Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mannalıların şəxs adları – Mannalıların mixi yazılı mənbələrdə qorunaraq dövrümüzə çatmış şəxs adları.
A m e k a – İranşünaslar bu adı farsca sayırlar. Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki, bu ad türkcə amaq, omaq – qıvraq, xoş təbiətli, cəld, yaxşı əhval – ruhiyyəli sözündədir. Midiyada Amaxar (er. əv. 821-ci il), Qara dənizin şimal çöllərində skiflərdə Amak (er. əv. VII əsr) və sarmatlarda Amaqaşəxs adları ilə müqayisə olurdu. Türk dillərində m – b əvəzlənməsinə görə Abaqa xan (Elxanilər sülaləsində xan adı, XIII əsr), XIV əsrdə Sibirdə Tumen xanlığının xanı İbak, XVII əsrdə Altayda teleutlarda Abak şəxs adları ilə müqayisə olunur.
M u s a s i n – Şumercə mu – mənim, sa, za – ürək və Sin (Ay allahının adı) sözlərindən ibarət teofor addır. Bu şəxs adı təxminən Sin (tanrısı) mənim ürəyimdir mənasını verir. Sin komponenti Şumer – Akkad çarlarından Şusin (er. əv. 2037–2029), İbisin (er. əv. 2028–2004,), Ramsin (er. əv. 1822–1763) və b. çarların adlarında vardır. Bu komponent Varadsin (er. əv. 1834–1823) və Rimsin (er. əv. 1822–1763) çar adlarında da iştirak edir. Ümumi fikir belədir ki, Şumerin Suen adlı Ay allahı vardı. Bu Allah adı türk şumerlərdən semit mənşəli akkadlara da keçmişdir. Er. əv. III minillikdə Akkad çarlarının bəzilərinin adlarında Suen sözü vardı (Bur-Suen, İbbi-Suen, Harım-Suen və b.). Şumerlərdə Amar Suen çar adı Suen (allahının) beçəsi, balası mənasında idi. İ. M. Dyakonova görə, sonralar Suen allahının adı akkadlarda "Sin" formasını kəsb etmişdir. Mannada Musasin, Erisin və Şarein çar adlarında sin komponentlərinin mənşəyi belədir. Güman ki, mannalarda da bu allaha sitayiş vardı və ona görə valideyn uşağa ad qoyduqda Sin sözündən istifadə edirdi. Manna və Midiyada şəxs adlarının şumer dilindən olması diqqətəlayiq məsələdir. Bunun səbəbini aydınlaşdırmaq çətindir: ya qədim mannalar və madaylar (yaxud onların müəyyən hissəsi) mənşəcə sonrakı şumerlərdir, ya da Altay-Türk mənşəli şumercə hesab etdiyimiz sözlər mannaların və madayların da dillərində vardı.
A r a ş t u a – Q. A. Melikişvili bu adı Qafqaz mənşəli saymış, lakin mənasını açmamışdır. E. A. Qrantovski bu adın əslində Arşitavah formasında olduğunu söyləmiş, sonralar da Rşatavah şəklinə salmış və onun İran dillərində Ayı, yaxud ayğır gücünə malik olan mənasını verdiyini yazmışdır. Q. Qeybullayevə görə isə ad şumer dilində eriş bağışladı bəxşiş verdi və Utu (Günəş Allahı) sözlərindən ibarət teofor addır və Utu allahının (ata-anaya) bəxşişi mənasındadır.
K i r t i a r a – Q. A. Melikişvil, İ. M. Dyakonov və İ. H. Əliyev bu adı yerli adlar sırasına salmışlar. E. A. Qrantovski isə onu qədim hind dilindəki kritua – yararlı, Avesta dilində kərata – qayırma, düzəltmə sözləri ilə izah etmiş və adın fəliyyət göstərən, işgüzar mənasını verdiyini yazmışdır. Lulubelərdə Kiur allahının adından və şumercə di – tikən, ara – qul sözlərindən. Ad Kiur (allahının) tikən qulu mənasındadır.
