Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Məhəmməd Əbdüh tam adıyla Məhəmməd Əbdüh bin Həsən Xeyrullâh ət-Türkmânî əl-Misrî (1849[…] – 11 iyul 1905[…], İsgəndəriyyə, Misir xidivliyi, Osmanlı imperiyası) — XIX-XX əsr İslam dünyasında mühüm rol oynamış alim, ictimai, siyasi və dini xadim.
| Məhəmməd Əbdüh | |
|---|---|
| ərəb. محمد عبده | |
 | |
| Doğum tarixi | 1849[…] |
| Vəfat tarixi | 11 iyul 1905[…] |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | böyrək xərçəngi[d] |
| Elm sahələri | fiqh, siyasət |
| İş yeri | |
| Təhsili | |
| Tanınmış yetirmələri | Məhəmməd Rəşid Riza |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Misirdə ictimai-siyasi həyatın dirçəlməsində böyük rol oynamış mütəfəkkir Məhəmməd Əbdüh 1849-cu ildə əkinçi ailəsində dünyaya gəlmişdir. Kiçik yaşlarında yazıb-oxumağı öyrənən Əbdüh valideynlərin təkidilə iki il hafizlik məktəbində oxuduqdan sonra təhsilini şəhərindəki Əhməd məscidi məktəbində davam etdirmişdir. Onu oxutmaqda israrlı olan atasının istəyilə təhsilini davam etdirmək üçün yenidən kənddən ayrılan Əbdüh məktəbə deyil, qohumlarının yanına getmişdir.
Qohumu Şeyx Dərvişin fikirlərilə tanışlıqdan sonra elmə, təsəvvüfə maraq oyandığından o, 1865-ci ildə Abduh təhsilini yarımçıq qoyduğu Tantadakı məktəbə qayıtmış, oranı müvəffəqiyyətlə bitirərək 1866-cı ildə əl-Əzhər Universitetinə qəbul olunmuşdur. Tələbəlik illərində günün əksər hissəsini ibadətə həsr edərək zahid həyat tərzi keçirmişdir. Lakin 1871-ci ildə tanınmış islahatçı mütəfəkkir Cəmaləddin Əfqanilə tanış olduqdan sonra onun həyatında mühüm dəyişikliklər baş vermişdir. Bundan sonra o, Əfqaninin təhrikilə Avropa fəlsəfəsini və dünyəvi elmləri öyrənmişdir.
Siyasi fikirləri
Əbdüh də müəllimi Əfqani kimi müsəlman ölkələrində islahatların aparılmasının tərəfdarı olmuş, tərəqqinin, təkamülün əsasını elmdə görmüşdür. Lakin o, bir sıra cəhətlərinə görə, Əfqanindən fərqlənmişdir. Əfqani inqilabçı idi və güc vasitəsilə çevriliş etmək istəyirdi. Əbdüh isə tam əksinə, siyasi inqilaba qarşı çıxaraq tədrici mənəvi tranformasiyanın tərəfdarı idi.
Əbdüh Əfqaninin siyasi fəaliyyətinə qarşı çıxmamış və heç vaxt bu barədə danışmamışdır. O özünü daim müəlliminin sədaqətli tələbəsi kimi göstərmişdir. Siyasi baxışlarına görə Əfqaniyə qarşı yönəldilmiş repressiyalar Əbdühdən də yan keçməmişdir. Həmin vaxt əl-Əzhərdə dərs keçən Əbdüh siyasi baxışlarına görə universitetdən kənarlaşdırılaraq kəndə getməyə məcbur edilmişdir. Təxminən bir il kənddə qaldıqdan sonra yenidən Qahirəyə qayıdaraq fəal təbliğata başlamış, qısa müddətdə imperializmə qarşı kəskin çıxışları ilə böyük şöhrət qazanmış və ətrafına xeyli tərəfdar toplamışdır. Lakin 1882-ci ildə və qarşı məğlubiyyətlə nəticələnən iştirakda şübhəli bilinərək ölkədən sürgün edilmişdir.
