Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sudanlı Mehdi, əsl adı Məhəmməd Əhməd İbnüs Seyyid Abdullah (12 avqust 1844[…] – 22 iyun 1885[…], Xartum) — Qırmızı dənizdən qədər uzanan böyük bir İslam dövlətinin və bir əsr boyunca Sudanda təsirini qoruyan Mehdilik hərəkətinin qurucusu. 1881-ci ildə mehdiliyini elan edərək Misir və İngilis müstəmləkə qüvvələrinə qarşı üsyan etmişdir. Günümüzdə hələ də izləyiciləri vardır.
| Məhəmməd Əhməd | |
|---|---|
| ərəb. محمد أحمد ابن عبد الله | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | , Sudan |
| Vəfat tarixi | (39 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | səpmə yatalaq |
| Dəfn yeri |
|
| Fəaliyyəti | siyasətçi, ilahiyyatçı, hərbi lider[d], müqavimət döyüşçüsü[d] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Gəncliyi
Atası, Nubiyanın Donqola bölgəsində gəmi yapımı işində çalışırdı; Məhəmməd doğulduqdan sonra Xartum yaxınlarındakı Kərari kəndinə daşındılar. Kiçik yaşda dinlə ilgilənən Məhəmməd əgəmən İslami görüşü mənimsəmədi. Qahirədəki Əl-Əzhər Universiteti kimi qurumlarda təhsil alıb, rəsmi hiyərarşi içində görəv almaq yerinə Sudanda qalarak təsəvvüfə yönəldi. Səmmaniyə təriqətinə qatıldı və hakim sinifdən bilinçli olaraq uzaq durdu. Bütün Sudanlı bir dinsəl çevrədə yetişərək gənc yaşda ətrafında çox sayda mürid topladı. 1870-ci ildə müridləriylə, Xartumun 280 km günəyində Ağ Nildəki Əbba adasında bir təkkəyə çəkildi. Dinsəl inanclarına çoşqulu bağlılığı və uzlaşmaz tövrü dünyəvi olmaqla tənqid etdiyi şeyxi ilə çatışmasına yol açdı. Hirslənən şeyxin çevrəsindən qovulduqdan sonra bağışlanma istəyi geri çevrilincə eyni təriqət içindəki rəqib bir şeyxin çevrəsinə qatıldı.
İqtidara yüksəlişi
Sudan o dönəmdə Osmanlı dövlətinin bir əyaləti olan Misira bağımlıydı. Yönətici sınıfla Sudanlılar kültürəl baxımdan birbirlərindən çok farklıydılar. Yönətici sınıfla işbirliği yapan yüksək görəvlilərlə yönətimdən çıkar sağlayan bazı kabilə şəfləri dışında kimsə yönətimdən məmnun dəğildi. Xalq ağır vərgilər altında əziliyor və vərgilərini ödəyəmədiği zaman şiddətlə cəzalandırılıyor, başta İngiltərə olmak üzərə Avrupa dəvlətlərinin baskısıyla kölə ticarətini yasaklamak istəyən yönətim kölə tüccarlarıyla çatışıyordu; ayrıca dininə bağlı Müsəlmanlar yönətici xristiyanların sayısının artmasına və onların içkiyə düşkünlüğünə təpki duyuyor, Nil kıyısında yaşayan köylülər hükümət gəmilərini çəkməyə zorlanıyordu.
Məhəmməd Əhməd kabilələr arası düşmanlıkları aşarak farklı sorunları olan kəsimləri tək bir harəkət içində birləştirməyi başardı. 1880dən 1881-ci ilin başlarına kimi yönətici sınıfın tümüylə İslamdan ayrılmış olduğu, Mısır xədivinin kafirlərin əlində kukla halinə gəldiği və dolaysıyla Müsəlmanları yönətəməyəcəği görüşünə vardı. mart 1881-ci ildə yaxın çəvrəsinə Tanrı tərəfindən İslamı yənidən saflığına kavuşturmak və onu yozlaştıran yönətimləri yıkmakla görəvləndirildiğini açıqladı. 29 iyun 1881-ci ildə məhdiliğini açıkladı. Bu açıklamadan sonra sopalı və mızraklı bir avuç müridiylə Əbba Adasından harəkətə gəçən Məhdi, dörd ildən qısa bir müddət içində çok miktarda para, altın, mücəvhər və askəri malzəməyi ganimət olarak ələ gəçirərək Mısırın yönətimindəki toprakların həmən həmən tümünün hakimi oldu.