A t a – V. İ. Abayev skiflərdə er. əv. IV əsrdə Atey şəxs adını izah edərkən bu adı da paralel gətirmiş və hər ikisini osetin dilində ədə – ata, baba sözü hesab etmişdir. Lakin osetin dilindəki ədə sözünün özü türkmənşəlidir. Türkcə ata – ulu əcdad, ulu, müqəddəs sələf sözündəndir. Hələ şumerlərdə Aldani – onun atası (yazılmış sami mənşəli akkad dilindədir), erkən orta əsrlərdə uyğurlarda Atay – Sili xaqan 776-cı ildə Orta Asiyada ərəblərə qarşı başlanmış Xürrəmi üsyanının ləqəbli başçısı Ata, VIII əsrdə Buxara hakimi Qisrif ibn Ata və s.şəxs adları ilə müqayisə olunur. Qədim türklərdə əcdada sitayişlə əlaqədar verilmiş addır. Azərbaycanda və Orta Asiyada bəzi övliyaların adlarının sonundakı ata sözü də bununla əlaqədardır.
S a b i n i – Yerli adlar sırasına aid etdildiyinə görə indiyədək mənası aydınlaşdırılmamışdır. Ehtimal ki, akkadca sabu – doyunca, bəs qədəri və şumercə ni – verir, mükafatlandırır, yaxud ni – mənim sözlərindən ibarətdir. Ad (Allah) mükafatlandırır, yaxud qədəri (allahın) mənasındadır.
K a k i a – Er. əv. 520-ci ilə aid bir mənbədə Midiyada Kaki adlı şəxs qeyd olunur. E. A. Qrantovski bu adları İran mənşəli saymış və kaka, Qaqa sözü ilə bağlamışdır, Prof. Q. Qeybullayev isə qeyd edir ki, ümumiyyətlə, İran dillərinin heç birində qaqa sözü yoxdur və əfqan dilində də bu söz türk mənşəlidir. Şumercə kiak (a) – sevimli sözündən ola bilər. Türkcə qaqa – böyük qardaş deməkdir və bu söz hunlarda Aq – Kaqa, oğuzlarda Əmir Kakaş adlarında əksini tapmışdır.
K u n d a ş p – İ. M. Dyakanov bu adda farsca əsb – at sözünün əks olunduğunu söyləmişdir. Bu fikri E. A. Qrantovski də bəyənmişdir. Qədim türkcə qun – knyaz, yaxud gün – günəş ziyası, daş – həmrəy, yoldaş (qardaş, yoldaş, sirdaş sözlərində olduğu kimi) və – bi, pi – başçı, knyaz, şahzadə sözlərindəndir. Oğuznamə də Gün xan, skiflərdə Qnur (yazılışı yunancadır, qun və tükcə uri – övlad, varis, oğul sözlərindən), Kitabi Dədə Qorqudda Qonur (əslində Qunur kimi oxunmalıdır) Qoca, oğuzlarda XII əsrdə Gün –Toqdı, qazaxlarda Kunsulu, başqırdlarda Kunpılu (gün kimi gözəl) qadın adları ilə müqayisə oluna bilər.
K u ş t a ş p i – Türkcə kuş (quş), daş və "pi" sözlərindəndir. Türklərdə şəxs adlarında kuş sözü adətən qartal, alıcı quş, şahin mənalarındadır: Kuş –Təqin (Xarəzm hakimi, XIII əsr) və b. Ehtimal ki, Anqa quşu (bu quşun adı klassik Azərbaycan ədəbiyyatında tez –tez çəkilir) nəzərdə tutulur.
B u r i y a ş – Mənbədə Yanzi –Buriaş kimi qeyd olunur. Yanzi sözünün qədim türk dilində hakim mənasında işləndiyi məlumdur. Mənbədə göstərilir ki, Yanzi –Buriaş Şurdir qalasının hakimidir. Bu çarın adı türkcə böru-canavar, qurd və eş – kimi sözlərindəndir. Bu adın Buri və aş komponentlərindən ibarət olması onunla təsdiqlənir ki, türk monqollarda Buri şəxs adı vardı. Məsələn, Çingiz xanın nəvələrindən biri Buri adlanırdı. Albaniyada V əsrdə Pyorik (yazılışı ermənicədir), XII əsrdə oğuzlarda Qok-Bori, XIII əsrdə Xorasanda Burabaş şəxs adları ilə müqayisə olunur.
Ş u l u s u n – Şumercə şuluh- təmizlənmiş, saflanmış (məsələn, şumercə Şuluh-bi-uru məbəd şəhərin saflaşmasıdır) və şunu – onların sözlərindən. Belə olduqda ad Onların (yəni allahların) saflamasıdır (təmizləməsidir) mənasını verir.