Müəyyən müddət Beyrutda yaşayan Əbdüh 1883-cü ildə Əfqaninin dəvətilə Parisə getmiş və onunla birgə “” adlı ictimai-siyasi publisistik jurnal nəşr etdirmişdir. Lakin panislamizmi təbliğ edən jurnal qısa müddətdən sonra bağlandığında, o, Beyruta qayıdaraq panislamist təbliğatını davam etdirmişdir.
Əbdüh 1888-ci ildə hakimiyyətlə razılaşaraq Misirə qayıtmışdır. Razılaşmaya görə, ona siyasi fəaliyyətlə məşğul olmaq qadağan edilmişdir. Əl-Əzhər Universitetində ilk dəfə cəbr, həndəsə, tarix, coğrafiya və s. kimi fənlərin tədrisinə nail olmuşdur. Lakin mühafizəkar qüvvələr Universitetdə yeni islahatların aparılmasına qarşı çıxmışlar.
Əbdühün sosial-islahatçı fəaliyyəti onun bir sıra fətvalarında da öz əksini tapmışdır. O, 1898-ci ildən başlayaraq 6 il Misirin baş müftisi olmuşdur. Əbdüh bu müddət də İslam hüququnu zamanın tələbinə uyğun şərh etmişdir.
Onun verdiyi fətvalardan ikisi çox məşhurdur. O, müsəlmanların yəhudi və xristianlar tərəfindən kəsilən heyvanların ətinin yeyə biləcəyini bildirmişdir. Digər fətvasında isə Quranın bir kişinin dörd qadınla evlənməsinə icazə verdiyinə baxmayaraq, bunu qəbul etmədiyini ifadə etmişdir.
Gənc yaşlarında qəzet və jurnallara məqalələr yazmağa başlayan Əbdüh 1876-cı ildə iki kitabını nəşr etdirməyə nail olmuşdur. O, əsasən, məqalələrində İslam alimlərininin və fiqh mövzularındakı üsulpərəst və ehkamçılığını tənqid etmiş, müasir elmlərin tədrisinə və Qərbin inkişaf səbəblərini xalqa aşılamağa çalışmışdır. Bəzi müasir İslam alimləri kimi Əbdüh da müsəlman aləminin geriləməsinin əsas səbəblərindən biri kimi ictihad qapısının bağlanmasını göstərmiş, müsəlmanları təqliddən çəkindirmək üçün mübarizə aparmışdır.
Əfqani kimi Əbdüh də mədrəsə tipli tədris üsuluna qarşı çıxaraq dərin təhlilə, düşünməyə, problemlərin anlaşılması üçün məntiq yürütməyə təşviq etmişdir. Yalnız İslam elmlərinin öyrənilməsinə qarşı çıxan Əbdüh müsəlmanları müasir elmləri öyrənməyə sövq edərək Qərbin elmi-texniki nailiyyətlərindən də bəhrələnməyin vacibliyini vurğulamışdır.
Vəfatı
Məhəmməd Əbdüh 1905-ci ildə 56 yaşında İsgəndəriyyədə dünyasını dəyişmişdir.
Əsərləri
- "Şərhu nəchül-bəlağə"
- "Risalət-ut-tavhid"
- "Təfsir surətil Asr"
- "Təfsir cüzül-Ammə"
- "Təfsirul Mənar"
İstinadlar
- Dictionary of African Biography (ing.). / E. K. Akyeampong, Henry Louis Gates, Jr. NYC: OUP, 2012.
- Mohammed Abduh // Brockhauz Ensiklopediyası (alm.).
- Kerr M. H. Muhammad 'Abduh // Encyclopædia Britannica (ing.).
