyeva Fidan I Maxta ilk tunc dovru abidesi I kitab Baki Apostrof A 2020 147 seh