D a d a – E. A. Qrantovski bu şəxs adını fars dilindəki dadən – vermiş, törənmiş feli ilə bağlayır. Türkcə dədə – ustad, ağsaqqal sözündəndir (məsələn, Dədə Qorqud, Dədə Ələsgər və s.). Erkən orta əsrlərdə uyğurlarda Daday. V əsrdə Mərkəzi Asiyada Cucan xaqanı Datan, türk runi yazılarındakı Dad Древнетюркский словарь, М., 1969, səh 158 şəxs adları ilə müqayisə olunur. Şah İsmayıl Xətainin köməkçisi, qızılbaş bəylərindən birinin adı Dədə bəy (yaxud Əbduləli bəy Dədə), XVI əsrdə Şirvan hakimi Arasxanın oğlunun adı Dədə xan idi. Er. əv. VI əsrin 20-ci illərində Midiyada da Dataş şəxs adı məlumdur.
N i k d i a r – Makna hökmdarı Şarsinin atasının adı. Şumer allahı Enki adından, şumercə du – yaxşı və ara (ərə) – qul sözlərindən ibarətdir. Enki (allahının) yaxşı qulu, ya da şumercə ni (k) şey, mülkiyyət, di – tikmək və ara – qul sözlərindən ibarət teofor ad olub (Allaha) şey (bina, məbəd) tikən qul mənasındadır.
U d a k i – Ad şumer dilində Utu – Günəş tanrısı və ku – qismət, pay sözlərindən ibarət olmaqla Utu tanrısının (verdiyi) pay mənasındadır. Şumer dilində ku sözü həm də mən mənasında olduğuna görə ad Mənim Utu (tanrım) kimi izah oluna bilər. Başqa bir fikrə görə bu ad şumercə atahku – kömək edən qüvvə sözündəndir.
E r i s i n – İ. H. Əliyev hürritmənşəli ad sayır. Şumer dilində ere – qul (İ. M. Dyakanova görə, mənşəcə akkad dilinə mənsub bu söz er. əv. 3000–2800-cü illər arasında şumer dilinə keçmişdir) və Sin (Allahın adı) sözlərindən ibarətdir. Ad Sin (tanrısının) qulu mənasındadır. Şumercə Bursin Sin tanrısının uşağı şəxs adı ilə müqayisə edilə bilər. Adı başqa cür də izah edirlər. Türkcə ər (monqolca ərə) – kişi, igid, döyüşçü və oxşarlıq, bənzərlik bildirən sin, şin sözlərindəndir. Uyğur xaqanlığının xanı Buku – Çin, XIII əsrdə monqollarda Ərkəsin (türkcə ərk – iradə, güc, qüdrət, yaxud ərkə – mehriban, riqqətli, lətif və sin sözlərindən); Türkmənistanda monqol canişini Sankli – Sin История Туркменской ССР, том 1, Ашхабад, 1955, səh 320 adları ilə eynidir. Ad igid təki, döyüşçü kimi mənalarındadır. Y. B. Yusifov eyni sözlərə əsaslanaraq adı cəsur ər kimi mənalandırır Юсифое Ю. Б. Историческая антропонимия Азербайджана. Ономастика Узбекистана. Ташкент, 1989, səh 146.
Ş a r s i n – Q. Qeybullayevə görə bu şəxs adındakı Şar komponentinin şumerlərdə Şar tanrısının (Umma şəhərinin tanrısı), (bu sözü şumer dilindəki şar dairə, yumru sözü ilə qarışdırmaq olmaz. Azərbaycan dilindəki şar – yumru, dairəvi sözü ilə şumercə şar sözünü eyni sözdür), yaxud akkad mənşəli Sar – çar sözü ilə müqayisə olunması mümkündür. Bu adın Şar sözü Urartunun Sardur şəxs adındakı "Sar" sözü ilə eynidir (Sar və şumercə tur oğul sözlərindən). Adın Sin komponenti də şumer – akkad mənşəli Sin – Ay ilahəsi sözü olaması güman edilir və bütünlüklə Şarsin (yaxud Sarsin) Sin (ilahəsi) – çardır mənasını verir.
T e l u s i n – Y. B. Yusifov bu adı Altayda erkən orta əsrlərdə Tele tayfasının adı ilə bağlamış və onu Tele (tayfasının) adamı kimi mənalandırmışdır. Q. Qeybullayevə görə, bu ad qədim türkcə telu – "qoçaq", "cəsur" (azərbaycanca "dəli", məsələn Kitabi Dədə Qorqudda Dəli Qarcar) və Sin "tanrı"sözlərindəndir. Bu adın Birinci komponenti türk dillərindəki tuluy – "çalağan quşu", "alıcı quşu" (Kitabi Dədə Qorqudda tulu – "qırğı") sözündəndir. VI əsrdə Altayda türk xaqanı İbn Tulu VII əsrdə türk bolqarların xanı Dulu (Tulu), VII əsrdə Altayda Şibi xaqanın oğlu Tuli, Çingiz xanın oğlu Tuluy adları ilə müqayisə olunur.