- Kügelgen, Anke von. "ʿAbduh, Muḥammad." Encyclopaedia of Islam, THREE. Edited by: Gudrun Krämer, Denis Matringe, John Nawas and Everett Rowson. Brill, 2009. Brill Online. Syracuse University. 23 April 2009 <http://www.brillonline.nl.libezproxy2.syr.edu/subscriber/entry?entry=ei3_COM-0103 2023-08-03 at the Wayback Machine.>
- Kedourie, E. (1997). Afghani and 'Abduh: An Essay on Religious Unbelief and Political Activism in Modern Islam, London: Frank Cass. ISBN 071464355.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mehemmed Ebduh tam adiyla Mehemmed Ebduh bin Hesen Xeyrullah et Turkmani el Misri 1849 11 iyul 1905 Isgenderiyye Misir xidivliyi Osmanli imperiyasi XIX XX esr Islam dunyasinda muhum rol oynamis alim ictimai siyasi ve dini xadim Mehemmed Ebduhereb محمد عبده Dogum tarixi 1849 Vefat tarixi 11 iyul 1905 1905 07 11 Vefat yeri Isgenderiyye Misir xidivliyi Osmanli imperiyasiVefat sebebi boyrek xercengi d Elm saheleri fiqh siyasetIs yeri El Ezher UniversitetiTehsili El Ezher UniversitetiTaninmis yetirmeleri Mehemmed Resid Riza Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiMisirde ictimai siyasi heyatin dircelmesinde boyuk rol oynamis mutefekkir Mehemmed Ebduh 1849 cu ilde ekinci ailesinde dunyaya gelmisdir Kicik yaslarinda yazib oxumagi oyrenen Ebduh valideynlerin tekidile iki il hafizlik mektebinde oxuduqdan sonra tehsilini seherindeki Ehmed mescidi mektebinde davam etdirmisdir Onu oxutmaqda israrli olan atasinin isteyile tehsilini davam etdirmek ucun yeniden kendden ayrilan Ebduh mektebe deyil qohumlarinin yanina getmisdir Qohumu Seyx Dervisin fikirlerile tanisliqdan sonra elme tesevvufe maraq oyandigindan o 1865 ci ilde Abduh tehsilini yarimciq qoydugu Tantadaki mektebe qayitmis orani muveffeqiyyetle bitirerek 1866 ci ilde el Ezher Universitetine qebul olunmusdur Telebelik illerinde gunun ekser hissesini ibadete hesr ederek zahid heyat terzi kecirmisdir Lakin 1871 ci ilde taninmis islahatci mutefekkir Cemaleddin Efqanile tanis olduqdan sonra onun heyatinda muhum deyisiklikler bas vermisdir Bundan sonra o Efqaninin tehrikile Avropa felsefesini ve dunyevi elmleri oyrenmisdir Siyasi fikirleriEbduh de muellimi Efqani kimi muselman olkelerinde islahatlarin aparilmasinin terefdari olmus tereqqinin tekamulun esasini elmde gormusdur Lakin o bir sira cehetlerine gore Efqaninden ferqlenmisdir Efqani inqilabci idi ve guc vasitesile cevrilis etmek isteyirdi Ebduh ise tam eksine siyasi inqilaba qarsi cixaraq tedrici menevi tranformasiyanin terefdari idi Ebduh Efqaninin siyasi fealiyyetine qarsi cixmamis ve hec vaxt bu barede danismamisdir O ozunu daim muelliminin sedaqetli telebesi kimi gostermisdir Siyasi baxislarina gore Efqaniye qarsi yoneldilmis repressiyalar Ebduhden de yan kecmemisdir Hemin vaxt el Ezherde ders kecen Ebduh siyasi baxislarina gore universitetden kenarlasdirilaraq kende getmeye mecbur edilmisdir Texminen bir il kendde qaldiqdan sonra yeniden Qahireye qayidaraq feal tebligata baslamis qisa muddetde imperializme qarsi keskin