1883-cü ilün sonuna kimi Məhdinin ənsar adı vərilən izləyiciləri üzərlərinə göndərilən üç Mısır ordusunu yok ətmişti; bunların sonuncusu Hicks Paşanın () komuta əttiği 8 bin kişilik bir kuvvətti. bölgəsinin mərkəzi əl-Obəyd (əl-Ubəyyid) ilə önəmli kəntlərindən Bara da kuşatma sonunda düşmüştü. Məhdi bundan sonra yüksələn bir din dəvlətinin başı kimi davranmaya başladı. Vərgilər Mısırlıların koyduğu dəğil, Quranın öngördüğü biçimdə toplandı. Ünü Ərəbistandan, qərbdə Bornuya (Borno, Nigeriya) qədər yayılan Məhdi davasını ətkili biçimdə savunarak gənəl vali Əbdülqədir Hilmi Paşa və Xartumlu uləmanın qarşı propaganda çabalarını da ətkisizləştirməyi də başardı.
Xartumun ələ keçirilməsi
Məhdinin ən önəmli zəfəri, 26 yanvar 1885-ci ildə Xartumun ələ keçirilməsi oldu. Şəhəri müdafiə edən Qordon Paşa (), Mehdinin mütləq əmrinə qarşı son hücumu sırasında öldürüldü. Mehdi, şəhərə müzəffər bir komutan olaraq girdi və böyük məsciddə namaz qıldırdı. Misir 1881 və 1882-ci ildə öndərliyindəki milliyətçi ayaklanmalar sırasında hərbi gücünü böyük ölçüdə itirmiş olmaqla birlikdə, bu zəfər yenə də gözlənməyən bir müvəffəqiyyət idi.
Din dövləti
Xartumu qorumağı bacarmayan İngiliz birliyi gəri çəkilincə Məhdi yönətimini pəkiştirmə çalışmalarına yönəldi. Nilin batı kıyısında, Hartumun karşısında yər alan paytaxt etdi. Bildirgə, vaaz, uyarı və yazılarıyla toplumsal və kişisəl yaşamın hər alanına yön vərdi; bu çabalarında sağlam olarak ələ gəçirilən hükümət matbaasından da yararlandı. Ama günlük işlərin çoğunu yardımcılarına bırakarak, yalnızca təməl ilkələrin saptanmasını və açıklanmasını üstləndi. Siyasi kurumların oluşturulmasında və hükümət görəvlilərin bəlirlənməsində uygulamanın əlvərdiği ölçüdə ilk İslam toplumları örnək alındı. Pəygambər kimi Məhdi də dört halifə atadı. Məhdinin ən güvənilir danışmanı və kurmay başkanı olan Abdullah bin Məhəmmədin də aralarında bulunduğu üç halifə Sudanlıydı. Batı çölündəki Sənusiyə tarikatının öndəri olan dördüncü halifə Məhəmməd əl-Məhdi bin Sənusi isə Məhdinin çağrısına uymadı. Məhdi kəndisini Tanrının əlçisinin ardılı (yani yalnızca onun görəvlərini dəvam əttirmə anlamında Məhəmmədin ardılı) olarak görüyordu.
Məhdinin yönətimi qısa sürdü. xəstəliyinə yaxalanarak hələ 41 yaşındaykən öldü. Vəsiyəti üzərinə yönətsəl görəvlərini Xəlifə Abdullah üstləndi. Abdullahın Məhdi için yaptırdığı türbə (1898) sırasında top atışlarıyla kısmən tahrip ədildi; daha sonra Məhdinin oğlu Əbdürrəhman və yandaşları tərəfindən yenidən yaptırıldı.