A h ş e r i – Fars dilindəki hşaya – "hökmranlıq" ("şah" sözü də buradandır) sözü ilə əlaqələndirilmişdir. Türkcə akiş – bir yerə yığış, dəstə, toplantı və ər – kişi, igid, döyüşçü sözlərindəndir. Axşeri – dəstənin əri yaxud igid dəstə başçısı mənasını verir. Və ya şemercə akeş – onun ucbatından, onun xatirinə və ərə – qul sözlərindəndir. Teofor adlardan olmaqla (Allahın) xatirinə qul mənasındadır.
İ r a n z u – Bu ad iki cür izah olunur: 1) türkcə ər – "kişi", "igid" və kassi dilindəki yanzi – "çar", "hakim sözlərindən; 2) türkcə ərən – "cəsur", "mərd" sözü (ərən "döyüşçü" sözü şumer dilində də vardı) və şumercə zu – "müdrik" sözlərindən ibarət olmaqla müdrik ərən mənasındadır.
U l l u s u n u – Prof. Q. Qeybullayeb qeyd edir ki, bu şəxs adında -l səsinin qoşalaşmasının səbəbi aydın deyil. Əgər bu səs assur dilində qoşalaşmayıbsa, onda ullu komponenti qədim türkcə ulla – hörmət olunan, hörmətlə yanaşılan, sayılan sözünün fonetik şəkli ola bilər. Asurca yazılışda bu sözdə l səsi qoşalaşdırılmışsa, onda bu ad türk dillərindəki ulu (q) – məğrur, vüqarlı, qüvvətli və sun – keşikçi, nəzarətçi sözlərindən ibarətdir. XIII əsrdə türk xaqanı Uluq , VIII əsrdə qırğızlarda Əren – Uluq xaqan, Çingiz xanın nəvəsi Uluqbəy adları ilə müqayisə olunur. Y. B. Yusifov adı türkcə ulu – böyük əzəmətli sözü əsasında "Böyük adam" kimi izah edərək onu hökmdar ləqəbi və ya rütbəsi hesab edir
L a r k u t l a – Şumercə la – çatışmır, ara – qul və Utu (tanrı adı) sözlərindən ibarət olub Utu (ilahəsinə) qul çatışmır mənasındadır.
İstinadlar
- Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970, səh 123–124
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, I, səh 453
- Погребова М. Н. Закавказье и его связи с Передней Азией в;, скифское время. М, 1964, səh 90
- И. М. Дьяконов. Люди города Ура, М. 1990, с. 257
- Марр Н. Я. Избранные работы. Том IV, М, —Л., 1937; том V, VI. — Л., 1935.
- Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970, səh 122
- Абаев В. И. Скифо-сарматские наречия. "Основы иранского языкознания. Древнеиранские языки". М., 1979
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, I, səh 200 – 201
- Тихонов Д. И. Хозяйство и общественный строй уйгурского государства X–XIV вв. М. —Л., 1966, səh 140.
- Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970
- Артамонов М. И. История Хазар. Л., 1962, səh 11
- Буниятов 3. М. Государство Атабеков Азербайджана. Баку, 1976
- Дьяконов И. М. История Мидии. М. — Л., 1956
- Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970, səh 133
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, III, səh 101
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, II, səh 88–89
- Древнетюркский словарь, М., 1969
- Якут аль-Хамави. Муджам ал-Булдан (сведение об Азербайджане). Хамдаллах Казвини. Нузхат ал Кулуб (сведение об Азербайджане). Баку, 1983, səh 89
- История Туркменской ССР, том 1, Ашхабад, 1955, səh 268
- Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970, səh 131
- Тихонов Д. И. Хозяйство и общественный строй уйгурского государства X–XIV вв. М. —Л., 1966, səh 153
- Грантовский Э. А. Ранняя история иранских племен Передней Азии. М., 1970, səh 137
- Алиев И. Г. История Мидии. Баку, 1960, səh 64
- Малявкин А. Г. Уйгурское государство в IX–XII вв. М., səh 131
- Древнетюркский словарь, М., 1969, səh 324
- Юсифое Ю. Б. Историческая антропонимия Азербайджана. Ономастика Узбекистана. Ташкент, 1989, səh 146.