cixislari ile boyuk sohret qazanmis ve etrafina xeyli terefdar toplamisdir Lakin 1882 ci ilde ve qarsi meglubiyyetle neticelenen istirakda subheli bilinerek olkeden surgun edilmisdir Mueyyen muddet Beyrutda yasayan Ebduh 1883 cu ilde Efqaninin devetile Parise getmis ve onunla birge adli ictimai siyasi publisistik jurnal nesr etdirmisdir Lakin panislamizmi teblig eden jurnal qisa muddetden sonra baglandiginda o Beyruta qayidaraq panislamist tebligatini davam etdirmisdir Ebduh 1888 ci ilde hakimiyyetle razilasaraq Misire qayitmisdir Razilasmaya gore ona siyasi fealiyyetle mesgul olmaq qadagan edilmisdir El Ezher Universitetinde ilk defe cebr hendese tarix cografiya ve s kimi fenlerin tedrisine nail olmusdur Lakin muhafizekar quvveler Universitetde yeni islahatlarin aparilmasina qarsi cixmislar Ebduhun sosial islahatci fealiyyeti onun bir sira fetvalarinda da oz eksini tapmisdir O 1898 ci ilden baslayaraq 6 il Misirin bas muftisi olmusdur Ebduh bu muddet de Islam huququnu zamanin telebine uygun serh etmisdir Onun verdiyi fetvalardan ikisi cox meshurdur O muselmanlarin yehudi ve xristianlar terefinden kesilen heyvanlarin etinin yeye bileceyini bildirmisdir Diger fetvasinda ise Quranin bir kisinin dord qadinla evlenmesine icaze verdiyine baxmayaraq bunu qebul etmediyini ifade etmisdir Genc yaslarinda qezet ve jurnallara meqaleler yazmaga baslayan Ebduh 1876 ci ilde iki kitabini nesr etdirmeye nail olmusdur O esasen meqalelerinde Islam alimlerininin ve fiqh movzularindaki usulperest ve ehkamciligini tenqid etmis muasir elmlerin tedrisine ve Qerbin inkisaf sebeblerini xalqa asilamaga calismisdir Bezi muasir Islam alimleri kimi Ebduh da muselman aleminin gerilemesinin esas sebeblerinden biri kimi ictihad qapisinin baglanmasini gostermis muselmanlari teqlidden cekindirmek ucun mubarize aparmisdir Efqani kimi Ebduh de medrese tipli tedris usuluna qarsi cixaraq derin tehlile dusunmeye problemlerin anlasilmasi ucun mentiq yurutmeye tesviq etmisdir Yalniz Islam elmlerinin oyrenilmesine qarsi cixan Ebduh muselmanlari muasir elmleri oyrenmeye sovq ederek Qerbin elmi texniki nailiyyetlerinden de behrelenmeyin vacibliyini vurgulamisdir VefatiMehemmed Ebduh 1905 ci ilde 56 yasinda Isgenderiyyede dunyasini deyismisdir Eserleri Serhu nechul belage Risalet ut tavhid Tefsir suretil Asr Tefsir cuzul Amme Tefsirul Menar IstinadlarDictionary of African Biography ing E K Akyeampong Henry Louis Gates Jr NYC OUP 2012 ISBN 978 0 19 538207 5 Mohammed Abduh Brockhauz Ensiklopediyasi alm Kerr M H Muhammad Abduh Encyclopaedia Britannica ing Kugelgen Anke von ʿAbduh Muḥammad Encyclopaedia of Islam THREE Edited by Gudrun Kramer Denis Matringe John Nawas and Everett Rowson Brill 2009 Brill Online Syracuse University 23 April 2009 lt http www brillonline nl libezproxy2 syr edu subscriber entry entry ei3 COM 0103 2023 08 03 at the Wayback Machine gt Kedourie E 1997 Afghani and Abduh An Essay on Religious Unbelief and Political Activism in Modern Islam London Frank Cass ISBN 071464355 Xarici kecidler