- https://www.britannica.com/biography/al-Mahdi-Sudanese-religious-leader/Capture-of-Khartoum#ref4465.
- Hill R. L. al-Mahdi // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Mahdi // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sudanli Mehdi esl adi Mehemmed Ehmed Ibnus Seyyid Abdullah 12 avqust 1844 22 iyun 1885 Xartum Qirmizi denizden qeder uzanan boyuk bir Islam dovletinin ve bir esr boyunca Sudanda tesirini qoruyan Mehdilik hereketinin qurucusu 1881 ci ilde mehdiliyini elan ederek Misir ve Ingilis mustemleke quvvelerine qarsi usyan etmisdir Gunumuzde hele de izleyicileri vardir Mehemmed Ehmedereb محمد أحمد ابن عبد الله Dogum tarixi 12 avqust 1845Dogum yeri SudanVefat tarixi 22 iyun 1885 39 yasinda Vefat yeri Xartum Xartum d SudanVefat sebebi sepme yatalaqDefn yeri Omdurman d Fealiyyeti siyasetci ilahiyyatci herbi lider d muqavimet doyuscusu d Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiGencliyi Atasi Nubiyanin Donqola bolgesinde gemi yapimi isinde calisirdi Mehemmed dogulduqdan sonra Xartum yaxinlarindaki Kerari kendine dasindilar Kicik yasda dinle ilgilenen Mehemmed egemen Islami gorusu menimsemedi Qahiredeki El Ezher Universiteti kimi qurumlarda tehsil alib resmi hiyerarsi icinde gorev almaq yerine Sudanda qalarak tesevvufe yoneldi Semmaniye teriqetine qatildi ve hakim sinifden bilincli olaraq uzaq durdu Butun Sudanli bir dinsel cevrede yetiserek genc yasda etrafinda cox sayda murid topladi 1870 ci ilde muridleriyle Xartumun 280 km guneyinde Ag Nildeki Ebba adasinda bir tekkeye cekildi Dinsel inanclarina cosqulu bagliligi ve uzlasmaz tovru dunyevi olmaqla tenqid etdiyi seyxi ile catismasina yol acdi Hirslenen seyxin cevresinden qovulduqdan sonra bagislanma isteyi geri cevrilince eyni teriqet icindeki reqib bir seyxin cevresine qatildi Iqtidara yukselisiSudan o donemde Osmanli dovletinin bir eyaleti olan Misira bagimliydi Yonetici sinifla Sudanlilar kulturel baximdan birbirlerinden cok farkliydilar Yonetici sinifla isbirligi yapan yuksek gorevlilerle yonetimden cikar saglayan bazi kabile sefleri disinda kimse yonetimden memnun degildi Xalq agir vergiler altinda eziliyor ve vergilerini odeyemedigi zaman siddetle cezalandiriliyor basta Ingiltere olmak uzere Avrupa devletlerinin baskisiyla kole ticaretini yasaklamak isteyen yonetim kole tuccarlariyla catisiyordu ayrica dinine bagli Muselmanlar yonetici xristiyanlarin sayisinin artmasina ve onlarin ickiye duskunlugune tepki duyuyor Nil kiyisinda yasayan koyluler hukumet gemilerini cekmeye zorlaniyordu Mehemmed Ehmed kabileler arasi dusmanliklari asarak farkli sorunlari olan kesimleri tek bir hareket icinde birlestirmeyi basardi 1880den 1881 ci ilin baslarina kimi yonetici sinifin tumuyle Islamdan ayrilmis oldugu Misir xedivinin kafirlerin elinde kukla haline geldigi ve dolaysiyla Muselmanlari yonetemeyecegi gorusune vardi mart 1881 ci ilde yaxin cevresine Tanri terefinden Islami yeniden safligina kavusturmak ve onu yozlastiran yonetimleri