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982, III, səh 215
- Гумилев Л. Н. Древние тюрки. М., 1967
- История Тувы. М., 1964, səh 78
- Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. I–IV , I, I, səh 107
- Абаев В. И. Скифо-сарматские наречия. "Основы иранского языкознания. Древнеиранские языки". М., 1979, səh 309
- Дьяконов И. М. Языки древней Передней Азии. М., 1967, səh 78
- Древнетюркский словарь, М., 1969 , səh 610
- Севортян Э. В. Этимологический словаоь тюркских языков.. Том I, М., 1974; том II, М, 1978; том III, М., 1982 , I, səh 593
- Радлов В. В. Опыт словаря тюркских наречий, т. I–IV, IV, səh 692
- История Киргизской ССР, том 1. Фрунзе, 1967
- История Киргизской ССР, том 1. Фрунзе, 1967 , səh 243
- Юсифое Ю. Б. Историческая антропонимия Азербайджана. Ономастика Узбекистана. Ташкент, 1989, səh 146
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mannalilarin sexs adlari Mannalilarin mixi yazili menbelerde qorunaraq dovrumuze catmis sexs adlari A m e k a Iransunaslar bu adi farsca sayirlar Q Qeybullayev ise qeyd edir ki bu ad turkce amaq omaq qivraq xos tebietli celd yaxsi ehval ruhiyyeli sozundedir Midiyada Amaxar er ev 821 ci il Qara denizin simal collerinde skiflerde Amak er ev VII esr ve sarmatlarda Amaqasexs adlari ile muqayise olurdu Turk dillerinde m b evezlenmesine gore Abaqa xan Elxaniler sulalesinde xan adi XIII esr XIV esrde Sibirde Tumen xanliginin xani Ibak XVII esrde Altayda teleutlarda Abak sexs adlari ile muqayise olunur M u s a s i n Sumerce mu menim sa za urek ve Sin Ay allahinin adi sozlerinden ibaret teofor addir Bu sexs adi texminen Sin tanrisi menim ureyimdir menasini verir Sin komponenti Sumer Akkad carlarindan Susin er ev 2037 2029 Ibisin er ev 2028 2004 Ramsin er ev 1822 1763 ve b carlarin adlarinda vardir Bu komponent Varadsin er ev 1834 1823 ve Rimsin er ev 1822 1763 car adlarinda da istirak edir Umumi fikir beledir ki Sumerin Suen adli Ay allahi vardi Bu Allah adi turk sumerlerden semit menseli akkadlara da kecmisdir Er ev III minillikde Akkad carlarinin bezilerinin adlarinda Suen sozu vardi Bur Suen Ibbi Suen Harim Suen ve b Sumerlerde Amar Suen car adi Suen allahinin becesi balasi menasinda idi I M Dyakonova gore sonralar Suen allahinin adi akkadlarda Sin formasini kesb etmisdir Mannada Musasin Erisin ve Sarein car adlarinda sin komponentlerinin menseyi beledir Guman ki mannalarda da bu allaha sitayis vardi ve ona gore valideyn usaga ad qoyduqda Sin sozunden istifade edirdi Manna ve Midiyada sexs adlarinin sumer dilinden olmasi diqqetelayiq meseledir Bunun sebebini aydinlasdirmaq cetindir ya qedim mannalar ve madaylar yaxud onlarin mueyyen hissesi mensece sonraki sumerlerdir ya da Altay Turk menseli sumerce hesab etdiyimiz sozler mannalarin ve madaylarin da dillerinde vardi A r a s t u a Q A Melikisvili bu adi Qafqaz menseli saymis lakin menasini acmamisdir E A Qrantovski bu adin eslinde Arsitavah formasinda oldugunu soylemis sonralar da Rsatavah sekline salmis ve onun Iran dillerinde Ayi yaxud aygir gucune malik olan menasini verdiyini yazmisdir Q Qeybullayeve gore ise ad sumer dilinde eris bagisladi bexsis verdi ve Utu Gunes Allahi sozlerinden ibaret teofor addir ve Utu allahinin ata anaya bexsisi menasindadir K i r t i a r a Q A Melikisvil I M Dyakonov ve I H Eliyev bu adi yerli adlar sirasina salmislar E A Qrantovski ise onu qedim hind dilindeki kritua yararli Avesta dilinde kerata qayirma duzeltme sozleri ile izah etmis ve adin feliyyet gosteren isguzar menasini verdiyini yazmisdir Lulubelerde Kiur allahinin adindan ve sumerce di tiken ara qul sozlerinden Ad Kiur allahinin tiken qulu menasindadir A t a V I Abayev skiflerde er ev IV esrde Atey sexs adini izah ederken bu adi da paralel getirmis ve her ikisini osetin dilinde ede ata baba sozu hesab etmisdir Lakin osetin dilindeki ede sozunun ozu turkmenselidir Turkce ata ulu ecdad ulu muqeddes selef sozundendir Hele sumerlerde Aldani onun atasi yazilmis sami menseli akkad dilindedir erken orta esrlerde uygurlarda Atay Sili xaqan 776 ci ilde Orta Asiyada ereblere qarsi baslanmis Xurremi usyaninin leqebli bascisi Ata VIII esrde Buxara hakimi Qisrif ibn Ata ve s sexs adlari ile muqayise olunur Qedim turklerde ecdada sitayisle elaqedar verilmis addir Azerbaycanda ve Orta Asiyada bezi ovliyalarin adlarinin sonundaki ata sozu de bununla elaqedardir S a b i n i Yerli adlar sirasina aid etdildiyine gore indiyedek menasi aydinlasdirilmamisdir Ehtimal ki akkadca sabu doyunca bes qederi ve sumerce ni verir mukafatlandirir yaxud ni menim sozlerinden ibaretdir Ad Allah mukafatlandirir yaxud qederi allahin menasindadir K a k i a Er ev 520 ci ile aid bir menbede Midiyada Kaki adli sexs qeyd olunur E A Qrantovski bu adlari Iran menseli saymis ve kaka Qaqa sozu ile baglamisdir Prof Q Qeybullayev ise qeyd edir ki umumiyyetle Iran dillerinin hec birinde qaqa sozu yoxdur ve efqan dilinde de bu soz turk menselidir Sumerce kiak a sevimli sozunden ola biler Turkce qaqa boyuk qardas demekdir ve bu soz hunlarda Aq Kaqa oguzlarda Emir Kakas adlarinda eksini tapmisdir K u n d a s p I M Dyakanov bu adda farsca esb at sozunun eks olundugunu soylemisdir Bu fikri E A Qrantovski de beyenmisdir Qedim turkce qun knyaz yaxud gun gunes ziyasi das hemrey yoldas qardas yoldas sirdas sozlerinde oldugu kimi ve bi pi basci knyaz sahzade sozlerindendir Oguzname de Gun xan skiflerde Qnur yazilisi yunancadir qun ve tukce uri ovlad varis ogul sozlerinden Kitabi Dede Qorqudda Qonur eslinde Qunur kimi oxunmalidir Qoca oguzlarda XII esrde Gun Toqdi qazaxlarda Kunsulu basqirdlarda Kunpilu gun kimi gozel qadin adlari ile muqayise oluna biler K u s t a s p i Turkce kus qus das ve pi sozlerindendir Turklerde sexs adlarinda kus sozu adeten qartal alici qus sahin menalarindadir Kus Teqin Xarezm hakimi XIII esr ve b Ehtimal ki Anqa qusu bu qusun adi klassik Azerbaycan edebiyyatinda tez tez cekilir nezerde tutulur B u r i y a s Menbede Yanzi Burias kimi qeyd olunur Yanzi sozunun qedim turk dilinde hakim menasinda islendiyi melumdur Menbede gosterilir ki Yanzi Burias Surdir qalasinin hakimidir Bu carin adi turkce boru canavar qurd ve es kimi sozlerindendir Bu adin Buri ve as komponentlerinden ibaret olmasi onunla tesdiqlenir ki turk monqollarda Buri sexs adi vardi Meselen Cingiz xanin nevelerinden biri Buri adlanirdi Albaniyada V esrde Pyorik yazilisi ermenicedir XII esrde oguzlarda Qok Bori XIII esrde Xorasanda Burabas sexs adlari ile muqayise olunur S u l u s u n Sumerce suluh temizlenmis saflanmis meselen sumerce Suluh bi uru mebed seherin saflasmasidir ve sunu onlarin sozlerinden Bele olduqda ad Onlarin yeni allahlarin saflamasidir temizlemesidir menasini verir D a d a E A Qrantovski bu sexs adini fars dilindeki daden vermis torenmis feli ile baglayir Turkce dede ustad agsaqqal sozundendir meselen Dede Qorqud Dede Elesger ve s Erken orta esrlerde uygurlarda Daday V esrde Merkezi Asiyada Cucan xaqani Datan turk runi yazilarindaki Dad Drevnetyurkskij slovar M 1969 seh 158 sexs adlari ile muqayise