yikmakla gorevlendirildigini aciqladi 29 iyun 1881 ci ilde mehdiligini acikladi Bu aciklamadan sonra sopali ve mizrakli bir avuc muridiyle Ebba Adasindan harekete gecen Mehdi dord ilden qisa bir muddet icinde cok miktarda para altin mucevher ve askeri malzemeyi ganimet olarak ele gecirerek Misirin yonetimindeki topraklarin hemen hemen tumunun hakimi oldu 1883 cu ilun sonuna kimi Mehdinin ensar adi verilen izleyicileri uzerlerine gonderilen uc Misir ordusunu yok etmisti bunlarin sonuncusu Hicks Pasanin komuta ettigi 8 bin kisilik bir kuvvetti bolgesinin merkezi el Obeyd el Ubeyyid ile onemli kentlerinden Bara da kusatma sonunda dusmustu Mehdi bundan sonra yukselen bir din devletinin basi kimi davranmaya basladi Vergiler Misirlilarin koydugu degil Quranin ongordugu bicimde toplandi Unu Erebistandan qerbde Bornuya Borno Nigeriya qeder yayilan Mehdi davasini etkili bicimde savunarak genel vali Ebdulqedir Hilmi Pasa ve Xartumlu ulemanin qarsi propaganda cabalarini da etkisizlestirmeyi de basardi Xartumun ele kecirilmesiMehdinin en onemli zeferi 26 yanvar 1885 ci ilde Xartumun ele kecirilmesi oldu Seheri mudafie eden Qordon Pasa Mehdinin mutleq emrine qarsi son hucumu sirasinda olduruldu Mehdi sehere muzeffer bir komutan olaraq girdi ve boyuk mescidde namaz qildirdi Misir 1881 ve 1882 ci ilde onderliyindeki milliyetci ayaklanmalar sirasinda herbi gucunu boyuk olcude itirmis olmaqla birlikde bu zefer yene de gozlenmeyen bir muveffeqiyyet idi Din dovletiXartumu qorumagi bacarmayan Ingiliz birliyi geri cekilince Mehdi yonetimini pekistirme calismalarina yoneldi Nilin bati kiyisinda Hartumun karsisinda yer alan paytaxt etdi Bildirge vaaz uyari ve yazilariyla toplumsal ve kisisel yasamin her alanina yon verdi bu cabalarinda saglam olarak ele gecirilen hukumet matbaasindan da yararlandi Ama gunluk islerin cogunu yardimcilarina birakarak yalnizca temel ilkelerin saptanmasini ve aciklanmasini ustlendi Siyasi kurumlarin olusturulmasinda ve hukumet gorevlilerin belirlenmesinde uygulamanin elverdigi olcude ilk Islam toplumlari ornek alindi Peygamber kimi Mehdi de dort halife atadi Mehdinin en guvenilir danismani ve kurmay baskani olan Abdullah bin Mehemmedin de aralarinda bulundugu uc halife Sudanliydi Bati colundeki Senusiye tarikatinin onderi olan dorduncu halife Mehemmed el Mehdi bin Senusi ise Mehdinin cagrisina uymadi Mehdi kendisini Tanrinin elcisinin ardili yani yalnizca onun gorevlerini devam ettirme anlaminda Mehemmedin ardili olarak goruyordu Mehdinin yonetimi qisa surdu xesteliyine yaxalanarak hele 41 yasindayken oldu Vesiyeti uzerine yonetsel gorevlerini Xelife Abdullah ustlendi Abdullahin Mehdi icin yaptirdigi turbe 1898 sirasinda top atislariyla kismen tahrip edildi daha sonra Mehdinin oglu Ebdurrehman ve yandaslari terefinden yeniden yaptirildi https www britannica com biography al Mahdi Sudanese religious leader Capture of Khartoum ref4465 Hill R L al Mahdi Encyclopaedia Britannica ing Mahdi Brockhauz Ensiklopediyasi alm