olunur Sah Ismayil Xetainin komekcisi qizilbas beylerinden birinin adi Dede bey yaxud Ebduleli bey Dede XVI esrde Sirvan hakimi Arasxanin oglunun adi Dede xan idi Er ev VI esrin 20 ci illerinde Midiyada da Datas sexs adi melumdur N i k d i a r Makna hokmdari Sarsinin atasinin adi Sumer allahi Enki adindan sumerce du yaxsi ve ara ere qul sozlerinden ibaretdir Enki allahinin yaxsi qulu ya da sumerce ni k sey mulkiyyet di tikmek ve ara qul sozlerinden ibaret teofor ad olub Allaha sey bina mebed tiken qul menasindadir U d a k i Ad sumer dilinde Utu Gunes tanrisi ve ku qismet pay sozlerinden ibaret olmaqla Utu tanrisinin verdiyi pay menasindadir Sumer dilinde ku sozu hem de men menasinda olduguna gore ad Menim Utu tanrim kimi izah oluna biler Basqa bir fikre gore bu ad sumerce atahku komek eden quvve sozundendir E r i s i n I H Eliyev hurritmenseli ad sayir Sumer dilinde ere qul I M Dyakanova gore mensece akkad diline mensub bu soz er ev 3000 2800 cu iller arasinda sumer diline kecmisdir ve Sin Allahin adi sozlerinden ibaretdir Ad Sin tanrisinin qulu menasindadir Sumerce Bursin Sin tanrisinin usagi sexs adi ile muqayise edile biler Adi basqa cur de izah edirler Turkce er monqolca ere kisi igid doyuscu ve oxsarliq benzerlik bildiren sin sin sozlerindendir Uygur xaqanliginin xani Buku Cin XIII esrde monqollarda Erkesin turkce erk irade guc qudret yaxud erke mehriban riqqetli letif ve sin sozlerinden Turkmenistanda monqol canisini Sankli Sin Istoriya Turkmenskoj SSR tom 1 Ashhabad 1955 seh 320 adlari ile eynidir Ad igid teki doyuscu kimi menalarindadir Y B Yusifov eyni sozlere esaslanaraq adi cesur er kimi menalandirir Yusifoe Yu B Istoricheskaya antroponimiya Azerbajdzhana Onomastika Uzbekistana Tashkent 1989 seh 146 S a r s i n Q Qeybullayeve gore bu sexs adindaki Sar komponentinin sumerlerde Sar tanrisinin Umma seherinin tanrisi bu sozu sumer dilindeki sar daire yumru sozu ile qarisdirmaq olmaz Azerbaycan dilindeki sar yumru dairevi sozu ile sumerce sar sozunu eyni sozdur yaxud akkad menseli Sar car sozu ile muqayise olunmasi mumkundur Bu adin Sar sozu Urartunun Sardur sexs adindaki Sar sozu ile eynidir Sar ve sumerce tur ogul sozlerinden Adin Sin komponenti de sumer akkad menseli Sin Ay ilahesi sozu olamasi guman edilir ve butunlukle Sarsin yaxud Sarsin Sin ilahesi cardir menasini verir T e l u s i n Y B Yusifov bu adi Altayda erken orta esrlerde Tele tayfasinin adi ile baglamis ve onu Tele tayfasinin adami kimi menalandirmisdir Q Qeybullayeve gore bu ad qedim turkce telu qocaq cesur azerbaycanca deli meselen Kitabi Dede Qorqudda Deli Qarcar ve Sin tanri sozlerindendir Bu adin Birinci komponenti turk dillerindeki tuluy calagan qusu alici qusu Kitabi Dede Qorqudda tulu qirgi sozundendir VI esrde Altayda turk xaqani Ibn Tulu VII esrde turk bolqarlarin xani Dulu Tulu VII esrde Altayda Sibi xaqanin oglu Tuli Cingiz xanin oglu Tuluy adlari ile muqayise olunur A h s e r i Fars dilindeki hsaya hokmranliq sah sozu de buradandir sozu ile elaqelendirilmisdir Turkce akis bir yere yigis deste toplanti ve er kisi igid doyuscu sozlerindendir Axseri destenin eri yaxud igid deste bascisi menasini verir Ve ya semerce akes onun ucbatindan onun xatirine ve ere qul sozlerindendir Teofor adlardan olmaqla Allahin xatirine qul menasindadir I r a n z u Bu ad iki cur izah olunur 1 turkce er kisi igid ve kassi dilindeki yanzi car hakim sozlerinden 2 turkce eren cesur merd sozu eren doyuscu sozu sumer dilinde de vardi ve sumerce zu mudrik sozlerinden ibaret olmaqla mudrik eren menasindadir U l l u s u n u Prof Q Qeybullayeb qeyd edir ki bu sexs adinda l sesinin qosalasmasinin sebebi aydin deyil Eger bu ses assur dilinde qosalasmayibsa onda ullu komponenti qedim turkce ulla hormet olunan hormetle yanasilan sayilan sozunun fonetik sekli ola biler Asurca yazilisda bu sozde l sesi qosalasdirilmissa onda bu ad turk dillerindeki ulu q megrur vuqarli quvvetli ve sun kesikci nezaretci sozlerinden ibaretdir XIII esrde turk xaqani Uluq VIII esrde qirgizlarda Eren Uluq xaqan Cingiz xanin nevesi Uluqbey adlari ile muqayise olunur Y B Yusifov adi turkce ulu boyuk ezemetli sozu esasinda Boyuk adam kimi izah ederek onu hokmdar leqebi ve ya rutbesi hesab edir L a r k u t l a Sumerce la catismir ara qul ve Utu tanri adi sozlerinden ibaret olub Utu ilahesine qul catismir menasindadir IstinadlarGrantovskij E A Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii M 1970 seh 123 124 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I seh 453 Pogrebova M N Zakavkaze i ego svyazi s Perednej Aziej v skifskoe vremya M 1964 seh 90 I M Dyakonov Lyudi goroda Ura M 1990 s 257 Marr N Ya Izbrannye raboty Tom IV M L 1937 tom V VI L 1935 Grantovskij E A Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii M 1970 seh 122 Abaev V I Skifo sarmatskie narechiya Osnovy iranskogo yazykoznaniya Drevneiranskie yazyki M 1979 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I seh 200 201 Tihonov D I Hozyajstvo i obshestvennyj stroj ujgurskogo gosudarstva X XIV vv M L 1966 seh 140 Grantovskij E A Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii M 1970 Artamonov M I Istoriya Hazar L 1962 seh 11 Buniyatov 3 M Gosudarstvo Atabekov Azerbajdzhana Baku 1976 Dyakonov I M Istoriya Midii M L 1956 Grantovskij E A Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii M 1970 seh 133 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 III seh 101 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 II seh 88 89 Drevnetyurkskij slovar M 1969 Yakut al Hamavi Mudzham al Buldan svedenie ob Azerbajdzhane Hamdallah Kazvini Nuzhat al Kulub svedenie ob Azerbajdzhane Baku 1983 seh 89 Istoriya Turkmenskoj SSR tom 1 Ashhabad 1955 seh 268 Grantovskij E A Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii M 1970 seh 131 Tihonov D I Hozyajstvo i obshestvennyj stroj ujgurskogo gosudarstva X XIV vv M L 1966 seh 153 Grantovskij E A Rannyaya istoriya iranskih plemen Perednej Azii M 1970 seh 137 Aliev I G Istoriya Midii Baku 1960 seh 64 Malyavkin A G Ujgurskoe gosudarstvo v IX XII vv M seh 131 Drevnetyurkskij slovar M 1969 seh 324 Yusifoe Yu B Istoricheskaya antroponimiya Azerbajdzhana Onomastika Uzbekistana Tashkent 1989 seh 146 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 III seh 215 Gumilev L N Drevnie tyurki M 1967 Istoriya Tuvy M 1964 seh 78 Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t I IV I I seh 107 Abaev V I Skifo sarmatskie narechiya Osnovy iranskogo yazykoznaniya Drevneiranskie yazyki M 1979 seh 309 Dyakonov I M Yazyki drevnej Perednej Azii M 1967 seh 78 Drevnetyurkskij slovar M 1969 seh 610 Sevortyan E V Etimologicheskij slovao tyurkskih yazykov Tom I M 1974 tom II M 1978 tom III M 1982 I seh 593 Radlov V V Opyt slovarya tyurkskih narechij t I IV IV seh 692 Istoriya Kirgizskoj SSR tom 1 Frunze 1967 Istoriya Kirgizskoj SSR tom 1 Frunze 1967 seh 243 Yusifoe Yu B Istoricheskaya antroponimiya Azerbajdzhana Onomastika Uzbekistana Tashkent 1989 seh 146Hemcinin baxManna toponimleri Azerbaycan turklerinin etnogenezi